نێچیرڤان بارزانی: پێدڤیه ئافره‌ت یا ئازاد بیت
ئه‌ڤرۆ:
دوهی ئێكشه‌مبی 28/11/2021 سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ، نێچیرڤان بارزانی، پشكداری د ڤه‌كرنا كۆنفرانسێ “یه‌كسانیا جێنده‌ری و ستراتیژیه‌تا ب هێزكرنا پێگه‌هێ ئافره‌تێ ل هه‌رێما كوردستانا ئیراقێ دا” كر كو ب هه‌ڤپشكی د ناڤبه‌را زانكۆیێن سلێمانیێ، دهۆك، هه‌ولێر و كوردستان ل هه‌ولێرێ هاته سازكرن.
د كۆنفرانسی دا كو هه‌ژماره‌كا به‌رچاڤ یا مێهڤانێن بیانی و ناڤخوه‌یی و بسپۆر و ئه‌كادیمی به‌رهه‌ڤ بووین، نێچیرڤان بارزانی، په‌یڤا ڤه‌كرنا كۆنفرانسی پێشكێش كر و ئه‌ڤه ده‌قێ وێ یه:
خوه‌شحالم پێكڤه پشكداریێ د كۆنفرانسێ (یه‌كسانیا جێنده‌ری و ستراتیژیه‌تا ب هێزكرنا پێگه‌هێ ئافره‌تان ل هه‌رێما كوردستانا ئیراقێ دا) دكه‌ین كو پشكه‌كه ژ هه‌وا نیشتمانی بۆ به‌رهنگاریا توندوتیژیێ دژی ئافره‌تان. هیڤیدارم ئه‌نجام و راسپاردێنباش د ڤی كۆنفرانسی دا هه‌بن و مفا ژێ بهێته وه‌رگرتن بۆ پاشه‌رۆژا ڤی كارێ گرنگ كو ل هه‌رێما كوردستانێ ده‌ستپێكری.
به‌حسێ یه‌كسانیا د ناڤبه‌را نێر و مێ، كور و كچ و زه‌لام و ژن، د بنه‌ره‌تدا به‌حسه‌كێ سیاسی یه، گرێدای مافێ تاكه‌كسی یه ل جڤاكی. هه‌كه ماف بۆ هه‌موو تاكان وه‌كو ئێك بن، ئانكو نابیت ره‌گه‌زه‌ك یێ دی په‌راوێز بكه‌ت، نه‌ڤه‌خوینیت، پشكداریێ پێنه‌كه‌ت، یان ژی سته‌مێ لێ بكه‌ت و ل گه‌لدا توندوتیژ بیت. گه‌له‌ك هۆكار یێن هه‌ین كو وه‌كریه ئافره‌ت یا سته‌ملێكری بیت ل جڤاكێ مه، ژوان: شوودانا ب زۆری، كوشتن ب بهانه‌یا شه‌ره‌فێ، ده‌ستدرێژیا سێكسی، توندوتیژی دناڤ خێزانێ دا و ل ده‌رڤه‌ی خێزانێ، یان ژی په‌راوێزخستن و بن ده‌ستكرن. پشكه‌ك ژ وان هۆكاران بجهئینانا شاش یا داب و نه‌ریتایه، ئه‌م كو دژی رادوه‌ستین، د ئێك ده‌م دا هه‌م سته‌مێ ل سه‌ر ئافره‌تێ كێم دكه‌ین، هه‌م كرێتیه‌كێ ژی ل كه‌لتوورێ خوه ناهێلین، پشكه‌كا دی ژ هۆكاران، تێگه‌هشتنا شاشه بۆ ئایینی، ئه‌م ده‌مێ قه‌ده‌غه دكه‌ین، ل گه‌ل وێ چه‌ندێ داینه كو ئافره‌تێ د پارێزین، ئایینی ژی ژ تێگه‌هشتنا شاش دپارێزین، پشكه‌كا زۆر یا هۆكاران ژی ژ نه ره‌وشه‌نبیریا تاكه‌كه‌سی ڤه‌یه، له‌وما ده‌مێ تاكه‌كس ل سه‌ر پرسا یه‌كسانیێ و ئازادیێ په‌روه‌رده دكه‌ین، ئافره‌تێ ژی ژ توندوتیژیێ و سته‌مێ و چه‌وساندنێ د پارێزین. ئاخڤتنا من ئه‌وه كو پێدڤیه ئه‌ڤه هه‌ر ژ خواندنا سه‌ره‌تایی ڤی كولتووری د مێشكێ زارۆیێن مه‌دا بهێته جهگیركرن.
