هۆنه‌رێ وێرانیێ د هزرا تیرۆرێ دا
ده‌روونناسێ بناڤوده‌نگێ ئه‌مریكی، ئابراهام ماسلو ( 1908-1970) د تیۆرییه‌كا پێستركی یا ساده دگه‌ل هندێ كو پێدڤیاتیێن مرۆڤی د هه‌فت قۆناغاندا دابه‌ش دكه‌تن و ئه‌ڤێ تیۆرییا وه‌كی بیردۆزا كۆرت گۆلدشتاینێ (1875-1965)ێ ئه‌لمانی ب تیۆرییا خوه‌بشكڤین(self-actualization) دده‌ته نیاسین. ئه‌ڤ پێدڤیاتییه خوه د پێدڤیاتیێن ئێك لدویڤ ئێكێن فیزیۆلۆژیك، ئاسایش و ته‌ناهی، ڤیان، ڕێزلخوه‌گرتن، بده‌ستڤه‌ئینانا خوه، زانین و تێگه‌هشتن، و لدۆماهیكێ و یا هه‌فته‌م ئانكۆ پێدڤیاتی ب جوانیێ (aesthetic needs) دا دبینیتن.
ب باوه‌را ماسلوی تێركرنا ڤان پێدڤیاتییا ئێك لدویڤ ئێك بنه‌مایه‌كێ سه‌ره‌كیێ ئاڤاكرنا كه‌ساتیا مرۆڤی یه. ڕاسته ئه‌ڤ تیۆرییه ژ ئالیێ بسپۆرێن زانستی ڕاستی هنده‌ك ڕه‌خنه و گازنده‌یا دبیتن، لێ دگه‌ل هندێ دا ژی ناهێته ڤه‌شارتن ب ئێك ژ گرنگترین بیردۆزێن گرێدای ب پێدڤیاتییا دهێته هژمارتن. بنیاتێ تیۆرییا وی وه‌ك ئێك ژ بیردۆزێن مرۆڤگه‌رایی یا لسه‌ر بنه‌مایێن فه‌لسه‌فی و باوه‌ری ب ئازادی و سه‌ربه‌ستییا مرۆڤی و ماف و شیانێن وی و د داهینانێ و كارێ قه‌نج و ئاڤاكه‌رانه هاتیه ده‌یناندن، هێشتان وه‌ك تاقیگه‌هی نه‌هاتینه سه‌لماندن، به‌لێ یا شیای دگه‌له‌ك ده‌لیڤه‌یێن چاره‌سه‌ركرنا ئێش و ئازارێن ده‌روونی و گرفتێن په‌روه‌رده‌یی و ئیكلینیكی دا مفای بگه‌هینیته مرۆڤاتیێ.
ماسلو د دۆماهیك قۆناغا پێدڤیاتیێن مرۆڤی دا ئاماژه‌ی ب هندێ دده‌تن كو پێدڤیاتییا مرۆڤی ب جوانیێ هندێ دگه‌هینیتن كو مرۆڤی ب سروشت حه‌ز و ڤیانا هه‌ی بۆ ڕێكخستنێ و ڕێك و پێكیێ و لێكدای بوونێ و جوانیێ و خوه‌پاراستن و دویركه‌فتن ژ بێسه‌ره‌وبه‌ریێ و په‌لشخه‌بوونێ و پیسی و چه‌په‌لیێ و خه‌مساری د ڤێ چه‌ندێدا. هه‌لبه‌ت ماسلو ڤه‌ناشێریتن كو تێگه‌هشتن د ڤێ پێدڤیاتیێ و شرۆڤه‌كرنا وێ هۆسا بسانه‌هی ژی نینه، به‌لێ ئه‌و دان ب بوون و كارتێكرنا وێ د وه‌رار و گه‌شه‌یا كه‌ساتیا مرۆڤی دده‌تن و د باوه‌را وی دا ئه‌و كه‌سێ د ئاسته‌كێ باش و بلندێ ساخله‌می و دروستییا ده‌روونی دا بیتن و دوور بیتن ژ ئێش و ئازار و نه‌ساخیێن ده‌روونی و سایكۆلۆژیك خۆدانێ ئاسته‌كێ بلندێ ڤێ حه‌ز و ڤیانێیه، ئانكۆ بگۆتنه‌ك دیتر ئه‌ڤی مرۆڤی ڤیان و ویستا گه‌ڕهان لدویڤ جوانیێ و باشیێ و لێكدایبوونێ و ڕێكخستنێ و پویته‌كرن ب سروشت و ئاسایبوونێ یا لنك هه‌ی، و به‌رۆڤاژی ڤێ گۆتنێ ژی بدیتنا وی دروسته. ئانكۆ مرۆڤه‌كێ كو حه‌زا نه‌شرینی و نه‌جوانیێ و بێسه‌روبه‌ریێ و به‌ره‌لایی و دویركه‌فتن ژ جوانیێ و هۆنه‌ری و سروشتێ جوان لنك هه‌بیتن و ئاستێ وێ حه‌ز و ڤیانێ بلند و به‌رده‌وام بیتن، ئه‌ڤ مرۆڤه گیرۆده‌ی هژماره‌كا ململانێ و كێشمه‌كێشێن ده‌روونی و سایكۆلۆژی و به‌لكو ژی نه‌ساخیێن ده‌روونییه، ڤێجا ئه‌ڤ كه‌سه مرۆڤه‌ك دانعه‌مر یان سنێله‌یه‌ك بیتن یان ژی زارۆكه‌ك بیتن.
