بارزانی و لزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
په‌یوه‌ندیێن پارتی و شوره‌شا گولانێ
37
هه‌ر چه‌نده په‌یوه‌ندیێن سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی ب شێوه‌كێ گشتی ل گه‌ل پتریا پارتێن كوردستانی دۆستانه بوون، لێ ب پله‌یا سه‌ره‌كی ل گه‌ل پارتێن پارچێن دی ب هێزتر و پتر برایه‌تی بوون. هه‌روه‌سا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی، په‌یوه‌ندی ل گه‌ل كه‌سایه‌تیێن نشتیمانپه‌روه‌ر و دلسۆزان ب هێزتر بوون، جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ ب گشتی خه‌مساری د هاریكاری و پشته‌ڤانی دا نه‌ر و بوونه پالپشتێن مه‌زن و سه‌ره‌كی یێن پارتی و شۆره‌شێ ل ناڤخۆ و ده‌رڤه.
ب مه‌ره‌ما دوماهی ئینان ب ناكوكیان و چاره‌سه‌ركرنا ئاریشان، مه‌ها چریا ئێكێ یا سالا 1976ێ، ل له‌نده‌ن ب به‌رهه‌ڤبوونا سامی عه‌بدولره‌حمان و نووری شاوه‌یس مه جه‌لال تاله‌بانی و ئیبراهیم ئه‌حمه‌د دیتن و پشتی گه‌نگه‌شه‌كا دوور و درێژ ل سه‌ر وێ ئێكێ رێككه‌فتین كو د قۆناغا ئێكێ دا هێرشا رگه‌هاندنێ دژی ئێكودو بهێته راگرتن و هه‌موو كاروبارێن ڤه‌گوهاستنا كه‌لوپه‌لان ب رێكا لژنه‌كا هه‌ڤپشك بیت، لێ پشتی رێككه‌فتنێ بزاڤدكرن بێی لژنا هه‌ڤپشك و د پشت را چه‌كی ڤه‌گوهێزن. مه ره‌شنڤیسا رێككه‌فتنێ راده‌ستی جه‌لال تاله‌بانی كر و ڤه‌گه‌ریا سووریێ، لێ ل سه‌ر زانیاریێن شاش كو ژ ناڤخوه‌یا كوردستانێ بۆ دهاتن، ئێكه‌تی تووشی بێ منه‌تیێ بوو و به‌تران بوو و هه‌ست پێ كر كو ئه‌و ب ته‌مامی بالاده‌ستن ل كوردستانێ. بزاڤ و په‌یوه‌ندی بۆ نه‌هێلانا ناكوكیان به‌رده‌وام بوون لێ ئێكه‌تی پێگیر نه‌بوو(2).
پشتی ئیمزاكرنا رێككه‌فتنا هه‌ڤكاریێ د ناڤبه‌را پارتی و ئێكه‌تی دا، هه‌ڤالێن مه بزاڤكرن رێكێ ل ده‌ستپێكرنا شه‌ری د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا بگرن، بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی لژنه‌یێن ته‌نسیق و هه‌ڤكاریێ ب مه‌ره‌ما هه‌ماهه‌نگی و هه‌ڤكاریێ بۆ چاره‌سه‌ركرنا ئاریشان د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا ل ده‌ڤه‌رێن جودا هاتنه دانان. به‌ری شه‌رێ هه‌كاری، هێزه‌كا ئێكه‌تیێ ب فه‌رمانداریا دكتۆر خالد سه‌عید گه‌هشته دۆلا گۆسته و بنگه‌هه‌ك ل گوندێ (گه‌ره‌پێچ) ڤه‌كر. دكتۆر خالد ژ ئالیێ ئێكه‌تیێ و عه‌بدوللا سالح ژ ئالیێ پارتی ڤه وه‌كو ئه‌ندامێن لژنا ته‌نسیقێ ل ده‌ڤه‌رێ هاتنه ده‌ستنیشانكرن، لێ پشتی وان جهێ پێن خۆ ل ده‌ڤه‌رێ مۆكم كری، ل هێزێن مه زڤرین و روو ب روو وان بوون. خو هه‌تا دكتۆر خالدی ب ئاشكرایی راگه‌هاند كو رێككه‌فتنا هه‌ڤكاریێ هه‌لوه‌شاندیه و ب چ شێوه‌یه‌كی پێگیر نینن. هه‌ر چه‌ند هه‌ڤالێن مه بزاڤه‌كا مه‌زن پێخه‌مه‌ت رێگرتنێ ل ئاریشه و ناكوكییان كر، لێ هێزێن ئێكه‌تیێ رژد بوون ل هێزێن مه بده‌ن ل ده‌ڤه‌رێ.
