دەنگڤەدانێن شنگالێ.. ئەو بیرەوەرییا بێدەنگیێ ڕەت دكەت
عومران میكائیل
ئێزیدی پشكەكن ژ نەتەوا كورد ل سەرانسەرێ جیهانێ دا و د هەمان دەم دا كەمینەكا ئایینی یە ل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ ب تایبەت (ل شنگالا باشورێ كوردستانێ دژین).
ل ژێر دەستێ حوكمەتێ و رژێمێن ئایینی و سیستەمێن سیاسی، كوردێن ئێزدی تووشی گۆشەگیریێ و بەربەلاڤیێ بووینە، بەر ل سەدەكی وەسا دهێتە دیاركرن كو بەری رۆژانێن سەخت یێن ل سەر دەستێ داعش ب سەردا بهێن، روی ب روی ٧٤ هەلمەتێن دی یێن جینۆسایدێ بووینە د ڤان هەلمەتان دا، هەمی جۆرەكێن تاوانن بەرانبەری ئێزیدیان هاتینە ئەنجامدان ژ (كوشتنا ب كۆم، ئاوارەكرن، دەربەدەركرنا ب زۆڕی، سنوورداركرنا پڕاكتیزما ئایینی). كوردێن ئێزدی ل سەردەمێ ئۆسمانیان تووشی جینۆسایدا ئایینی بوون، هەروەسا ل سەردەمێ رژێما سەدامی سیاسەتا عەرەبكرنێ ب سەردا ئینا ب تایبەت ل دەڤەرێن وان یێن رەسەن وەكی چیایێ شنگالێ، د سەر ڤان هەمی جۆرێن جینۆساید و تالانكرنێ، ئێزیدیان ئیمان و كولتوورێ خۆ پاراستیە هەتا كو مەزنترین كارەسات ل سالا ٢٠١٤ ل سەر دەستێ تیرۆرستێن داعشێ ب سەردا هاتی.
ل دەمێ هێرشا داعشێ دا، ئێزدی تووشی تاوانێن ب ترس بوون، بگرە ژ رەڤاندنا ژن و زارۆكێن وان، وێرانكرنا گوند و خانییان ب ئارمانجا ژناڤبرنا ئایینێ ئێزدیان، (هەروەسا دبیت ئەڤە پلانەكا دارشتی بیت ژ لایێ لایەنێن دەرەكی ڤە یێن دژاتییا كوردان دكەن، ژبۆ هندێ كو ئێزیدیان بێخنە دۆخەكێ نەئاسایی و نەئارامیێ بێخنە د ناڤبەرا ئێكگرتنا كوردان دا).
پشتی ژناڤبرنا تیرۆرستێن داعشێ، هەولێن ئاڤەدانكرنێ هاتنەكرن بۆ شنگالێ ژ لایێ حوكمەتا هەرێمێ ڤە، بەلێ سەرەڕای ئاڤەدانكرنێ و ب سەروبەركرنا دەڤەرێن وان و مالێن وان، كوردێن ئێزیدی رەت دكەن كو بزڤڕنە دەڤەرێن خۆ یێن ئاڤەدانكری، د نها دا نێزیكی ٢٠٠ هزار ئێزیدی د كەمپان دا هەنە و نەرازیبوونا خۆ ل سەر ڤەگەڕاندنێ بۆ دەڤەرێن خۆ یا دیاركری، ئەڤەژی بۆ هۆكارێن ئەولەهی و سیاسی ڤەدگەریتەڤە، چونكو دۆخێ ئەمنی ب نەجێگیری یێ مای ب ئەگەرێ هەبوونا چەندین گرۆپێن چەكدار ل شنگالێ.
ئێك ژ پێنگاڤێن ئەرێنی ژ لایێ پەرلەمانێ فیدرال یێ ئیراقێ، ئەوە كو قانوونەك ب ناڤێ قانوونا رزگاربوونا مێینەیێن ئێزیدی ل سالا ٢٠٢١ دەرئێخست، ژبەر داخوازی و هەولێن بەردەوام یێن پەرلەمانتارێن كورد ل بەغدا، مەرەم ژ ڤێ قانوونێ قەرەبۆكرنا ئافرەتێن ئێزدیان ئەوێن ژلایێ داعش ڤە هاتینە رەڤاندن، لێ حوكمەتا ئیراقێ ب شێوەكێ كاریگەر ئەڤێ قانوونێ جێبەجێ ناكەت، ب وی رادەی رزگاربوویێن دەستێ داعشێ تووشی كێشەیێن كارگێری یێن بەرچاڤ دبن، چونكو پالپشتییا دەروونی و جڤاكی قەرەبووكرنا داڕایی د سنووردارن.
دانپیدان ب جینۆسایدكرنا ئێزدیان ژلایێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ڤە ل سالا ٢٠١٦ هاتەكرن، ئەڤە ژی ل دویڤ وان بەلگە و راپۆڕتان یێن ژلایێ كۆمسیۆنا ڤەكۆلینان هاتینە بەرهەڤكرن كو تاوانێن ل دژی ئێزدیان هاتینە ئەنجامدان دیاركرن (كوشتنا ب كۆم، رەڤاندن و دەستدرێژیكرنا ل سەر ئافرەتان، ئاوارەكرنا ب زۆری، وێرانكرنا گوند و پەرستگەهێن ئێزدیان)، ب هزرا من ڤێ دانپێدانێ گرنگییا خۆ ژ بۆ بدەستڤەئینانا دادپەروەریێ هەبوویە، لێپرسین ل تاوانباران ل بەرانبەر دادگەها نێڤدەولی، داخوازكرنا قەرەبۆیێ، پشتراست بوون كو ئەڤ كارەساتە دوبارە نەهێتە ئەنجامدان.
دبینم كو پێدڤیە هەمی هەول بهێنەدان ژبۆ هندێ كو ئەڤ نەهامەتیە و نەخۆشیا ب سەرێ خووشك و برایێن مە یێن ئێزیدی هاتی، بهێنە قەرەبۆكرن و دەروونێ وان هەتا رادەكێ گونجای بهێتە ئارامكرن ژبۆ چارەسەركرنا كارتێكرنا دەروونی ل سەر وان، ئانكو قەرەبوویەكا مادی و مەعنەوی د هەمان دەم دا.
هەتا نها؛ شنگال دەڤەرەكا ناكۆكییە ل سەر د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و حوكمەتا ئیراقێ، ژبەر ڤی ئەگەری دەڤەرەكا نە سەقامگیرە و نێزیكە ژ سووریا، ئەڤە ئەگەرە كو ببیتە كەنالەك بۆ گرۆپێن چەكدار وەك پارتا كرێكارێن كوردستانێ (پەكەكێ) كو بۆ هاتن و چوونێ د ناڤبەرا توركیا و سووریێ دا بكاربینن، لەوما پێدڤیە ب نێزیكترێن دەم بهێتە ئارامكرن و خزمەتگوزاری لێ بهێنە پێشئێخستن، و داخواز ژ حوكمەتا ئیراقێ بهێتە كرن كو قانوونا قەرەبووكرنێ ب شێوەكێ گونجای بهێتە جێبەجێكرن.
