كـارتێكرنـێن ئـەنفالا رەش ل سـەر جڤـاکــا ئـاشـووری
لۆرنس نادر مخۆ
هەر رویدانەكا مەزن و نەخۆش و تایبەت یا لەشكری هەبیت، دچیتە د وارێ جینۆسایدێ دا، هەوێن ئەنفال ژ وان رویدانان بوون، كارتێكرنەكا مەزن گەهاندە جڤاكا كوردستانی و ژوان ژی ل سەر ئاشووریان ژی، ئەڤ كارتێكرنە ب گەلەك شێوەیان بوون، و ژ وان هەتا نها كارتێكرنا هندەك ئەڤ رویدانە دبەردەوامن ئانكو درێژخایەنن.
دەما 25 تەباخا 1988 لەشكرێ ئیراقێ هێرشەكا مەزن و لەشكرەكێ مەزن ئینا دەڤەرا بەهدینان، چونكی ئەڤ دەڤەرە یا چیایی بوو، هەروەسا دڤییا دربەكێ مەزن ل خەلكێ دەڤەرێ بدەت، هەر د ڤی هەوێ دا هەمی جۆرێن چەكی بكارئینان و ژ وان چەكێ كیمیاوی ژی. د ڤی ماوەی دا خەلكێ دەڤەرا بەهدینان زەلام، پیر، ئافرەت و زارۆك و حال و مالێن خۆ هێلان و بەر ب دەڤەرێن سنوورێ توركیا ڤە چوون.
پشتی چوونا وان سەر ئاخا توركیا ب ماوەیەكێ، تایبەت ل شەشی ئیلۆنا هەمان سالێ، حوكمەتا ئیراقێ بریارا لێبۆرینێ بۆ هەمی كوردان دەرێخست و ئەڤ لێبۆرینە ژ جەلا تەلەبانی ناگریت، هەروەسا ئەڤ لێبۆرینە ژ كریستیانان و ئێزیدیان نەگرت بوو، چونكی حوكمەتا ئیراقێ ئەوان ب نەتەوەیا عەرەب دهەژمارتن. پشتی دەنگوباسێن ڤێ بریارا لێبۆرینێ گەهشتنە ئاشووریان ل كەمپێن پەنابەران ل توركیا و گەلەك ژ خەلكی باوەریا خۆ ب بڕیارا حوكمەتێ ئینا و ژ وان ئاشووریا قەستا سنووری كر ل دەرگەهێ ئیبراهیم خەلیل و دەما دگەهنە ڤێ دەڤەرێ ئاشووری و ئێزیدی ژ كوردان جودا دكەن و ئاشووری ئینانە كەلها نزاركێ ل دهۆكێ و پشكەكێ دبەنە مویسل و پشكەكا دیتر دبەنە بەحركێ ل هەولێرێ. هۆسا ئەڤ هەوە ب سەر ئاشووریان دا هات و كارتێكرنێن مەزن دیاربوون.
ژ وان، كارتێكرنا جەستەی و مرۆڤایەتی، كو ژێدەر وەسا ددەنە دیاركرن د ناڤبەرا 155-160 كەس یێن ئاشووری (زەلام، پیر ، ئافرەت و زارۆك) بوونە قوربانی و هەتا نها هەستی و گۆڕێن وان دیار نینن و ژ كارتێكرنێن دیتر یێن ئەنفالێ ب سەر ئاشووریان، ئابووری و دیرۆكی، ژمارەكا مەزن ژ گوندێن ئاشووریان هاتنە سۆتن و خرابكرن و ویرانكرن، سەدان سالە ژیان ل سەر وان گوندان دهاتە كرن، ئەڤ گوندە ب تەمامی ژیان ئێدی لێ نەهاتە كرن، ژ لایەنێ كشتوكالی و ئاژەلی كارەساتەكا مەزن بوو، ئەڤ هەمیا هاتیە خرابكرن و هەتا نوكە ئەڤ چەندە وێران بووینە، و ژ لایەنێ دیرۆكی ڤە گەلەك ژ گوند و شوینوارێن ئایینی و نەتەوەیی هەبوون، ئەڤ هەمی شوینەوارە هاتن خرابكرن. دەربارەی كارتێكرنا جڤاكی، ل سەر ئاشووریا، ژن ما بێ زەلام یان بەروڤاژی، دیسا زارۆك بێ دایك و باب، گەلەك زارۆك ژ ڤیانا دایك و باب بێ بەهر بوون و خێزان دبیتە دو بەش بەشەك ساخە و بەشەكێ دی بەرەف ئەنفال ڤە چوون، و زۆر كارتێكرنەكا خراب و نەخۆش ل سەر جڤا كوردستانی دیاربوو. لایەنێ سایكۆلوژی، ئێك ژ لایەنێن مەزن بوو ل سەر خەلكی دیاربووی، تا نوكە پەكەفتیێن ئەنفالی دەروونێ وان تێكچوویە، ژ وان نەشێن بنڤن و هەر دخەمگینن، ب شەڤ دەما د خەوێ دا دكەنە هەوار و گەلەك ژ وان هەر دەم بتنێنە و تێكهەلیا خەلكی نەڤێن، هتد… لایەنێ دیۆگرافی ئێك ژ لایەنێن خراب گەهاندە ئاشووریان، ب دەهان گوند هاتنە وێرانكرن و ژیان لێ نەما، خەلكێ گوندی بەربەلاڤ بوو سەرانسەری جیهانێ پشتی گوندێن خۆ هیلاین و ژیان ئێدی نە زڤڕیە وان گوندان، هۆسا ئەڤە ژی وەك هەمی كارتێكرنێن دیتر ل سەر ئاشووریان هەبوو.
ل دوماهیێ، هەوێن ئەنفال دو جۆرە كارتێكرن هەبوون، یێن نێزیك و دوور. د وی دەمی هندەك كارتێكرن ل سەر وان دیار بوون، هەروەسا هندەكێن دیتر، هەتا نوكە كارتێكرنا ئەنفالێ ل سەر تاكێ ئاشووری دیارە، وە هۆسا ئەنفال دبیتە جینۆسایدەكا رەش ژبۆ هەر تاكێ كوردستانی و سەهمەكا مەزن د دلێ وان دا.
