“ھەر جھەکێ کۆمپانیێن پەترۆلێ چووینێ ژینگەھا وێ یا وێران کری”
ئه‌ڤرۆ نيوز، نيوار محه‌مه‌د سه‌ليم:
رێڤەبەرێ ژینگەھا دھۆکێ راگەھاند کو ب رەنگەکێ گشتی رەوشا ژینگەھێ ل پارێزگەھا دھۆک یا باشە، بەلێ ل دەوروبەرێن دھۆکێ نەیا باشە و ب تایبەت ژی ل دەڤەرا کواشێ و جھێن نێزیکی کۆمپانیێن پەترۆلێ گەلەک یا خرابە و ھەکە تشتەک نەھێتە کرن دێ مەترسی ل سەر ژینگەھێ ھەبن.
محەمەدتاھر سەلاحەدین بریفکانی، رێڤەبەرێ ژینگەھا دھۆکێ، د دیدارەکێ دا بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیارکر کو رۆلێ وان یێ سەرەکی وەکو دەستەیا پاراستنا ژینگەھێ چاڤدێری و ھوشیاری یە، ھەر پرۆژەکێ ھەبیت کو بزانن دێ کارتێکرنێ ل ژینگەھێ کەت ب ھەرسێ توخمێن خوە یێن سەرەکی ڤە (ئاخ، ئاڤ و ھەوا) و گۆت: “بۆ نموونە ھەکە ئەم بەحسێ ھەوایی بکەین، ل سەرانسەری ھەرێما کوردستانێ مە ویستگەھێن تایبەت ب پشکنینا ھەوایی یێن ھەین، دبیت ل ھەر پارێزگەھەکێ ئامیرەک ب تنێ ھەبیت، بەلێ پشتی چوونا مە بۆ وەلاتێ ئەلمانیا، ئەم شیاین سێ یەکێن دی ژی یێن چاڤدێریا ھەوایی زێدە بکەین کو ل ڤێ ھەیڤێ دێ کەڤنە کاری و ب ڤێ چەندێ ل پارێزگەھا دھۆکێ دێ بنە شەش یەکێن پشکنینا ھەوایی ل پارێزگەھا دھۆکێ”.
“ژینگەھا دھۆکێ یا باشە و یا دەوروبەران گەلەک یا خرابە”
زێدەتر گۆت: “ئەم دزانین مە گەلەک ئاریشە د ھەوایی دا یێن ھەین، چو پێ نەڤێت د ڤان سالێن بۆری دا، گەلەک کارگەھـ و کۆمپانیێن دەرخستنا پەترۆلێ و پالاوگەھـ ھاتنە ڤەکرن و ئەڤە ژی بوویە ئەگەر ھەوایێ دەڤەرێ بەر ب پیسبوونێ ڤە بچیت”.
دا زانین ژی کو زێدەبوونا ترۆمبێلا و پانزینا پیس و ھەبوونا موالیدێن ئەھلی یێن ناڤ مالا و خرابیا گازئویلا دھێتە بکارئینان ژی ئەگەرن کو نە ل دووڤ ستاندەردێن جیھانی نە. “ئەڤێن ل دەوروبەرێن ڤان موالیدان ژی دژین، د ژیانەکا نەخۆش دا دەرباز دبن ژ بەر کو ژبلی دەنگی ژی، بێھنەکا گەلەک نەخۆش دگەھیتە وان مالان”.
رێڤەبەرێ ژینگەھا دھۆکێ خۆیا کر کو ھەکە ئەو وەکو فەرمانگەھا ژینگەھا دھۆکێ رۆلێ خوە یێ سەرەکی نەبینین، سال بۆ سالێ و رۆژ بۆ رۆژێ دێ بەر ب خراببوونێ ڤە چیت و گۆت: “زێدەبوونا ترۆمبێلا و سۆتەمەنیا ب کوالێتیەکا خراب و زێدەبوونا کۆمپانیێن پەترۆلێ ئەڤێن مە چو دەستەلات ل سەر نەیی، ھەر چەندە وەکو قانوون ل دووڤ ماددێ ژمارە 16 رێ ددەتە فەرمانگەھێن ژینگەھێ ھەر دەمەکێ ڤیا سەرەدانا ھەر پرۆژەکی بکەت بێی ئاگەھداریا وێ کۆمپانیێ یان کارگەھێ یان ھەر تشتەکێ دی و بێ دەستووری دا کو بزانین کا رەوشا ژینگەھێ ل وی جھی یا چاوایە”.
