لژنا پەرلەمانێ ترکی بۆ پرسا کوردی:
د. دژوار سندی
ب گاڤەكا كو ژ ئالیێ هندەك چاڤدێران ڤە وەك مێژوویی هاتیە دیتن، لژنا پەرلەمانی یا تركیێ یا كو ژ 51 ئەندامان پێكدهێت، كۆمبوونا خۆ یا ئێكێ ل رۆژا پێنجی تەباخا 2025، ل دویڤ راگەهاندنا سیمبۆلی یا دانانا چەكی ژ ئالیێ رێكخستنا پارتیا كرێكارێن كوردستانێ (PKK) ڤە، ل رۆژا 1 تەمموزێ ل باژێرێ سلێمانیێ ل هەرێما كوردستانا ئیراقێ ئەنجامدا. ئەڤ كۆمبوونە ب گرنگیەكا مەزن ل سەر ئاستێن سیاسی و جڤاكی هاتە پێشوازیكرن، ژ بەر رامانێن وێ و ئەو گوهۆرینێن كو دبنە ئەگەر د ناڤ پێكهاتا دەولەتا تركیێ و شێوازێ مامەلەكرنا وێ ل گەل پرسا كوردی دا رووبدەن.
یا ئێكێ: دەسپێكێن لژنێ: پشتراستكرن ل سەر رەواتیا چارەسەرییا پەرلەمانی:
پەیڤێن سەرۆكێ پەرلەمانێ تركیێ، نعمان كورتولمۆش، رێرەوەكا سیاسی یا نوی دیار دكەن كو ب راستیبینی و هشیاریێ دهێتە نیاسین، دوور ژ سۆزێن بێ سنۆر یان درووشمێن مەزن. كورتولمۆشی دوپاتكر كو ئارمانجا لژنێ نە دارشتنا دەستوورەكێ نوویە یان چارەسەركرنا هەموو پرسایە ب ئێكجارێ، بەلكو ئەڤە رەنگڤەدانا ئیرادەكا نویە كو پەرلەمانی وەك ناڤونیشانێ شەرعی و ئێكانی بۆ چارەسەرییا سیاسی وەردگریت، دوور ژ هەژمارێن تەنگ و نێزیكیێن ئاسایشی بتنێ.
هەروەسا، دوپات كر كو ئەوا روو ددەت نە ئەنجامێ سازشەكێ یان بازرگانیەكێ یە، بەلكو رەنگڤەدانا ئیرادەیا گەلێ تركیێ یە ب هەموو پێكهاتێن خۆ ڤە، د هەولدان بۆ ئاشتیەكا هەردەمی و دەربازكرنا قۆناغەكا تاری ژ مێژوویا وەلاتی كو تێدا ژ تیرۆرێ، پارچەبوونێ و وێرانیێ نالاندیە.
یا دوویێ: گۆتارەكا ئەخلاقی و جڤاكی كو بهایێن برایەتیێ بهێز دكەت:
سەرۆكێ پەرلەمانی گۆتارەكا كو گرنگیێ ددەتە بهایێن جڤاكی یێن هەڤپشك بكارئینا و ئاماژە ب هەلوەستێن هەڤپشكییا مێژوویی د ناڤبەرا ترك و كوردان دا كر، ب تایبەت ل گۆڕەپانێن شەڕی وەك شەڕێ چاناككالە و دوپاتكر كو ئەوا كو پێكهاتێن جڤاكی یێن تركیێ پێكڤە گرێددەت، مەزنترە ژ وێ كو ب ناكۆكیەكا سیاسی یان ئایدیۆلۆژی بهێتە بچویككرن.
هەروەسا، پشتراست كر كو لژنە بانگەوازەك بۆ بهێزكرنا پێكهاتا جڤاكی، و ژ نوو دارشتنا پەیوەندیێ د ناڤبەرا پێكهاتێن جڤاكی دا ل سەر بنەمایێن برایەتی، ژیانا هەڤپشك و رێزگرتنا لێكدو و رەتكرنا هەولێن هێزێن ئیمپریالیستی و نێڤدەولەتی بۆ سەپاندنا راستیەكا پارچەبوونێ ب رێكا ئامرازێن تیرۆرێ.
