بارزانی و بزاڤا رزگاريخوازا كوردى 1975 – 1990
مەسعوود بارزانی
پشكا چاردێ:
كێمیاباران و سیاسەتا ئەردێ سۆتی
148
ل جهێ وێ روودانێ ب دەهان دەنگ دهاتنە بهیستن و دكرە هاوار: قوربانی تەبین، بلا ئەم هەموو بمرین و بۆ مرنێ بەرهەڤین. ژ مرنێ ناترسین. ئەڤ خۆراگری و دەنگێ ب هێز یێ شۆرەشگێرانە زێدەتر ناخێ مرۆڤی دهەژاند و مرۆڤ دلگەرم دكر، لێ قەهرەمانی و خۆراگرییا ئامیناخانێ (1) تشتەكێ جوداتر بوو كو چ جاران ژ بیر ناچیت و بۆ هەتا هەتایێ دێ د بیردانكا مرۆڤی دا زیندی مینیت.
ئەو شێرەژنا خۆراگر پارچێن گۆشتێ دو كور و نەڤییەكێ خوە د تویركەكی دا كۆمكربوون، دەمێ چاڤێ من ڤێكەفتی، من خوە ل بەر نەگرت، هاتە نك من و ئەز هەمبێز كرم و گۆت: «من نەڤێت تە ب چاڤێن گری ڤە ببینم، هەموو قوربانی تەبن، من دو كور یێن ماین، ئەو ژی قوربانی كوردستانێ بن».
ب ڤی جۆری و هەتا دوماهییا سالێن هەشتییان ژ چەرخێ بووری، رووبەرەكێ پان و بەرین و بەرچاڤ یێ ئاخا كوردستانێ كەفتە بەر پێلا سیاسەتا عەرەبكرن، بەعسیكرن و راگوهاستنێ و هەژمارەكا ئێكجار مەزن یا ئاكنجییێن باشوورێ كوردستانێ ژی ل كۆمەلگەهێن ب زۆری هاتنە ئاكنجیكرن. بۆ نموونە:
هەتا سالا 1987ێ، ژ سەرجەمێ 86000 كم دوجا، ژ ئاخا كوردستانا باشوور، 42.488 كم دوجا، ئانكو 49.47%ێ كەفتە بەر سیاسەتا راگوهاستنێ.
ل سالێن 1987 ــ 1988ێ كو رەنگڤەدانا دەستهەلاتا رەها یا عەلی كیمیاوی بوو ل كوردستانێ و ل گۆرەی بریارا 160 یا ل رۆژا 29ی نیسانا 1987ێ هاتیە دان، زێدەتر ژ دو هزار گوند هاتنە تێكدان.
ل گۆرەی نڤیسارا هەژمار 2883 ل رۆژا 9ی ئیلۆنا 1990ێ یا قائیمقامێ قەزا شنگالێ بۆ پارێزگەها مووسل، داخوازا بلەز بجهئینانا بریارێن تایبەت ب راگوهاستنێ دكەت ژ قەزا شنگالێ و تەلەعفەر و هەروەسا داخواز دكەت، كەسێن خەمساری ژی كری بهێنە سزادان.
هەتا سالا 1991ێ و ل دەمێ سەرهلدانا پیرۆزا گەلێ كوردستانێ و رامالینا دامودەزگەهێن سەركوتكەرێن بەعسییان، 51%ێ ژ ئاخا باشوورێ كوردستانێ كەفتە بەر پێلا سیاسەتا سێگۆشەیا بەعسییان، ئانكو: راگوهاستن، عەرەبكرن، بەعسیكرن و كۆچپێكرنێ.
كێمیاباران و سیاسەتا ئەردێ سۆتی
دەستنیشانكرنا عەلی كێمیاوی ب حاكم و فەرماندارێ رەهایێ كوردستانێ، رۆژا 29ی ئادارا 1987ێ پێخەمەت پاراستن و پشتەڤانیكرنێ ل ئاساییش و سیستەم و سەقامگیریێ، وەرچەرخانەكا مەزن بوو د هێرشێن رژێمێ دا بۆ سەر گەلێ كورد و ئاخا كوردستانێ و سیاسەتا ژناڤبرنێ و بزاڤێن بوهژاندنا گەلێ كورد چوو د قۆناغەكا ب ترس دا و لەزاتییەكا زێدەتر ب خوەڤە دیت.