“مە دەستەلات ل سەر کۆمپانیێن پەترۆلێ نینن”
گۆتژی: “جھێ مخابنیێ یە ئەڤ کۆمپانیێن پەترۆلێ رێ نادەن کارمەندێن فەرمانگەھێ بچنە ناڤ کارێ کۆمپانیێن پەترۆلێ و چاڤدێریا وان بکەن”.
ل دۆر چارەسەریێ ژی گۆت: “دڤێت وەکو حوکمەت پلانەکا باش بدانیت کا چاوان دێ شێین کونترۆل کەین، دەڤەرا بۆ پێشەسازی ھاتیە دەستنیشانکرن بیت یا کو بوویە ئەگەرێ بەرھەمئینانا ژینگەھەکا پیس کو کواشێ یە و خەلکێ وێ ب خوە ژی گەلەک گازندان دکەن. مرۆڤێن بسپۆر ژی گەھشتینە وێ راستیێ کو زێدەبوونا حالەتێن نەخۆشیا پەنجەشێرێ ل ڤێ دووماھیێ بۆ ئەگەرێ ژینگەھا پیس ڤەدگەریت”.
گۆتژی: “گەلەک جاران وان ب خوە داخوازی ژ مە کریە کو راپۆرتەکێ ل سەر رەوشا ژینگەھێ ل سەر کۆمپانیێ پەترۆلێ بەرھەڤ بکەین، بەلێ ئەو کۆمپانی رێ نادەن کو کارمەندێن ژینگێ بچنە ناڤ جھێ کۆمپانیێ، ھەر چەندە یا بۆ دیارکری کو ئەو گرێدایی حوکمەتێ نە، بەلێ ئەو رەت دکەن کو رێ بدەنێ و دبێژن کو پێدڤیە رەزامەندیا سامانێن سرۆشتی بینن. ب مخابنی ڤە دەستەلاتا مە ل سەر وان نینە و د وێ باوەرێ دامە کارگێریا گشتی یا پارێزگەھێ ژی دەستەلات ل سەر وان نینە”.
نەڤەشارت ژی کو حالەت ھەبووینە کو وان بەلگە ژی ل سەر ھەبووینە کو ھندەک نەخۆشی پەیدا بووینە ژ ئەگەرێ وان کۆمپانیان و کارێ وان، بەلێ رێ نەدایێ بچن و مایێ خوە تێدا بکەن. “نەچار بووینە مە نڤیسارەک رەوانەی کارگێریا گشتی کریە و وان ب رێیا خوە دایە وەزارەتا سامانێن سرۆشتی و ب رێیا دەستەیا ژینگەھێ ژی مە نڤیسار دایە وەزارەتا سامانێن سرۆشتی و د ئاگەھدارین گەھشتیە دەستێ وان، بەلێ نوزانین کا وان ژ لایێ خوە ڤە چو پێرابوون ئەنجام داینە یان ژی نە”.
“دەڤەرا بۆ پێشەسازی ھاتیە دەستنیشانکرن خرابترین ژینگەھـ یا چێکری”
ل دۆر رەوشا ھەوایی، ئەندەزیار محەمەدتاھر گۆت: “نوکە مە ئامیرەکێ مۆبایل یێ ھەیی و یێ ل سەر ترۆمبێلەکێ و ب رێیا وی ئامیری پشکنینا ھەوایی دھێتە کرن و بۆ ماوەکی مە دانا پارکا نەورۆز ل نیڤا بازاری، سەرەرایی ھەبوونا گەلەک ترۆمبێلان و قەرەبالغا بازاری بەلێ ئەنجامێن پشکنینێ گەلەک د باش بوون و چو ئاریشە نینن، بەلێ دێ مینیت بۆ مە گەلەک یا گرنگ ئەم ھندەک گازا وەربگرین کو ئێک ژ وان H2S کو یا کبیرتێ یە، مە ھەتا نوکە ئەو ئامیر نینە، بزاڤێ دکەین نوکە وی ئامیری ب دەست خوە بێخین، ژ بەر ھەبوونا کۆمپانیێن پەترۆلێ”.
