دۆستۆیڤسكی – نڤیسه‌رێ ڕوس – سه‌باره‌ت ترسا ئازادبوونێ و ترسا ئازادنه‌بوونێ، و هه‌ڤدژیا د ناڤا ناخ و دلێ مرۆڤی دا
بژار ئاسیهی
(1-2)
نڤیسه‌ر دبێژت: “مرۆڤ د ناڤ خوه دا یێ هه‌ڤدژه، هه‌مان ده‌م ژی دا ئالۆزه” هه‌تا هه‌ردو ڕه‌خنه‌گرێن ڕوس: “بلینسكی” و میخایلۆفسكی” ڤێ گۆتنا دۆستۆیڤسكی ڕۆن دكن و وه‌سان هزركرن ب وێ چه‌ندێ، كو ب تنێ مرۆڤێن هه‌ژار و وه‌حشگه‌رایی ب ڤی ڕه‌نگینه، لێ د ڕاستی دا دۆستۆیڤسكی وێنه‌یه‌كی دویتر جودا ژ یێ وان ده‌ینات به‌ر چاڤێن مه. كو ئه‌و باشی و خرابییا د ناڤا مه دا، ئه‌و ئازار و شه‌ڕێ د ناڤا مه دا. دیساڤه دبێژت: “ب كێمی مرۆڤ دو كه‌سه، هه‌ر چنه بت لایه‌نێ باش و خراب ب خوه‌ڤه د گرت” له‌وا، ڕه‌دكرنا هه‌ردو ڕه‌خنه‌گران ب به‌رهه‌م و شرۆڤه‌ییێن دۆستۆیڤسكی هاته كرن. نڤیسه‌ر دبێژت: “هه‌می شه‌ڕ به‌رهه‌مێ ژینگه‌هێ نینه، به‌لكو ژینگه‌هـ ب تنێ دشێت گران بكت یان سڤك بكت” ب بۆچوونا نڤیسه‌ری مرۆڤ دشێن ب ته‌مامه‌ن خوه ئازار و ئه‌شكه‌نجه بدن. وه‌ك وی جورێ مرۆڤی یێ دو كه‌سایه‌تی ل دۆر خوه گرتی، یێ باش و یێ خراب. چێ دبت بزاڤێ بكت كه‌سایه‌تییا باش ب سه‌ر كه‌سایه‌تییا خراب دا زال بكت، لێ ده‌ما ده‌روونێ وی فێری كه‌سایه‌تییا خراب ببت پتر ژ كه‌سایه‌تییا باش، لڤێرێ دا ئازار و ئه‌شكه‌نجه‌دانا مرۆڤی ب ده‌ستێن مرۆڤی به‌ره‌ڤ زێده‌بوونێ ڤه دچت، بێ كو ژینگه‌هـ مایێ خوه تێ بكت، چونكی ژینگه‌هـ ب تنێ دشێت ڤی باری، گران یان سڤك بكت، لێ د بنه‌ره‌ت دا خالا سه‌ره‌كی یا ناخێ مرۆڤی یه. له‌وا، نڤیسه‌ری مرۆڤ یێ قه‌له‌م دای ب مرۆڤه‌كێ ئالۆز و هه‌ڤدژ ژی.
دۆستۆیڤسكی د دو ڕۆمانێن خوه‌دا مژارا ئازادبوون و ئازادنه‌بوونێ ب فه‌لسه‌فێ د ئازرینت، ژ وان ڕۆمانا “نامێن بن عه‌ردی” و ڕۆمانا “تاوان و سزا” پشتی چه‌ندین ڤه‌كۆلین سه‌باره‌ت فه‌لسه‌فه‌یا دۆستۆیڤسكی هاتینه ئه‌نجام دان، ئه‌ڤ هه‌ردو ڕۆمانێن وی كرنه د ئێك هزرێ دا، یان بێژن كرن ته‌مامكرنا به‌رسڤه‌كێ دا.