باوه‌ریا مه ئه‌وه: نابیت جڤاك ب شێوه‌كی بیت كو شیانێن ئافره‌تێ سنووردار بكه‌ت، یان ب شێوه‌كی ره‌فتارێ ل گه‌ل ئافره‌تێ دا بكه تكو ژێرده‌ست بكه‌ت، بزاڤا مه بۆ وێ چه‌ندێ یه جڤاكی بكه‌ین وی ناڤه‌ندی كو تێدا ئافره‌ت ژی وه‌كو زه‌لامی، ئه‌و ئازادی هه‌بیت شیانێن خوه پێشڤه ببه‌ت، شیانێن په‌روه‌رده‌یی، هونه‌ری، سیاسی، پیشه‌یی و ئابووری، ئانكو كارێ مه د پرسا یه‌كسانیا هه‌ردو ره‌گه‌زه‌دا، به‌رسڤه‌كا سیاسی یه بۆ كۆمه‌كا په‌یكه‌رێن جڤاك یكو نیڤا جڤاكی په‌راویز دكه‌ن ل سه‌ر بنه‌مایێ جوداهیا ره‌گه‌زی.
ل ڤێرێ راستیه‌ك یا هه‌ی دخوازم به‌رچاڤ بكه‌م: گه‌له‌ك به‌حسێ یه‌كسانیێ د ناڤبه‌را دو ره‌گه‌زان دهێته كرن، دخوازم تێگه‌هشتنا خوه بۆ یه‌كسانیێ د ناڤبه‌را زه‌لامی و ئافره‌تێ دا د ئێك ئارمانجا گشتگیر دا به‌رچاڤ بكه‌م: ئارمانجا مه ئه‌وه جڤاكه‌كی ئاڤا بكه‌ین كو تێدا زه‌لام و ژن وه‌كو ئێك مفاداربن ژوان ده‌لیڤێن بۆ په‌یدا دبن، وه‌كو ئێك مفادار ببن د مافێن خوه‌دا. وه‌كو ئێك بشێن ئه‌ركێن خوه بجهبینن. ب جۆره‌كی كو هه‌ردو ره‌گه‌ز ب یه‌كسانی بوار پێ بهێته دان بۆ پشكداریا ئابووری، بۆ دروستكرنا بریارێ، بۆ ئه‌زموونكرنا خواستێن وان و بۆ ده‌سته‌به‌ركرنا پێدڤیێن وان.
ئانكو ئه‌ڤ به‌حسه زێده‌تره ژ یه‌كسانیێ د پشكداریكرنێ دا، ئه‌ڤ به‌حسه گرێدایه ب مافێ ئافره‌تێ وه‌كو تاك، كو ب پشتراستی ڤه، چاسپاندنا هه‌ر مافه‌كی پێدڤی ب قانوونێ و كارێ ده‌زگه‌هی هه‌یه ل هه‌رێما كوردستانێ، ئه‌م ل هه‌رێما كوردستانێ كارێ مه ل سه‌ر هه‌ردو بنه‌مایێن چه‌سپاندنا مافێ ژنێ كریه، ئه‌وژی ب رێیا راستڤه‌كرنا قانوونا بارێ كه‌سایه‌تی و ب رێیا ب ده‌زگه‌هكرنا مافێ ئافره‌تێ، به‌لێ یه‌كسانی ئامرازه و ئازادكرنا تاك و ئازادكرنا ئافره‌تێ، ئارمانجه.
