دۆستۆیڤسكی – نڤیسه‌رێ ڕوس – سه‌باره‌ت ترسا ئازادبوونێ و ترسا ئازادنه‌بوونێ، و هه‌ڤدژیا د ناڤا ناخ و دلێ مرۆڤی دا.
بژار ئاسیهی
(2-2)
دۆستۆیڤسكی عه‌شقێ دبینت كاره‌كێ وێره‌كانه، كاره‌كێ جوان و ژێهاتی، له‌وا، دبێژت گه‌ر تو ئازاد نینی؛ بزاڤێ بكه عاشق ببی. ئانكو گه‌ر ته شییا عاشق بی ئانكو دێ شێ وێره‌ك ژی بی. بێ گۆمان مه گه‌له‌ك نموونه‌یێن ژیواری ژی هه‌نه كو ل ژێر ناڤێ عه‌شقێ چه‌ند كه‌سان وێره‌كی دایه خوه هه‌تا خوه كوشتین ژی. لێ مه‌ره‌ما مه ئه‌ڤه نینه خوه ژ ده‌ست بدن، دا ئه‌م ژ مژارێ ده‌رنه‌كه‌ڤن مه‌ره‌ما مه په‌یاما فیله‌سۆفێ ڕوسه، سه‌باره‌ت ئازادبوون و ئازادنه‌بوونێ. كارێكته‌رێ ڕۆمانا نامێن بن عه‌ردی ڤیا تۆلێن خوه ژ سێ كه‌سان ڤه‌كت كو ل سه‌ر ده‌مێ قوتابخانێ یاری و تڕانه ب وی كربوون. لێ نه‌شییا وه بكت، خوه هه‌رده‌م مرۆڤه‌كێ لاواز و شكه‌ستی ددیت، له‌وا، هه‌ستێن وی ژی وه‌سا لێ دكر كو خه‌لك ژی ب ڤی شێوه‌ی وی دبینن كه‌سه‌كێ شكه‌ستی، لاواز و چ پێچێنه‌بووی. چێ دبت تۆلڤه‌كرنا وی مافێ وی ژی بت، لێ نه‌شییا وه بكت، نه مرۆڤه‌كێ نۆرمال بوو، لێ ب شێوه‌یه‌كێ نێگه‌تێڤ – لاواز – ل شوینا تۆلێن خوه ژ وان سێ سه‌رسه‌رییان ڤه‌كت، و نه‌شییایێ، به‌رێ وی كه‌فته كچه‌كا سۆزانی (له‌شفرۆش) و چ په‌یڤا كرێت و نه‌شرین ئه‌و گۆته وێ سۆزانی یێ. ژ ئالیێ ده‌روونی ڤه ئه‌ڤ چه‌نده وی ده‌می ڕویده‌ت ده‌ما هندی مرۆڤ بهێته تشته‌كێ چاره بكت و نه‌شێت چاره بكت، ئوتۆماتیكی مرۆڤ د حالێ خوه دا د ئازرت و چێ دبت ده‌ردۆرا خوه تووشی كێشه و گرفتان بكت. ئه‌ڤی كارێكته‌ری ژی وه‌سان كر، لێ تشتێ باش و چانسێ وی ڤه‌بووی، ئه‌و سۆزانی یه د وی گه‌هشت، له‌وا، ڤیا وی عاشق بكت، هه‌ر وه‌كی نڤیسه‌ری گۆتی: “هه‌ست پێ بكی ئازاد نینی، بزاڤێ بكه عاشق ببی” لێ ب مخابنی ڤه كارێكته‌ری بزاڤ نه‌كر و خوه نه‌دیت كه‌سه‌كێ گونجای بۆ ڤی كاری، ئه‌ڤه ژی هه‌ر حاله‌تێ وی یێ ده‌روونه‌كێ نه باش بوو، و خوه كێم دیتن و لاواز بوو.
و كارێكته‌رێ دی یێ ڕۆمانا تاوان و سزا، ڕاسكۆلنیكۆف به‌روڤاژی ڤی كارێكته‌ری نه ئازاد، وی خوه ئازاد ددیت لێ پا ئازادییه‌كا ب غروور و زێده‌ی سنووران! هه‌تا شییا كوشتنێ ژی ئه‌نجام بدت، و ئه‌ڤه ژی دیساڤه وێ هزرا نڤیسه‌ری دئینت سه‌ر زمان ده‌ما گۆتی: “گه‌ر هه‌ست پێ بكی تو ئازادی، سه‌ره‌ده‌رییه‌كا جوان و دورست د گه‌ل ڤێ ئازادبوونا خوه‌بكه” چونكی دۆستۆیڤسكی دبێژت: ئازادی كه‌ره‌مه‌كه.