دۆستۆیڤسكی دبێژت: گه‌ر هه‌ست پێ بكی تو ئازادی سه‌ره‌ده‌رییه‌كا دورست و جوان د گه‌ل ڤێ ئازادبوونا خوه بكه. ئه‌ڤ تێكسته و هزره د زڤڕت بۆ ڕۆمانا وی یا ب ناڤێ “تاوان و سزا”
و هه‌ر وه‌سان دۆستۆیڤسكی دبێژت: گه‌ر هه‌ست پێ بكی تو نه ئازادی، بزاڤێ بكه ببییه عاشق! ئه‌ڤ هزره ژی د زڤڕت بۆ ڕۆمانا وی ژ وان ڕۆمانێن ده‌ستپێكا دیاربوونا وی وه‌ك نڤیسه‌ر، یا ب ناڤێ “نامێن بن عه‌ردی”
دۆستۆیڤسكی مرۆڤی قه‌له‌م ددت كو مرۆڤ یێ ئالۆزه، ئانكو مرۆڤ یێ ب ساناهی نینه. ژبه‌ر كو مرۆڤ د ناڤا ناخێ خوه‌دا یێ هه‌ڤدژه، تا وی ڕاده‌ی گه‌ر ئه‌قلییه‌تا مرۆڤی بهێته زمان، دێ ئه‌قلیه‌ت ب ناخێ مرۆڤی كته كه‌نی.
وه‌ك كارێكته‌رێ (بێ ناڤ) یێ ڕۆمانا نامێن بن عه‌ردی، هه‌رده‌م هه‌ست پێ دكر كه‌سه‌كێ ئازاد نینه، و ترسنۆكه ژی و هه‌تا دێمێ خوه ژی ددیت ب دێمه‌كێ كرێت و نه وه‌كی چ مرۆڤانه. هه‌تا وی ڕاده‌ی (ژ ناڤێ ڕۆمانێ دیاره) خوه دیت كو كه‌سه‌كه نه‌وه‌كی وان كه‌سانه ئه‌ڤێن ل سه‌ر ڤی عه‌ردی دژین، وه‌سان هزردكر كو ئه‌و ل بن عه‌ردی دژیت و بۆ سه‌ر عه‌ردی ناگونجت. هه‌تا ده‌ما ل سه‌ر ڤی عه‌ردی بزاڤا ژیانه‌ك دورست و باش دكت، وه‌ك مرۆڤه‌كێ نۆرمال لێ هه‌ر نه‌شێتن.
بێ گۆمان ئه‌ڤه كێشه‌یه‌كا ده‌روونی یه، كو ئه‌ڤ جۆره مرۆڤه قه‌د خوه نابینت مرۆڤه‌كێ ئازاد و خوه نه‌شێت مافێ خوه ژی ب ده‌ست ڤه بینت، هه‌تا بمرت ژی دێ ب ڤی چاڤێ سڤك و كرێت خوه بینت، و هه‌ستێن وی ژی دێ خه‌لكێ وه‌سان ئینن به‌ر چاڤێن وی كو خوه خه‌لكێ ژی ئه‌ڤ مرۆڤه نه‌ڤێت، و ئه‌ڤ مرۆڤه ل نك خه‌لكێ ژی مرۆڤه‌كێ نه‌شرین و بكێر نه‌هاتییه.
و هه‌ر وه‌سان كارێكته‌رێ ڕۆمانا تاوان و سزا ب ناڤێ “ڕاسكۆلنیكوف” ب ته‌مامی به‌روڤاژی كارێكته‌رێ ڕۆمانا نامێن بن عه‌ردی بوو، چونكی ب ته‌مامی خوه دیت كه‌سه‌كێ ئازاد و بێ منه‌ت، هه‌تا غروورییێ ژی ناخێ وی گرت بوو. خوه هند كه‌سه‌كێ ئازاد ددیت هه‌تا كوشتن ژی ئه‌نجام دا، لێ ل ژێر فه‌لسه‌فه‌یا ب ناڤێ “مفا گه‌رای” ئانكو ئێكێ بكێرنه‌هاتی بكوژت ژ بۆ هندێ مفا بگه‌هته كۆمه‌لگه‌ها وی، و خوه بئینت پێشچاڤ كو كه‌سه‌كه دشێت مافان بخوازت و د شییان دا هه‌یه، ئانكو باوه‌ری ب خوه هه‌یه.
ل خه‌لكا داهاتی ئه‌م دێ مژارێ ڕۆن كن و خوه گه‌هینن ئه‌نجامان باشی و خرابییان؛ دۆستۆیڤسكی عشقێ چاوان دبینت؟
