ئه‌و كلتوور و دابونه‌ریتێن مفای دگه‌هینه جڤاكێ كورده‌واری
دلـۆڤان ئه‌مجه‌د بارزانی
پێگه‌یا دابونه‌ریتان دو چه‌مكێن گرنگێن جڤاكناسی و كلتوور ناسیێ نه. ئه‌ڤ دو چه‌مكه ل ده‌سپێكا كۆمه‌لا مرۆڤایه‌تیێ ڤه یێن هه‌یین ب گوره‌ی ڤێ ژی هه‌ر كۆمه‌لگه‌هه‌ك هه‌ر وه‌لاته‌ك ل جیهانێ دا خودان دابونه‌ریت و كلتوورێ خۆیه كو تایبه‌ت بیت ب وی وه‌لاتی یان كۆمه‌لگه‌هێ ڤه. د ڤێره دا ئه‌م دێ به‌حسێ وه‌لاتێ خوه كه‌ین كو ئه‌و ژی كوردستانه. ل هه‌رێما كوردستانێ گه‌له‌ك نه‌ته‌وه و ئول و مه‌زهه‌ب و ئایین یێن جودا جودا یێن هه‌ین و تێدا دژین وه‌كی (موسلمان ــ كریستیان ــ كلدان و ئاشۆری ــ ئێزدی ــ شه‌به‌ك ــ كاكه‌یی ــ زه‌رده‌شتی…گه‌له‌كێن دی) د به‌رێ دا جوهی ژی ل هه‌ڕێما كوردستانێ دژیان. هه‌ر نه‌ته‌وه‌ك و ئایینه‌ك و مه‌زهه‌به‌كێ ژڤانه ژی كلتوور و دابونه‌ریتێن خوه‌یێن تایبه‌ت یێن هه‌ین ڤێجا چ یێن ئاینی بن یان هه‌ر تشته‌كێ دی. لێ به‌لێ راسته گه‌له‌ك ئایین و ئۆل ل هه‌رێما كوردستانێ دژین و ئاینێ وان یێ جودایه ل گه‌ل ئێكدی لێ د نه‌ته‌وه‌دا هه‌می ئێكن و هه‌می كوردن و كوردستانی نه د بن ئێك ئالا دا دژین . له‌وما هنده‌ك دابونه‌ریتێن هه‌ین د گشتی نه ب هه‌می كوردان ڤه گرێ داینه ل هه‌ر جهه‌كێ لێ بیت كو د سه‌رده‌مێ باب و باپیران دا هێش كه‌ڤنتر په‌یره‌و دكرن هه‌تا نهاژی هنده‌ك ژ وان دابونه‌ریتان یێن ماین د ناڤ كۆمه‌لگه‌ها كورده‌واری دا جێبه‌جێ دكه‌ن، هه‌روه‌سا گه‌له‌ك ژ دابونه‌ریتان ژی نه‌ماینه و یێن ژناڤچووی خه‌لك مه گرنگیێ پێ ناده‌ت. ئه‌ز نابێژم هه‌می دابونه‌ریت باش بوون و د جهێ خوه‌دا بوون، نه‌خێر هنده‌ك ژ دابونه‌ریتان نه د به‌رژه‌وه‌ندیا ملله‌تی و كه‌سی دانه‌بوون، لێ باشبوو هه‌ر زووی ژ ناڤ چوون و نه‌مان، به‌لێ د ڤێره‌دا ئه‌م دێ باسێ وان دابونه‌ریتان كه‌ین ئه‌ڤێن د ناڤ كۆمه‌لگه‌ها كوردی دا ماین و مفای دگه‌هینه ئه‌ڤ كۆمه‌لگه‌ها ئه‌م تێدا دژین. ١ــ هه‌ره‌وه‌زی (زباره):ـ ئێكه ژ گرنگترین و كه‌ڤنرین دابونه‌ریتێن كورده‌واری كو هه‌تا نها ژی هه‌ر یا مای د ناڤ جڤاكى كوردی دا وه‌كی رستن و چنین و ده‌روونا گه‌نم و جه‌ه و نیسك و نۆك و برنجی و ..گه‌له‌ك تشتێن دێ كو ب هه‌ره‌وه‌زی زباره دهاتنه‌كرن ب تایبه‌تی ل گوندان و گوندان ژی یێن چیایی نها ئه‌ڤ دابونه‌ریتێ مای ژبه‌ر كو د ڤی سه‌رده‌مێ ئه‌م تێدا دژین ئه‌مێ د ئاسته‌كێ بلندێ ته‌كنه‌لۆژیایێ دا هه‌می ئامیرێن هاتینه دروستكرن و ب ره‌نگه‌كێ ساناهی ئه‌ڤ كارێن به‌رێ ب زباره دهاتنه‌كرن ب ئامیرێن پێشكه‌فتی نها دهێنه‌كرن. له‌وما دبێژم نها ل گوندان ئه‌ڤ دابونه‌ریتێ هه‌ره‌وه‌زی یێ مای ب تایبه‌تی گوندێن نێزیك چیایان كو