گرنگیا رولێ په‌روه‌ردێ د پاراستنا زارۆكان دا ژ هزرا توندره‌ویێ
بێ گومان توندره‌وی چ یا ئایینی بێن یان یا ره‌گه‌زپه‌رستی بێن گه‌له‌ك ده‌رئه‌نجامێن خراب ل دویڤ خو را دئینیت. د ڤی سه‌رده‌می دا گه‌له‌ك یا ب زه‌حمه‌ته ئه‌م زاروكێن خو ژ هزرا توندره‌ویێ ب پارێزین ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌می دگه‌ل ئێكدا دهه‌ڤكار نه‌بین. د ڤێت ئه‌م گه‌له‌ك پرسیارا ژ خو بكه‌ین و ل به‌رسڤا وان بگه‌رهین سه‌باره‌ت ڤی بابه‌تی، بو نمونه ئه‌رێ زاروك ل ده‌رڤه‌ی مالێ توشی چ دبن هه‌تا كو هزرا توندره‌وی وه‌ربگرن؟ ئه‌رێ زاروك چ ل سه‌ر ئه‌نترنێنێ دبینن كو هزرا توندره‌ویێ د سه‌رێ وان دا بهێته چاندن؟ ئه‌رێ كی به‌رپرسه ژ هزرا چاندنا هزرا توندره‌وی دا د سه‌رێ زاروك و سنێله‌ی دا، ئه‌رێ دایك و باب به‌رپرسن یان قوتابخانه یان راگه‌هاندن یان ماموستایێن ئایینی؟
گه‌له‌ك جاران زاروك و سنێله ل ده‌رڤه‌ی مالێ هه‌ڤالینیێ د گه‌ل هنده‌ك كه‌س و زاروكان دكه‌ن كو هزرا وان یا توندره‌وه دناڤ خێزانا وان دا ل سه‌ر توندره‌ویێ هاتینه په‌روه‌رده‌كرن، و ئه‌ڤ تێكه‌لیا دناڤبه‌را وان دا دبیته ئه‌گه‌رێ كاریگه‌ربونێ ب ره‌وشتێ ئێك و دو تر. د ڤی سه‌رده‌می دا ئه‌نترنێت مه‌زنترین و به‌ربه‌لاڤترین ئالاڤه كو هه‌می جیهان وه‌كو گونده‌كێ بچویك لێ كری و په‌یوه‌ندی دناڤبه‌را گه‌له‌ك زمان و ره‌گه‌ز ملله‌ت و كه‌سان دا به‌رفره‌ه كریه، و بێ گومان ئه‌ڤه ژی ئێك ژ ده‌رهاڤێژێن جیهانگیریێ بوویه، به‌لێ هه‌ر دیارده‌یه‌كێ باشی و خرابی هه‌نه، و یوتیوب و فه‌یسبوك و تویته‌ر ترسناكترین ئالاڤ بووینه كو گروپێن تیرورستی بكار دئینن ژ بو به‌لاڤكرنا هزرێن توندره‌ویێ و سنێله د ڤێ سه‌رده‌می دا پرانیا سه‌رده‌مێ خو ل سه‌ر ئه‌نترنێنێ دبورینن و تیرورست هێزا خو خرێ دده‌ته كاری كو ریكلامێ بو خو ل سه‌ر ئه‌نترنێنێ بكه‌ت و سنێله سه‌ر دا ببه‌ت.
قوتابخانه پێدڤی یه ببنه بنگه‌ه ژ بو پاراستنا زاروك و سنێلا ژ هزرا توندره‌وی و به‌رێ وان بده‌ته پاقژی و راستیا ئایینی و مروڤایه‌تی و لێبورینێ، دڤێره دا رولێ راگه‌هاندن و ماموستایێن ئایینی گه‌له‌كێ گرنگه كو پاقژیا ئایینی و لێبورینێ و هزرا میانره‌و بو زاروك و سنێلا رون بكه‌ت و دیار بكه‌ت كو تیرورست به‌هرا پتر گه‌نج و زاروكا سه‌ردا دبه‌ن، چونكه زوویكا سه‌ردا دچن و هێشتا د قوناغا دروستبونا كه‌سایه‌تیێ دانه كو هێشتا ئه‌ڤ قوناغه ل ده‌ڤ سنێلا دروست نه‌بویه.