زێدەتر گۆت: “مە ئاریشەکا دژی یا ھەیی کو ترۆمبێلا مە یا مۆبایل ھەموو جۆرێن گازا ناخوینیت بۆ نمۆنە رساس، یا مە ب تنێ ئۆزۆن و سی ئۆ و نوکس و تۆزێ دخوینیت ل گەل پلا گەرمێ و شەھێ. بزاڤێ دکەین ھندەک تشتێن دی ل سەر زێدە کەین کا ھەوایێ دەڤەرێ بەر ب چ ڤە دچیت”.
دەربارەیی جھێ ژ ھەموویان پتر ئاریشە لێ ھەیی، رێڤەبەرێ ژینگەھێ دیارکر کو بەھرا پتر وان ئاریشە ل کواشێ یا ھەیی، کارگەھـ و پالاوگەھـ ل وێرێ کار دکەن و ئەو دەڤەرێن دی یێن وەکو قەسرۆک و مرێبا و تاوکێ، ئەڤ جھێن کۆمپانیێن پەترۆلێ لێ کار دکەن ل وان جھان وان گەلەک ئاریشە یێن ھەین. “ماوەکی ل زاخۆ ژی مە ئاریشە ھەبوو ژ بەر گلێشی، کارگەھـ نەبوون و گلێش دبرە جھەکێ دەستنیشانکری و ل وێرێ دسۆت”، رێڤەبەرێ ژینگەھێ گۆت.
“سالا بۆری مە ب کۆژمێ 50 ملیۆنان کۆمپانی ل سەر پیسکرنا ژینگەھێ سزا داینە”
ل دۆر پێرابوونێن وان ل ھەمبەر کۆمپانیان ژی گۆت: “سالا بۆری ب کۆژمێ 50 ملیۆن و 500 ھزار دیناران کۆمپانی ھاتینە سزادان، ئەڤ پارە ژی ھەموو دچیتە د سندوقا ژینگەھێ دا، بەلێ ھەتا نوکە مە دەستەلات نەبوویە، نە وەکو فەرمانگەھـ نەژی وەکو دەستە ب وی پارەیی کێشێن خوە چارە بکەین. ھەکە ب رێژا 20 ھەتا 25% ئەڤ کۆژمێ پاران بۆ مە ھاتبا تەرخانکرن دا ئەم ژی ھندەک ژ وان ئاریشێن مە ھەین پێ چارە کەین”.
ئێدی رێڤەبەریا ھاتنوچوونێ ل دەمێ نووکرنا سالنامێ پارێ ژینگەھێ ژ ترۆمبێلان وەردگریت، ل دۆر وێ چەندێ کا ئەو پارە دگەھیتە دەستێ وان یان نە، رێڤەبەرێ ژینگەھێ گۆت: “گەلەک جاران خەلک ژی گازندا وێ چەندێ دکەت کو پارە بۆ ژینگەھێ ژ شوفێران دھێتە وەرگرتن، مە نەدیتیە چ بۆ ژینگەھێ بھێتە کرن. ھەکە خەلکێ مە ھەست پێ کربا ئەڤ ژینگەھا مە یا پاقژ بیتن ب وی کۆژمێ پارەیی یێ ژێ دھێتە وەرگرتن. سالانە 50 ھزار ژ ترۆمبێلێن بچووک دھێتە وەرگرتن و یێن مەزن پتر ژێ دھێتە وەرگرتن ژ وان 50 ھزار دیناران 10 بۆ رێڤەبەریا ھاتنوچوونێ نە و 40 ھزار ژی بۆ ژینگەھێ، بەلێ ھەتا نوکە ئێک دینار ژی نەشیاینە مفایی ژ ڤی پارەیی وەربگرین. وەزارەتا ناڤخۆ دبێژیت پارە یێ ژینگەھێ یە، بەلێ دڤێت رەزامەندیا وەزارەتا دارایی بینن و وەزارەتا دارایی ژی دبێژیت کو نە دەستەلاتا وایە و گرێدایی جڤاتا وەزیرانە، بابەت نھا یێ گەھشتیە جڤاتا وەزیران دا کو بھێتە چارەکرن و بشێین مفایی ژ وی پارەیی وەربگرین”.