یا سێیێ: گشتگیری و پكشداریكرن: بەر ب پرۆسەیەكا دیمۆكراتی:
كورتولمۆشی ئاماژە ب گرنگیا پشكداریكرنا هەموو چینێن جڤاكی، ب زانكۆ و رێكخراوێن جڤاكێ سڤیل ڤە، د كارێن لژنێ دا كر و دیار كر كو نابیت چ كەس ژ ڤێ پرۆسەیێ بهێتە دوورخستن و دیت كو رەواتیا نوونەرایەتیێ یا كو لژنە خودانێ وێ یە – ژبەر كو پارتێن كو نوونەرایەتیا 98% ژ گەلێ تركیایێ دكەن تێدا پشكدارن – گرانیەكا مۆڕالی و ئەخلاقی ددەتە وێ بۆ روی ب رویبوونا هەر ئاستەنگیەكێ یان هەولەكا بۆ شكەستنا رێرەوێ.
هەروەسا، دوپات كر كو لژنە دێ ب گیانێ راوێژ و گەنگەشەیێ كاركەت، دوور ژ فەرمان یان تاكرەویێ، ل گەل كارئینانا شەفافیەتەكا تەمام د هەموو قۆناغێن كاری دا و پشتراستكرنا گەهشتنا پێزانینان بتنێ ب رێكا كەنالێن فەرمی، بۆ رێگرتن ل هەر تەشویشەكا راگەهاندنێ یان سیاسی كو دشێت رێرەوێ تێك بدەت.
یا چارێ: ناكۆكی ل سەر ناڤكرنێ: ناڤونیشانێن كو دیدێ دیار دكەن:
بەری دەسپێكرنا كارێن لژنێ، ناڤكرنا وێ ناكۆكیەكا بەرفرەه د ناڤبەرا پارتێن سیاسی دا دروستكر. پارتا داد و گەشەپێدانێ (AKP) ناڤێ «تركیا بێ تیرۆر» پێشنیار كر، كو ئەڤە ژ ئالیێ پارتا گەلێن دیمۆكراتیك (DEM) ڤە هاتە رەتكرن و داخوازا ناڤێ «لژنا ئاشتی و جڤاكێ دیمۆكراتیك» كر. ژ ئالیێ خۆ ڤە، پارتا بزاڤا نەتەوەیی (MHP) داخوازا ناڤكرنا وێ ب «لژنا ئێكەتی و هەڤپشكییا نشتیمانی» كر، ل دەمەكێ كو پارتا گەلی یا كۆماری (CHP) ناڤێ «لژنا ئاشتییا جڤاكی و دادپەروەری و لێكهاتنا دیمۆكراتی» پێشنیاركر و دیت كو دڤێت ناڤ رەنگڤەدانا جەوهەرێ دیمۆكراتی و دادپەروەری یێ پرۆسەیێ بیت.
دهێتە چاڤەرێكرن كو ناڤێ لژنێ ب فەرمی د روونشتنێن بهێت دا بهێتە ئێكلاكرن، یان ب لێكهاتنا د ناڤبەرا ئالیان دا یان ب رێكا دەنگدانەكا ناڤخۆیی، كو ئەڤە دێ ئاستێ هەماهەنگییا سیاسی یان قەبارێ ناكۆكیان ل سەر میكانیزما مامەلەكرنێ دگەل ڤێ قۆناغێ دیار كەت.
یا پێنجێ: ده‌رئه‌نجامێن رۆژا ئێكێ:
ده‌ستنیشانكرنا هنده‌ك بازنە چارچووڤه‌یان و ده‌ستپێكا لڤینێ:
رۆژا ئێكێ یا لژنێ، زنجیره‌ك بریارێن رێكخستنێ یێن گرنگ ب خۆڤه دیتن كو تایبه‌تمه‌ندیا ده‌زگه‌هی یا كارێ په‌رله‌مانی یێ گرێدای ب پرسا كوردی بهێزتر دكه‌ت. ب كۆده‌نگی ل سه‌ر ناڤلێنانا لژنێ ب ناڤێ «لژنا هه‌ڤپشكییا نشتیمانی و برایه‌تی و دیموكراسیێ» رێككه‌فتن، د چارچووڤه‌یه‌كێ دا كو ئاراسته‌یێن جودا یێن د ناڤ په‌رله‌مانی دا كۆمكرن.
