د ڕۆمانا (رەشكۆ)یدا من رەشكۆیەكێ زیندی نە یێ مری دیت
رێژین حكمەت
ئەڤە ئێكەم ڕۆمان بوو ئەز ب خواندنا وێڤە دوەستیم، بەلێ ل دوماهیێ من خۆشییەك ژێ دیت، ژبەركو بۆ من ڕۆمانەكا جوداتر بوو ژ وان هەمی ڕۆمانێن من خواندین، تایبەت یێن دەڤەرا مە. خالا سەرەكی یا ئەز ب ڕۆمانێ ڤە گێردایم، گرنگێدانا نڤیسەرییە ب خالبەندییێ، نڤیسەری ئەگەر بڤێت خواندەڤانی ب پەرتووكا خۆڤە گرێدەت، دڤێت گرنگیێ ب تەكنیكا نڤیسینێ و بكارهینانا خالبەندییێ بدەت.
خالبەندی هندەك نیاشان و هێمانە دڤێت ل جهێ وان یێ دروست بهێنەدانان، هەروەسا دڤێت ئەو نیشان بمیننە ب پەیڤا ژ بەری خۆڤە، جودابن ژ پەیڤا پشت خۆڤە، ئەڤە ژ بلی نیشانێن كەڤانێ. نڤیسەر شییایە ل سەر ڤێ چەندێ زال بیت، ڤێ ئاریشەیێ د بەرهەمێ خۆ دا ل پێش چاڤێ خواندەڤانی ڕاكەت نەهێلیت. ژبەركو ڤەكۆلینا من یا زانكۆیێ ل سەر خالبەندییێ بوو، كو مخابن گەلەك نڤیسەرێن مە گرنگییێ نادەنە خالبەندییێ و هەتا وی ڕاددەی پەرەگرافەكێ درێژ دێ خوینی و تو ئێك فاریزە تێدا نابینی، هەر بۆ نموونە و من بۆ ڤەكۆلینا خوە ژی نموونا ڕۆژنامێ و گۆڤارێ و پەرتووكەكا قوتابخانێ و دیسان بەرهەمەكێ ئەدەبی وەرگرتبوون.
د ڕۆمانا رەشكۆیدا وەك من خواندی، دا كو نڤیسەرێ ڕۆمانێ بشێت ب زمانەكێ ئەدەبی و ڕەهوان ڕولی ب كاراكتەرێن خوە بدەت و بەحسا وان هەمی گرێكان بكەت، ئەڤێن د ناڤ كۆمەلگەهیدا هەین، هەر ژ دەستپێكا ڕۆمانێ كاراكتەرێ ڕۆمانا رەشكۆی یێ مرییە! ڕاستی ئەڤ مرنە ژی ب ئەنقەست نڤیسەرێ ڕۆمانێ پەنایا بریە بەر، ئەڤێ ژی دبیت ل دەستپێكێ مرۆڤ هزربكەت ب تنێ تەكنیەك بیت ژ ئالیێ ڕۆماننڤیسیڤە، بەلێ ل گەل خواندنا ڕۆمانێ هەمیێ، تشتەكێ دی دیاردبیت، ئەو ژی ئێك ژ ڕێكێن ڤەگێرانێیە و دا رۆمانڤیس بشێت قەبارێ چالاكیێن كاراكتەرێ خوە د ڕۆمانێدا زێدە و بەرفرەهتر لێبكەت.
بۆچی رەشكۆ یێ مری بیت؟!
چونكی ئەڤ كاراكتەرە د كۆمەلگەهەكێدا دژیا، نە بۆ خۆ دژیا بەلكو هەر تشتێ دكر ژ بەر یێن دی دكر، هەر ب ڕازیكرنا یێ بەرانبەر مژیل و هەر وەكو دبێژیت: ((ئەم نە ئەمین، بەلكو ئەم ئەو نموونەینە ئەوێ كۆمەلگەهێ ڤییایی، ئەم وەسا بین)). ئەگەر ئەم بەراوەدیێ د ناڤبەرا خۆ و رەشكۆییدا بكەن، دێ بۆ مە دیار بیت ئەم ژ وی دوور نینین، ئەو د ڕۆمانێدا یێ مریە، بەلێ ئەم دژیانێدا دمرینە، چونكی ب تنێ ب ڕازیكرنا خەلكی ڤە دمژیلین، ئەم بۆ خۆ ناژین بۆ یێ بەرانبەر دژین، خۆ ل گەل وان تشتان د گونجینن یێن كۆمەلگەهێ ژ مە دڤێت، هەتا كۆمەلگەه خەون و هیڤیێن مە نە ب حەزا مە دروست دكەت. بۆ نموونە ئەگەر من ڤییا ببم هونەرمەند، یان وێنەگر، ئێكسەر دێ یێ بەرانبەر دێ بێژیت دێ چ مفایی گەهینیت تە! بێ و هزر ل حەزا من بكەن دێ من دووركەت.
هەروەسا د جهەكێ ڕۆمانێدا دبێژیت: ((ئەڤ كەسێن بناڤێ ژنان و یەكسانیێ و جێندری دئاخڤن، ئەو ب خوە ڤێ نە یەكسانیێ دناڤ خێزانێن خوەدا پەیرەو دكەن)).
