نڤیسه‌رێ “ڕه‌وشكۆ”ی دڤیا چ ب گه‌هینیت؟
شیان كانیساركی
نڤیسكارێ ڤێ په‌رتووكێ خودان به‌رهه‌مه‌كێ باشه ژ نڤیسینێ د هه‌می بوارێن” چیرۆك، كۆرته چیرۆك، ڤه‌كۆلین، گۆتار و هه‌لبه‌ست”ان دا و هێژتا یێ د بهارا نڤیسینا خوه دا یه، چونكی ئه‌ڤ خوه هاڤێته ڕۆمانێ ژی و “ڕه‌شكۆ” بوو به‌رهه‌مێ وی یێ نه‌خری، ژ وه‌شانێن ئه‌ڤ ساله 2022 یه، پشتی مه ب هویری و باش به‌رپه‌ر و ڕێزكێن ڤی به‌رهه‌می تێكڤه‌داین مه ب فه‌ر دیت ئه‌و خالێن بووینه جهێ ڕاوه‌ستیانێ بۆ مه، بیسته‌كێ ل سه‌ر ڕاوه‌ستین ڤه و بۆ خوانده‌ڤانان دیار بكه‌ین، هه‌لبه‌ت چه‌ند ل سه‌ر بنڤیسم دبیت خوانده‌ڤانه‌ك یان ڕه‌خنه‌گره‌كێ دیتر بهێت و درێژتر بنڤیسیت جودا ژ وێ یاكو دێ بێژین، دێ ب چه‌ند خاله‌كان ده‌ست پێكه‌ین، ژ وانان:
٭پشته‌ڤانیا به‌ره‌ڤ پێشڤه‌برنا هزرێ؛
ژبیركرنا دوهی و پێر خاله‌كا گرنگ و سه‌ره‌كیه د ڤێ ڕۆمانێ دا، ماده‌م جیهان”دونیا” هه‌می ب ڕۆح و بێ ڕۆحێن خوه‌ڤه نه یا ڕاوه‌ستیایه و به‌رده‌وام پێنگاڤێن د هاڤێژیت ئه‌گه‌ر خوه ب وه‌ستیكان ژی بیت، ئه‌رێ تو ئه‌ی مرۆڤ” خوانده‌ڤانێ من” تو ژی خوه نا هژمێری خودان ڕۆحه‌ك” مێشكه‌ك” كو شیانا ژیانێ و بریاردانێ هه‌یه؟ ئه‌گه‌ر نه‌خێر “خودێ ته ئازاد بكه‌ت!” ئه‌گه‌ر به‌لێ، پا خێزانه‌ك” جڤاكه‌ك” یێ ل هیڤیا ته ژ خوه ده‌ست پێ بكه و ڤێ گرێكێ ڤه‌كه نه‌یا ئاسێ یه، خودایێ ته تو یێ دایی دا تشته‌ك بته بهێت گوهۆڕین و ب هیج شێوه‌یه‌كی هه‌بوون و نه‌بوونا ته وه‌كی ئێك نینه، ب خه‌ما دوهی ڤه نه‌مینه، ده‌ست ب گهورینێ بكه، هه‌ر چ نه‌بیت خوه.
٭باوه‌ری ب خوه‌بوون؛
نڤیسكار ب درێژی ل سه‌ر ڤی بابه‌تی ڕاوه‌ستیایه، ب تایبه‌ت باوه‌ریا دناڤبه‌را ژن و مێران دا. ئه‌و ب خوه پرسیاران هه‌ل دئێخیت و ب ڕێكا كارێكته‌رێن خوه، دبێژیت: بۆچی زه‌لامی نه‌ڤێت هه‌ڤژینا وی سه‌د میتران ژ ده‌روكێ مال دویر بكه‌ڤیت؟ بۆچی نه‌ڤێت كار بكه‌ت؟ بۆچی و بۆچی…هتد دبیت ئه‌ڤ خاله”گرفته” كێم ببن لێ هێژتا یێن هه‌ین” ل نك هنده‌ك مالبات و ده‌ڤه‌ران”دا كو ب تنێ پرسیار، به‌رسڤ، بریار، ڕابون و ڕوینشتن ئێك كه‌س بریارێ ل سه‌ر دده‌ت، ئه‌رێ ما ئه‌ڤ چه‌نده نابیته ئه‌گه‌رێ ژناڤچوونا مه‌زنترین و كاریگه‌رترین قوتابخانه‌یا جیهانی” كو خێرانه”؟
“تێبینیا من ل سه‌ر ڤێ خالا به‌ری نوكه، ئه‌ڤ ئاریشه ب تنێ ژنان ڤه‌ناگریت و ئه‌و ب تنێ ژ ڤێ سه‌ره‌ده‌ریێ نا نالن، د نوكه دا گه‌له‌ك خێزانان بریار بریارا ژنێ یه، ڕاسته دێ پرسیار ژ زه‌لامی هێته كرن یان دێ پێشنیارا وی وه‌رگرن” پشتی به‌رك دچن به‌ر ئێك” لێ بۆچوونا خوه بێژیت ژی ب پیڤازه‌كێ ناچیت! نوكه ژی گه‌له‌ك زه‌لام نه‌شێن سێ پێنگاڤان ژمال دویر