ئازادكرن ب دو رامانا دهێت: ئازادكرن ژ سته‌م و ئازادكرن بۆ بجهئینانا ئه‌ركی. باوه‌ریا مه ئه‌وه كو ئه‌ڤ دو جۆرێن ئازادیێ، د به‌رژه‌وه‌ندیا ژناندایه، ل ده‌ستێكێ پێدڤیه ئه‌م ئافره‌تێ ئازاد بكه‌ین ژ كۆمه‌كا هۆكاران كو شیانێَن وێ چارچۆڤه‌كرینه، هه‌كه مه ئه‌و كر ئه‌ڤجا ئافره‌ت دێ شێت ئازاد بیت بۆ ڤه‌دیتنا شیانێن خوه د جڤاكی دا.
ئێك: ئازادكرنا ژنان ژ نه‌یه‌كسانیێ، تنێ ئێك ژ گاڤانه، كۆمه‌كا گاڤێن دی یێن هه‌ین، وه‌كو ئازادكرنا وان ژ توندوتیژیێ (دناڤ خێزانێ دا و ل جڤاكیدا ژی)، ئازادكرنا وان ژ بێ ژێده‌ریا داهاتی و هه‌ژاریێ و ئازادكرنا وان ژ سته‌ما جڤاكی و بێكاریێ د جڤاكیدا.
دوو: ئازادكرنا وان بۆ ئه‌نجامدانا ئه‌كری. ئافره‌ت وی ده‌می ئازاد دبیت بۆ ئه‌نجامدانا كاری كو ئه‌رك پێ دهێته سپاردن. تنێ ده‌مه‌كی یا ئازاده كو وه‌كو بكه‌ره‌كێ كارا د جڤاك یدا ره‌فتار دگه‌لدا دهێته كرن و بوار بۆ دهێته ره‌خساندن تاكو ل دووڤ خواستا خوه وی بیاڤی ب هه‌لبژێریت كو ب رێیا وی بشێت زۆرترین خزمه‌تێ بگه‌هینیته جڤاكی.
هه‌كه ژن ب وی رامانی یا ئازاد بیت، ل گه‌ل وێ چه‌ندێ دا كو ئه‌ركێ دایكاتیێ بجه دئینیت، دشێت مل ب ملێ زه‌لامی، خودانا ئابوورێ سه‌ربخوه یێ خوه بیت، دشێت ببیته نوژدار، ببیته ئه‌ندازیار، مامۆستا، نڤیسه‌ر، ڤه‌كۆله‌ر، ره‌خنه‌گر، سیاسه‌تمه‌دار، چالاكڤان، میدیاكار، پێشره‌و. هه‌تاكو دشێت ببیته پۆلیس و ئاشتیا جڤاكی بپارێزیت، یان ژی ببیته پێشمه‌رگه و پارێزه‌را ئاخ و نیشتمانی بیت، هه‌كه حه‌ز ژی بكه‌ت دشێت ببیته سه‌رۆك ژی، ئه‌وژی كێشه‌یه‌ك نینه، له‌وما نابیت ژن ژ شیانێن خوه بهێنه جوداكرن، چونكه په‌راوێزخستنا وان دێ زیانێ گه‌هینیته هه‌موو جڤاكێ مه، نابیت ئافره‌ت بهێته خستن ل به‌رده‌م جۆره‌كێ بژارده‌یان، هه‌كه ئێك ژوان هه‌لبژارت، ده‌سته‌به‌رداری یێن دی ببیت. بۆ نموونه د ناڤبه‌را مال و كارێ ده‌رڤه دا، تنێ ئێك ژ وان ب ره‌وا بۆ بهێته دیتن ! ئه‌ڤه یا دروست نینه، به‌لكو دڤێت سه‌قایێ مال ب شێوه‌كی بیت، یێ هاریكار بیت بۆ كارێ وان یێ ده‌رڤه. ب هه‌مان شێوه، كارێ وان یێ ده‌رڤه ب شێوه‌كی بهێته رێكخستن