په‌یوه‌ندین ئه‌مریكا و ئیرانی و كارتێكرنا وان لسه‌ر روژهه‌لاتا نافه‌راست
دیاره بوَ ئیكه‌م جار په‌یوه‌ندیێن راسته‌وخوَ یێن دبلوماسی د نافبه‌را ئه‌مریكا و ئیرانێ ڤه‌دگرنه سالا 1856 ده‌مێ شاهێ ئیرانێ یێ وی ده‌می بوَ ئێكه‌م جار باڵیوَزی خوه میرزا ئه‌بو حسن شیرازی هنارتی یه واشنتن و پشتی ماوه‌كی درێژ ئه‌مریكا ژی باڵیوَزی خوه صموئیل هنارتی یه ته‌هران به‌لێ دیاره روَلێ ئه‌مریكا گه‌له‌ك جاران ل ئیرانێ روَله‌ك مایتێكرنی بوویه تاكو شیایی حكومه‌تا مصدقی ل سالا 1953 ب روَخینن چونكه دگه‌ل به‌رژه‌وه‌ندێن ئه‌مریكی ل ده‌ڤه‌رێ نه‌دهاته گونجاندن و چه‌ندین كارێن سه‌ركوَتكه‌ر ئه‌نجام داینه و پشتی سه‌روَكێ ئه‌مریكی نیكسون هاتیه سه‌ر حوكمی ل سه‌ر پره‌نسیبه‌كێ زوَر گرنگ كاركر نه‌خاسمه پشتی ل ڤێتنامێ توَشی شكه‌ستنه‌ك مه‌زن بووین پیویست ب هه‌ڤپه‌یمانا بوون له‌ورا گرنگی دانه پره‌نسیبی دورست كرنا هه‌ڤپه‌یمانین ستراتیجی ل ده‌ڤه‌رێ ئه‌وژی ئیران و ئیسرائیل ژبه‌ركو ئه‌مریكا نه‌شێت ئێكسه‌ر ئێدی مایتێكرنی د ناكوَكی و قه‌یرانێن سیاسی دا بكه‌ت ل ده‌ڤه‌رێ، خوه ئه‌گه‌ر گرێدایی به‌رژه‌وه‌ندێن بن چونكه شكه‌ستنا وێ ل ڤێتنام دربه‌ك مه‌زن بوویه له‌ورا به‌ره‌ف دورست كرنا هه‌ڤپه‌یمانیان چوو، ل ده‌ڤه‌رێ ب مه‌رما بهێزكرنا پێگه‌هێ خوه یێ عه‌سكه‌ری لڤان ده‌ڤه‌را داكو نه‌ئێكسه‌ر بشێن به‌ره‌ڤانیێ ژ به‌رژوه‌ندێن خوه یێن بلند بكه‌ت و ل سالا 1969 نیكسونی پره‌نسیبێن خوه راگه‌هاندن كو دێ به‌ره‌ڤانیێ ژ هه‌ڤه‌په‌یمانێن خوه ژی بكه‌ت و ئیران ئێك بوویه ژ وان وه‌لاتان و بوَچی ئیران و ئیسرائیل ژه‌به‌ر ڤان هوَكاران :.
1. ئیسرائیل دكه‌ڤته لسه‌ر ده‌ریا سپیا ناڤه‌راست وچاڤدێریا وێ لسه‌ر باكورێ ده‌ریا صور ژی دكه‌ت ئه‌ڤه وه‌كو جهێ وێ یێ ستراتیحیی ژلایێ جیوَپوَلتیكی ڤه و ئه‌ڤی جهی كارتێكرنه‌كا راسته‌وخو ل سه‌ر هه‌می ده‌ڤه‌رێ هه‌یه.
2. ئیران زالگه‌ه ب درێژاهی لسه‌ر كه‌نداڤێ عه‌ره‌بی فارسی هه‌یه و پتر ژ وه‌لاتێن كه‌نداڤی و ژلایه‌كێ دیڤه ئیران دكه‌ڤته باشوورێ ئێكه‌تیا سوَڤیتی و ل گوَر تیوه‌ریا (قلب عالم)ئیران جهه‌ك زوَر گرنگه بوَ ئه‌مریكا كو بشێن په‌یره‌وا ئارمانج و به‌رژه‌وه‌ندێن خوه بكه‌ت.