ئه‌ڤ ئامێره نه‌گه‌هنێ هه‌می خه‌لكێ گوندی پێكڤه ب زباره درووین و چنین و چێكرنا خانیان و هه‌ر كاره‌كێ دكه‌ن هه‌می هاریكارن ل گه‌ل ئێكدی د هه‌می كاران دا، ژبه‌ر هندێ ژی دبێژم ئێكه ژ گرنگترین دابونه‌ریتان چونكێ هه‌می خه‌لكی دئێك جێه دا كۆم دكه‌ت. ٢ــ ژینگه‌هپارێزی:ـ ئێكه ژ دابونه‌ریتێن كه‌ڤنێن جڤاكێ كورده‌واری كو هه‌ر ل ده‌سپێكا كوردینێ ل سه‌رده‌مێ (شێخ عبدالسه‌لام بارزانی و شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانی)، گرنگیه‌كا زۆرا پێ هاتیه‌دان ب ژینگه‌هی و پاراستنا ئه‌ڤی سروشتێ جوان و بالكێش قه‌ده‌غه‌كرنا برینا داروباران وه‌كی دار به‌ری و دار مازی و كه‌زان و هه‌ر داره‌كا ته‌ر كو جوانیێ ب سروشت و ژینگه‌هێ بگه‌هینیت. هه‌روه‌سا پاراستن و گرنگیدان ب گیانه‌وه‌رێن كێڤی ئێكه ژ گرنگترین دابونه‌ریتێن هه‌ڕێما كوردستانێ ب گشتی و ده‌ڤه‌را بارزان ب تایبه‌تی بۆ نموونه كوشتن و گرتنا كه‌و و په‌ز كیڤیان و هه‌ر گیانه‌وه‌ره‌كێ دی یێ هاتیه قه‌ده‌غه‌كرن هه‌ر كه‌سه‌كێ پێ گیریێ ب قان رێنمایان ژی نه‌كه‌ت دێ هێته سزادان ب گۆره‌ی وێ تاوانا وی كری. هه‌بوونا گیانه‌وه‌رێن كیڤی جوانیه‌ك و مفایه‌كێ زۆرێ گه‌هاندیه جڤاكێ كورده‌واری و سروشتێ مه یێ جوانتر لێ كری هه‌تا وی ئاستی كو گه‌شتیارێن ناڤخوه‌یی و بیانی ژی قه‌ستا ڤان جهان بكه‌ن ئه‌ڤێن ئه‌ڤ گیانه‌وه‌رێن كیڤی و جوان تێدا دژین بۆ دیتنا وان دهێن. ل ده‌مێ پاراستن و گرنگیدانا گیانه‌وه‌رێن كیڤی و سروشتی ل ده‌ڤه‌را بارزان هه‌ی ئه‌ڤان ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتا ناڤین (شرق الأوسگ) كه‌سی ئه‌ڤ تشته نه‌بوون یه‌عنی ب كورتی و كوردی پێدڤیه بێژم پاراستنا ژینگه‌هێ و گرنگیدان ب گیانه‌وه‌ران یا ل كوردستانێ سه‌ر هه‌لدای كوردستانێ ژی ل ده‌ڤه‌را بارزان، چونكی ده‌ڤه‌را بارزان نموونه‌یا ژینگه‌هپارێزیێ یه. ٣ــ جل و به‌رگێن كوردی:ـ ئێكه دی ژ كلتۆر و دابونه‌ریتێن ره‌سه‌نێن كوردی پۆشین و ژبه‌ركرنا جلوبه‌رگێن كوردی نه گرنگیه‌كا باش ب جلوبه‌رگێن كوردی دهێته دان ل هه‌ڕێما كوردستانێ ب گشتی و هه‌ر عه‌شیره‌ته‌كا كوردی یان ئایینه‌كێ ژی جۆرێن جلوبه‌رگێن خوه‌یێن هه‌ین. رێژه‌یه‌كا زۆرا كه‌سێن كورد ل هه‌ر جهه‌كێ لێ بن د بیره‌وه‌ری و یادێن دا و هه‌تا شه‌هینان و سه‌یرانان و هه‌لكه‌فتێن نه‌ته‌وه‌ی و ئایینی و ئوولی دا جلوبه‌رگێن كوردی ژبه‌ر خوه دكه‌ن دێ شێم بێژم زێده‌تری (90%) ڤان یادا گه‌نج و پیر خوه ب جلوبه‌رگێن كوردی دخه‌ملینن. ئه‌گه‌ر به‌حسێ ژبه‌ركرنا جلوبه‌رگێن كوردی بكه‌ین، پێدڤیه ده‌ڤه‌را بارزان ب نموونه وه‌ربگرین، چونكێ خه‌لكێ ده‌ڤه‌را بارزان رێژه‌یه‌كا زۆرا وان رۆژانه و