د به‌رده‌وامیا بزاڤان دا بۆ چاره‌كرنا ئاریشان و نه‌هێلانا كرژی و ناكوكیان و رێگرتنێ ل روودانا شه‌ری، جه‌وهه‌ر نامق سالم و عومه‌ر ده‌بابه ل گه‌ل دلێرێ برازایێ وی و شۆرش و شالاو كورێن عه‌لی عه‌سكه‌ری(3) سه‌ره‌دانا سووریێ كر، بۆ گه‌نگه‌شێ و چاره‌كرنا ئاریشان ل گه‌ل ئێكه‌تیێ. پاشی كاك جه‌وهه‌ر نامق سالم ژ سووریێ هاته له‌نده‌ن و د دیداره‌كێ دا كو سامی عه‌بدولره‌حمان و نووری شاوه‌یس ژی تێدا به‌رهه‌ڤ بوون، گه‌نگه‌شه‌كا دوور و درێژ ل سه‌ر ره‌وشا كوردستانێ هاته كرن.
د پشكه‌كا دی یا دیدارێ دا په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را پارتی و ئێكه‌تیێ دا هاتنه گۆتوبێژكرن، لێ دیار بوو ئێكه‌تیێ بڕیارا شه‌ری دا بوو، و ل رۆژا 14ی نیسانا 1978ێ هێزه‌كا ئێكه‌تیێ ب ناڤێ نانخوارنێ مه‌فره‌زه‌كا پارتی مێهڤان دكه‌ن، و د مزگه‌فتا گوندێ كۆلیتان ل ده‌مێ نانخوارنێ ته‌قێ ل پێشمه‌رگه‌ی دكه‌ن، و د ئه‌نجام دا بیست و ئێك كه‌س وه‌كو ئێخسیر گرتن و عومه‌ر عه‌لی ب دژواری بریندار دبیت، و پشتی ده‌مه‌كی ژ به‌ر دژواریا برینێن وی شه‌هید دبیت. حسێن فه‌یلی ژی د ناڤ ئێخسیران دا بوو، و پشتی هینگی ئێخسیر ڤه‌گوهاستنه ده‌ڤه‌را به‌هدینان و د شه‌رێ هه‌كاری دا ژ ئالیێ پێشمه‌رگه‌یێن پارتی ڤه هاتنه ئازاد كرن.
هه‌ر ژ رۆژا ئێكێ كو حكومه‌تا سووریێ ژ رویێ چه‌كی و پاره‌ی ڤه پشته‌ڤانیا ئێكه‌تیێ دكر، و هاریكاریا وان كر و باره‌گایێ وان ل قامشلۆ ڤه‌كر، و ژ روویێ هاتنوچوونێ ڤه ئاسانكاری بۆ دكرن، ئێكه‌تیێ ده‌ست ب گه‌ف و ترساندنێ كر و بزاڤكرن ل دژی پارتی چالاكیان بكه‌ن. بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی نێزیكی سێ چه‌كدارێن وان ب سه‌رپه‌رشتی و رێبه‌ریا راسته‌وخوه یا ئیبراهیم عه‌زۆ یێ خه‌لكێ ناحیا زوممار بوو، كو ببوو ئێكه‌تی و ژ به‌ر كو خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ بوو و یێ شاره‌زا بوو، ژ دیجله‌ی ده‌رباز بوون و خوه گه‌هانده ده‌ڤه‌را زاخۆ و ده‌ست ب گه‌فان كر، و ب چه‌ك و پاره‌یێ سووریێ بزاڤ بۆ كۆمكرن و راكێشانا خه‌لكی دكرن. هه‌ر چه‌نده هه‌ڤالێن سه‌ركرداتیا ده‌مكی چه‌ندین جاران ئه‌و ئاگه‌هدار كرن، و بزاڤه‌كا مه‌زن كر خوه ژ روو ب رووبوونێ ب پارێزن، لێ ئه‌و ل سه‌ر زۆریێ و گه‌فێن شه‌ری رژدتر بوون، ئه‌ڤه شه‌رێ ئێكێ بوو روودای و ئیبراهیم عه‌زۆ هاته كوشتن و پیلانا وان ژ ناڤچوو.