بكه‌ڤن دڤێت ژن ل گه‌ل بیت یان پشتی بزڤریت پێزانینان ب هویری بۆ دانیت سه‌ر به‌ركێ” ئانكو یا بوویه مالخوێ مالێ”. باشتر بۆ نڤیسكارێ هێژا ئه‌ڤ خاله ژی ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنه، ئانكو سێڤ كربا دووكه‌ر دا پتر ب تام كه‌ڤیت، چونكی ئه‌گه‌ر جڤاك بیت جڤاك هه‌ردو ڕه‌گه‌ز ئاڤا دكه‌ت و ئه‌ڤا دبێژنێ خێزان ژی بێی ژن و بێی زه‌لام ژی ئاڤا نابیت”
٭سالۆخدان؛
بۆمه ئه‌ڤه ژی دیاربوو كو پێنڤیسێ “بامه‌رنی” چه‌ند یێ درێژه بۆ سالۆخدانێ چه‌ند دشێت په‌یڤان بكه‌ت ڕۆمان، من نه‌دزانی دێ دشیان دا بیت حه‌زا من بۆ ” ژیانێ” زڤرینیت ڤه! نڤیسكارێ به‌ڕێز: دبیت ئه‌و وێنه‌یێ ته دیتی و سالۆخدای ل به‌ر چاڤێن من ژی با من وه‌سا جوان نه‌دیتبا وه‌كی هه‌وه ل سه‌ر گۆتی و نڤیسی، ئه‌ز باوه‌رم ” بیكاسۆ”ی ژی ئه‌ڤ وێنه‌یه كێشابا وه‌كی هه‌وه ڕه‌نگ كری ب تام نه‌دبوو. ئه‌و ژن و وێنه‌یه هه‌می وه‌كی درامایه‌كا پر كوالێتی “فور-كه‌ی”ب تام كوردی دهاتن به‌رچاڤ، ژ جاره‌كێ پتر چاڤێن من ژ په‌رتووكێ ڤه‌دپه‌ژین و دچوون په‌نجه‌ره‌یێ یان هه‌لاشی و یا ژ من ڤه یێ ڕۆمانێ دخوینم تاكو ته‌رزنكه‌ك ب سه‌ر مرۆڤی دا دهات دا سه‌حكه‌یێ ڕۆمان یا ژ ده‌ستێ ته كه‌فتی یان بای لاپه‌رێن وێ یێن ڤه‌داین” خوانده‌ڤان ل گه‌ل خوه دبره گه‌شته‌كا وی حه‌ز ل سه‌ر هه‌ی” ئه‌و هه‌لاش و په‌رنجه‌ره دبوونه لاپه‌رێن په‌رتووكێ، دبوونه ئه‌و وێنه‌یه! چه‌ند یا هزركێشه ده‌مێ دبێژیت: ” هه‌ر داڤه‌كێ دزانی د كیرێ دا شۆر ببیته خار و هه‌ر داڤه‌كێ دزانی كه‌نگی دێ بیته دورا وێ و سه‌مایێ دگه‌ل بای كه‌ت” ئه‌ز باوه‌رم دێ شێوه‌كار شێن تابلۆیه‌كا جوان ژێ نه‌خشینن و كێشن.
٭پرسیارێن زارۆكینیێ؛
هه‌می هزردكه‌ن ئه‌ڤ بۆنه‌وه‌رێ دبێژنێ “زارۆك” یێ بێ فامه و چ نزانیت، بیرا مه ل زارۆكینیا مه دئینیت ب تایبه‌ت ئه‌و پرسیارێن ” ئه‌ز دشێم بێژم فه‌لسه‌فی” یێن مه ده‌یك و بابێن خوه پێ دهێلانه ڕاوه‌ستاندی و بێهنه‌كا خوه‌ش نه‌دشیان به‌رسڤ بده‌ی تا ل دویماهیێ ب برنا دكانا یان شلاقه‌كێ پرسیار ژ بیرا مه دبر. ڕاسته ده‌مه‌ك بوو یێ بۆری لێ گه‌له‌ك ژ مه”دبیت ئه‌م هه‌می” خوزیان ڕادهێلین ب تنێ ڕۆژه‌كێ زڤریباین وێ جیهانا سه‌یروسه‌مه‌ر و بێ ئاریشه” وه‌كی حوسێن په‌ناهی دگۆت: خوه‌زی نوكه ژی ئه‌و زارۆكینی زڤریباڤه ئه‌ڤا ل شوینا دلێ مه، سه‌رچۆكێن مه كون دبوون”. ده‌مێ ئه‌م زارۆك خه‌ونێن مه گه‌له‌ك بوون، هه‌می تشت دجوان بوون، شه‌ر و سلبوون و ئاریشێن مه ب تنێ دانه‌كی ڤه‌دكێشا، پرسیارێن مه چ جاران ب دویماهی نه‌دهاتن، وه‌كی ل لاپه‌ر (52) دبێژیت:
” مه پرسیارا نانی دكر، ژ كیڤه دهێت؟
دگۆته مه، ژ گه‌نمی چێدبیت.
