پلانا داهاتیا ئابوورێ کوردستانێ و ئەگەرێ کێمبوونا بودجێ
ئه‌ڤ ساله ل كوردستانێ نه‌خۆشترین سالبوو ژ به‌ر ئه‌گه‌رێ ناكوَكیێن ل گه‌ل حوكمه‌تا عێراقێ، ژ لایێ هه‌موویان ڤه یا ئاشكرایه ئه‌نجامێن بڕینا بودجه و مووچێ هه‌رێم بوو، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ تووشی قه‌یرانه‌كا ئابووری یا مه‌زن بوو، هه‌ر چه‌نده نه‌فت هاته هنارتن، به‌لێ ژ به‌ر ئه‌گه‌رێ كێشه‌یێن سیاسی ئاسته‌نگ كه‌فتنه ناڤ وان لایه‌نان و نه‌شیان كونترۆلا وان قه‌یرانان بكه‌ت، دیاره پشتی ڤێ ئه‌زموونێ به‌ر ب رێكه‌فتنه‌كێ چوو كو ئۆمیدا چاكبوونا بارێ ئابووری ك ب رێژا %95 بهێته ل قه‌له‌مدان، واته نها كوردستان ل به‌رامبه‌ر داهاتیه‌كێ نوویه كو ئه‌ڤ جاره بۆ كۆمه‌كا ئه‌نجامێن تاقیكری ده‌رگه‌هێن خوه ڤه‌دكه‌ت، له‌ورا گه‌له‌ك گرنگه پلانا داهاتی دابرێژێت ب شێوه‌كی كو سه‌ربۆر ژ شاشێن ئابووریی یێن پێشتر وه‌ربگیریت ژ وان ژی: پێداچوونا بنه‌بڕكرنا ب هه‌روه‌ركرنا پارێ گشتی ژ پرۆژێن خه‌یالی و هه‌ر وه‌سا دانانا سنۆره‌كی ل به‌رامبه‌ر هه‌موو خه‌رجیاتێن داموده‌زگه‌هێن حوكمی، ئالۆزكرنا مه‌رجێن مه‌زاختنا هه‌ر پاره‌كی ژ پرۆژان و ئیفاد و سه‌فه‌ر و هتد، خاله‌كا گرنگتر ئه‌و ژی دانانا چاڤدێری و قانوونه‌ك ل به‌رامبه‌ر مووچه‌خوران و گوهۆرینا سیسته‌مێ دامه‌زراندنێ د بنه‌ڕه‌تدا ب شێوه‌كی كو هه‌ر دامه‌زرانده‌كێ نوو به‌رهه‌مدار بیت، نه‌ك ل سه‌ر حوكمه‌تێ بژیت، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ كاره ب پلا ئێكێ پابه‌نده ب حوكمێ ڤه، چونكو پێرابوونێن كاركرنێ تنێ د دامه‌زراندنێ ته‌نگ دكه‌ت، له‌ورا باشتر ئه‌وه كه‌رتێ تایبه‌ت بچیته پال حوكمه‌تێ و مه‌رج و رێسا و قانوونا خانه‌نشینی ل سه‌ر بسه‌پینیت و ژبلی دامه‌زراندنا تازه ده‌رچوویان ل كۆمپانیێن تایبه‌ت دا كو له كوردستانێ دا كاردكه‌ن وه‌ك هه‌ر مه‌رجه‌كێ دیتر یێ كارگیری بیت، ل هه‌مان ده‌می دا حوكمه‌ت ژ دولایه‌نان ڤه سودمه‌ند دبیت، هه‌می لایه‌ن ب دامه‌زراندن و دۆزینه‌یا شاش كار و یا دویێ ژی ب ده‌ستكه‌فتن و ڤه‌گریانا بڕیك ژ وی داهاتی كو ل سه‌ر كیستێ ولاتێ خوه ئه‌و كۆمپانیێن تایبه‌ت قازانج دكه‌ن، هه‌ر ل سه‌ر پرسا مووچه ئه‌و چه‌نده ژی ژ بیرا مه نه‌چیت كو زانیاریا ته‌واوا فه‌رمانبه‌ر و مووچه‌خوران ب داتا له ناڤ كۆمبیوته‌ری دا سه‌یڤ به‌ن، ب ڤێ چه‌ندێ ژی باشترین شێوه‌یه بۆ بنه‌بڕكرنا دو مووچان و مووچه‌یێن ئاشۆپی، هه‌روه‌سا ڤه‌گه‌ڕیان ب مووچه‌ی پلێن تایبه‌ت و كێمكرنان ب جۆره‌كی ژ جۆران كو هاوشێوێ چار فه‌رمانبه‌رێن قانوونی بیت، چونكو نها مخابن مووچێ وێ پلا تایبه‌ت ل به‌رامبه‌ر 10 فه‌رمانبه‌ر یان زێده‌تر ژی. هه‌ر سه‌باره‌ت وان كۆمپانی و ده‌زگه‌ه و كۆمه‌لێن بیانی ل ڤی وه‌ڵاتی كاردكه‌ن پێدڤیه بڕا باجێ ژ ل سه‌ر وان زێده ببیت، ل زۆربه‌ی وه‌ڵاتان تاكه داهاتێ وه‌ڵاتی باجه‌یه، نه‌ك هه‌ر ئه‌و بیانینه، به‌ڵكو باج ل سه‌ر كه‌لوپه‌لێن هنارتی و بازرگانان زێدبیت و دشیان دایه ئێك ژ ژێده‌رێ داهاتیێ ڤی وه‌ڵاتی ببیته باج. ژبلی مووچه‌ی ژی بابه‌ته‌كێ دیتر ئه‌و ژی دووركه‌فتنه ژ هاورده‌كرنا هه‌موو تشتان ب لایه‌نێ كێم بكاریـت هنده‌ك تشت ژ ڤی ولاتی بهێته به‌رهه‌مدان و خودانێ به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌یی بین، نه‌ك تنێ كاڵا و تشتان به‌لكو پێدڤیه رۆژانێن مرۆڤی ژی ب تایبه‌ت خوارن، ژ بلی وێ چه‌ندێ كو ئه‌و هه‌موو خوارن بهێته هاورده‌كرنب بلا كارگه‌ها خوارنێ دروست ببیـت هه‌لا كاركرنێ زێدتر دبیت و به‌ر هه‌می خومالی ژی ده‌ست ده‌هێنریت.
