پشتی ڤه‌ستیڤالێ چ دی؟
عه‌بدلكه‌ریم یه‌حیا زێباری
ئه‌م دێ چاوان پشتی چل سالان پێنجه‌مین ڤه‌ستیڤالا دهۆكێ یا ره‌وشه‌نبیری نرخینن، دێ نڤشێن داهاتی چاوان مه بینن؟
وه‌ك نووژه‌نكرن و خورتكرنا ناسنامه و زمانێ كوردی، وه‌ك نووكرن و پووته‌پێدان ب ره‌شه‌نبیریا كوردی یا كو ژ سالا 2014 وه‌ره كه‌تی ل به‌ر گه‌له‌ك ئارێشه‌یان، دوماهیك ئارێشه ژی ده‌مێ وه‌شانێن ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێن كورد و رێڤه‌به‌ریا ره‌وشه‌نبیری و هۆنه‌ری ل دهۆكێ وه‌شانێن خوه راوه‌ستاندین، ئه‌و ژی ل ژێر سیاسه‌ته‌كا ره‌وشه‌نبیری یا نه دیار ژ سه‌ده‌مێن شه‌ر و ره‌وشێن سیاسی و ئابۆری.
داكو هیڤیه‌كێ نوو بكت؛ ئه‌و ژی پووته‌پێدانا حوكمه‌تا كوردی ب ره‌وشه‌نبیری و ره‌شه‌نبیرێن خوه یێن تژی خه‌ون ب ناسنامه‌یه‌كا ب هێز یا ئێك ملله‌تی، د چارچووڤه‌یێ په‌یڤێن جیهانێ های ژێ هه‌یی و باوه‌ردكن و رێزێ لێ دگرن دا.
هۆلا رێڤه‌به‌ریا ره‌وشه‌نبیریا قه‌زا سێمێلێ ب ئاماده‌بوونا ئه‌لیتێن (كه‌سایه‌تێن) ژ ئیراق، تركیا، سوریا، ئیران، سوێد و ئه‌لمانیا، ب خه‌مێن مه‌زن و خه‌یالێن مه‌زنتر قه‌ستا دهۆكێ كرن، ل فیرده‌وسا هندابوویی دگه‌ریان، خه‌وندار و ژ گیانێ سه‌رده‌مێ نوكه ئازادبووی دفڕین، بۆ خوه سه‌رده‌مه‌كی تایبه‌ت ب خوه ڤه چێ دكرن.
من چه‌ند دڤیا ئاماده‌بووی پترتر بان و ل گۆره‌پانا یاریگه‌ها دهۆكێ دگه‌ل هنده‌ك هه‌لبه‌ستڤانێن ب هووری ژێگرتی بان و دگه‌ل سترانێن فلكلۆری دا ئه‌و دووربوونا ره‌وشه‌نبیری داناڤبه‌را گه‌لێ كورد یێ دلساخ و ركمان و نه‌رم و بێهنفره‌ه یێ خوه ب كلتۆر و داب و نه‌رتێن خوه یێن مللی و كلاسیكی ڤه گرتی سه‌ره‌رای وان هه‌می فشارێن جیهانگێریێ و گوهۆرینێن جڤاكی و ئابۆری و ناسنامه‌یا وی یا دناڤبه‌را دیالیتیكا ناسنامه‌یێن هه‌ڤسۆیێ فشارده‌ر و تێهه‌لچوونێن گه‌ڤنارێن عه‌شیره‌تگه‌رییێ دا چاڤه‌رێكری.
ژ ته‌وه‌رێن ڤه‌سیتڤالێ:
حه‌سه‌ن سلێڤانه‌یی( به‌شداریه‌ك د ئاڤاكرنا مرۆڤی و به‌ره‌ڤانیه‌ك ژ ناسنامه و زمانێ كوردی، ژ سالا 1991 وه‌ره، نڤیسه‌رێن كورد كۆڤارا په‌یڤ یا وه‌رزی و 301 په‌رتووك وه‌شاندن و ئێڤاریێن ئه‌ده‌بی و هزری سازكرینه).