د وێ فەرمانێ دا دەستهەلاتا تەمام ب سەر هەموو دەزگەهـ و سازیێن مەدەنی و ئاساییشێ و سەربازی دا، دا دەستێ عەلی كێمیاوی. زەلامێ ب هێزێ بەغدا پشتی دەرچوونا وێ بریارێ، بارێ نەئاسایی و رەوشا ئاوارتە راگەهاند ب مەرەما تێكشكاندن و ژناڤبرنا شۆرەشا كوردی ب ئێكجاری و هەتا هەتایێ.
ل گۆرەی نڤیسارا سەركردایەتییا نڤیسینگەها رێكخستنا باكور، ب هەژمار 28/4008 ل رۆژا 20ی خزیرانا 1987ێ بۆ سەركردایەتییا فەیلەقا ئێك و دو و پێنج، ب ئیمزا عەلی حەسەن مەجید، بەرپرسێ سەركردایەتییا رێكخستنا باكور و ب مۆرا جڤاتا سەركردایەتییا شۆرەش ــ كۆمیتا كاروبارێن باكور، هەموو گوندێن كوردستانێ یێن ژیان تێدا هاتیە قەدەغەكرن، پێدڤییە هەموو ئاكنجیێن وێ هەتا رۆژا 21ی خزیرانا 1987ێ بهێنە كۆم كرن و ل رۆژا 22ی خزیرانێ ژی:
هەموو گوند دێ دەڤەرێن قەدەغەكری بن.
هەبوونا مرۆڤ و گیانەوەران ژی ل وان دەڤەران قەدەغەیە.
تەقەكرن و گوللەرەشاندن ئازادە، بۆ سوپای هەیە هەموو جۆرێن چەكی بكاربینیت.
هەموو جۆرێن هاتنوچوونێ ل وان دەڤەران قەدەغەنە.
چو جۆرە چاندن و ئاژەلداری ل وان دەڤەران ناهێتە كرن.
سوپا ب شەڤ و رۆژ ئازادە بۆ گرتن و كوشتنا هەر زیندەوەرەكی (مرۆڤ و ئاژەل) ل وان دەڤەران.
هەر كەسەك ل وان دەڤەران بیت دێ هێتە دەستەسەركرن، یێ ژیێ وی 15 سال و د سەر دا بیت هەتا 70ێ سالیێ، دێ هێتە سێدارەدان
هەر تالانییەكا جاش بكەن دێ بۆ وان بخوە بیت، ژبلی چەكێ گران.
عەلی حەسەن مەجید، ژ ئالییێ سەددام حسێنی ڤە وەكو دەستهەلاتدارێ كوردستانێ هاتە دانان و ب مەرەما سەركوتكرنا گەلێ كورد هەموو دەستهەلات پێ دان. ناڤبری د بەیاننامەیەكێ دا ل رۆژا 14ی خزیرانا 1987ێ ب یەكەیێن سەربازی راگەهاند: (كارێ هێزێن سەربازی ئەوە هەر مرۆڤەكی و هەر زیندەوەرەكی ل وان دەڤەران ببینن، راستەوخۆ بكوژن).
د بەیاننامەكا دی ژی كو ئاراستەیی فەرماندارێن سەربازی هاتیە كرن، دبێژیت:
(هەر كەسەكێ دژی فەرمانا دەرخستنێ ژ جهـ و وەلاتێ خوە راوەستیت و سەرپێچیێ بكەت، تۆپخانە و هێلیكۆپتەر و فرۆكەیان ل دژی وان بكار بینن. دەستەسەركرییان كۆم بكەن و پاشی سێدارە بدەن، زەڤیێن چاندنێ و داروباران ژناڤ ببەن. چو پێدڤیێن ژیانێ و خوارنێ هەنە ژەهر بكەن).