باشترین رێك ژ بو نه‌هێلانا هزرا توندره‌ویێ ئه‌وه كو راگه‌هاندن بشاره‌زایی ره‌فتارێ دگه‌ل ئایینی بكه‌ن و ئایینێ راسته‌قینه ژ هزرا توندره‌وی جودا بكه‌ن. هه‌روه‌سا پێدڤی یه گه‌نج و سنێله بهێنه په‌روه‌رده‌كرن ل سه‌ر هزرا دیموكراسی و بزانن دیموكراسیه‌ت و ماف و ئه‌ركێن وان چنه بشێوه‌یه‌كێ پراكتیزی و ساده. هه‌روه‌سا پێدڤی یه سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل ئاریشێن ئابوری بهێته‌كرن و ئه‌و ئاریشه بهێنه چاره‌سه‌ركرن، چونكه پرانیا ئه‌و كه‌سێن هزرا توندره‌و ل ده‌ڤ په‌یدا دبیت ئه‌ون كو د هه‌ژارن ژ به‌ر كه‌ربێن وان ژ سیسته‌مێ وه‌لاتی ڤه‌دبن و هزر دكه‌ن د زولم لێ كرینه و ژلایێ گروپێن توندره‌و ڤه دهێنه سه‌ردابرن هه‌ر وه‌كو ل وه‌لاتێن مسر و سوریا و عیراقێ رویدای(1).
بو ئه‌نجامدانا ڤێ مه‌ره‌مێ ژ لایێ داعش ڤه گه‌له‌ك ب شێوه‌یه‌كێ به‌ربه‌لاڤ یوتیوب و فه‌یسبوك و تویته‌ر دهێنه بكار ئینان ژ بو به‌ربه‌لاڤكرنا هزرا خویا به‌ربه‌ری ب شێوه‌یه‌كێ خه‌ملاندی كو ئه‌و ئه‌وی كاری دكه‌ن ئه‌وێ خودا و پێغه‌مبه‌را دڤێن كو ئه‌ڤه ژی سه‌ردابرنه یا سنێلێن هه‌ژار و بتایبه‌ت زاروكان كو سه‌ردا برنا وان گه‌له‌ك ئاسانه هه‌روه‌كو داعش ل عیراقی بتنێ نێزیكی سه‌د هزار زاروك چه‌كدار كرینه ل دیڤ راپورتێن رێكخراوێن نێڤده‌وله‌تی یێن زاروكان(2).
گروپێن توندره‌و ئێكه‌م هێرشا خو دكه‌نه سه‌ر قوتابخانه و قوتابیان هه‌ر وه‌كو ل ئه‌ڤغانستانێ و پاكستانێ تالیبان و ل نێچیریا ژی گروپێ بوكو حه‌رام ئه‌نجام داین، چونكه ئه‌و وه‌كو مافیایه‌كێ زاروكا بكاردئینن بو مه‌ره‌مێن خویێن پیس و ئه‌ڤ گروپه توڤێ ژه‌هرا خو دچینن د سه‌رێن وان یێن بچویك دا، دا كو ژیانێ ره‌ش بكه‌ن و ئه‌ڤ كاره ئه‌نجام دایه. براستی مه‌ترسیا ڤی گروپی گه‌له‌كا مه‌زنه ل سه‌ر هه‌می جیهانێ راسته ل كوردستانێ پروسێسا په‌روه‌ردێ یا دویره ژ ڤان گروپا ده‌وله‌ت سه‌رێ پێشمه‌رگه‌ی، به‌لێ ئه‌م چ بكه‌ین بو ده‌رڤه‌ی سنورێ كوردستانێ هه‌می یا دره‌شی وه‌ربوی و قوتابخانه بوینه جهێن شه‌ری و ئه‌ڤ ره‌شایه‌تیه یا به‌ربه‌لاڤ دبیت ل هه‌می جیهانێ و ل گه‌له‌ك وه‌لاتان وه‌كو شانه‌یێن داعش یێن نڤستی هه‌نه ژ ئه‌مریكا و ئه‌وروپا بگره هه‌تا كو پاكستان و ئه‌فغانستان و وه‌لاتێن ئاسیا ناڤین(3).
د ئه‌نجام دا ئه‌م دشیێن بێژین كو هزرا توندره‌ویێ دشیاندایه بهێته ناڤبرن ئه‌گه‌ر ئه‌م ب دروستی زاروك و سنێلێن وه‌لاتێ خو ل سه‌ر هزرا لێبورین و ئایینێ دروست په‌روه‌رده بكه‌ین كو ئه‌ڤ كاره ژی ئه‌ركه ل سه‌ر ملێن قوتابخانه و ماموستایێن ئاینی و راگه‌هاندنێ كو هه‌می پێكڤه كار بكه‌ن ژ بو ڤێ مه‌ره‌مێ.
ژێده‌ر:
(1) فرج فوده ، الارهاب ، الهیئه المصریه العامه للكتاب ، القاهره ، 1992.
(2) به‌رنامه‌یه‌ك ل سه‌ر داعش و رێكێن وێ یێن ریكلامكرنێ بو سه‌ردا برنا گه‌نج و زاروكا هاتیه پێش كێش كرن ل رێكه‌فتی 30/05/2015 ل www. bbcnewsworld. com
(3) هشام الحدیدی ، الارهاب ، الدار المصریه اللبنانیه ، القاهره ، 1999.
*ماسته‌ر ب زمان و په‌روه‌ردا زاروكان