مه پرسیارا گه‌نمی دكر، ژكیڤه دهێت؟
دگۆته مه، خودێ بۆ مرۆڤان یێ ڤرێكری دا بكه‌نه نان و بخوون.
مه پرسیار دكر، پا بۆچی خودێ نان ڤرێ نه دكر دا ب ساناهیتر بیت؟
ئه‌م د هاتینه پاشڤه‌برن و دگۆت: ئه‌ڤێن هه‌نێ شولێن خودێ نه و هه‌ر كه‌سێ مایێ خوه تێ بكه‌ت دێ چیته دوزه‌خێ”.
٭گرنگیا” په‌یڤێ” د ژیانا مه دا؛
ئه‌رێ ما په‌یڤ گه‌له‌كا ب زه‌حمه‌ته؟ مانه ژ ناڤێ وێ دیاره چه‌ند “پیته‌كه” مانه ئێك په‌یڤه، كی ژ مه گرنگیا په‌یڤێ دزانیت؟ مانه خوه‌شتڤی و عاشقێن ئێك هه‌تا سپێدێ دمینن هشیار ب تنێ دا ئێك په‌یڤ ژ ده‌ڤێ ئێك ژوان ده‌ركه‌ڤیت، ئه‌رێ مانه په‌یڤه‌ك بوو “عه‌زازیل”ی پێ خوه ل شیرێ خودێ دای، ئه‌رێ مانه ب په‌یڤه‌كێ خێزان ژئێك ڤه‌دبن، هه‌ر ئه‌و خێزانا ب ئێك په‌یڤ پێكهاتی، مانه سه‌را په‌یڤه‌كێ دوو بنه‌مال و عه‌شیر یێ به‌ردبنه ئێك و دو و ب ده‌هان سالان دبنه خویندار، مانه ب په‌یڤه‌كێ ژی جاران چاره دبیت؟ مانه ب ئێك په‌یڤ” كن فیكون” خودایێ مه‌زن وه‌لات و جیهانێ هه‌میێ د گزهۆڕیت؟ ئه‌ز و تو هه‌ردو دزانیتن په‌یڤه‌ك بوویه ئه‌گه‌رێ مالوێرانكرنێ، په‌یڤه‌ك بوویه ئه‌گه‌رێ ژده‌ستدانا ڕۆحا شرین، هه‌ر په‌یڤه‌ك بوویه ئه‌گه‌ر ل پشت شفشێن ئاسنی بمینی، په‌یڤه‌ك بوویه ئه‌گه‌رێ دامه‌زراندنا ته!! ئه‌رێ ڕۆژێ چه‌ند په‌یڤێن ب ڕامان و بێ ڕامان ژ ده‌ڤێ ته و من ” خه‌لكێ” ده‌ردكه‌ڤن؟ ئه‌رێ ڕاسته ئه‌ڤه‌یه په‌یڤ كو دشێت گه‌له‌ك ئارمانجان ب هنگێت. ئه‌ڤجا هشیاری په‌یڤێن خوه بن، چونكی هه‌ر مرۆڤن په‌یڤا چێ دكه‌ن و هه‌ر ئه‌ون سه‌را وان په‌یڤان ئێك و دو ژناڤ دبه‌ن.! ڕاستی ژی مه ب ده‌ڤان جاران پرسیارێن ب ڤی شێوه‌یی یێن ئاراسته‌كرین لێ هه‌ر یێن هاتین ڕه‌زیلكرن. وه‌كی وی زارۆكێ دبێژیت بابێ خوه باب ئه‌و چییه د زكێ ده‌یكا من دا بۆچی هنده مه‌زن بوویه؟ بابێ ژی نه‌كری نه‌مه‌ردی پریقێنی ژ بنێ گوهێ وی ئینای!
هه‌روه‌سان گه‌له‌ك بابه‌تێن دی دشیان دا هه‌بوو ل سه‌ر باخڤین كو ڕۆماننڤیسی هه‌ولدایه ڕوون بكه‌ت وه‌كی بابه‌تێن: جڤاك دچاڤێ نڤیسه‌ری دا، نێرسالاری، جیهانا ژنێ و ئه‌و به‌هه‌شتا وێ بوخوه ئاڤاكری و… گه‌له‌ك بابه‌تێن دی یێن جودا جودا، لێ ئه‌ڤێن مه ل سه‌ری شرۆڤه‌كرین تێرا وێ چه‌ندێ هه‌نه ئه‌م ل دویڤ ڤێ ڕۆمانێ ب گه‌رهین.
پرسیار بۆ نڤیسكاری: ده‌مێ تو په‌یڤا ” لـ ڤی باژێری.. لـ ڤی باژێری….” دوباره و.. ده‌هـ باره دكه‌ی، ته دڤێت به‌رێ خوانده‌ڤانی بده‌یه كیژ “باژێری”؟
په‌رتووكا: ڕه‌شكۆ
نڤیسین: عه‌بدولڕه‌حمان بامه‌رنی
بابه‌ت: ڕۆمان
ژ.لاپه‌ڕان: 152