مە دەستەلات نینە پارێ بۆ ژینگەھێ ژ شوفێران دھێتە وەرگرتن ب مەزێخین
دەربارەیی رەوشا ئاڤێ ژی گۆت: “ژینگەھـ وەکو ئاڤ ژی گەلەک یا پاقژە و رۆژانە تیمێن مە ل ھەموو دەڤەران نموونا دئینین و ھەر دەما ئاریشەک ل جھەکی ژی پەیدا بوو ب لەز رێڤەبەریێن شولەژێ ئاگەھدار دکەین و دھێتە چارەکرن”.
رێڤەبەرێ ژینگەھێ بەحس ل پشکنینا ئاخێ ژی کر کو نەڤەشارت کو نھا ئەو پشکنینێ بۆ ئاخێ ژی دکەن و گۆت: “ل کواشێ گەلەک یا بێ سەروبەرە و ل دەوروبەرێن ھندەک کۆمپانیا و موالیدێن ئەھلی ژی ئاخ یا پیس بوویی، وەکو دی ب رەنگەکێ گشتی ئاخا پارێزگەھێ یا باشە. نھا پشکنینێ بۆ دەرامەتی ژی دکەین کو بەری ماوەکێ کێم مە نموونەک ژ ھندەک دەرامەتی ژ نێزیک کۆمپانیەکا پەترۆلێ ئینا و دیار بوو کو ئەنجامێن وێ گەلەک د خراب بوون، دێ دووبارە کەین دا کو د پشت راست بین، ھەکە وەسا بیت نڤیسارەکا فەرمی ئاراستەیی وێ کۆمپانیێ بکەین و ئێکێ ژی ئاراستەیی رێڤەبەریا گشتی یا چاندنێ بکەین دا کو ئاگەھدار بکەین کو نابیت چاندن ل وان دەڤەران بھێتە کرن”.
دا زانین ژی کو ھەر گۆندەکێ نھا بزانن پەترۆل یا لێ دەرکەفتی، خەلکێ وی گۆندی دێ دلنەخۆش بن، چونکو ھەتا نھا مفایەکێ وەسا نەگەھاندیە خەلکێ گۆندی، ئەو ب خوە حەز بکەن کۆمپانی ل وێرێ کار بکەن. “ھەر جھەکێ پەترۆل لێ ب دەرکەڤیت، چاندن یا وێران دبیت و ژینگەھـ یا پیس دبیت و نەخۆشی یێ زێدە دبن، پارەکێ وەسا ژی نەدایە خەلکی کو بێژن ئەڤە ئەردێ ھەوە ئەم یێ بۆ خوە مفایی ژێ وەردگرین”.
ل دووماھیێ ژی ئەندەزیار محەمەدتاھر گۆت: “پێدڤیە پتر ھوشیاری ل دەف خەلکی ھەبیت، جھێ مە یێ بوویە جھەکێ گەشتیاری ژ بەر ھەبوونا کەسکاتی و کانی و رووباران، ھەکە چاڤێ خوە نەدەینێ وەکو حوکمەت و وەلاتی دێ بەر ب خراببوونێ ڤە چیت. پێشمەرگە یێ دچیت خوینا خوە بۆ ڤێ ئاخێ د رێژیت، دڤێت ئەم ژی ب پارێزین دا خەلکێ خوە ژی بەر ب ژینگەھەکا پاقژ ڤە ببەین”.