رویدان د داخن و ده‌ڤه‌را دكه‌لیت و كوردستان ژی ب هیڤییه
ئحسان ئامێدی
یێ دیڤچوونا بارودۆخێ ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ بكه‌ت دێ ده‌ملده‌ست بێژیت شه‌ڕه‌كێ جیهانیێ هه‌یی و هه‌می جیهان تێدا پشكداره ب شیوازێن جودا. ژ رۆسیا و ئۆكرانیا هه‌می ئورۆپا ل گه‌ل وه‌لاتێن هه‌ڤگرتیێن ئه‌مریكا و چه‌ندین وه‌لاتێن دی تێدا دپشكدان، ل تایوانێ چین هه‌مبه‌ری ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ دراوه‌ستاینه، كۆریا باكۆر هه‌مبه‌ری كۆریا باشور و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ ده‌ستێ وان ل سه‌ر جه‌له‌پكی یه، ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، ئیران، توركیا، ئیراق، سووریا، لوبنان، ئسرائیل، فه‌له‌ستین، یه‌مه‌ن، لیبیا و هه‌می جه‌مسه‌رێن جیهانێ یێ شه‌ڕان برێڤه‌دبه‌ن و ئاگرێ شه‌ڕی پتر ژ ده‌وله‌ته‌كێ پێكڤه یێ هه‌له و یێ گه‌شتر لێدهێت!.
ل ناڤ ئیراقێ دا هه‌ڤڕكی و ب هه‌ڤچوونه سه‌یره خوه پێكڤه‌گرتی، ل هه‌رێما كوردستانێ ناكۆكی و ململانێ یه، ب كوته‌ی یا خوه رادگریت!.
شه‌ڕن و مرۆڤ كوشتنه و وه‌لات وێرانكرنه و ئابۆر و ووزه سۆتنه، هه‌می زیان ڤێ كه‌فتی نه، و مه‌ترسیا په‌قینه‌كا مه‌زن هه‌یه!.
كوردستان د ناڤ كێله‌شۆكا بارودۆخێ رۆژهه‌لاتا ناڤین دایه و چاڤه‌رێیه بارودۆخه‌كێ گونجای بۆ بهێته پێش و ب ئازادیێ و رزگاریێ شاد ببیت، به‌لێ ب ڤیان و نه‌ڤیان یا دكه‌ڤیته د ناڤ ڤان گێله‌شۆیان دا و دبیته قوربانی!.
گه‌لێ كوردستانێ ژ كه‌ڤندا خه‌بات و به‌رخودان كریه و ناسنامه‌یا كورد و كوردستانێ پاراستیه، لێ نه‌شیاینه ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربه‌خوه ب خوه‌ڤه چێكه‌ن! گه‌له‌ك بزاڤ و شۆرش و سه‌رهه‌لدان كرینه، لێ دوماهیێن وان شكه‌ستن و كاره‌سات بوونه، د سه‌ر هندێرا، ژ كه‌ڤن دا هنده‌ك زانا و سیاسه‌تمه‌دارێن كورد گۆتیه، (ئیلا شۆلا مه د ناڤ شۆلان دا چێبیت)!، پانێ نوكه گه‌له‌ك شۆل هه‌نه و چاڤه‌ریینه!.
ل رویدانێن شه‌ڕێ چالدیران ل ناڤبه‌را هه‌ردو ئمبراتوریه‌تێن سه‌فه‌وی و ئۆسمانلی ل ١٥١٤ تا رێكه‌فتنا زه‌هاو ل سالا ١٦٣٩ كوردان گه‌له‌ك هیڤی هه‌بوون، لێ هند های ژێ بوو وه‌لات و ملله‌تێ وان یێ كریه دو پارچه و هاتیه لێكڤه‌كرن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئیمبراتوریه‌تان دا و چ ژ وان سۆزان یێن ب كوردان هاتینه‌دان نه‌هاتنه بجهئینان!، ل جه‌نگا جیهانیا ئێكێ ل سالێن ١٩١٤-١٩١٨ جاره‌كا دی هیڤیێن كوردان زیندی بوون ب ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربه‌خوه، لێ هند های ژێ بوو ئه‌و پارچه‌یا ل ژێر ده‌ستهه‌لاتا ئۆسمانلیا یاكریه سێ پارچه و هه‌ر پارچه‌ك یا ب ده‌وله‌ته‌كا نوی چێكری ڤه یا گرێدای، ئه‌و سۆزێن ل په‌یمانا سیڤه‌ر دایین ل لۆزانێ هاتنه ژناڤبرن!، و ل جه‌نگێ جیهانیێ دوێ ل سالێن ١٩٣٩-١٩٤٥ جاره‌كا دی كوردان به‌رخودان بۆ سه‌ربه‌خویێ كر، لێ جاره‌كا دی خه‌ونێن وان هه‌رفتن و بزاڤا وان ڤه‌مری و رۆسیا خوه ڤه‌كێشا و كۆمارا كوردستانێ كره قوربانا رێكه‌فتنێن نێڤده‌ولی!، و ل سه‌رده‌مێ شه‌ڕێ سار ل ناڤبه‌را هه‌ردو جه‌مسه‌رێن جیهانی رۆسیا و ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وان ل سالێن پشتی جه‌نگێ جیهانیێ دوێ هه‌تا هه‌لوه‌شیانا بلۆكێ سۆشیالزم و ل شه‌ڕگه‌ها گرژیێن رۆژهه‌لاتا ناڤین و ناكۆكیێن ئیراقێ و ئیرانێ بزاڤا رزگاریخوازا كوردستانێ ل دو قۆناغان دا سه‌رهه‌لدا ڤه و گه‌شه‌كر، لێ جاره‌كا دیتر كره قوربانی به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌رێمایه‌تی و نیڤده‌ولی، شۆرشا ئیلۆنا مه‌زن ژناڤبر و شۆرشا گولانا پێشكه‌فتنخواز كیمیاباران و ئه‌نفالكر!.