ئازادبوونا ڕاسكۆلنیكۆفی تا ڕاده‌یه‌كێ وه‌ك تێگه‌هـ د كه‌ڤته چارچۆڤێ فه‌لسه‌فه‌یا “نیچه”ـیی دا، ئانكو مرۆڤ ب خوه ببت ئه‌گه‌رێ لڤاندنا جیهانێ، و مرۆڤ خودان هێز و بڕیار بت. نه‌ك مرۆڤ كوێله و بن ده‌ست بت. چونكی مرۆڤێن وێره‌ك دشێن ئارمانجان دورست بكن، و جیهانێ به‌ره‌ڤ پێشڤه ببن. لێ مرۆڤێن نه‌وێره‌ك، كوێله و بن ده‌ست نه‌شێن چ بكن، ب تنێ دشێن زیانێ بگه‌هینن خوه و ده‌ردۆرا خوه ژی. بۆ نموونه: ده‌ما ئازادبوونا ڕاسكۆی وه‌سا لێ كری بچت خانمه‌كا بكێرنه‌هاتی و مافخۆر بكوژت، وی ده‌می ڕاسكۆی شییا لڤینێ ب ئێخته كۆمه‌لگه‌هێ خوه‌دا و فه‌لسه‌فه‌یا “مفا گه‌رای” بكارئینات. ئانكو دبته ڕزگاركه‌رێ مرۆڤایه‌تییێ، ب كوشتنا به‌رتیل خۆره‌كێ، یان مافخۆره‌كا خراب و بكێرنه‌هاتی، مفا ل چه‌ندین كه‌سانێن دی كر. ڕاسته ڕاسكۆی ئازار كێشان، لێ نڤیسه‌ر ڤێ چه‌ندێ ب نرخ دبینت و دبێژت “ئازار كێشان ب نرخه، ئازار كێشان ئارمانج و مه‌ره‌مه‌ك تێدا هه‌یه” بێ گۆمان ئه‌ڤ تێكسته ژی ل دویڤ چیرۆكێ یه ب درێژی، هه‌ر كه‌سێ ڕۆمانا تاوان و سزا خوان دبت دێ زانت مه‌ره‌م ژێ چ یه. داكو ئه‌م ژ مه‌ره‌مێ دویر نه‌كه‌ڤن.
پشتی ڕاسكۆی ئه‌و تاوان ئه‌نجام دای، هه‌م باشی بوو كری و هه‌م غروور ژی ببوو. و د هه‌مان ده‌م دا هه‌ڤدژییا خوه ژی دكت، له‌وا، نڤیسه‌ر دبێژت: “مرۆڤ یێ ئالۆزه” چونكی ژبه‌ر ئازادبوونا خوه تاوانه‌ك ئه‌نجام دا، لێ تشتێ دهێته قه‌بویلكرن ئه‌وه كو ڕازییه ب سزاییێ خوه، چونكی (دویری غرووریا وی) هه‌ست پێ دكت مفا گه‌هانده كۆمه‌لگه‌هێ خوه، و به‌لا گه‌نده‌له‌كا پیس ژ وان ڤه‌كر. هه‌تا ل ده‌مێ دانپێدانێ ژی (كو چ جار وی نه‌ڤیایێ دانپێدانێ ب تاوانا خوه بكت) هه‌ر عه‌شق بوو وه‌سا لێ كری بچت دانپێدانێ بكت لێ ل دویڤ لڤینا وژدانا خوه، ب ڕێیا خوه‌شتڤییا خوه “سۆنیا”ـیێ. ئانكو نڤیسه‌ری عه‌شق یا كری چاره‌بوونا هه‌ردو حاله‌تان، هه‌م حاله‌تێ ئازادبوون و هه‌م حاله‌تێ ئازادنه‌بوون. ئێك ژ بۆ وێره‌كییێ و ئێك ژی ژ بۆ دیاركرنا ئازادبوونه‌كا ب وێره‌ك و مفا گه‌هاندنێ. لێ كۆكا مژارێ دهێته ناڤكرن: ترسا ئازادبوونێ و ترسا ئازادنه‌بوونێ. یێ نه‌ئازاد هه‌ر ب زیانه و یێ ئازاد ژی ب زیانه، له‌وا، گه‌ر مه بڤێت ئه‌م كار ژ بۆ ڤان هه‌ردو ناڤان بكن؛ دڤێت ئه‌م سه‌ره‌ده‌رییه‌كا باش بۆ بكن، و ب ته‌مامی خوه دویر بكن ژ به‌ره‌لاییێ، چونكی ئه‌م خوه ئازاد نه‌بینن ئه‌م دێ بنه كوێله و شكه‌ستی، و ئه‌م نه‌شێن به‌ره‌ڤ پێشڤه بچن، ئه‌ڤه ژی ب مه‌ترسی یه، و د هه‌مان ده‌م ژی دا ئه‌م خوه ئازادێن ڕه‌ها ببینن مه‌ترسی یا دڤێ چه‌ندێ ژی دا هاتی، ب لایه‌نێ غروورییێ و سه‌رداچوونێ، كو بكه‌ڤن دیڤ حه‌ز و خواسته‌كێن خوه. به‌لكو ژ وانا ژی مه حه‌زا كوشتنێ هه‌بت. له‌وا، حه‌ز و ترس كارێن ده‌روونی نه، گه‌ر ب كرێتی مرۆڤ ڤه‌گرت ئێدی مه‌ترسییێن دژوار بۆ كۆمه‌لگه‌هێ دێ ڕویده‌ن. ئه‌م كورد دبێژن “هه‌ر تشت ب خوێ و خوێ ژی ب مه‌عنه”