كو زیانێ ب ئه‌رك و پێگه‌هێ وان نه‌گه‌هینیت ل مال، هه‌كه بریار دا ژی ببن هه‌ڤژین و دایك، ئه‌ڤ باوه‌ره بۆمه تنێ درووشمه‌ك نینه، به‌لكو جیهانبینینا مه‌یه، جیهانبینیه‌ك كو ل ده‌ف مه سێ ره‌هه‌ند یێن هه‌ین: ره‌خنه‌یه، بۆچوونه، نه‌خشه‌رێ یه. ره‌خنه‌یه ل قورخكاریا تایێن ژیانێ ب تنێ ژلایێ زه‌لامی ڤه، ئه‌ڤ قورخكاریه دڤێت بهێته راستڤه‌كرن بۆ وێ چه‌ندێ ئافره‌ت ژی د تایێن ژیانێ مه پشكدار بن، بۆچوونه: جڤاكێ مه یێ زه‌نگینه ب داهێنانێن زه‌لام و ژنێ ب پشكداری و كارێ هه‌ردو ره‌گه‌زان، بۆ وێ چه‌ندێ هه‌ردو ره‌گه‌ز تێدا سه‌ربه‌ست بن و ل جوانیێن ژیانێ زێده بكه‌ن، نه‌خشه‌رێ یه: چونكه مه ب شێوه‌كێ كریاری، د ماوێ بیست سالێن بۆری دا ب سێ میكانیزمان كار ل سه‌ر كێمكرنا په‌راوێزخستنا ئافره‌تێ كریه ل هه‌موو ره‌هه‌ندێن ژیانێ:
ئێك: ب رێیا راستڤه‌كرنا قانوونان ب تایبه‌ت قانونا بارێ كه‌سایه‌تی یا ئیراقی، ب دیاركری ژی قانوونێن سالێن 1959 و 1969 بۆ نه‌هێلانا توندوتیژیێ دژی ئافره‌تان.
دوو: ب رێیا ده‌زگه‌هكرنا یه‌كسانیا هه‌ردو ره‌گه‌زان، ب تایبه‌تی جهكرتنا ژنی ل ده‌زگه‌هێن فه‌رمی و رێكستنا وان ده‌زگه‌هان ب جۆره‌كی كو رۆل و پێگه‌هێ ژنان بهێته پاراستن.
سێ: ب رێیا هاندانا ژنان بۆ پشكداریا وان یا سیاسی، ب تایبه‌تی ژی زێده‌كرنا رێژا كۆتا ل په‌رله‌مانی ژ 25% بۆ 30% ب مه‌ره‌ما زێده‌كرنا به‌رهه‌ڤكرنا ئافره‌تان ل ده‌ستهه‌لاتا قانووندانانێ و دروستكرنا بریارێ دا.
ب كۆرتی: كارێن مه بۆ ب هێزكرن و پشته‌ڤانیكرنا ژنایه بۆ وێ چه‌ندێ بشێن شیانێن خوه بجه بگه‌هینن. به‌لێ دشێین بێژین: مه یا شیای خزمه‌ته‌كا بنه‌ره‌تی بۆ پرسێن یه‌كسانیا زه‌لامی و ئافره‌تێ بكه‌ین، به‌لێ به‌ربه‌ست هه‌ر یێن ماین و پێدڤیه بزاڤێن جدی بهێنه كرن بۆ نه‌هێلانا وان به‌ربه‌ستان كو د ڤی بواری دا تووشی هه‌رێما كوردستانێ دبن. بۆ بنبركرنا وان، مه پێدڤی ب هاریكاریا هه‌ردو ره‌گه‌زایه . ئه‌ڤ هاریكاریه ژی تنێ ل ده‌مه‌كی به‌رهه‌مدار دبیت كو هه‌ردو ره‌گه‌ز، وه‌كو تمامكه‌رێن هه‌ڤدو، هه‌ڤدو بخوینن و رێزا هه‌ڤپشك و بهایێ هه‌ڤپشك یێ هه‌ردولا كۆم بكه‌ت.