د. عه‌لی ته‌ته‌ری، پارێزگارێ دهۆكێ ب په‌یڤه‌كا سه‌رپێ گۆتی( مه بۆ جیهانێ و بۆ هه‌میا دیاركر كا مه چ دڤێت، مه راستیا وان وه‌لاتێن سۆز وپه‌یمانێن مافێ مرۆڤان ئیمزا كرین دیاركر، به‌رژه‌وه‌ندیێن مه بۆ مه خه‌من، ئه‌ز ژ نڤیسه‌ر و ره‌وشه‌نبیرێن مه دخوازم هزرا خوه د سێ ته‌وه‌ران دا بكن: زمان، كلتۆر و دیرۆك، ب شێوه‌یه‌كی كوورتر و به‌رفره‌هتر ل دووڤ بچن و ژ چارچووڤه‌یێ كلاسیكی ده‌ربكه‌ڤن و ئێدێ نه ب تنێ ب هیڤیا گرته‌بێژیان ڤه بن و ئاخفتنا فلان گۆتی ڤه‌گۆهێزن، بۆچی ئه‌م ل نك بابا تاهرێ هه‌مه‌دانی راوه‌ستن؟
هه‌لبه‌ستڤان به‌سامێ كورد ئێكه‌م كه‌س بوو شیعر ب زمانێ نه ئه‌ره‌بی به‌رامبه‌ر یه‌عقوب كورێ له‌یسێ سه‌فار ی گۆتی).
سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی ( كورد وئه‌ره‌ب برانه، به‌رێ خوه نه‌دن ناكۆكی و ئارێشه‌یێن سیاسیان، سه‌ره‌رایی مه‌رگه‌ساتێن ب سه‌رێ كوردستانێ دا هاتی، گه‌لێ كورد ڤیانا خوه بۆ برایێن ئه‌ره‌ب پاراست، مه ئه‌و تاوانه ل سه‌ر گه‌لێ ئه‌ره‌ب حساب نه‌كر، به‌لكو ل سه‌ر وان حاكمێن زۆلم ل ئه‌ره‌ب و كورد و پێكهاته‌یێن دیتر كری).
دبیت ئه‌و ئاسۆڤه‌بوونا ره‌وشه‌نبیری نه ب دلێ گه‌له‌كێن پالداین ل سه‌ر كورسیكێن نه‌رم یێن خه‌باتا خوه بن، لێ كه‌س ل سه‌ر سه‌رۆكی زێده ناكت! و دیسان ژ بیردانكا خوه چه‌ند دێرێن شیعرێ گۆتن:
ئه‌گه‌ر ملله‌ته‌كی رۆژه‌كێ ژیان ڤیا
دڤێت قه‌ده‌ر به‌رسڤێ بۆ ب دیت
ودڤێت شه‌ڤ ڤه‌ره‌ڤیت
و دڤێت قه‌ید بهێت شكاندن
و یێ ژ سه‌ركه‌فتنا چیا ب ترسیت
دێ هه‌ر وهه‌ر دناڤ چالان دا ژیت.
و دوماهیك په‌یڤا خوه گۆت:
( و مه سه‌ركه‌فتنا چیا هه‌لبژارت).
دلشاد عه‌لی ( زمانێ كوردی د هه‌مبێزا شیعرێ دا ژ جزیری هه‌تا نالی) و هه‌لبه‌ستڤان به‌سامێ كورد شیعرا خوه ب زمانێ فارسی به‌رامبه‌ر یه‌عقوبێ سه‌فار گۆت یێ كو ژ بلی زمانێ فارسی چ زمان نه‌دزانی.
