ئه‌ڤ شه‌ڕ و پێكدادانه د دۆمدرێژن
ئحسان ئامێدی
شه‌ڕ و پێكدادان و ململانێ هه‌لسوكه‌وته‌كێ كه‌ڤنێ جڤاكێ مرۆڤییه، و نه‌بوویه ماوه‌یه‌ك د ژیانا مرۆڤایه‌تیێدا ئارامی و سه‌قامگیری جێگیر ببیت و ده‌مێ رێكه‌فتنێن شه‌ر راگرتنێ ژی دهاتنه‌كرن، به‌رهه‌ڤی دهاتنه‌كرن بۆ گه‌ره‌كا دی یا شه‌ڕی.
شه‌ر، كوشتن، وێرانكرن و سه‌ركوتكرنا مرۆڤی هه‌ر هه‌بوویه خوه د ناڤ ئیك كیانێ خودان سه‌روه‌ریدا، خوه د ناڤ جڤاكێن ژیكجودا گه‌هشتیه رادێ كوشتنا ب كۆم و ژناڤبرنا ته‌ڤایی و جینۆسایدكرنێ. پشتی په‌یمانا پێكهاتنا ویستڤالیا ل ئورۆپا ل سالا ١٦٤٨، چه‌ندین ریكه‌فتنێن دی د ناڤبه‌را زلهێزێن جیهانێ چێبوون، و پشتی جه‌نگێ جیهانیێ ئێكێ چه‌ندین رێكخراویێن نیڤده‌وله‌تی چێكرن وه‌كو كۆمه‌لا نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی، و رێكخراوا نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی، و جڤاتا ئاسایشا نیڤده‌وله‌تی و كۆمه‌لا گشتی یا نه‌ته‌وه‌یێن هه‌ڤگرتی و هتد. هه‌میان ژی كومه‌كا باشا پرانسیبا دانا بۆ پاراستنا مافێن مرۆڤی و یێن گه‌لان و یێن ده‌وله‌تان و دابینكرنا ئاسایشێ و سه‌قامگیریێ ل هه‌می جیهانێ، لێ مخابن هه‌ر لایه‌نێن دامه‌زرێنه‌ر پێشیلا ڤان پرانسیبا كر و پێناڤی به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه هه‌ر تشته‌ك دكر!. له‌و پێناچیت جڤاكی مرۆڤی ب پرانسیب و دامه‌زراوێن وانڤه بهێنه كونترولكرن و پێگیرببن ب وان پرانسیبان ژبه‌ر هندێ شه‌ر و پێكدادان هه‌ر ماینه و مه‌ترسیێن جیهانیبوونێ هه‌نه!.
گه‌له‌ك جاران پسیار دهێنه‌كرن درێژترین شه‌ڕ ل جیهانێ كیشكه؟، ئه‌ز دبێژم: شه‌رێ داگیركرن و ته‌په‌سه‌ركرنا كوردستانێ یه، ئه‌و شه‌ڕه یێ ئه‌ڤه پتر ژ هزار سالانایه و هه‌رێ به‌رده‌وامه، جار لبه‌ر نه‌هه‌ڤسه‌نگیا هێزا و جار ل به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن هێز و جه‌مسه‌ران كوردستان كریه قوربان، و نهۆ ژی هه‌ڤكێشه‌یێن شه‌ری و سیاسه‌تێ یێن هه‌ریمایه‌تی و جه‌مسه‌رێن جیهانی باندۆرا خوه ل سه‌ر هه‌رێمێ و ده‌ڤه‌رێ دكه‌ن.
پێدچیت جه‌مسه‌رێن جیهانێ نه‌ڤیت شه‌ڕه‌كێ جیهانی چێكه‌ن و راسته‌وخوه بچنه د ناڤ شه‌ری دا و ببنه هۆیێ وێرانكرنا جیهانێ!، لێ ململانا به‌رژه‌وه‌ندیێن وان وه‌دكه‌ت كو به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ب رێكا نوكه‌ر و هه‌ڤپه‌یمانێن وان بهێته برێڤه‌برن، هه‌روه‌كو نه‌ڤێن هه‌ڤپه‌یمانێن وانێن ستراتیژی بكه‌ڤنه د ناڤ ڤان شه‌ڕان دا، دا جه‌مسه‌ران نه‌راكێشنه وان شه‌ران و دوماهیێن كاره‌ساتبار ب سه‌رێ جڤاكێ مرۆڤی بهێت!.
لێ ئه‌وبخوه نه‌راسته‌وخوه د ناڤ شه‌ره‌كێ جیهانیێ ژ جۆره‌كێ دی دانه، و راسته‌وخوه مایی خوه تێدا دكه‌ن و برێڤه‌دبه‌ن، ب سیاسات و چه‌ك و دارایێن خوه د خزمه‌تا به‌رژه‌وه‌ندى و هه‌ڤپه‌یمانێن خوه‌دا دمه‌زێخن.