هه‌روه‌سا په‌یڕه‌وێ ناڤخۆیێ لژنێ ب كۆده‌نگی هاته په‌سه‌ندكرن، ئه‌ڤ چه‌نده نیشانا هه‌بوونا ئیراده‌یه‌كا سیاسی یا ده‌ستپێكی یه بۆ ده‌ربازبوون ژ ناكۆكیێن ل سه‌ر شێوه‌ی و هه‌نگاڤ هاڤێتن به‌ره‌ڤ كارێ په‌رله‌مانی یێ پراكتیكی. لژنێ رۆژا ئه‌ینی 8ی ته‌باخا 2025 د ده‌مژمێر دوی پشتی نیڤرۆ ده‌مێ جڤاتا خۆ یا دووێ ده‌ستنیشانكر، كو ئه‌ڤ چه‌نده ته‌كه‌زیێ ل سه‌ر كارێ وێ یێ رێكخستی و به‌رده‌وام دكه‌ت.
د پێنگاڤه‌كێ دا كو ئاماژێ ب ده‌ستپێكا په‌یوه‌ندیێن ئۆڕگانسازیێ ل گه‌ل سازیێن سه‌روه‌ری دكه‌ت، وه‌زیرێ ناڤخۆ و سه‌رۆك ئه‌ركانێ گشتی یێ ئارتێشا تركی و سه‌رۆكێ (میت)ێ هاتنه داخوازكرن كو د جڤاتێن بهێت دا پشكداربن، ئه‌ڤ چه‌نده نیازا لژنێ بۆ كاركرنا هه‌ماهه‌نگیێ ل گه‌ل ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ د ڤی رێره‌وا هه‌ستیار دا دیار دكه‌ت.
یا شەشێ: ئاسۆیێن كاری و مەترسیێن دانانا ئاستەنگان:
ژ ئەركێن سەرەكی یێن كو لژنێ پێ هاتیە راسپاردن، ل دویڤ داخۆیانییا كورتولمۆشی، پێشنیاركرنا گوهۆرین و یاسادانانێن یاساییە كو ل دویڤ پرۆسەیا ئاگربەستا گشتی بهێن، ب شێوەیەكێ كو هاریكاربیت بۆ چەسپاندنا ستوونێن سەقامگیرییا هەردەم. هەرچەندە لژنە نە بەرپرسە ژ نڤیسینا دەستوورەكێ نوی، لێ ئەو گرێدایە ب دارشتنا «رستەیێن برایەتیێ» ل سەر گۆتنا سەرۆكێ پەرلەمانی، كو باوەریێ بهێز بكەن و بنیاتێ پاشەرۆژەكێ ل سەر بنەمایێن دادپەروەری، یەكسانی و ئازادیێ دابنن.
گۆتارێ هشیاری دان ژ هەولێن تێكدان و ئاستەنگكرنێ ژی ژبیر نەكریە و داخوازا هشیاریێ ژ كەمپینێن راگەهاندنێ یان سیاسی یێن كو دشێن ب هەڕەشەیا هەلوەشاندنا پرۆسەیێ رابن كر، و ئاماژە دا كو بەرگریا جڤاكی و سیاسی، زێدەباری نوونەرایەتیا دامەزراوەیێن ئەكادیمی و سڤیل دێ گرنگترین گەرەنتیا بەردەوامیا رێرەوێ بن.
دوماهی: دەمەكا تاقیكرنێ بۆ سیاسەتا تركیێ:
ئەڤ لژنە دێ تاقیكرنەكا راستی بۆ شیانێن سیستەمێ سیاسی یێ تركیێ ل سەر گوهۆرینێ دروست كەت كو ب كریارێن تاكلایەن یێن ئەولەهیێ بەرەڤ چارەسەریێن سیاسی یێن دیمۆكراتی و گشتگیر ڤە ببەت. د دەمەكێ دا كو گومان هێشتا ل سەر ئاستێ جددیەت و رەهێن ڤێ گاڤێ ماینە، سەركەفتنا لژنێ د دروستكرنا كەشەكێ راستەقینە یێ دیالۆگێ دا، دوور ژ جەمسەرگری و زێدەگۆتنێ، دشێت رێكێ خۆش بكەت نە بتنێ بۆ ئاگربەستەكا دەمكی، بەلكو بۆ ئاشتیەكا هەمیشەیی و سەقامگیر یا كو تركیێ ژ مێژە چاڤەرێی وێ دكەت.
* مامۆستایێ زانینگەهێ