ژبلی ئه‌وێن ل سه‌ری ب ته‌مامی ئێنانا ترومبێلێن قه‌ده‌غه بكه‌ت ب ئه‌گه‌را وان هه‌می ژمارێن زۆرێن ترومبیلێن ل وی ولاتی هه‌ین، چونكو زۆربوونا ژمارا قه‌یرانا نه‌مانا پانزین و گازێ و. . هتد. دروست دكه‌ت، هه‌روه‌سا ژینگه‌هێ ژی پیس دكه‌ت، چاره‌سه‌ركرن زۆر یا ب ساناهی ب دروستكرنا میترء ترام. . هتد.
ل عێراقێ ب گشتی و كوردستانێ ژی ب تایبه‌تی به‌رهنگاریا شه‌ڕی بۆ نه‌ته‌وه ل گه‌ل گرۆپێ داعش هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ شه‌ره ژی پێدڤی ب چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی هه‌یه، تیچوویا ڤی شه‌ری بارگرانیه‌كا مه‌زن ل سه‌ر داهاتیێ ئابوورێ ڤی ولاتی، واته پێدڤیه ل ده‌مێ كڕینا هه‌ر چه‌كه‌كی بلا ته‌قه‌مه‌نی ل ڤێره دروست بكه‌ن، ئێدی ب هه‌ر به‌نده‌كی ژ خالێن كڕینا تشتان ل ته‌قه‌مه‌نی و یه‌ده‌كێ وی چه‌كی بهێته كرین، ب دیتنا من ب ڤێ چه‌ندێ هنده دوژمنێن مه گه‌له‌ك زیان ل مه كه‌فتینه د ڤێ كارگه‌هێ دا و به‌رده‌وام مخابن مه پێدڤی ب ته‌قه‌مه‌نی هه‌یه !
پرسه‌كا دیتر هه‌یه كو زۆر گرنگه پلانا تایبه‌ت بۆ بهێته دارێتن، ئه‌و ژی پرسا بانك و سیسته‌مێ ل كوردستان، د جیهانێ دا بانك ب بربڕه‌یا ئابووریا وه‌لاتی دهێته هه‌ژمارتن، هه‌ر ده‌مه‌كی بانك هه‌ره‌سه بكه‌ت ئه‌وا ئابوورێ وی وه‌لاتی تێكده‌شكێنیت، به‌لێ ل كوردستانێ بانك ئالاڤه‌كه بۆ وه‌رگرتنا پارێ داهات و پێدانا پرۆژه و مووچه‌ی، وه‌كو گه‌نجینه‌ك یانژی جانته‌كه، چه‌ندین جاران هه‌ره‌سه‌كرنا ل گه‌ل ڤێ قه‌یرانا ئابووریا كوردستانێ، واته گرنگترین خال باشتر وه‌سایه سیسته‌م بهێته گوهۆرین و گرنگی زێده‌تر بهێته دان ب بانكا مه‌ركه‌زی یا هه‌رێمێ، ب شێوه‌كی كونترۆلا هه‌موو بانكێن كوردستانێ بهێته دان ب ناڤخوه‌یی و بیانی و پارێ یه‌ده‌كێ وێ بانكانێ ب فه‌رمی ل ناڤ بانكێ دا بهێته هه‌لگرتن و مه‌رج تونتر ببن ل سه‌ر بانكێن بیانی كو پشكه‌ك ژ پارێ هه‌لگرتی قازانچا وێ بۆ بانكا هه‌رێمێ بهێت یانژی مه‌رج ل سه‌ر كۆمپانیێن بیانی و ناڤخوه‌یی بهێته دان كو پشكه‌كی ژ پارێ بدانینه بانكا حكومی پشكه‌كا دیتر بۆ وان هه‌یه ل بانكا بیانی ناڤ كوردستانێ بهێته دانان، چونكو ئه‌و پارێ ل ناڤ بانكێ باشترین سامانه بۆ كارێ وه‌به‌رهێنان و بیناسازی و مامه‌لان، ل به‌رامبه‌ر ژی حوكمه‌تا هه‌رێمێ متمانه‌یا خه‌لكی زێد بكه‌ت ب وێ چه‌ندێ كو هه‌ر كه‌سه‌ك ل بانكه‌كا حكومی پاره‌ی بدانیت، دشێت ل هه‌ر لقه‌كێ دیتر ل ده‌رڤه‌ی كوردستانێ ژی وه‌ربگریت، واته به‌ستنا بانكا حكومی یا كوردستانی ب بانكێن جیهانیێن نێڤده‌وڵی ڤه، ب ڤی چه‌ندێ ژی پرۆژێ ئالویری پاره به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه دچیت و داهاتیا بانكێ ژی ب هه‌مان شێوه زێده‌تر دبیت.
