سایكس پیكۆ د ناڤبه‌را سه‌ده و رۆخیانا سنوورێن خوه دا
رۆژهه‌لاتا ناڤین لاندكا مرۆڤایێ و وه‌لاتێ شارستانیانه و ئه‌و مالا كه‌ڤنار (البیت العتیق) تێدا یه كو د پرتووكا پیرۆزا دا ئاماژه پێ كریه و ب به‌حشتا عه‌دن دهێته ناسین. ل ده‌مێ شه‌رێ جیهانی یێ ئێكێ 1914 – 1918ز هاتیه روودان، هنده‌ك پارچه‌یێن مه‌زن ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ بوون كه‌فتبوونه ل ژێر ده‌سهه‌لاتا ده‌وله‌تا ئۆسمانی. كو ببوو گۆره‌پانه‌كا شه‌ری، كو ئه‌ڤ جیهانه پارڤه‌كربوو دو پشكان ئه‌و ژی ئێك هه‌ڤپه‌یمان بوون (بریتانیا و فره‌نسا و رۆسیا قه‌یسه‌ری) یا دی ژی به‌ره‌یێ میحوه‌ر بوو كو (ئه‌لمانیا و ده‌وله‌تا ئۆسمانی و نه‌مسا و مه‌جه‌ر) ب خوه‌ڤه گرتبوون. ل ده‌می ناڤا شه‌رێ جیهانی یێ ئێكی هه‌ڤپه‌یمانان بزاڤ كرن كو ده‌وله‌تا ئۆسمانی ژێكژێك بكه‌ن و برۆخینن ب رێكێن كریارێن نهێنی و دیپلۆماسی. له‌ورا رێككه‌تنافما سایكس پیكۆ هاته گرێدان ل 16 ی مایۆ 1916 د ناڤبه‌را دیپلۆماسیێ بریتانی مارك سایكس و دپیلۆماتكارێ فره‌نسی جۆرج بیگۆ ب باوه‌ریا كه‌سێ رۆسی سیرجی سازانۆف، ئه‌وبوو هاتیه ناسین ب رێككه‌فتنا (سایكس پیكۆ) یانژی (سایكس پیكۆ سازانۆف). دیرۆكناسێ عیراقی فازل حسێن د پرتووكا خوه یا (المشكله الموصل) دا دیاردكه‌ت كو پشكا مه‌زن ژ سووریێ و پشكه‌ك ژ باشۆرێ ئه‌نازۆل و ویلایه‌تا مووسلێ به‌هرا فره‌نسا دكه‌ڤیت، بۆ زانین بریتانیا پشتی ده‌مه‌كی شیا ویلایه‌تا مووسل ژ فره‌نسا وه‌ربگریت ب رێكێن سیاسی، ئێدی به‌هرا بریتانیا پشكا باشۆر ژ سووریێ و پشكا باشۆر ژ عیراقێ (ویلایه‌تێن به‌غدا و به‌سڕا) ب به‌ركه‌فت، هه‌ر وه‌سا ژی حه‌یفا و عه‌كه بوو به‌هرا رۆسیا قه‌یسه‌ڕی هینگی ژی ویلایه‌تێن ئه‌رمینی و رۆژهه‌لاتا ئه‌نادۆل بوو. به‌لێ پا هه‌ر ب له‌ز رۆسیا خوه ژ ده‌ڤه‌رێ ڤه‌كێشا ژ ئه‌گه‌را شۆره‌شا (به‌لشفی) ل سالا 1917 و پشتی ئه‌ڤێ شۆره‌شێ كاغه‌زێن نهێنی یێن رێككه‌فتنا سایكس پیكۆ هاتنه ئاشكرابوون.
ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤ رێككه‌فتنه گه‌هشته سه‌د سالیا خوه، واته چه‌رخه‌ك ب سه‌ر ڤێ رێككه‌فتنێ دا بۆری كو ده‌وله‌تا ئۆسمانی پووچ كربوو و چه‌ندین ویلایه‌تێن گه‌نج هاتنه دانان و هنده‌ك سنۆرێن نوو بۆ رۆژهه‌لاتا ناڤین هاتنه دانان. به‌لێ نها ئه‌و سنۆرێن د وێ رێككه‌فتنێ دا هاتینه دانانان هاتینه گوهۆرین و ده‌مێ وێ ب سه‌ر ڤه‌چوویه و هنده‌ك سنۆرێن دیتر هاتینه كێشان ژ لایێ رێكخراوا دهێته ناسین ب (رێكخستنا ده‌وله‌تا ئیسلامی ل عیراق وشامێ) كو كونترۆلێ ل سه‌ر هنده‌ك پارچێن عیراقێ و سووریێ دكه‌ت. ل ژێر وان بارودۆخێن نها ب سه‌ر ده‌ڤه‌رێ دا دچن ژ زۆریا شه‌ڕ و شه‌ماته و گوهۆرینان، هه‌ر وه‌سا ل گه‌ل چوونا ڤێ رێككه‌فتنێ د ناڤ بیرهاتنا سه‌دسالیا خوه دا، چه‌ندین پرسیار ل سه‌ر جادا ره‌وشه‌نبیری دا دهێنه پێش، ئه‌رێ ئه‌ڤ ده‌ڤه‌رێ دێ چو سنۆرێن نوو بۆ هێنه دانان؟ یان دێ هنده‌ك وه‌لاتێن نوو هێنه دامه‌زارندن؟
هه‌ر وسا ژی نڤیسه‌رێ بریتانی رۆبه‌رت فیسل د گۆتاره‌كا خوه دا دیاردكه‌ت ب گۆر رێككه‌فتنا سایكس پیكۆ ب دووماهی هاتیه و ده‌ڤه‌ر دێ هێته پارچه‌كرن ژ لایێ جیهادیان ڤه و فیسك دیار دكه‌ت كو نه‌خشه‌یا نوو یا رۆژهه‌لاتا ناڤین هاتیه دانان و نه‌خشه‌كێشان ژ لایێ رێكخراوا تیرۆری ڤه و نه‌ك نیمه‌چه‌یا سایكس پیكۆ ب كۆنترۆلكرنا خوه ل سه‌ر پارچێن رۆژهه‌لاتا ناڤین ل عیراق و سووریێ و لیبیا. ده‌وله‌تا ئۆسمانی هاتیه ژێكژێككرن ل گۆر رێككه‌فتنا سایكس پیكۆ و هنده‌ك ده‌وله‌تێن نوو ژدایكبووینه وه‌كو عیراقێ و سووریێ و لوبنان و پشتی كێمتر ژ چه‌رخه‌كی ئه‌و سنۆر هاتنه دابه‌زین یێن ژ لایێ فره‌نسا و بریتانیا ڤه هاتینه دانان و نها ژی سایكس پیكۆ دچیته د چه‌رخه‌كێ تمام دا به‌لێ ئه‌رێ ده‌ڤه‌ر دێ چو پارڤه‌كرنێن نوو ب خوه گۆیت؟ بۆ زانین ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین ب ناڤ نه‌خۆشترین دۆخان دا دبۆریت، ئاژاوه و گوهۆرینا حوكمه‌تانه، زێده‌بوونا كریارێت تیرۆری، مایتێكرنێن هه‌رێماتیك و ده‌ولی، ئه‌رێ چو نه‌خشه‌یێن ڤه‌شارتی نینن بۆ نه‌خشه‌كرنا نه‌خشه‌كا نوو بۆ ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین یانژی ده‌ڤه‌ر دێ وه‌كو خوه زڤریت و ب تنێ پرسگرێك ده‌مه كا دێ چ لێ هێت.
و/ ئه‌ڤرۆ