به‌لێ ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت كو روَلێ وه‌لاتێن دی یێن كه‌نداڤی لاوازه یان گرنگ نینه به‌لكو كاروبارێن ناڤخوه یێن ڤان وه‌لاتان تێك چووبونه و چه‌ندین شوَره‌ش و ناكوَكی هه‌بوینه و نیزاما شاهی زوَر یا به‌رقرار بوو ژ لایێ سیاسی ڤه و ب ساناهی بوویه بوَ ئه‌مریكا كو بشێت كاربكه‌ت دگه‌ل ڤی وه‌لاتی له‌ورا پشته‌ڤانیا له‌شكه‌ری بوَ ئیرانێ كر، به‌لێ گه‌له‌ك پێڤه نه‌چوو وه‌زع ب گشتی ل ئیرانێ هاته گوهوَڕین؛ دگه‌ل شوره‌شا ئیسلامی و روخاندنا رژێما شاهی و ڤێ شوره‌شێ ب شێوه‌كی ئاشكه‌را دژایه‌تیا ئه‌مریكا كر و به‌رژه‌وه‌ندێن ئه‌مریكی دگه‌ل روخاندنا شاهی ل ئیرانێ تێك چوون و به‌ره‌ف ئاسوَیه‌كێ خراب چوون به‌لێ ناكوَكیێن د ناڤبه‌را عه‌رب و ئیسرائیلێ دا ژ لایه‌كی و عه‌ره‌ب و ئیرانێ ژ لایه‌كێ دیڤه خالێن ئاسته‌نگ بووینه بوَ ئه‌مریكا كو بشێت پتر په‌یره‌وا سیاساتا خوه بكه‌ت لڤان ده‌ڤه‌ران دگه‌ل هندێ ئێكه‌تیا سوَڤیه‌تی شیا بچیته دناڤ ئه‌فغانستانێ دا و چه‌ند بویه‌رێن دێ له‌ورا ل ده‌مێ سه‌روَكی ئه‌مریكی كارتر توَشی چه‌ندین ئاسته‌نگان بووی نه‌خاسمه هه‌مبه‌ر ئیرانێ و چاوانیا ده‌رباز بوون ژڤێ قوناغێ و ئه‌مریكا چه‌ند گورانكاری كرن د سیاسه‌تا خوه دا به‌رمابه‌ر ئه‌مریكا ژ وانا :.
1. پشته‌ڤانی كرنا وه‌لاتێ عیراقێ ل سه‌ر كیستی ئیرانێ تاكو ل شه‌رێ ئیران و عیراقێ ئه‌مریكا زوَر پشته‌ڤانیا عیراقێ كر به‌لێ دیسان سیاسه‌تا ئه‌مریكا نه‌یا روَهن بوویه ل شه‌رێ كه‌نداڤێ دووێ ته‌رازی هاتنه گوهارتن.
2. پشته‌ڤانی كرنا هه‌ڤپه‌یمانێن خوه یێن نه‌سه‌ره‌كی وه‌كو وه‌لاتێن عه‌ره‌بی به‌لێ ل ڤێره ژی هزرا ئیسلامی زوَر بهێز دبوو كارتێكرن ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندێن وێ دكرن و دیسان ل باشورێ یه‌مه‌نێ قاعده‌كی بهێز سوَڤیه‌تی هه‌بوویه له‌ورا ئه‌مریكا به‌ره‌ف دانا قاعدێن عه‌سكری كرن ل وه‌لاتێن كه‌نداڤی به‌رامبه‌ر پێنگاڤێن سوَڤیه‌تی و دیسان وه‌كو هوَشداریه‌ك بوَ ئیرانێ هه‌رده‌ما مایێ خوه د كاروبارێن هه‌ڤپه‌یمانێن وێ یێن كه‌نداڤی بكه‌ت.
3. پتر پشته‌ڤانی كرنا ئیسرائیلێ چونكه چه‌ندین شه‌ر هه‌بووینه دونافبه‌را هنده‌ك وه‌لاتێن عه‌ربی و ئیسرائیلێ دا و كاردكر كو پروسا ئاشتیێ د نافبه‌را مصر و ئیسرائیلێ چاره‌سه‌ربیت و شیا سه‌ربكه‌ڤت د ڤێ خالێ دا.