هه‌می ده‌مان جلوبه‌رگێن كوردی یێن ل به‌ر وان ب تایبه‌تی ئافره‌ت هه‌رده‌م ب جلوبه‌رگێن كوردینه كو ئه‌ڤه ژی گه‌له‌كا باشه بۆ ب زیندی هێلانا كلتوور و دابونه‌ریتان. ئه‌م دشێین بێژن جوانترین و بالكێشترین جلوبه‌رگ یێن كوردینه. ٤ــ شین و شاهی:ـ ئێكه دی ژ داب نه‌ریتێن جڤاكێ كوردی كو هه‌را گرنگه و د ڤی سه‌رده‌مێ نها ئه‌م تێدا دژین یا مای وه‌كی خۆیه د شین و شاهی یا دا د خۆشی و نه‌خۆشیان دا هه‌می كه‌س هاریكان ل گه‌ل ئێكدی بۆ نموونه د شین و نه‌خۆشیان دا جیران و ده‌ردور هه‌می هاریكارن دگه‌ل ئێك ده‌مێ ماله‌كێ تازیه‌ك یان نه‌خۆشیه‌ك هه‌بیت، ڤێجا چ ل گوندان بیت یان باژێری هه‌می كه‌سێن ده‌وروبه‌رێن وان جیران هاریكارن ل گه‌ل وان د هانا وان و هه‌وارا وان دچن هه‌لگرێن خه‌م و ئێشێن وانن خه‌م و كۆڤانێن وان كێم دكه‌ن. د خۆشی و شه‌هیانان ژی دا هه‌مان تشته هه‌می دگه‌ل ئێكدی هاریكارن و پشكداریێ د خۆشیا وان دا دكه‌ن و تامه‌كا دی و ره‌وشه‌كا دی ب وێ شه‌هیانێ دبه‌خشن كو هه‌ر ل كه‌ڤن دا ئه‌ڤ دابونه‌ریتێ هه‌بووی هه‌تا نها ل هه‌ڕێما كوردستانێ ب گشتی ب تایبه‌تی ل گوندان زێده‌تری باژێران گرنگیێ ب ڤان كلتوور و دابونه‌ریتان دده‌ن. گه‌له‌ك تشتێن دی وه‌كی هه‌ژارێ و كه‌سه‌كێ كو تشته‌ك لێ بقه‌ومیت پێدڤی ب هاریكاریێ هه‌بێت ئه‌م دێ به‌حسێ گوندان كه‌ین خه‌لكێ گۆندی دێ باره‌بیێ بۆ كه‌ن هه‌ر كه‌سه‌ك ل دووڤ پێچێبوونا خوه دێ هاریكاریا وی كه‌ن و دێ حالێ وی زڤرینه‌ڤه وه‌كی به‌رێ و هێش باشتر . ئه‌ڤه‌نه ئه‌و كلتوور و دابونه‌ریتێن كو ل باب و باپیران و زۆر د كه‌ڤندان په‌یره‌و دكر و هه‌تا نها ژی دهێنه بكارینان مفایه‌كێ باش دگه‌هینه ڤی جڤاكێ كوردی ئه‌ڤا ئه‌م تێدا دژین. گه‌له‌ك كه‌س زۆر شاش ل دابونه‌ریتان دگه‌هن هه‌رده‌م ب نه‌رێنی و پاشكه‌فتنا جڤاكى ددانێن و دبینن. من ل ده‌سپێكێ ژی ئاماژه پێ كر راسته هه‌می دابونه‌رێت باش نه‌بوون به‌س ئه‌ڤێن د به‌رژه‌وه‌ندیا جڤاكێ مه‌دا نه ژناڤچوون ئه‌ڤێن مایی هه‌می ئه‌ون ئه‌ڤێن باش كو به‌رێ مرۆڤی دده‌نه راستیێ و مرۆڤایه‌تیێ د دلێ مه‌دا خورتتر و شین دكه‌ن و پێكڤه‌ژیانێ موكومتر لێ دكه‌ن ل ده‌ف مه. ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌حسێ پێكڤه‌ژیانێ بكه‌ین هه‌ر د كه‌ڤن دا و هه‌تا نها ژی هه‌ڕێما كوردستانێ ب وه‌لات و وارگه‌هێ پێكڤه‌ژیانێ یا هاتیه ناسكرن و یا ب ناڤوده‌نگه كو هه‌می ئایینێن جودا جودا تێدا دژین بێ جوداهی وه‌كی برایان د بن سێبه‌را ئێك ئالادا كه‌س مافێ كه‌سێ ناخۆت هه‌می وه‌كی ئێكن د ئێكسانیا هه‌ر تشته‌كێ دا. له‌وما دووماهیێ دێ بێژم پێكڤه‌ژیان و ئێكسانی و مرۆڤایه‌تی ل كوردستانێ یا به‌رده‌وامه..!!
