چاره‌نڤیسێ نه‌ته‌وه‌یی ل بن به‌رچاڤكا میكانیزمه‌كا به‌رگریا سایكۆلۆژیك
ڕێبازا سایكۆلۆژیایا شرۆڤه‌كاری یاكۆ فرۆیدێ به‌رنیاس سه‌ركاروانیا وێ دكه‌ت د داهینانێن خوه ل دۆر شرۆڤه‌كرنا لایه‌نێ ده‌روونیێ مرۆڤی كۆمه‌كا تێگه‌هان زێده‌كرینه سه‌ر فه‌رهه‌نگۆكا ڤی زانستی، كو ئێك ژ وان حاشالێكرنه (الانكار یان Denial) كو ڕامانا وێ یا سایكۆلۆژیكانه ره‌تكرنا دانپێدانێیه ب لایه‌نه‌كێ دیاركری ژ وی كه‌توارێ كه په‌یوه‌ندی ب تاكیڤه هه‌ی. مه‌به‌ستا سه‌ره‌كی ژ بكارئینانا میكانیزمێن به‌رگریكرنا سایكۆلۆژیك خۆپاراستنه ژ روودانا نیگه‌رانیێ و په‌ریشانیێ ژ وی تشتی، ئانكو ئه‌ڤ تشته د بنه‌ڕه‌تدا بۆ وی تاكی ژێده‌رێ جۆره‌ك سه‌رئێشیێ یه، له‌و ما تاكی دڤێت ب ڕێیا حاشالێكرنێ ژ ڤێ ره‌وشێ و ئازار و ئێشانا سایكۆلۆژیك قورتال بكه‌ت. هه‌ر چه‌نده ب دیتنا سایكۆلۆژیێ بكارئینانا ڤان میكانیزمان، كه هژمارا وان خوه ل زێده‌تر ژ ده‌هان دده‌ت، هه‌تا ڕاده‌یه‌كێ بۆ خۆ گۆنجاندنێ ب مفانه، لێ ل هه‌مان ده‌مدا ژی بكارئینانا وان پتر ژ ئاسته‌كێ پێدڤی و گۆنجای نیشانه‌كه ژ جۆره‌ك په‌ریشانیێ و تێكچۆنه‌كا سایكۆلۆژیك و نه‌مانا باوه‌ری بخوه‌بوونێ ل نك وی تاكی و هه‌ستكرن ب گونه‌هباریێ و نه‌مانا ئارامیا ده‌روونی ل نك وی. ئه‌ڤ میكانیزمه ژ لایه‌نێ “من ” كه‌ساتیێ ڤه دهێته دروستكرن و وه‌ك دیاره كه ئه‌ڤ پشكا گرنگ ژ ستراكچه‌رێ كه‌ساتیا مرۆڤی هژماره‌كا كارێن سه‌ره‌كی وه‌كی هزركرنێ، تێگه‌هشتن ژ تشتی و چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یا ب ستۆیێ خوه‌ڤه دگریت. هه‌كه ده‌مه‌كێ دوور و درێژ و به‌رده‌وام ” من ” د بزاڤا بكارئینانا فرت و فێل و میكانیزمێن به‌رگریا ده‌روونی دا بیت، ده‌لیڤه بۆ ئه‌نجامدانا كارێن سه‌ره‌كیێن خوه نابیت.
ئه‌ڤ جۆرێ میكانیزمێن سایكۆلۆژی نه‌ك ته‌نها ل سه‌ر ئاستێ تاكی به‌لكۆ د سیاسه‌تێ دا ژی دهێته دیت. دۆزا گه‌لێ كورد ژ ڤی بابه‌تییه. نه‌ته‌وه‌یێ كوردی یێ خودان كه‌توار و كه‌لتوور و زمان و هه‌می سالۆخه‌تێن دیمۆگرافیێن نه‌ته‌وه‌یه‌كێ بۆ ده‌مه‌كێ دوور و درێژه ب ڤێ میكانیزما سایكۆلۆژیك، به‌لێ ل سه‌ر ئاسته‌ك مه‌زنتر و سیاسی و ده‌ڤه‌رێ سه‌ره‌ده‌ری د گه‌لدا دهێته كرن و كه‌فتیه به‌ر هێڕشێن نكۆلی لێكرنێ و حاشالێكرنا ڤی نه‌ته‌وه‌ی یا بوویه قاچكێ ده‌ڤێ وان لایه‌ن و نه‌ته‌وه و وه‌لاتێن دژایه‌تیا وێ دكه‌ن. وان دوژمنێن نه‌ته‌وه‌یی هه‌ر ده‌مه‌كێ به‌ر پێیێن خوه دیتبن ب هه‌می ڕه‌نگه‌كی دژایه‌تی و دوژمناتیا مه یا كری و نه‌هێلایه ئاڤا خۆش ب گه‌وریا مه دا بچیته خوارێ و بكارئینانا به‌رده‌وام یا ڤێ میكانیزمێ هزرا چاره‌سه‌ركرن و سه‌ره‌ده‌ریه‌كا كه‌تواری و راسته‌قینه ل گه‌ل ڤێ دۆزا ره‌وا ل به‌ر به‌رزه‌كری. داویترین جۆرێن ڤه‌شارتیێن ڤێ میكانیزمێ خوه د هێڕشێن رێكخراوه‌كا تیرۆریستی دا دیت كو ب ناڤێ ده‌وله‌ته‌كا خه‌یالی خیڤه‌تێن خوه ئینان و ل ڕه‌خ مالا مه دانان و چاوا ده‌نگۆیێ ده‌وله‌تا كوردی گه‌هشته دوژمنێن مه وان ده‌ست ب پفدانا ڤان تیرۆریستا كرن و ب هاریكاریا هژماره‌كا خه‌لكێن ده‌ڤه‌رێ كه د بنه‌ڕه‌تدا ئاكنجیێن ڕه‌سه‌نێن كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ نینن و ل سه‌رده‌مێن جۆدا و نه‌خاسمه قووناغا ده‌ستهه‌لاتا به‌عسا فاشی و سه‌دامێ گۆڕ به گۆڕ هاتینه ناڤ كوردان، په‌لاماری كوردستانێ دده‌ن و ب سه‌دان هزار كه‌سان ب دڕندایه‌تی و دویر ژ هه‌می پیڤه‌رێن مرۆڤاتیێ تالان دكه‌ن و دكۆژن و دڕه‌ڤینن و ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ری كوردستانێ و جیهانێ دكه‌ن تنێ ژ به‌ر هندێ كه ژ ئه‌گه‌رێ قۆرتالبوون ژ زۆرداریێ به‌حسێ سه‌ربخوه‌یێ و ده‌وله‌تبوونێ دكرن و چونكی كوردن.
ژێـــده‌ر:1- بیشكچی، ئیسماعیل ( 2014). كۆمارا توركیا چ دا كوردان؟ گۆڤارا مه‌تین، ژ. 224، ل. 4-11.
2- صالح، قاسم حسین . (2011)الشخصیه العراقیه المڤهر و الجوهر- تحلیلات سیكوسوسیولوجیه، گ. 2.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شی ده‌روونزانی / زانستگه‌ی زاخۆ