و هه‌می پروَژه و سیاسه‌تا ئه‌مریكی به‌ره‌ف هندێ ڤه چوو دێ چه‌وا شێت به‌رژه‌وه‌ندێن ئیرانێ و سوَڤیه‌تی كونتروَل كه‌ت ژ هه‌می روویه‌كی ڤه گڤاشتن ل سه‌ر ئیرانێ هاتنه كرن ژ ئابووری یان سیاسی و له‌شكه‌ری به‌لی حه‌زین ئیرانی گه‌شه كرن وبه‌ره‌ف دورست كرنا چه‌كی ئوتومی ڤه چوو و مه‌ترسیا مه‌زن ل ڤێره ده‌ستپێكر چونكه ل جهه‌ك سوَڤیه‌تا به‌رێ و ل جهه‌كی دی ئیران بوونه خودان چه‌كێن نه ته‌قلیدی و ئه‌ڤ مه‌ترسیه ل سه‌ر وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ له‌ورا بوَ پتر بهێزكرنا پێگه‌ه و راگرتنا به‌لانصا هێزی و ده‌وله‌تێن خه‌لیجی بوونه ئارمانجا ئه‌مریكا و پشتی نه‌ما ئێكه‌تیا سوَڤیه‌تێ سیاسه‌تا چه‌ك كرنا وه‌لاتێن عه‌ره‌بی یێن هه‌ڤپه‌یمان ده‌ستپێكر له‌ورا بوَ ئیرانێ ژی بوویه مه‌ترسی و ئیران ژی به‌ره‌ف سیاسه‌تا (تدخل) ڤه چوو ل ڤان وه‌لاتان چ ل لبنانێ، سوریێ، عیراقێ و به‌شه‌كێ یه‌مه‌نێ؛ و هزرا وێ ل سه‌ر هندێ راوه‌ستیا دێ چه‌وا شێن به‌لانصا هێزی بوَ به‌رژه‌وه‌ندا خوه بكارئینیت و نه‌خاسمه پشتی شه‌رێ ئه‌مریكا دژی تیروَرێ هاتیه راگه‌هاندن. پتر گڤاشتن ل سه‌ر ئیرانێ هاتنه كرن تایبه‌ت یێن ئابووری و پشتی رزگاركرنا عیراقێ ئێدی ئیران به‌ره‌ف جێ به‌جێ كرنا ئارمانجێن خوه چوو و ژینگه‌هه‌كا گونجایی ل عیراقی دورست بوو و زوَرینا ئوَپوَزسیوَنا عیراقێ كو هه‌ڤال دوستێن ئیرانێ بووینه هاتنه سه‌ر حوكمی و ئێدی په‌یره‌وا به‌رژه‌ندا ئیرانێ هاته كرن و باوه‌ری بوَ ئه‌مریكا دورست بوو كو ل عیراقێ توَشی قه‌یرانه‌كێ بوویه و رێكه‌فتنا وێ یا خوه ڤه‌كێشانێ ل عیراقێ لبن باندوَرا جادا شیعی بویه نه‌خاسمه هێزێن چه‌كدار؛ راسته هێزێن سونی نه‌رازی بووینه لێ لسه‌ر ئه‌رزێ واقعی نه خودان هێزبووینه كو بشێن كارتێكرنێ ل سه‌ر ئه‌مریكا بكه‌ن و ئیران روَلی وێ ژ عیراقێ ژی ده‌رباز بوو به‌ره‌ف یه‌مه‌ن و لوبنان و سوریێ و عیراقێ ڤه چوو له‌ورا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ ب گشتی د ناڤبه‌را به‌رژه‌وه‌ندێن ئیران و ئه‌مریكا تێك چوون و كارتێكرنه‌كا راسته‌وخو لسه‌ر ره‌وشا سیاسی یان ڤان وه‌لاتان هه‌میان هه‌بووینه و گه‌له‌ك ژ شروَڤه‌كارێن سیاسی دبێژن: كو شه‌ر ب وكاله د ناڤبه‌را ڤان وه‌لاتان دا دهێته ئه‌نجام دان به‌لێ نه‌ئێكسه‌ر به‌لكو ئه‌گه‌ر بڤی شێوه‌ی به‌رده‌وام بیت دوور نینه به‌ره‌ف شه‌ره‌ك به‌فره‌هتر بچن. به‌لێ هه‌ولێن ئه‌مریكا دبه‌رده‌وامن بوَ دورست كرنا رێكه‌فتنه‌ك ل سه‌ر پروَژێ ئه‌تومێ ئیرانێ به‌لێ ل لایێ دی ئیسرائیل هه‌ڤپه‌یمانا ئه‌مریكا یا ستراتیجی ژ ڤان پێكوَلان نه‌رازی یه و هه‌لبژارتنێن داهاتی یێن ئه‌مریكا دبیت ب سیاسه‌ته‌كا دی ل ده‌ڤه‌رێ په‌یره‌وبكه‌ت و روَلێ ئیرانێ كونتروَل بكه‌ن و نه‌هێلێن گه‌شێ بكه‌ت ژئه‌نجامێ ئه‌ڤان په‌یوه‌ندیان روَژهه‌لاتا ناڤه‌راست هه‌موو د مه‌زنترین قه‌یران دا دبوریت تانوكه چه‌ندین ئاریشێن سیاسی هه‌نه گریدایێ سیاساتین ڤان هه‌ردوو وه‌لاتانه به‌لێ چارنڤیس نه‌دیاره دێ به‌ره‌ف كیڤه چیت.