سالا 1987ێ، رژێمێ دەڤەرا قەدەغەكری راگەهاند. خەلكێ گوندان ڤەگوهاستن، لێ گەلەك ژ وی خەلكی هەبوو بەرهەڤ نەبوون بچنە ژێر دەستهەلاتا بەعسییان و بەرێ خوە دا دەڤەرێن رزگاركری و سەرژنوو ل وان دەڤەران گوندێن نوو ئاڤاكرن. دەڤەر ب سەر دو دەڤەرێن شۆڕەش و حكومەتێ دا بارچە بوو، گەلەك جاران هاتە كێمیابارانكرن ژی، لێ خەلكی باوەرییەكا ب هێز ب دۆزا خوە هەبوو و بەرهەڤ بوون ل ژێر كێمیابارانێ ژی بمینن.
عەلی حەسەن مەجیدی شێوازەكێ نوو بۆ بنەمایێن كەڤن یێن ژناڤبرنا پارتیزانییێ زێدە كرن، ئەو ژی ب كارئینانا چەكێ كێمیاوی بوو بۆ كوشتن و ترساندنا گوندییان، ئێدی كوردان ناڤێ عەلی كێمیاوی ل سەر دانا.
ل گۆرەی وان بەلگەنامەیێن ب دەست كەفتین، رژێمێ ل چریا دویێ یا سالا 1983ێ، چەكێ كێمیایی ب دەست خستییە، لێ ژ ئەگەرێن نەدیار د وی شەڕی دا بكارنەئینایە، ب تنێ ئێك جار ل بەرەیێ باكور ل حاجی ئۆمەران دژی ئیرانێ هاتیە بكارئینان، لێ پشتی هینگێ رژێمێ هەموو جۆرێن چەكێ كێمیایی دژی كوردان بكارئیناینە، ب رێكا فرۆكەیێن شەڕكەر، مۆشەك، بۆمبێن مەزن، تۆپێن دورهاڤێژ و راجیمە و…. هتد.
د دەمێ دەستهەلاتدارێن رژێما بەعس دا ب گشتی و ل سەردەمێ دەستهەلاتدارییا عەلی حەسەن مەجید ب تایبەتی، كوردستان و گەلێ كورد چەندین جاران روو ب روو كێمیابارانێ بووینە و ژ ئەگەرێ وێ ب هزاران وەلاتی و خەلكێ سڤیل گیانێن خوە ژ دەست داینە، یان تووشی چەندین نەخۆشیێن دومدرێژ بووینە، ژ وانا:
هێرشا ئێكێ یا سەرەكی ل رۆژا 15ی نیسانا 1987ێ ل پارێزگەها سلێمانیێ بوو، ب كێمیابارانكرنا گوندێن (هەلەدەن، چالاوە، توو، سەرگەلوو، بەرگەلوو، ئاوەژێ، سیروان، نۆلچكە، چنارنی و جاخی گۆجار) دەستپێكر و ژ وێ ئەگەرێ ب دەهان كەس ب بەركەفتن.
ب مەرەما دژایەتیكرنا ڤان رەفتارێن حكومەتێ، ئاكنجیێن تاخێ كانی ئاشقان ل قەزایا هەلەبجە خوەنیشادانەك ساز كر، لێ ب توندی تۆل ژێ هاتە ڤەكرن و ل سەر داخوازا عەلی حەسەن مەجید، فەرماندارێ فەیلەقا ئێك، بڕیارا گوللەبارانكرنا بریندارێن سڤیل دەركر و تاخێ كانی ئاشقان ب تەمامی خرابكر و دەستهەلاتا تەمام ب هێزێن پۆلیس و سوپای و هێزێن ئەمنی دا، هەموو وان خانی و ئاڤاهییان بهەرفینن یێن تێدا تەقە ل تانك و ترۆمبێلێن سەربازی دهێتە كرن.
