ژن د ناڤبه‌را هه‌ڤبه‌ركرنا په‌یره‌وێ ئه‌خلاقى دا
شكسپیر دبێژت:”بۆ سه‌لماندنا شارستانى و تێگه‌هشتنا هه‌ر ملله‌ته‌كێ ئاستێ تێگه‌هشتنا ئافره‌تا وان بهه‌لسه‌نگینه”. من دڤێت ئه‌وا ل سه‌ر وێنه‌گه‌هێ هه‌ڤبه‌ركرنا ئه‌خلاقێ ژنى هاتیه راسته رێكرن بده‌م زانین، ژن دكه‌ڤن دا وه‌سا هاتبوو پێناسه‌كرن كو ب تنێ ئه‌و دكاریت وارێ پێكئینانا خێزانێ، په‌یداكرنا زارۆیان، تێركرنا حه‌زان ب كه‌دا خوه‌ڤه بگریت. لێ دیاره ژن د جڤاكێن پێشكه‌فتى دا ل سه‌ر بیرۆكه‌كێ هاته ئاڤاكرن كو ئێدى ره‌وشتێ وێ دكارت خالێن ژیانێ به‌ر ب ره‌وشنگه‌ریێ ببت و بۆ ئێك ژ هێمایێن ئالته‌رناتیڤیا ته‌یوورێن هه‌بوونا ئازادیا خوه. گرنگیا ژنێ ل سه‌ر ئه‌ڤێ چه‌ندێ هاته په‌یره‌وكرن كو ئێدى دكارت پشكدارى هه‌ر پرۆسێسه‌ك و چالاكیه‌كێ ببت.
ئها ل ڤێره گه‌لۆ چ بوو ئه‌گه‌ر كو ژن به‌ر ب ڤى ئاستى ده‌ربچیت و هه‌ڤبه‌ركرنا مه‌عریفێ و ره‌وشنگه‌ریێ د فكرا خوه دا بده‌ته خواندن و ئه‌خلاقه‌كێ پێگه‌هشتى د ناڤا جڤاكێ خوه دا په‌یره‌و بكه‌ت؟ دیاره ئه‌وا ل سه‌ر ئه‌خلاقێ ژنێ هاتیه هه‌ڤبه‌ركرن، پێگریكرن بوو د ئاست و رۆلێ وێ دا، كو ژ بلى ره‌گه‌زبوونا خوه مرۆڤه و خوه‌دان بیرۆكه‌كا ب هێز و بریار و پره‌نسیپه و هه‌ر تشت ل سه‌ر زولم زۆردارى و توندوتیژیا خوه دا زانین كو ئێدى ئه‌و نه ب تنێ بۆنه‌وه‌رك خوه‌زایى/ مێ یه به‌لكو دا دیاره‌كرن كو ئێدى ئه‌و دكاریت ل دووڤ هه‌ر پێنگاڤه‌كێ رێكخراوه‌كێ درۆست بكه‌ت و ئه‌قلێ خوه بۆ كارێن “جڤاكى، سیاسى، كومه‌لایه‌تى، فكر و فه‌لسه‌فێ و… هتد”بده‌ته كاركرن. ڤێ یه‌كێ جهێ ژنێ د ناڤ جڤاكێن پێشكه‌ڤتى دا كره رۆناهیا هه‌رى مه‌زن و فكر و ئه‌خلاقێ وێ ل سه‌ر تیۆرێ زانستى دا ئاڤاكرن ئه‌ڤ ئێك ژى بوو رێیه‌ك هه‌رى ئاسان ژ بۆ ژنێ ل گۆر پێكۆل و بزاڤێن ئازادی و ئه‌خلاقى شیا سه‌ركردایه‌تیا خوه د جومكه‌یێن ده‌ستهه‌لاتێ دا بده ته ئاراسته‌كرن. له‌ورا ژى ئه‌ڤێ یه‌كێ ژن هلدا كو ئێدى ئه‌و ب كێرى جڤاكا خوه وه‌ره و گرنگیا په‌یوه‌ندیێن ئازادبوونا خوه ل قه‌له‌م بده‌ت و بۆ خه‌لكه‌كێ بسه‌لمینت كو ئه‌و ژى خوه‌دان هێز و هزرمه‌نده.