ل داهاتیێ كوردستانێ ئه‌و پشكا بودجا كو بۆ دهێته مه‌زاختن، هه‌ول بهێنه دان هنده‌ك پاره وه‌كو یه‌ده‌ك ب دراڤێ بیانی یان زێر ل بانكا مه‌ركه‌زی یا هه‌رێمێ بهێنه هه‌لگرتن و ل ده‌مێ قه‌ێران سودی ژێ دهێته وه‌رگرتن و هه‌روه‌سا باشترێن ژێرخانه بۆ داهاتی ب تایبه‌ت ل حاله‌تێ كورتئینانێ دا، ئه‌و ژی ژبیر نه‌كه‌ین وه‌لاتێ عێراقێ ب ڕییا زۆر ژ یه‌ده‌كا بانكا مه‌ركه‌زی یا عێراقێ هه‌یه، به‌لێ ئه‌و پاره ل چو ده‌مه‌كی سود بۆ كوردستانێ نینه و هه‌تا راِده‌یه‌كی هه‌رێم ئابووریه‌كی سه‌ربه‌سته.
واته ئێكه‌م پێنگاڤ دانان و رێخستنا پلانان ب چاڤدیریكرنێ، دوێ ژی سه‌قامگیركریا قانوون و سزادانا كه‌سێن نه به‌رپرس و بارگرانی ل سه‌ر ئابوورا وه‌لاتی، یا سیێ پیداچوونا ته‌مام ب خه‌رجیات و گورهرینێن زۆر ل ریك و جهان و تازه‌گه‌ری ل رێڤه‌برن و كارگیریێ زۆر ژ پلانێن دارایی كو ئامانج به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لاتی بیت، نه‌ك گه‌نده‌لی و پڕكرنا گرفتێن تاكی.
ل دووماهیێ ژوان پكشێن بودجا كوردستانێ كو %17 یه، به‌لێ بڕا پاره‌ی كێمتر یا هه‌مان بڕێ بیت ژ وێ پشكا بودجه‌ی كو % 11 بوو كو بۆ سالێن پێشتر دهاته مه‌زاختن، پێشبینیا وێ چه‌ندێ دكه‌م هه‌كه بۆ ئه‌ڤ ساڵه ژی نه‌بیت ژ وانه‌یه بۆ سالا داهاتیتر، واته 2016 و ل دووڤ دا وه‌لێبێت بڕا پاره‌ی پشكه‌كا بودجا كوردستانێ كێم ببێت ژ بلی %17 بێت، چونكو پرۆژێ بودجا گشتی یای عێراقی ل سه‌ر بنیاتێ فرۆتنا نه‌فتا نها به‌رده‌وام نرخا نه‌فتێ روو ل دابه‌زینێ دایه، ب ڤێ چه‌ندێ ژی بێگومان پلانا داهاتی یا عێراق كێمكرینه بڕا
پاره‌ێ بودجێ كو ئه‌ڤه ژی راسته‌وخوه پشكا كوردستانێ ژی كێم بكه‌ت، له‌ورا ئه‌گه‌ری وێ چه‌ندێ یه‌كو بڕا پاره‌ی زۆر كێمبیته‌ڤه، له‌ورا د ڤێ خالێ دا دبیت هه‌رێما كوردستانێ ل دووماهیێ باشترین پلان بزڤریت بۆ هه‌ڤسه‌نگكرنا م زاختی و داهاتی.
ماسته‌ر ب كارگیریا كاری
كرمانجكرن. ئه‌ڤرۆ