هه‌كه‌ر بهێت ئه‌م ڤێ تیۆرییا سایكۆلۆژی و مرۆڤگه‌رایی(Humanism) لسه‌ر كه‌ساتیا تیرۆریستان جێبه‌جێ بكه‌ین دی َب ئاشكرایی و گه‌له‌ك زه‌لالیڤه بینین كو ڤان مرۆڤان حه‌زه‌كا بێ وێنه یا بۆ تێكدانا سروشتی و جوانیێ هه‌ی و به‌رده‌وام و د هه‌می كریارێن خوه دا بزاڤێ دكه‌ن ب ڕه‌نگه‌كێ نه‌رێنی كارتێكرنێ د سروشتی و جوانیێ دا بكه‌ن. كار و كریارێن وه‌كی سه‌رژێكرن، خوه‌په‌قاندن، كۆشتنا یێ به‌رامبه‌ر بێی هیچ هێجه‌ته‌ك لۆژیكی و بنه‌مایه‌كێ، تێكدانا باژێڕ و ئاڤاهی و ده‌ستكه‌فت و ئاسه‌وارێن هۆنه‌ری و شارستانی و كه‌لتووری و فه‌رهه‌نگی، هه‌ڕفاندن، لادان ژ بنه‌مایێن سروشتی و ئاسایی، دژاتیكرنا هه‌ر ڕاستیه‌كێ، كۆشتنا مرۆڤان ب دڕنده‌ترین شێوه، و گه‌له‌ك تاوانێن ژ ڤی بابه‌تی هێما و نیشانێن سایكۆلۆژیكن بۆ هندێ كو بسه‌لمینن د ناخ و ده‌روونێ ڤان مرۆڤاندا پێدڤیاتیی ب جوانیێ جهه‌ك تایبه‌ت نینه، و ئه‌ڤه، وه‌ك بیردۆزا ماسلوی ئاماژه‌ی پێدده‌تن، ئاماژه‌یه‌كه بۆ هه‌بوونا ئاریشه و بگره ئێش و ئازار و نه‌ساخیێن ده‌روونی د ناڤه‌رۆكا پێكهاته و ستراكتوورێ كه‌ساتیا تاكێ تیرۆریستاندا. ئه‌ڤ كه‌سه تام و چێژێ ژ دیتنا مرۆڤه‌كێ كۆشتی، كه‌سه‌كێ سه‌ر ژێكری، خانیه‌كێ هه‌ڕفتی، مزگه‌فت و دێر و كه‌نیسه و مه‌زارگه‌ه و گۆڕستانه‌كا په‌قاندی، باژێڕه‌ك وێران، جهه‌ك چۆلكری و مری، خه‌لكه‌ك په‌ریشان و شه‌پرزه، زارۆكێن چاڤ ب گریان، ده‌یكێن به‌ر و به‌رسنگ دڕاندی، باب و باپیرێن بێ هێڤی، گه‌نج و سنێله‌یێن دل مری و قه‌ده‌م شكه‌ستی، ترۆمبێلێن سۆتی، فرۆشگه‌هێن شه‌وتاندی و ڤاله‌كری، زه‌ڤیێن هشك و به‌ردای و ته‌ژی چه‌قه‌ل و تڕاش، قوتابخانه‌یێن بێ زارۆك و مامۆستا و. .. هتد، وه‌ردگرن و هه‌می ئاره‌زوویا وان ئه‌وه هه‌ر ساته‌ك و چركه‌یه‌ك ژ ژیانا خوه ببنه ئالاڤه‌ك دا ئێك ژ ڤان وێرانیێن هۆسا بخۆلقینن، حه‌چكۆ تو بێژی ئه‌ڤ مرۆڤه یێن بۆ هندێ هاتینه دروستكرن جوانیێ د نه‌جوانیێ و ئاڤاهیێ د وێرانیێ دا ببینن. دیاره ژبه‌ركۆ ئه‌ڤ چه‌نده دگه‌ل سروشت و لۆژیكێ ناگۆنجیتن سروشت ژی ڤان مرۆڤان قه‌بیل ناكه‌تن و بهه‌می ڕه‌نگه‌كیڤه بزاڤێ دكه‌تن ده‌رگه‌هێن ژناڤبرنا وان خۆشتر بكه‌تن چونكی وه‌ك باب و باپیرێن مه گۆتی ” هه‌ر زالمه‌كی زه‌ڤاله‌كێ هه‌ی ” و زه‌ڤالا ڤان كه‌سێن تیرۆریست ژی سروشت و پێكهاته‌یێن وێ نه.
*بسپۆرێ پێداگۆگی و سایكۆلۆژیایێ/ زانینگه‌ها زاخۆ