نه‌ته‌وه وكولتوور و ئایینی، ئه‌و بریاره یا بۆمه دای كو دو ره‌گه‌زێن نێر و مێ، تمامكه‌رێن هه‌ڤدونه، هاریكارێن هه‌ڤدونه، پێكڤه‌ژیانێ به‌رهه‌م دئینن، وه‌كو ئێك بها یێ هه‌ی، وه‌كو ئێك د گرنگن بۆ دروستكرن و مان و به‌رده‌وامیا ژیانێ، ئه‌ڤه هه‌موو نه كێشه ل گه‌ل ئایینی هه‌یه و نه ل گه‌ل كولتووری، هه‌موو رێیه‌كێ دده‌نه مه، گرنگ ئه‌وه ئه‌و دو ره‌گه‌ز سته‌مێ ل هه‌ڤدو نه‌كه‌ن، بنه‌مایێ ب دووماهیئینانا سته‌مێ ژی پاراستنا مافی یه، له‌وما پێدڤیه هه‌ردو ره‌گه‌ز وه‌كو ئێك ماف هه‌بیت، وه‌كو ئێك ئه‌رك پێ بهێنه سپاردن، وه‌كو ئێك رێز ل جوداهیێن وان بهێته گرتن و وه‌كو ئێك ده‌لیڤه بۆ بهێنه ره‌خساندن.
بلا وێ چه‌ندێ ژی بینینه بیرا خوه، ئه‌وا بوویه به‌ربه‌ست ل به‌رانبه‌ر ئافره‌تێ، تنێ زه‌لام نینه، هه‌كه زه‌لامه‌ك بیت و سته‌مێ بكه‌ت، پێدڤیه ده‌ستێ وی بهێته گرتن و بوار پێ نه‌هێته دان، به‌لێ هنده‌ك جاران ئه‌وا سته‌مێ ل ژنێ دكه‌ت، دبیت ئافره‌ته‌كا دی بیت كو پێدڤیه بهێته په‌روه‌رده‌كرن یان ژی دبیت هنده‌ك شایێن داب و نه‌ریتان بن كو پێدڤیه بهێنه بنبركرن، دبیت هنده‌ك قانوون بن كو پێدڤی ب راستڤه‌كرنانه و بهێنه راستڤه‌كرن. دبیت هه‌تا سیسته‌مه‌كێ سیاسی بیت و پێدڤی ب ڤه‌كرنا زێده‌تر هه‌بیت ب روویێ پشكداریكرنا ژنان.
پێدڤیه ئافره‌ت یا ئازاد بیت، ئازاد ژ توندوتیژیێ و چه‌سپاندنێ بۆ وێ چه‌ندێ بشێت د بوارێن گشتی دا مل ب ملێ زه‌لامی رۆل هه‌بیت د پێشخستنا بوارێن جودا دا.
هه‌روه‌سا من دڤێت ب ڤێ هه‌لكه‌فتی یادا دو خانمێن كارا بكه‌م، (مهاباد قه‌ره‌داخی) و (نه‌مام غه‌فووری) كو خزمه‌ته‌كا زۆر دڤی بواری دا كریه و مخابن هه‌ردویان ب كورۆنایێ وه‌غه‌ركر.
هه‌روه‌سا به‌رده‌وام دڤێت د ڤان هه‌لكه‌فتان دا ب رێزڤه یادا زانایێ ناڤدار مسته‌فا زه‌لمی بكه‌ین كو ژ روویێ قانوونی ڤه بزاڤ و وه‌ستیانه‌كا مه‌زن دیتیه و خزمه‌ته‌كا مه‌زن بۆ پاراستنا مافێن ئافره‌تێ و یه‌كسانیێ كریه.هه‌روه‌سا دخوازم سوپاسیه‌كا تایبه‌ت یا مامۆستایێن ئایینی ژی بكه مكو د وی ده‌می دا هاریكاریه‌كا ئێكجار مه‌زن یا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ كر بۆ تێگه‌هشتنا زێده‌تر یا جڤاكی بۆ مافێن ئافره‌تێ، هیڤیدارم به‌رده‌وام جڤاكی تێبگه‌هینن ل سه‌ر یه‌كسانیێ، مافێن ئافره‌تێ، توندوتیژیێ وپێدڤی ئه‌ڤ چه‌نده ببیته به‌رنامێ به‌رنامێ هه‌وه یێ رۆژانه.