مخابن دیاره هه‌تا نها د ناڤا رۆژهه‌لاتا ناڤێن دا ژنێ رۆله‌كێ كێم جهێ خوه هه‌بوویه ئه‌ڤێ یه‌كێ ژى باندۆره‌كا نه‌رینى كره سه‌ر ئه‌خلاق و ره‌وشنگه‌ریا ئازادیا وێ ل ده‌ڤه‌رێ. چونكو ده‌ستپێكا هه‌بوونا ژنێ ل سه‌ر به‌گراوه‌ندێ بنه‌ره‌ت هاته پێناسه‌كرن و ژن ب وێ بێ هێزى لاوازبوونا خوه ڤه نه شیا ڤاڤارتنا ماف و ئازادیا خوه بكت. ڤێ چه‌ندێ ژى هێدى هێدى هه‌بوونا ژنێ دامراندن و هێزا وێ هاته ترساندن هه‌موو كه‌ڤته بن باندۆرا هێزا ره‌گه‌زێ نێر دا، له‌ورا ب تنێ وه‌ك ئالاڤ كه‌فت به‌رده‌ست و ل سه‌ر پاشخانێن دیرۆكا كه‌ڤنار وه‌ك ژنه‌ك ساده سه‌ره‌ده‌رى ل گه‌ل دهاته‌كرن هه‌تا هنده‌ك جاران سڤكایه‌تى ب ژن و ئه‌خلاقێ وێ دهێته‌كرن. ل ڤێره پرسه‌ك خوه نیشامه دده‌ت گه‌لۆ بۆچى هه‌تا نها ژنێ ئه‌و پرس ل خوه نه‌كریه كا وه‌ك بوونه‌وه‌ر وێ چ دڤێت؟ دیاره بنده‌ستیا وێ رهێن خوه یێن به‌رداینه د ناڤا فكر و خوه نه ناسكرنا وێ دا و خاله‌كا دیتر ب هزرا من گرنكترین پێڤه‌رێ گاریگه‌رى كریه سه‌ر نه‌رین و بیروبۆچوونێن ژنێ پرانیا ژێده‌رێ فكرا وێ ژ په‌یره‌وێ “جڤاكى، ئۆلى، كلتوورى و… هتد”. ئاڤا بوویه كو دو رێك ل به‌ر ژنێ ته‌سكتربووینه نه‌مازه ژن د كاودانه‌ك هۆسا دا پێدڤى ب قووناغێن لێگه‌ریانا گونجاندن و دابرنا ژیانا ئازادا نه‌یه. وه‌كى دكتۆر عه‌لى ئه‌لوه‌ردى دبێژت: “ب شێوه‌كێ گشتى نه‌یا هێسانه پره‌سیپێن جڤاكى ب شێوه‌كێ ئیسكه‌ر ژ ناڤ دلێن خه‌لكى بچن. ڤان پره‌نسیپان ره‌هێن خوه كوور یێن برینه دنه‌ستى دا و ركێ دگرن دا كو خوه راگرین بۆ ده‌مه‌كێ درێژ تاكو دگه‌هیته وێ راده‌ى ره‌فتاران بكه‌ته دبن كۆنترۆلا خوه دا سه‌ره‌راى وێ یه‌كێ كو نها بارودۆخ یێ گونجاى نینه بۆ وان ره‌فتاران”, دیاره ئه‌ڤ پره‌نسیپه بوونه ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى ژ بۆ پاشكه‌ڤتنا ژنێ، ل سه‌ردا پوشینا ئه‌ڤى په‌رده‌ى ژنێ خوه دا نخافتن و نه هێلا ئازادى یه‌كسانیا وێ بهێته به‌ر پاكرن. لێ ئه‌ڤ تێگه‌هشته بوو بنگه‌هێ ئه‌خلاقى ل جه‌م ژنێ و د ئاله‌كێ دى دا ژنێ نه‌خواست ئه‌و په‌روه‌ردا دبیته بنگه‌هێ چاكسازیی دیمۆكراسیه‌تا وێ ل سه‌ر ئازادیا وێ بهێته سه‌پاندن. لێ تشتێ كو ژن ب گرنگیا خوه د زانت پێویسته د دره‌نگمانا خوه دا نه دت كاركرن، چونكو بنگه‌هێ ئازادیا ژنێ ژ ده‌ستپێكرنا سیسته‌مێ شارستانیا داهاتیێ ئه‌ده‌ب و خوه ناسكرن و هێزا وێ دهێته به‌ر ره‌هێن چه‌سپاندنێ. له‌ورا گرنگه ژن د ماوێ مایى دا پتر ل سه‌ر بیروكه و راستیا پره‌سیپێن ئه‌خلاقى ناسكرنا خوه بسه‌كنیت و ئه‌خلاقێ خوه ل سه‌ر مانته‌لیته‌یا سۆسیۆلوگى ئاڤا بكت.
