چاكسازییا مرۆڤى ل بن سیبه‌را قوتابخانه‌یا كارگێڕییا ژاپۆنى
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
چ گۆمان تێدا نینه ژاپۆن ئه‌ڤرۆ جه‌مسه‌ره‌كێ ئابوورى و پیشه‌ییه ل ته‌ڤایا جیهانێ و یا شیاى جهه‌ك تایبه‌ت بۆ خوه بگریت، ئه‌ڤ چه‌نده جهێ پرسیارێیه كو وه‌لاته‌ك یاكو تا سه‌دسالییا نۆزدێ ئێك ژ پاشكه‌فتیترین و وه‌لاته‌ك كلاسیك بوویه ل جیهانێ، چاوا شیایه پشتى جه‌نگێ جیهانیێ دوویێ و نه‌خاسمه سالێن هه‌شتییان هۆسا زووى پێشبكه‌ڤیت؟
و به‌رسڤ ژى یا د ڤێ چه‌ندێ دا كو ئه‌ڤ پێشكه‌فتنه به‌رهه‌مێ سیسته‌مێ رێڤه‌برن و كارگێڕییا وى وه‌لاتییه، كو تایبه‌تمه‌ندیێن خوه یێن هه‌یین و خوه د رێبازه‌كێ دا دبینیت كو دبێژنێ قوتابخانه‌یا كارگێڕییا ژاپۆنى، كو خودان بها و ساخله‌تێن تایبه‌ت بخوه‌یه و نموونا وێ ل وه‌لاتێن دیتر كێمه.
ئه‌ڤ رێبازه ته‌كه‌زیێ لسه‌ر هنده‌ك تێگه‌هێن كارگێڕى دكه‌تن كو دبنه ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا سازانه‌ك جڤاكى هه‌ره‌وه‌زى یا تایبه‌ت د ناڤ ئه‌ندامێن رێكخراو و داموده‌زگه‌هان دا، لسه‌ر بنه‌مایێ فه‌لسه‌فه‌یا كارگێڕییا كو ژاپۆنیان باوه‌رى پێهه‌ى و گونجاى و ئاڤاكرییه لسه‌ر بنه‌مایێن بهایێن جڤاكا ژاپۆنى، كو تاك تێدا پێگه‌هشتى.
ژاپۆنى ب چاڤه‌كێ وه‌سا سه‌حدكه‌نه رێكخراو و دامه‌زراوێن كارگێرى هه‌روه‌كو ره‌فتاره‌ك مرۆڤى و ب كۆم دهێته ئه‌نجامدان و تێدا ره‌فتارێن تاكى دگه‌ل یێن جڤاكى و ب كۆم تێكهه‌ل دبن، وه‌كى كیانه‌كێ جڤاكى و هه‌ره‌وه‌زى هه‌ڤئاهه‌نگ دبن و تێدا به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتى جهێ به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت و كه‌سۆكى دگرن، و ئه‌ڤ چه‌نده نه ب خۆرتى و نه ب زۆرى، به‌لكۆ ب هه‌مى قه‌ناعه‌تڤه ژ لایێ ئه‌ندامێن وێ رێكخراوێ دهێته ئه‌نجامگرتن و هێڤێنێ وێ ژی كارێ هه‌ڤپشك و پرۆگرامه‌كێ دیمۆكراسیانه و پشكدارییا هه‌مه‌لایه‌نه‌یه. و رێكخراو و ده‌زگه‌هێ تاك تێدا كار و شۆل دكه‌ت جهێ كارى و یێ ژیانێیه، و ئارمانجێن جڤاكى و ب كۆم دگه‌ل ئارمانجێن تاكى تێكهه‌ل دبن و هه‌مى پێكڤه كاردكه‌ن بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا وان و سه‌ركه‌فتنا وى ده‌زگه‌هى و كارگه‌هێ ئانكۆ سه‌ركه‌فتنا هه‌میان و مفایێ وێ ژى یێ هه‌میانه.
ب ڤى ره‌نگى و ڤێ فه‌لسه‌فێ رێكخراو و دامه‌زراوه، خانه‌یه‌كا جڤاكى و هه‌ڤگرتییه وه‌ك خێزانه‌كێ و هه‌ر ئه‌ندامه‌كى تێدا ئه‌ركه‌كێ لسه‌ر ملى و پێدڤییه كار بكه‌ت بۆ سه‌ركه‌فتنا وێ، چونكى ژێده‌رێ ژیار و ژیانا وییه، و دگه‌ل هندێ ئه‌ڤ كارگه‌هه جهێ ئارامى و ته‌ناهیێ یه بۆ وى و دبته ئه‌گه‌رێ جێگیرییا ئابوورى ل نك وان تاكان، په‌یدا ببیت و ل دویڤدا ژی ته‌ناهییا ده‌روونى و جڤاكى ل نك وان ئه‌ندامان مسۆگه‌ر بكه‌ت و پێدڤیاتى و داخوازیێن وان بجه بینیت و تێر بكه‌ت. تێدا رێزگرتن و به‌رژه‌وه‌ندیێن گشتى و هه‌ڤپشك و ژێیاتى و ڤیان و نێزیكبوون بسه‌ر سه‌قایێ رێكخراوێدا زاله.