وه‌كو دیار ده‌مێ هه‌ڤسه‌نگیا هێزا هه‌بیت، قه‌پخوازی ب رێكێن بزاڤتنا تاگیر و لایه‌نگیر و نۆكه‌ر و دبلۆماسیه‌تا سه‌خت دهێته هاژۆتن، و خه‌له‌كێن لاواز د ڤێ ململانێدا دكه‌نه قوربان، لێ ده‌مێ هه‌ڤسه‌نگی د به‌رژه‌وه‌ندیا لایه‌كی دابیت، بێ دودلێ یێ بهێز نه‌بهایێن مرۆڤی و نه پرانسیبێن ئایینی و نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی دبینیت دێ بهانه‌یا په‌یداكه‌ت دا یا خوه وه‌كو خوه بكه‌ن!.
مێژوویا سیاسیا مرۆڤایه‌تیێ خۆیا دكه‌ت، هینگی یێ بهێز یێ راوه‌ستای وه‌كو هێزه‌كا ب هێزا خوه ل هه‌مبه‌ری خوه دیتی، ئێدی به‌رب لێكتێگه‌هشتن و رێكه‌فتنا چووینه تا پارسه‌نگا هێزا هاتیه گوهارتن، جاره‌كا دیتر هه‌ر ژیر و تێگه‌هێ فراوانخازیێ هاژۆتیه، و خوه ل ده‌مێن ئارام ژی بنڤه‌بنڤه هه‌ڤدژاتیا خوه برێڤه بریه و گه‌له‌ك جاران د ڤان كاران دا رسوا بووینه لێ یی بهێز خه‌ما رسوابوونێ نه‌بوویه، چونكی كه‌س نه‌شیایه دادگه‌هـ بكه‌ت و سزا بده‌ت!، و ته‌قه‌زا دێ بینی ملله‌ته‌كی شیابیت بۆ خوه كیانه‌كێ سیاسی چێكه‌ت سنوورێن خوه ل دویڤ راستیێن مێژوویی و جوگرافی نه‌به‌زاند بن!.
د هه‌می شه‌ڕ و ململان دا یێ لاواز دبیته قوربان و یێ بهێز هه‌رده‌میشه شیایه كۆمێن بێ ئیراده ل خوه كۆمڤه‌كه‌ت بكه‌ته سۆته‌مه‌نیێ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه.
ل شه‌رێ رۆسیا و ئوكرانیا، وه‌لاتێن ئێكگرتیێن ئه‌مریكا و ئورۆپا و هه‌ڤپه‌یمانا ناتۆ ب هه‌می شێوا یێ هاریكاریا ئوكرانیان دكه‌ن لێ نه‌ڤێن راسته‌وخوه شه‌ڕێ رۆسیا بكه‌ن و رۆسیا ژی وێ چه‌ندێ دزانیت كو ئه‌ڤ هاریكاریه و مایتێكرنه تێرا هندێ هه‌یه كو شه‌ڕی دژی وان رابگه‌هینیت لێ وێ ناكه‌ت داكو شه‌رێ جه‌مسه‌رێن جیهانی چێنه‌بیت و جیهان وێران نه‌بیت و كاره‌سات ب هه‌میان بكه‌ڤیت!، د هه‌مان ده‌مدا هه‌ر لده‌مێ راگه‌هاندنا كۆمارا ئیسلامی ل ئیرانێ ل سالا ١٩٧٩ كۆمارا ئیسلامێ دژاتیا خوه بۆ ئه‌مریكا و ئسرائیلی و حه‌تا رۆسیا ژی راگه‌هاندیه و ل هه‌مبه‌ری هه‌ڤ راوه‌ستاینه، ل پتریا جاران كار و بزاڤێن خوه ب رێكێن هه‌والگیری و نۆكه‌رێن خوه و شه‌ڕكه‌رێن دویف داخوازێ و یێن پێشڤه كرینه و هنده‌ك جاران كێشه‌یێن ئه‌مریكا هه‌مبه‌ری ئیرانێ بارودۆخ گه‌هاندیه سه‌ر لێكدانه‌كا راسته‌وخوه، لێ نه ب رادێ راگه‌هاندن و ده‌ستپێكرنا شه‌ڕی! لێ پشتی ئالۆزیێن ناڤخوه‌یێن سووریا و مایتێكرنێن راسته‌وخوه یێن ده‌وله‌تێن هه‌ڤرك ئیرانێ- ئه‌مریكا- ئسرائیلی د وی وه‌لاتیدا ره‌وشه‌كا مه‌ترسیدار په‌یداكریه و به‌ره‌ف په‌قینه‌ك مه‌زنتره.
