ئه‌رمینیا و ئه‌زربێجان و مایتێكرنێن ده‌ره‌كى
خالد ئه‌حمه‌د بادى
هه‌رده‌م به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت بووینه ئه‌گه‌ر كو ژێك ڤاڤارتنێن سیاسى و ئابوورى و دارایى بهێنه ئه‌نجامدان و ل پتریا جاران ئیدیه‌مێ به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتى زال بووینه و به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت بووینه ئه‌گه‌ر كو هه‌ڤكێشێن سیاسى و له‌شكرى و ئابوورى ل ناڤبه‌را وه‌لاتێن زلهێز و بالاده‌ست، درۆست بووینه و ل دووماهیێ هێزا خودان به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتى زال بووینه. چه‌ند رێزێن ل سه‌رى دیار ل دۆر ره‌وشا ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست و ده‌ڤه‌را قه‌فقاسیا و كێشانا وه‌لاتێن هه‌رێمى بۆ ناڤ وان هه‌ڤكێشێن سیاسى و جوگرافى ل ده‌ڤه‌رێ و مایتَكرنێن تركیا و ئیران و رۆسیا و ژێكڤاڤارتنێن خوه ل سه‌ر خاكا وه‌لاته‌كێ دى و ل سه‌ر كیستێ ملله‌ته‌كێ دى ئه‌نجامبده‌ن . ئه‌رمینیا وئه‌زربیجان دو كۆمارێن قه‌فقاسى نه كو سه‌رخوه‌بوونا خوه ژ رۆسیا، ئانكو ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تێ وه‌رگرتینه و هه‌ر ل كه‌ڤندا ناكۆكى ل گه‌ل هه‌ڤدو هه‌بووینه ل دۆر سنوور و داهات و خه‌لكێ ناگورنى كاراباخ و ئه‌ڤ ناكۆكى یه بووینه ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى كو ل سالێن (1991 -1992) شه‌ر ل ناڤبه‌را وانان دا دروست بیت و ب هزاران كوشتى و بریندار وئاواره‌بوون و زیانێن ماددى و كه‌سى ب هه‌ردو لایان كه‌فتینه و ناكۆكى پتر زێده‌بوون و ب تایبه‌ت ل سالێن نۆتان دا ده‌مێ هێرشى هه‌ڤدو كرى ل سالا (1992) و جه‌نگ ل ناڤبه‌را وانان په‌یدا بوو و بوویه ئه‌گه‌رێ ڤێكه‌فتنا زیانێن مه‌زن كو د هه‌مى جه‌نگ و شه‌ڕان دا یێ خوساره‌ت و خوساره‌تتر هه‌یه و تو هزر كه‌یى سه‌ركه‌فتن هه‌یه نه‌خێر، چونكو د جه‌نگ و شه‌ڕان دا، ب تنێ خوساره‌تى هه‌یه و زۆر ناوندیكرن هاته ئه‌نجامدان ژ لایێ كۆمه‌لگه‌هێ نێڤده‌وله‌تى ڤه و ب تایبه‌ت (رێكخراوا ئاساییش و هاریكاریا ئه‌ورۆپى) و ل سالا (1993) هێزێن ئه‌رمه‌نى شیان ده‌ست ب سه‌ر زۆر ئه‌ردى دا بگرن و ل سالا (1994) شیان پتریا عه‌ردى ده‌ڤه‌رێ بگرن و كارڤه‌دانێن جه‌نگێ ناڤبرى كو په‌یدابوونا ئاواره‌یێ و پتر ژ (230) هزار كه‌سان جه و مالێن خو بهێلن ژ هه‌ردو لایان و ره‌وش زۆر ئالۆز بوو هه‌ر ل سالا (1994) ب ناڤبژیڤانیا رۆسیا رێككه‌فتنه‌ك ئیمزا كرن ژبۆ راوه‌ستاندنا جه‌نگى ل ناڤبه‌را باكۆ و یه‌ریڤان و گفتوگۆیێن ئاشتیێ هاتنه ئه‌نجامدان و ب ئاماده‌بوونا كۆما مینسك یا رێكخراوا ئاساییش و هاریكاریا ئه‌ورۆپى و ل دووڤ وێ رێككه‌فتنێ ره‌وش بۆ ماوه‌یه‌كى ئارام بوو، لێ هه‌ر ناكۆكى هه‌بووینه و هه‌تا گه‌هشتیه وى راده‌یى كو ل سه‌رێ هه‌یڤا (10\2020) جاره‌كا دى شه‌ر په‌یدا بوو ڤه و هه‌تا نوكه ب ده‌هان كه‌س ژ هه‌ردو لایان هاتینه كوشتن و ب هزاران ئاواره‌بوون په‌یدا بووینه و ژبلى زیانێن ماددى یێن هه‌ر دو ده‌وله‌تان. كۆمارا ئه‌رمینیا وپایته‌ختێ وێ یه‌ریڤانه و خه‌لكێ وێ (3) ملیۆن (250) هزار كه‌سن و قه‌بارێ وێ (29) كلم وپارێ وێ درام ارمنى و هه‌ڤالینى دگه‌ل زۆر وه‌لات و رێكخراوێن جیهانى هه‌یه و دكه‌ڤیته ده‌ڤه‌را قه‌فقاسیا ل رۆژئاڤایێ ئه‌ورۆپى و رۆژهه‌لاتێ ئاسیه‌وى و دكه‌ڤیته باشۆرێ رۆژهه‌لاتێ وه‌لاتێ توركیا و ژ زۆر وه‌لاتان خه‌لك جوینه ئه‌رمینیا. سه‌باره‌ت ازربیجان دكه‌ڤیته لایێ باشۆرى ژ چیایێن قه‌فقاسیا و نێزیكى ده‌ریا قه‌زۆین و رۆژئاڤایێ ئه‌رمینیا و ژ باكۆر رۆسیا وپارێ وێ ماناتێ ئازه‌رى و نێزیكى (9) ملیۆن و(417) كه‌سن خه‌لكێ وێ و ب زۆر ماددێن سروشتى یا زه‌نگینه و گرنگیا ڤان ده‌ڤه‌ران بۆ كۆمه‌لگه‌هێ نێڤده‌وله‌تى كو رێكا غاز و گازێ یه بۆ ئه‌ورۆپا. توركیا ب ئاشكه‌رایى یا مایتێكرنێن راسته‌وخوه دكه‌ت د هه‌لكرنا ئاگرێ شه‌ڕى دا ل ناڤبه‌را ئه‌زربیجان و ئه‌رمینیا و ب ئاشكه‌رایى توركیا هاریكاریێن مادى و له‌شكرى و چه‌كى و هه‌مى هاریكارییان بۆ ئه‌زربیجانێ دكه‌ت و ل دویڤ ژێده‌ران كو ب سه‌دان كرێگرتى و خۆفرۆش ژ سووریێ به‌ر ب ئه‌زربیجانێ ڤه برینه و دا كو توركیا زۆر ئارمانجان بجه بینیت ئارمانجێن ئابوورى و بازرگانى و جوگرافى و له‌شكرى و وره‌یى و ئارمانجا هه‌ر مه‌زن و سه‌ره‌كى یا توركیا ئه‌وژى تۆلڤه‌كرنه ژ ئه‌رمینیا كو كۆمكوژیا ئه‌رمینیا خاله‌كا ره‌شه بناڤچاڤێن توركا ڤه و هه‌مى كۆمه‌لگه‌هێ نێڤده‌وله‌تى ئاماژێ ب وێ تاوانا مه‌زن دده‌ن كو توركیا هه‌مبه‌رى ئه‌رمه‌نێن بێ گونه‌ه كرى و هه‌تا نوكه ژى توركیا خوه ژبه‌ر ڤى بارێ گران هاڤێت و ئه‌ڤ شه‌ڕێ توركیا بوویه ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كى كو روو بده‌ته‌ڤه ل ناڤبه‌را هه‌ردو وه‌لاتێن ئه‌رمینیا و ئه‌زربێجان ل دۆر ده‌ڤه‌را ناگۆرنى كاراباخ و حه‌تا نوكه ژى توركیا پشته‌ڤانیا ئه‌زربیجانێ دكه‌ت دژى ئه‌رمینیا ژبۆ ژێك ڤاڤارتنه‌كا دیرۆكى ل گه‌ل ئه‌رمه‌ن و ئه‌رمینیا كو توركیا ڤێ بكه‌ت وه‌ره‌قه‌ك و گه‌فان ل ئیران و رۆسیا و سووریێ ژى بكه‌ت، دا كو جهێ خوه ل ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست بهێزبیخیت و ئه‌مجادێن ئیمپراتۆریه‌تا ئۆسمانلى بزڤرینیته ڤه. ئۆمێده‌وارم جه‌نگ و شه‌ڕ نه‌مینن و ئارامى بكه‌ڤیته هه‌مى ده‌ڤه‌ران و ئاشتى و ئیمناهى به‌رقرار بیت و ماف بهێنه‌دان و گفتۆگۆ بهێنه ئه‌نجامدان و ل سه‌ر مێزا دانوستاندنان روونن و هه‌ر تاكه‌ك یان وه‌لاته‌ك ب مافێن خوه یێن ره‌وا شاد ببن.
