وەرار و گەشەكرنا زارۆیان كەنگی جهێ مەترسیێ یە؟
ڤەمانا وەرار و گەشەكرنا زارۆیان گەلەك ئەگەر هەنە و هەر قۆناغەكێ زارۆك پێدڤیە ب شێوازەكی سەرەدەری دگەل بهێتەكرن هەتا وەرارا وی یا دروست بیت، د ڤی بابەتی دا، هژمارەك نۆشدارێن تایبەتمەندێن زارۆكان ل دۆر پێدڤیێن وان قۆناغان د ئاخڤن.
د. عەبدولرەحمان عەبدوللا محسن، تایبەتمەندێ نەخۆشیێن زارۆكا دیاركر ئەگەرێن ڤەمانا وەرارا زارۆكی دوجوورن، ئەندامی و نە ئەندامی، سەبارەت یێن ئەندامی، ئەگەر زارۆك ب دروستی خارنێ نەخۆت، چ ژ ئەگەرێ كێمبوونا خوارنێ بیت یان ئەگەر دایك ب دروستی خوارنێ نەدەتە زارۆكی، یان ئەگەر ئەو خارنێن گەلەك كالۆری دناف بدەتە زارۆكی، و ئەگەر زارۆك خارنێ دروست ژی وەرگریت بەلێ دلێ وی رابیت، ژبەر ئاریشێن مەعیدەیی، یان ئەگەر ئاریشێن بوریا خارنێ ژی هەبن، ئەڤە دبنە ئەگەرێ وێ چەندێ گەشەكرنا زارۆكی زێدە نەبیت، و گوت: هەستیاریا ژ هندەك خارنا، بو نمونە هەستیاری ژ جورەكێ شیری، یان هەستیاری ژ گەنمی ئەگەر هەبیت، ئەڤە ژی دبیتە ئەگەرێ وێ چەندێ مژین دناڤ رۆڤیكان دا كێم ببیت و زارۆك گەشا وی زێدە نەبیت، هەروەسا هندەك نەخۆشیێن هورمونی یێن هەین، وەك نەخۆشیێن غودا دەرەقی، ئەڤەژی ژ ئەگەرانە، هەروەسا نەخۆشیێن دەروونی و یێن مێشكی و سینگی، دبنە ئەگەرێ، زارۆك گەشەیا خو زێدە نەكەت.
ل دور ئەگەرێن كارتێكرنێ ل وەرارا زارۆكی دكەن، د. سەردار غازی، تایبەتمەندێ نەخۆشیێن زارۆكا و نەخۆشیێن دلی یێن زكماكی دیاركر فاكتەرێن گرنگ بو وەرارا زارۆكی، یا ژ هەمیان گرنگتر، خارنا باش و یا پری پرۆتین و كاربوهیدرات و دوهنیات، و تشتێن ماركێتا كێم تێدا بن، یا دوێ و گرنگ نڤستا زوی، چونكو هورمونێ درێژبینیێ بەهرا پتر ل دەمێ نڤستنا زارۆكی ئیفرازدبیت، و ئەگەر نڤستنا زارۆكی یا دروست نەبیت، زارۆك دێ یێ كورت بیت، یا سیێ دەروونێ زاروكی یێ ئارام بیت، و چ ئاریشێن دەروونی نەبن، دایك و باب شەری دگەل نەكەن، یا چارێ زارۆكی چ نەخۆشیێن دومدرێژ نەبن، وەك نەخۆشیا شەكرێ و ئاریشێن سینگی و دلی، و یاگرنگ زارۆك ویراسی یێ باش بیت، بتایبەت ئەگەر دایك و باب درێژبن زارۆك دێ یێ درێژبیت، ئەگەر دكورت بن ئەوژی دێ یێ كورت بیت.
د. سەلاح عەبدولكەریم ئیبراهیم، تایبەتمەندێ نەخۆشیێن زارۆكا دیاركر چەندین فاكتەر هەنە كارتێركەكار راستەوخۆ ل گەشەكرنا زارۆكی دكەن، ل دەسپێكێ پێدڤیە خارنا زارۆكی یا ساخلەم بیت و دووربیت ژ خارن و شرینیێن دەستكرد، ئەو دشێن بێژین ئەو خارێن دەستكرد ل ماركێتا كارتێكرنێ ل گەشەكرنا زارۆكی دكەن، ب تایبەتی هورمونێ گەشەكرنێ، نڤستنا ساخلەم یا زارۆكا رۆلەكێ باش هەیە، زارۆك گەشەكرنەكا ساخلەم بكەت، و گوت: هەر زارۆیەكێ بەی دەمژمێر 12ـێ شەف بنڤیت، دێ كارتێكرنەكا ئێكسەر یا باش ل سەر گەشەكرنا زارۆكی كەت، و ئەو زارۆیێن درەنگی شەف شرینیا دخون و درەنگ دنڤن، كارتێكرنەكا نەباش ل گەشەكرنا زارۆكی دبیت، لەورا شیرەتێن مە ب دایك و بابا گەلەك گرنگیێ ب ڤان هەردو خالا بدەن، ژبو گەشەكرنەكا باش بو زارۆیێن وان.
د. محەمەد مستەفا، تایبەتمەندێ نەخۆشیێن زاركا دیاركر خالا سەرەكی بو زێدەكرنا كێشا زارۆكی خارنە، كا چ خارنێ دخوت، چەند جاران دخوت، و چ جورێ خارنێ دخوت، یا گرنگ بو زارۆكی و ەك مەزنا نەبیت، دانێن وی یێن خارنێ زێدەدبن ژ یێن مەزنا دو تا سێ دانا، جورێن خارنێ، و گوت: هندەك خارن هەنە كارتێكرنێ ل سەر كێشا زارۆكی دكەن، وەك ئەندومی و ئەو خارنێن گەلەك شرینی دگەل هەین، و مە هندەك خارن هەنە هاریكارن بو كێشا زارۆكی وەك هێك و پتات و مەعكەرون و برنج، ئەڤە پتر دهاریكارین بو زێدەوونا كێشا زارۆكی.
د. ئازارد عەبدولجەبار عەبدولحەلیم، تایبەتمەندێ نەخۆشیێن زارۆكا دیاركر هەر زارۆكەكێ مەدڤێت بزانین كا درێژی و سەنگا وی یا دروتە ئان نە، مە هندەك خالێن ستاندەردێن جیهانی هەنە، و گوت: مە خشتەكێ جیهانی هەیە، تێدا دیاركریە كا ژیێ وی چەندە و درێژیا وی و كێشا وی چەندە، دێ دانینە سەر ڤی خشتەیی، دێ بومە دیاربیت، كا زارۆك یێ سرۆشتی یە یان نە، و گوت” پێدڤیە ئەم دوپاتیێ ل هندەك ستاندەردێن جیهانی بكەین، و هندەك ژی ب رێیا چاڤان بیت.