گۆتنەك یا هەی دبێژیت: (تشتێ تە بۆ خەلكی بڤێت، بلا تە بۆ خێزانا خۆ ژی بڤێت).
بەلێ ئەم بەرۆڤاژی ڤێ گۆتنێ نە، ب ناڤێ ئازادیێ د جڤاكیدا دئاخڤین، بەلێ ئەگەر ئێك ژ خێزانین مە ل دویڤ وان ئاخڤتنا چوو یێن ب ناڤێ ئازادیێ دكەین، ناهێلیت وێ چەندێ بكەت، یا ناڤێ وێ كریە ئازادی.
هەروەسا د تێكستەك دیدا دبێژیت: ((هەر كەسەكێ ژ مەشیان یێن هەین و بتنێ ئەم وان شیانان نزانین بكار بینن!)).
هەمی دەما ئاخڤتنا ل سەر دەڤێ مە ئەم ب كێر چ ناهێن، بۆچی فلان كەس زیرەكە؟ بۆچی فلان كەس هۆزانڤانە؟ بۆچی چ من ناهێت بۆ خۆ بكم؟! مە شیان یێن هەین، بەلێ ئەم نزانین كار ل سەر وان شیانان بكەین، هەتا ئەم بشێن خۆ ئاڤا بكەین!.
ئەو جیهانا نڤیسەر د ڕۆمانێدا بەحس دكەت، ب ڕاستی هەر كەس داخواز وێ جیهانێ دكەت، بۆچی نە وەلاتێ منە؟! ما نە هەر ڕۆمانێ ئەو گرێك و دیاردەیێن د جڤاكێ مەدا یێن ڤەكرین؟! دێ دا چارسەرییەكێ ببینن!. ئەو جیهانا یەكسانی دناڤ ل گۆپیتكێدا بوو، ژن و زەلام ل ئێك ئاست بوون، جوداهییا ڕەگەزان تێدا نەبوو هەتا جهێ خەونێن هەمی كەسان بوون، خەونێن كەسێ تێدا نەدمرن، مرۆڤایەتی ب سەر هەمی تشتان كەفت بوو. نوكە ل وەلاتێ من مرۆڤ زێدەبوون و مرۆڤایەتیی نەما، خەونێن هەمی بوونە خەیال و مانە د مێشكێدا مەدا، كورك ب سەر كچان ئێخستن و ئەڤ هەمی كێشێن كۆمەلایەتی ئەڤێن ب ناڤێ داب و نەریتان و هزرا عەشیرەتێ و شەرمێ هەمی ئەگەر بوون، رەشكۆ دڕۆمانێدا مری بیت و ب دیتنا من ئەگەر ئەو د ڕۆمانێدا مری بیت، ئەم دژیانێدا مریێن زیندینە و ئەز بڤی رەنگی د پەیاما مرنا رەشكۆی گەهشتم.
مرنا رەشكۆی د رۆمانێدا:
ئەڤ تەكنیكا نڤیسەرێ رۆمانێ گرتییە بەر دبیت بۆ گەلەكا یا ڕەهوان نەبیت، هندەك جاران تێكەلیەكێ ل نك مرۆڤی دروست دكەت كی رەشكۆیە و كییە پێش رەشكۆیڤە دبیتە كاراكتەرێ رۆمانێ و ئەو كییە روودانان ڤەدگوهێزیت؟! هوسا بەحسا رەشكۆی هاتیە كرن: ((ل خوە و كەلەخێ خوە یێ تەمری و بێ پێژن زڤری، ل پشتا سەرێ وی روونشت و نم نمەك دگەل خوەدا كر)). خالەكا دی هەر ب مرنا رەشكویڤە گرێدای، ئالۆزیەك د دابەشكرنا رۆمانێدا یا هەی و ب هزرا من دڤیابا نڤیسەری وەنەكربایە، لێ هەر چاوان بیت ئەو جۆرەكێ نویێ تەكنیكێ یە و ل دوماهیا رۆمانێ مرۆڤ هەست پێدكەت، ژبەركو ل بەر مرۆڤی بەرزەدكەت كا دەستپێك كیشكە و دووماهی كیشكە، كو ڕۆمان ل سەر چەند بەشان یا دابەشكریە و بەشێ ئێكێ هوسا هاتیە نڤیسین ((بەشێ دوماهیێ ژ رۆمانێ)) و دڤی بەشیدا كچەك دهێتە پێش كو ناڤێ وێ جانێ یە و هوسا دبێژیت: ((رولێ من دڤێ رۆمانێ دا، ئەز تەمامكەرا خەونێن مرۆڤەكی مە، قارەمانێ سەرەكی هەر ئەو بخوەیە و هەر ژ دەستپێكا روودانان، ئەو (كەلەخەكێ تەمری و بێ پێژن)ە، یا راست ئەو د خەونێن مندا یێ بەرزەیە و یێ ل ژڤانا من، ئەز بگەهمە وێ راستیێ، ئەوا دخەیالا خوەدا من داڤێن وێ راچاندین)).
*رەشكۆ، رۆمان، عبدالرحمن بامەرنی، 2022 چاپخانا هاوار.