پشتی داگیركرنا كۆێتێ ژ لایێ ئیراقێ ڤه ل سالا ١٩٩٠ و گه‌فێن ل سه‌ر ئاسایش و به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ چێبووین ل ده‌ڤه‌رێ، ئه‌مریكا هه‌ڤپه‌یمانیه‌كا نیڤده‌وله‌تی دژی رژێما ئیراقێ پێكئینا و ئۆپه‌راسیۆنا رزگاركرنا كوێتێ بجهئینا، ئێدی ده‌رفه‌ته‌كا دی بۆ كوردان هاته پێش ڤێ جارێ بزاڤا سیاسیا كوردستانێ ب ره‌نگه‌كێ دیتر گه‌شه‌كر و سه‌رهه‌لدانا جه‌ماوه‌ری ده‌ستپێكر و كوردستانا ئیراقێ رزگاركر، لێ هه‌ر زوی سه‌رهه‌لدان كه‌فته به‌ر هێرشێن دڕندانه‌یێن هێزێن رژێما دكتاتۆری و كۆچا ملیۆنی چێبوو و كاره‌ساتێن مرۆڤی لێكه‌فتن، ئه‌وبوو ل ژێر گڤاشتنێن وژدانا مرۆڤایه‌تیی جڤاتا ئاسایشا نێڤده‌وله‌تی بریارا ٦٨٨ ل ١٩٩١/٤/٥ ده‌رئینا بۆ راگرتنا سیاسه‌تا سه‌ركوتكرنا گه‌لێ كوردستانێ ژلایێ رژێما ئیراقێ ڤه، و دویركرنا گه‌فێن ل سه‌ر ئاشتیێ و ئاسایشێ و د وی چارچووڤه‌ى د ا ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و به‌ریتانیا و هه‌ڤپه‌یمانێن وان ده‌ڤه‌را ئارام و دژی فرین چێكر و خه‌لكێ كۆچبووی ڤه‌گه‌ریاڤه سه‌ر جه و وارێن خوه و هه‌رێما كوردستانێ دروستكر.
ئه‌م دشێن بێژین ئه‌ڤه ئێكه‌مین پووته‌دانا نیڤده‌وله‌تیه ب دۆزا كوردستانێ و جارا ئێكێ یه شۆلا مه د ناڤ شۆلان ڕا چێدبیت، لێ ئه‌ڤ چێبوونه ژی یا سنوورداركری بوویه ب وێ ده‌ڤه‌را ده‌ستنیشانكرى ب سیسته‌مه‌كێ ئۆتونۆمی، پاشی كریه فیدرالی د سنوورێ ده‌وله‌تا ئیراقێ دا، لێ پێشڤه‌چوونه‌كا مه‌زن بوو د بزاڤا سیاسیا گه‌لێ كوردستانێ دا، كو پشتی وێ بریارا ٩٨٦ ل ١٩٩٥/٤/١٤ یا نه‌فت به‌رامبه‌ر خوارن ده‌ركه‌فت و ژ وێ ژی ١٣٪ ژ داهاتیێ نه‌فتێ بۆ هه‌رێما كوردستانێ ته‌رخانكر، ئه‌ڤه ژی پویته‌دانه‌كا دیترا نیڤده‌ولی بوو ب هه‌رێما كوردستانێ، ئانكو جڤاتا ئاسایشا نێڤده‌ولی د ماوه‌یێ چار سالان دا دو بڕیارێن گرنگ، ئێك یا سیاسی و ئێك یا ئابۆری د خزمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دا ده‌رئینان. و ب ڤێ چه‌ندێ هه‌رێم چێبوو و خوه راگرت و گه‌شه‌كر.