ئێكه‌تیێ ب هاریكاری و پشته‌ڤانیا (عه‌لی دۆبا) دخواست ب رێكێن جودا چه‌كدارێن خوه ده‌ربازی كوردستانێ بكه‌ن، چ راسته‌وخوه ب رێكا زاخۆ بیت و چ ب رێكا توركیا بگه‌هنه كوردستانێ، لێ ژ به‌ر كو هه‌ڤالێن سه‌ركرداتیا ده‌مكی ل ده‌ڤه‌رێ بالاده‌ست بوون، و ل سه‌ر ره‌وشێ زال بوون و نشتیمانپه‌روه‌ر و دلسۆزێن كورد ژی ل باكور و رۆژئاڤا هاریكار و پشته‌ڤانێن پارتی بوون، ئێكه‌تی د بزاڤێن خوه دا سه‌ركه‌فتی نه‌بوو و تووشی بێ هیڤیبوونێ بوون (4).
پشتی ده‌مه‌كی، حكومه‌تا سوووریێ و سه‌ركرداتیا نه‌ته‌وه‌یی یا حزبا به‌عس ب رێكا حه‌سه‌ن زهه‌ب (ئه‌بوو ئه‌زهار)، ئه‌ندامێ سه‌ركرداتیا نه‌ته‌وه‌یی كو د بنیات دا ژ مالباته‌كا به‌رنیاس یا ئیراقی بوو، و داخوازنامه‌ك بۆ من هنارت كو ئه‌ز سه‌ره‌دانا سووریێ بكه‌م. بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی عه‌لی شنگالی هاته له‌نده‌ن و ئه‌و داخوازنامه ئینا. پاشی رێكار و ئاسانكاریێن پێدڤی بۆ سه‌ره‌دانا من بۆ سووریێ، (وه‌لید ره‌جه‌ب) جێگرێ بالیۆزێ سووریێ ل له‌نده‌ن گرتنه به‌ر. پشتی ته‌مامبوونا رێكارێن قانوونی رۆژا 19 كانوونا ئێكێ یا سالا 1976ێ، ل گه‌ل عارف ته‌یفوور و وریا ساعاتی گه‌هشتینه دیمه‌شقێ و ل فرۆكخانێ ژ ئالیێ حه‌سه‌ن زه‌هه‌ب پێشوای ل مه هاته كرن. پاشی كه‌ریم شنگالی ژ كوردستانێ گه‌هشته نك مه و ئه‌م ل ئێك كۆم بووین. پشتی ئه‌م گه‌هشتینه دیمه‌شقێ، من هه‌ژماره‌كا كه‌سایه‌تی و ئالیێن ئیراقی یێن ئاكنجیێن سووریێ دیتن. ئارماناجا سه‌ركی یا سه‌ره‌دانا من بۆ سووریێ دیدار و چاڤپێكه‌فتن بوو ل گه‌ل جه‌لال تاله‌بانی و ئێكه‌تی نشتیمانی كوردستانێ پێخه‌مه‌ت پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندێن بلند یێن ملله‌تێ مه و پاراستنا ئێكرێزی و ته‌بایێ د ناڤ رێزێن مه‌دا بوو. هه‌ر ژ به‌ر وێ ئێكێ من چه‌ندین جاران جه‌لال تاله‌بانی و كه‌سایه‌تیێن دی یێن ئێكه‌تیێ دیتن.
د درێژاهیا دیدار و چاڤپێكه‌فتن و كۆمبوونێن مه‌دا، پێخه‌مه‌ت هاریكاری و ب هێزكرنا په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را ئالیان دا، رۆژا 1 ئادارا 1977ێ ل مالا باقر یاسین، ل گه‌ل باقر یاسین و جه‌لال تاله‌بانی و حه‌سه‌ن زه‌هه‌ب كۆم بووین. پاشی دانوستاندن و گه‌نگه‌شه‌یا بابه‌تان هاته كرن، و پشتی پێداچوونێ د ره‌شنڤیسی دا، رێككه‌فتنه‌كا سێقۆلی د ناڤبه‌را (كۆمه‌لا نشتیمانیا ئیراقی (5)، پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ ـ سه‌ركرداتیا ده‌مكی و ئێكه‌تی نشتیمانی كوردستان) پێخه‌مه‌ت هاریكاریا مه‌یدانی د وارێن جودا دا هاته ئیمزا كرن، كو ئه‌ڤه ده‌قێ وێ یه:
ئێك: رێزگرتن ل هه‌موو خه‌باتكارێن سه‌ر گۆره‌پانا كوردستانێ بێی ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنا جوداهیا حزبی و سیاسی خه‌باتكارێن سوپایێ شۆره‌شا دیمۆكراتیا ئیراقی و پشته‌ڤانی و هاریكارییت وان ژ روویێ چه‌ك و كه‌لوپه‌لێن یه‌ده‌ك و دابینكرنا پێدڤیێن تایبه‌ت بۆ خه‌باتكاران ب یه‌كسانی.
دو: پێكئینانا لژنا هه‌ماهه‌نگی و هه‌ڤكاریا مه‌یدانی د نااڤبه‌را هه‌رسێ ئالیان دا ل ده‌ڤه‌رێن جودایێن خه‌باتێ ب مه‌ره‌ما ئێكخستنا بزاڤ و شیانێن خه‌باتكاران، دژی رژێما فاشی وه‌كو هێزه‌كا ئێكگرتی وب هێز پێخه‌مه‌ت بزاڤ و خه‌باتێ بۆ چاره‌كرنا ناكوكی و گرفتان ب گیانه‌كێ برایه‌تی، و چه‌كداركرن د ناڤا له‌شكره‌كێ ئێكگرتی دا.
سێ: ده‌ستپێكرنا پێكئینانا لژنێن هه‌ماهه‌نگیێ ل ده‌ڤه‌ران و بجهئینانا خالێن تایبه‌ت ب دابینكرن و هنارتنا چه‌كی و پێدڤیان بۆ شۆره‌شگێران، ل سه‌ر ئاخا نشتیمانی و رێكخستنا خه‌باتكارێن ده‌رڤه و پێشوازیكرن ل وان كه‌سێن په‌یوه‌ندیێ ب برایێن خوه‌یێن شۆره‌شگێر د ناڤا وه‌لاتی دا دكه‌ن.
چار: هه‌ڤگرتنا بزاڤ و شیانێن هه‌ڤپشك و تاكه‌كه‌سی یێن ئالیێن پشكدار پپێخه‌مه‌ت بده‌ستخستنا چه‌كێ پێشكه‌فتی و پێدڤی ب مه‌ره‌ما درێژه‌پێدانێ ب شۆره‌شێ و پێكئینانا لژنێن هه‌ڤپشك بۆ لێكۆلینێ د كرینا چه‌كی دا، و هه‌ڤگرتنا شیانان بۆ هاریكاریكرنا خه‌باتكاران د نێزیكترین ده‌مدا.
پێنج: راگرتنا هێرشێن ڕاگه‌هاندنێ و پرۆپاكندان و هاندان و دانا رێنمایان بۆ هه‌ڤالێن لایه‌نان كو ب گیانێ هاریكاریێ و ئێكرێزیێ كار بكه‌ن.
شه‌ش: ئالیێن د ناڤا رێككه‌فتنێ دا، دێ كار كه‌ن بۆ ئاگه‌هداركرنا سه‌ركردایه‌تی و هه‌ڤالێن خوه و ئالیێن په‌یوه‌ندیدار پێخه‌مه‌ت پێگیریبوون ب ناڤه‌رۆك و به‌رده‌ستكرنا شیانان بۆبجهئینانا خالان ب شێوه‌یه‌كێ كریار و پراكتیكی.
ژ ئالیێ حزبا به‌عسا عه‌ره‌بی یا سوشیالیستی باقر یاسین و ژ ئالیێ ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ جه‌لال تاله‌بانی و ژ ئالیێ پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ ڤه مه‌سعوود بارزانی ل رۆژا 1ی ئادارا 1977ێ رێككه‌فتن هاته ئیمزاكرن، لێ هه‌ر رۆژا پاشتر ئێكه‌تیێ رێككه‌فتن بنپێكر و ب ناڤه‌رۆكا رێككه‌فتنامێ پێگیر نه‌بوون.
پێخه‌مه‌ت ب هێزكرنا په‌یوه‌ندی و دانوستاندنێن زێده‌تر ل سه‌ر رێككه‌فتنێ، رۆژا 4ی ئادارا 1977ێ مه كۆمبوونه‌كا سێقۆلی ل مالا باقر یاسین كر، كو هه‌ر ئێك ژ باقر یاسین و حه‌سه‌ن زه‌هه‌ب و جه‌لال تاله‌بانی تێدا به‌رهه‌ڤبوون.
د كۆمبوونێ دا به‌حسی پێكئینانا لژنێن هه‌ماهه‌نگیێ هاته كرن، د گۆره‌پانا خه‌باتێ دا و بریار هاته دان بۆ ته‌مامكرنا بابه‌تان درێژی ب كۆمبوونێ بهێته دان.