یاسرێ حه‌سه‌نی( به‌رخیالكرنا كوردستانێ ل ژێر حوكمرانیا به‌عسیان: هه‌لبه‌ستێن عبدلرحمان مزووری و دیسكۆرسێن ناسنامه‌یێ) و هه‌لبه‌ستڤان مامۆستایێ جوكرافیێ یه، جوكرافیا كوردستانێ بۆ خوه بكارئینا بۆ ده‌ربرینا هه‌ستێن خوه یێن نه‌ته‌وه‌یی ب سیمبۆلێن جهی وه‌ك ئاماژه‌كرێن گرێدایبوونا خوه یا نه‌ته‌وه‌یی)
فازل عومه‌ر ( ژیانا په‌یڤان و په‌یڤێن كوژه‌ك) زمان ب ناسنامه‌یا لاواز دبیت ده‌ڤ ژ په‌یڤه‌كا ره‌سن یا زمانێ خوه به‌ردت چونكی ئه‌و په‌یڤ د دزمانه‌كی دیتر دا ب واتایه‌كا هه‌ڤدژه، وه‌كی په‌یڤا ( زڤت) یا كوردی.
ئه‌ز نه‌شێم هه‌لبه‌ستێن ڤه‌سیتڤالێ شرۆڤه‌بكم، هه‌ر هه‌لبه‌سته‌ك وه‌كی هه‌ر رۆژه‌كا ژیانا مه یا نوكه یه، رووبرووبوونێ دگه‌ل دیرۆكا كوردی و دیرۆكا شیعرا كوردی ژ خانی هه‌تا موئه‌ید ته‌یبی دسه‌پینت، ناسنامه‌یا كوردی ژی هێدی هێدی یا دهێت ڤه‌گۆهازتن ژ سه‌رده‌مێ ئه‌بۆ دۆلامه‌یی ده‌مێ ب شیعره‌كێ باسێ كوردان كری و سڤكاتی پێكری ل سه‌ر ده‌مێ ئه‌بوجه‌عفر ئه‌لمنسوری دا، كو زمانێ ئه‌ره‌بی ل وی سه‌رده‌می هێمایێ ره‌وشه‌نگه‌رێ زانایێ زانستێن ئاینی بوو، زمانێن دیتر هێمایێ نه شارستانیته‌یێ بوو، ئه‌بو دولامه‌یی ده‌مێ ابو جه‌عفر دا ابو مسلم ئه‌لخره‌سانی كۆژت گۆت( خودێ نیعمه‌ته‌كی ناگوهۆرت هه‌تا به‌نی ب خوه نه گوهۆرت، د وه‌لاتێ مه‌نسوری دا ته هه‌ولا غه‌ده‌رێ كر و غه‌در عه‌ده‌تێ بابكالێن ته یێن كوردن.
هنده‌ك ڤه‌كۆله‌را گۆتن( ئه‌ز نڤستم كورد ورابووم ئه‌ره‌ب) گۆتنا جه‌لال ئه‌ددین ئه‌لرومی یه، رۆمی د په‌رتووكا “پێشه‌كیا مه‌سنه‌وی” دا یێ گۆتی ئه‌و یا “حسێن یزدان یار” یه، “حسام ئه‌ددین چه‌له‌بی” باپیرێ قوتابیێ ویه و یا دورست ئه‌و یا تاجددین ابو وفا یه یێ كو باش ئه‌ره‌بی نه‌دزانی و گوهداران گه‌له‌ك لێ گڤاشتن ب ئه‌ره‌بی ئامۆژگاریا پێشكێشی وانا بكت وی ژی سۆز دا وان رۆژا پاشتر وێ بكت( رۆژا پاشتر ده‌ست ب گۆتارا خوه كر و گۆت( ئه‌ز نڤستم كورد ورابووم ئه‌ره‌ب).”1″
ــــــــــــــ
إحسان الملائكه، جلال الدین الرومی، المركز الپقافی العربی، بیروت، 2015، ص154. مجیر الدین المقدسی، التاریخ المعتبر فی أنبا‌و مَنْ غَبَر، دار النوادر، سوریا، 2011، ج3- ص286. وفی اڵانس الجلیل بتاریخ القدس والخلیل، ج2-ص249.