ل ڤان بارودۆخان دا كوردستان ب هه‌می پارچه‌یێن خوه‌ڤه یا لناڤ چار نه‌ته‌ویێن خودان ده‌وله‌ت و هه‌میشه د هه‌ڤركی و ململانێ و جه‌نگی دانه دگه‌ل هه‌ڤ و دگه‌ل یێن دی، هه‌ر ئێكی ژی بۆ به‌رژه‌وه‌ندێن خۆ هنده‌ك كورد كرینه سۆته‌مه‌نیێن پێكدادانێن خوه، لێ مخابن نه كوردستان شیایه ببیته ده‌وله‌ت و نه ئه‌و ده‌وله‌ت سه‌قامگیر بووینه.
ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ سێ ده‌وله‌تێن بهێز هه‌نه، توركیا، ئیران و ئسرائیل، ژبلی كومبه‌ستا عه‌ره‌بی و بتایبه‌تی ده‌وله‌تێن ئیراق و سووریا، چار ژ ڤان ده‌وله‌تان كو خوه ب مسلمان دزانن داگیركه‌رێن پارچه‌كێ ژ كوردستانێ نه، و مایتێكرنێ ل هه‌ر پارچه‌كێ و بزاڤا سیاسیا وێ دكه‌ن، و هه‌میشه رژێمێن شۆفینست و تایفه‌گه‌ر و فراوانخواز حكمی لێ دكه‌ن، ڤان ده‌وله‌تان هه‌ڤركی و ناكركی هه‌نه، و ل ناڤبه‌را ئیرانێ و ئسرائیلی دژایه‌تی ژی هه‌یه، و شه‌رێ ب نوینه‌راتیێ و راسته‌وخوه ژی هه‌یه، لێ وه‌كو دیار ململانا هه‌ڤسه‌نگیا هێزا بارودوخی به‌رب شه‌ره‌نیخه‌كا درێژخایه‌ن دبه‌ت و سۆته‌مه‌نیێ وێ ژی دێ قوربانیێن مادی و گیانی یێن هه‌می ملله‌تێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ بن.
هه‌رێما كوردستانێ یا د ره‌وشه‌كا ئالۆز دا، ژبه‌ر بارودۆخێ ده‌ڤه‌رێ و شه‌ر و ململانێن ڤان ده‌وله‌تان ژبلی دژایه‌تیا داگیركه‌ران بۆ ماف و ئارمانجێن كوردستانێ، لێ یا گه‌شبین سه‌ره‌رای كێشه و هه‌ڤركیێن ناڤخویه‌ی پرۆسه‌یا سیاسیی ل هه‌رێمێ ل پێشڤه‌چوونێدایه، و پیته‌دانا ده‌وله‌تی ب تایبه‌تی یا وه‌لاتێن ئێكگرتیێن ئه‌مریكا و ده‌وله‌تێ ئورۆپی ل ئاستێن باشن و كارنامه‌یا حوكمه‌تا هه‌ڤپه‌یمانا ده‌وله‌تێ ل ئیراقێ یا بجهدهێت و به‌ر ب چاره‌كرنا كێشه‌یێن هه‌لاویستی ڤه دچیت.
و سه‌باره‌ت هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ چاڤه‌رێ دهێته‌كرن دانوستاندنێن لایه‌نێن سیاسی بهێنه‌كرن و پێكبهێن ل سه‌ر پشكداریا هه‌می لایه‌نێن سیاسی و هه‌لبژارتنێن زه‌لال و پاك بهێنه‌كرن و هه‌رێما كوردستانێ بهێته پاراستن و سه‌قامگیر بیت.
وه‌سا دیاره ئه‌ڤ شه‌ڕ و ململانێ یه دێ د دۆمدرێژ بن و ئه‌ڤ هه‌ڤیره دی گه‌له‌ك ئاڤێ ڤه‌خوت!، و دهێته گۆتن كو نه دویره بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا لایه‌نێن بهێز لایه‌نێن لاواز ببنه قوربان، لێ ئه‌وا راستی بیت هه‌رێما كوردستانێ كیانه‌ك فیدرالی ده‌ستووریه و بوویه هێزه‌ك و ده‌ستهه‌لاته‌ك و ره‌وایا خوه هه‌یه و كه‌فتیه د هه‌ڤكێشێن هه‌رێمایه‌تی و نێڤده‌وله‌تیدا و حسابێن مه‌زن بۆ دهێنه‌كرن، هه‌رێمه‌كا سه‌قامگیر بۆ هه‌می جیهانێ باشه، ژبه‌ر هندێ د هێته پێشبینیكرن هه‌ر ره‌وشه‌كا نوی بهێته پێش دێ كوردستانێ ژی به‌هرا خوه تێدا هه‌بیت.