پشتی روخاندنا رژێما دكتاتۆری ل ٢٠٠٣ هیڤی گه‌شبوون، لێ ده‌ستكه‌فتی تنێ ئه‌وبوون یێن هه‌یی، به‌لێ جێگیركرن د ده‌ستوورێ نویێ ئیراقێ دا و ئیراقا دیمۆكراتیا فیدرالییا ده‌ستووری ئاڤاكر، و كورد بوونه پشكدارێن كاڕا د پرۆسه‌یا سیاسیا ئیراقێ دا و هه‌رێما كوردستانێ گه‌شه‌بوونه‌ك دیتر بخوه‌ڤه دیت.
پشتی سه‌رهه‌لدانا داعش ل سالا ٢٠١٤ و پێكئینانا هه‌ڤپه‌یمانیه‌كا كوردستانی نیڤده‌وله‌تی بۆ شه‌ڕێ دژی داعش و رزگاركرنا ده‌ڤه‌رێن كوردستانی یێن ده‌رڤه‌ی ئیداره‌یا هه‌رێمێ جاره‌كا دی ده‌رفه‌ته‌ك هاته پێش كو به‌ر ب سه‌رخوه‌بوونێ ڤه بچین، نه‌مازه كو پرۆسه‌یا سیاسیا ئیراقێ نه‌شییا پێگیربیت ب دیموكراتیه‌تێ، فیدرالیه‌تێ، ده‌ستووری بجهبینیت، هه‌رێما كوردستانێ بپارێزیت و شایسته‌یێن وێ بده‌تێ، ئێدی ل سه‌ر بریارا سه‌رۆك بارزانی بۆ ئه‌نجامدانا ریفراندۆما چاره‌نڤیس بۆ هه‌رێما كوردستانێ، گه‌لێ هه‌رێما كوردستانێ ل ٢٠١٧/٩/٢٥ به‌ر ب بنگه‌هێن راپڕسینێ چوون و بریارا سه‌ره‌خوبوونا كوردستانێ دا، لێ مخابن جڤاكی نیڤده‌وله‌تی پشتگیری لێ نه‌كر و كه‌فته به‌ر گه‌ف و هه‌ره‌شه‌یێن ده‌وله‌تێن هه‌رێمایه‌تی و ئیراقێ ب شه‌ڕ هنده‌ك ده‌ڤه‌ر داگیركرن و ره‌وشه‌كا ئالۆز په‌یدابوو.
نهۆ ئالۆزی و هه‌ڕه‌شه و بهه‌ڤچوون ل ئاسته‌كێ مه‌ترسیدارن، رویدان و بۆیه‌ر دداخن و ده‌ڤه‌را دكه‌لیت و دڤێت په‌قینه‌ك مه‌زن چێبیت، دا بارودۆخ ب سه‌ركی بكه‌ڤیت و سه‌قامگیر بیت، ب هیڤیینه ڤێ جارێ كوردستان یا پاراستی بیت و ده‌ستكه‌فتیه‌كێ دیترێ نه‌ته‌وه‌یی بده‌ستخوه‌ڤه بینیت و بۆ ئارمانجێن باش دڤێت به‌رهه‌ڤیێن باش بكه‌ین، نه‌مازه ئه‌ڤرۆ شیانێن به‌رهه‌ڤیان به‌رده‌ستن، هه‌رێم كیانه‌كێ فیدرالیێ ده‌ستووریێ دانپێدایه، هێز و ده‌ستهه‌لات و ره‌واتییا خوه هه‌یه، حه‌ز و ڤیان و ئیراده هه‌نه، و سه‌نگ و په‌یوه‌ندیێن خوه یێن هه‌رێمایه‌تی و نێڤده‌وله‌تی هه‌نه، هشیاری و ئیراده و بریار و كار دڤێن، بۆ هندێ خوه بسه‌پینی، ژبلی ڤێ لایه‌نى د ئاماده نینن خێران ب كوردستانێ بده‌ن!، چونكی ل دوماهیا هه‌ر هه‌ڤڕكی و شه‌ڕ و ململانێ دا پارسه‌نگا هێزا و به‌رژه‌وه‌ندیێن نێڤده‌وله‌تی هه‌ڤكێشه‌یا ئێكلادكه‌ت.