هه‌مى ئه‌ندامێن ڤێ دامه‌زراوێ و كارگه‌هێ هاریكارن د كاركرنێ دا و د چاره‌سه‌رییا ئاریشه‌یێن وێ، و بلندكرنا ئاستێ به‌رهه‌مئینانێ، و باوه‌رى د ناڤ وان دا و ل هه‌مى ئاستێن به‌رپرسیاره‌تیێدا، د بلندترین ئاستێ خوه دایه، و پالده‌ره‌كێ ئه‌رێنى یێ كارى و ره‌فتارێن تاكینه. چاڤدێرییا خۆدى و تاكى جهێ چاڤدێرییا فه‌رمى دگریت و هه‌ر كه‌سه‌ك به‌رپرسه ژ كار و ره‌فتارێن خوه و ئه‌ڤه به‌رپرسیاره‌تییه‌كا ئه‌خلاقییه لنك هه‌میان.
سیسته‌مێ كارگێڕییا ژاپۆنى باوه‌رییا ب هندێ هه‌ى د بابه‌تێ سه‌ره‌ده‌ریكرن دگه‌ل كاركه‌ر و پاله‌یاندا هه‌مى بزاڤ بێنه‌كرن دادپه‌روه‌رى و بابه‌تیانه‌بوون هه‌بیت، و یێ كار نه‌كه‌ت و به‌رهه‌م نه‌بیت جهێ وى د رێكخراوێدا نینه، (وه‌كى كورده‌وارییا مه دا دبێژن: نانێ نه‌كه‌ران ل چ ئه‌ردان نینه). و كار و بزاڤ و پاداشتكرن ب ڕه‌نگه‌كێ پێكڤه‌یه ژ پێخه‌مه‌ت سه‌ركه‌فتن و به‌رهه‌مئینانا گشتى و ب كۆم، و ئه‌ڤ چه‌نده د بڕیارێن گرنگدا ژی ل به‌رچاڤ دهێته وه‌رگرتن و بڕیار ب گشتى و ب هاریكارى و پشكدارییا هه‌میان دهێنه‌دان، كار لسه‌ر هندێ دهێته‌كرن ئه‌ڤ بڕیاره ببنه كه‌توار و تنێ مه‌ركه‌به‌ك نه‌بن لسه‌ر كاغه‌زان، ئانكۆ تنێ گۆتن نه‌بن به‌لكۆ ببنه كریار، و هه‌ر تاكه‌ك به‌رامبه‌رى وێ بڕیارێ به‌رپرسیاره‌تیێ هلدگریت، و ئه‌ڤ چه‌نده دبته ئه‌گه‌رێ هندێ پالده‌راتییه‌ك بۆ بجهئینانا وێ بڕیارێ ل نك هه‌میان په‌یدا ببیت.
سیسته‌مێ كارگێڕییا ژاپۆنى بزاڤێ دكه‌ت تۆڤێ ڤیانێ و ژێیاتیێ د ناڤ دامه‌زراوه و كارگه‌هان دروست بكه‌ت و هه‌مى خه‌ما وێ بخۆن و به‌رژه‌وه‌ندیێن وێ بپارێزن و ب خه‌مخۆری ڤه ئه‌ركێ لسه‌ر ملێن خوه راپه‌ڕینن، و كاره‌ك بێته‌كرن پاله و كاركه‌ر هه‌ست ب هندێ بكه‌ت ژ ئالیێ وێ رێكخراوێڤه چ مه‌ترسى و گه‌ف لسه‌ر وى نینن، و به‌رده‌وام ژ ڤى كارى بۆ كاره‌ك دیتر دهێته ڤه‌گۆهاستن داكۆ شه‌هره‌زاى د هه‌مى كار و ئه‌ركان دا په‌یدا بكه‌ت و رێخۆشكه‌ر بیتن بۆ پێشكه‌فتن و سه‌ركه‌فتنا وى د كاری دا.
هه‌كه‌ر ئه‌م به‌رێ خوه بده‌ینه ژینگه‌ها ژاپۆنى دێ بینین ئه‌ڤ پره‌نسیپ و بنه‌مایه یێن ژ كاكلكا بهایێن وێ جڤاكێ هاتینه وه‌رگرتن و بینه ئه‌گه‌رێ گرنگیپێدانا تاكێ ژاپۆنى ب كار و پیشه‌یێ خوه ل هه‌ر جهه‌ك و هه‌ر ئاسته‌كێ هه‌بت، و چ جهێ گۆمانێ نامینیت دێ زانین بۆچى جڤاكه‌كا وه‌كى ژاپۆنى ل بن سیبه‌را ڤێ سیسته‌مێ رێڤه‌برنێ ئه‌ڤرۆ جهه‌ك تایبه‌ت ل جیهانا پێشكه‌فتیدا یێ هه‌ى.
هه‌كه‌ر مه بڤێت ڤان بهایان دگه‌ل ژینگه‌ها كوردستانی دا به‌راورد بكه‌ین دێ بینین ده‌لیڤه بۆ بجهئینانا وان د جڤاكا كورده‌واریدا یێ هه‌ى و مه‌رجێ وێ یێ سه‌ره‌كى ژى ئه‌وه تاكێ كوردى، وه‌ك تاكه‌كێ ژاپۆنى، هزر و ره‌فتار بكه‌ت و ڤێ چه‌ندێ چ حنێره‌كا مه‌زن و جادۆگه‌رییه‌ك پێنه‌ڤێت تنێ به‌رپرسیاره‌تى و خه‌مخۆرى و چاكسازییا خۆیه‌تى دڤێت، كو هه‌ر تاكه‌ك ل راستا خوه پێڕابیت بۆ سه‌ركه‌فتنا جڤاكا كورده‌وارى، چونكى چاكسازییا خۆدى، چ كێمتر نینه ژ چاكسازییا ئابوورى و جڤاكى و سیاسى به‌لكۆ تمامكه‌رێن هه‌ڤدۆنه.
*پرۆفیسۆرێ هاریكار/ زانكۆیا زاخۆ
