چەند ڕاستییەك د ڕۆمانا (بیست سال و ئێڤارەك) دا
رێژین حكمەت
زمان د ڕۆمانێ دا
خوان لویس دبێژیت:- (زمان ئالاڤێ جڤاكی و مروڤایەتییە). جان جاك روس دبێژیت: (زمان مللەتان ژ ئێك جودا دكەت).
زمان تاكە ڕێكە خواندەڤانی ب تێكستێ ڤە گرێددەت، نڤیسەر ئەگەر یێ شارەزا بیت خواندەڤان و جڤاكێ خوە ناس بكەت تێكەلی وێ گومالگەهێ بیت یا تێدا دژیت، دێ شێت ب ڕێكا زمانی خواندەڤانی بۆ خوە پەیدا كەت، بێ كو چ ڕێكلامان بۆ بەرهەمێ خوە بكەت، جڤاكێ ڕۆمانڤیس تێدا ژیایی، نڤیسینا ڕۆمانێ دیارە نڤیسەری یا ڤییا وی زمانی بكاربهینیت یێ خەلك بكاردهینیت، چونكی ڕۆمان نەبوو نڤیسەرییە، هەردەمێ گەهشتە پەرتووكخانا ئەو ملكێ خواندەڤانییە، ب شێوەیەكێ سادە و ساناهی خواندەڤان زوو تێدگەهیت ڕستە وەسا لێكدانە خواندەڤان حەز دكەت هەر بەردەوامیێ بدەت خواندنێ. بەلێ ژلایەكێ دی ڤە ئەگەر ب باشی بەرێخوەبدەینێ خواندەڤان یێ زیرەك و شەهرەزا بیت، ل دویڤ زمانی بچیت دێ هندەك پەیڤان بینیت، چێدبیت ژنوی گوه لێ ببیت، مەبەستا نڤیسەری نزانم، نزانم ئەڤە بۆ زیرەكییا نڤێسەری دزڤریت پەیڤێن غەریب و نوی بكارهینانە، یان ژی ئەو پەیڤ بكارهینانە دا خواندەڤان ل دویڤ بچیت ب ڕێكا ڤێ ڕۆمانێ ڕامانا هندەك پەیڤان بزانیت، یان چێ دبیت ئەڤ پەیڤە ژ دیالێكتەك دی وەرگرت بیت، ئەم دزانن زمانێ كوردی گەلەك دیالێكتان ب خوە ڤە دگریت، یان نڤیسەر پەنا بربیتە بەر زمانەكێ دی ئەو پەیڤ ژێ وەرگرت بیت. ژ وان پەیڤان: ((گەه پرسیار، گەه گازندە، ساو، نژاند، خلیاش، شەڤپەست، نەرمیمێ)). پەیڤا (دستێرینم) ئەگەر ل جهێ ڤێ پەیڤێ لورینم هاتبایە بكارهینان دا خواندنا ڕۆمانێ خوەشتر بیت.
ئەو هندەك ژ وان پەیڤان بوون یێن ئەز ب خوە ڤە گرێدایم.
ڕۆیدانا ڕۆمانێ
ڕۆمانەكا فەلسەفەیییە، ژ ناخێ كومالگەها كوردی، كێشەیێن د ڤی جڤاكی دا ئەڤ ڕۆمانە داگیركرییە، چیرۆكەكا ئەڤینی دناڤ چیرۆكێن سیاسی دا یا هاتییە ڤەشارتن ژ شورەش، شكەستن، ئاوارەبوون، دیلێن دەستێ دوژمان، ئەشكەنجەدانا زیندانێ، گەفێن دوژمنان، زۆلما ڕژێمێ، ترس، برس و ئێشان، د سەر هەمیێ ڕا ئەڤینا وژدانێ، كەسایەتیێ سەرەكی ڕۆلێ خوە باش گێرایە، ئەڤە ژی بۆ شارەزایا نڤیسەری ڤەدگەریت، ئاڤدەل ئەو كەسایەتییێ سەرەكی یێ ڕۆمانێ ێە، ل زارۆكینیا خوە ئاشقێ وژدانێ دبیت، بەلێ وژدان شوو دكەت، وی ب تنێ دهێلت. پشتی بیست سالان ئێك و دوو دبینن، د ئێڤارەكێ دا ل خانیكێ ئاڤدەلی دگەهنە ئێك، هەتا سپیدێ دمینن هشیار بەلێ ئاڤدەل تەحەمولا خوەشییا دوماهیكێ و چاڤەرێبوونا بیست سالان ناكەت، دلێ وی رادوەستت.
ئاڤدەل چیرۆكا خوە بۆ ڤیڤیانا قریاقووسی (كچا خوەدانێ خانی) ب درێژییا ئێڤارێ، هەتا كو وژدان بگەهتێ بەحس دكەت.
شروڤەكرنا چەند تێكستان كو
گرێدای جڤاكێ نە
((مللەتەك، كو تێگەهشتن و هەستپێكرن ژێ كێم بت، تو بێژی تشتەكێ ژ حەژێكرن و ئێكگرتنێ بزانیت؟)).
د جڤاكێ مەدا نوكە تێگەهشت نەمایە خوە ل قوتابخانە و زانكۆیان ژی تێگەهشتن نینە، یا بوویە ژ بەركرن، ئەگەر ئەڤە ل جهێن ڕەوشەنبیری وەسا بیت، پا دێ جهێن گشتی چاوا بیت؟! ئەم بەس بۆ شكاندنا هەستێن ئێك دوو زیرەكن، ل مرنێ حەزژێكرنا خوە دیاردكەن، ئێكگرتن نوكە د مالان دا نینە دێ چاوا دناڤ مللەتێ دا هەبیت؟!
((دگەل مرنا هەلبەستڤانان هەلبەست ژی مراندن)) ڕۆژەكێ ل زانكۆیێ سەبری سلێڤانەی مێهڤان بوو بێهنەك ل سەر پیان ل دەڤە ڕاوەستیام كەڤتینە گەنگەشەیەكێ من گۆتێ: شعرێ دنڤێسم، پەرتووكا من ئامادەیە بۆ چاپێ. گۆتە من: شعرێ نەنڤێسە، چونكی شعر ئەگەرێ بێ ئاقلیا مە كوردانە، ئەگەر شاعێر مر، شعر ژی نامینیت، هزرێن خوە بكە چێ دبیت تو بشێ ژانەرەك دی بنڤیسی پشتی تە ژی هەبوونا تە بهێلیت زیندی، چونكی د ڤی جڤاكی دا چ گرنگی ب هەلبەستێ ناهێتەدان.
(ئەرێ تو بێژی ئازادییێ سینۆر هەبن)؟
– بتنێ ترس ژ ئازادیێ سینۆرا چێدكت.
دڤی تكێستی دا نڤیسەری بەحسێ وێ ئازادییێ كرە یا كو مە كرییە بەرەلایێ، چونكی ئازادی نە ئەوە كا چ جۆرە كراس ل بەرتە، یان ب چ شێواز دەردكەڤی، یان هەر ڕۆژ ل گەل كورەكێ بی، ئازادی ئەوە تو بشێ باخڤی و بۆچوونا خوە ل ناڤ كۆمەكا مرۆڤان دەرببڕی.
*بیست سال و ئێڤارەك، ڕۆمان، نڤیسەر سەبری سلێڤانەیی
