بیره‌وه‌رییا 61 سالییا شه‌هیبوونا وى بیبلیۆگرافیا به‌رهه‌مێن ئه‌نوه‌رێ مایى و چه‌ند پێشنیازه‌ك..!!*
ئیسماعیل بادى
ئه‌نوه‌رێ مایى، ژ ئه‌وان نڤیسه‌ر و دیرۆكزان و ره‌وشه‌نبیرێن كوردان بوویه؛ یێن كو د ژییه‌كێ زوى دا ده‌ست دایه نڤیسینێ، گه‌له‌ك به‌رهه‌م و نڤیسین ل پاش خۆ هێلاین، به‌لێ مخابن، هه‌تا نوكه چو تشتێ وه‌سا پشتى شه‌هیدبوونا وى (ل رۆژا 22/6/1963)ێ نه هاتینه چاپكرن، تنێ دو چاپێن نوى ژ په‌رتووكا (الأكراد فی بهدینان) و چاپه‌كا (محاچره فی الصین عن الأكراد) و یا نوى ژى (مژده‌ها رۆژ)، جاره‌كێ هاتییه چاپكرن، كو ژ كۆما (13) په‌رتووكان. هه‌ر چه‌نده هه‌كه یێ شاش نه‌بم، په‌رتووكا (گولزه‌ر ژ مه‌ولوودا پێغه‌مبه‌ر) ل گه‌ل دیوانا وى؛ براده‌ره‌كى به‌رهه‌ڤكرینه بۆ چاپێ.. به‌لێ چ ژ هه‌ردویان هێشتا روناهى نه‌دیتی نه.
گرنگیدان ب نڤیسینێن ئه‌نوه‌رێ مایى، ژ كارێن فه‌ر و پێدڤییه، كو دڤییا هه‌تا نوكه هنده‌ك ژ ئه‌وان به‌رهه‌مان نه‌مازه ئه‌ڤێن هه‌یى؛ هاتبانه چاپكرن. هه‌روه‌سا تشتێ گرنگتر ب دیتنا من یا فه‌ر بوو هه‌تا نوكه نڤیسه‌ره‌كى چ ژ مالباتا وى یان هه‌ر نڤیسه‌ره‌كێ خه‌مخور بیت، بیبلیۆگرافیا به‌رهه‌م و گۆتارێن ئه‌نوه‌رێ مایى دروست كربا، ئه‌و ژى ب نێڕینا من دبیته دو پشك ب ڤى شێوه‌یى:
– بیبلیۆگرافیا په‌رتووك و گۆتارێن مه‌لا ئه‌نوه‌رێ مایى
– بیبلیۆگرافیا نڤیسینێن ل دۆر مه‌لا ئه‌نوه‌رێ مایى
هه‌كه ئه‌ڤ هه‌ردو كاره هاتنه كرن، دێ گه‌له‌ك تشت بۆ نڤیسه‌ر و ڤه‌كوله‌ران ب ساناهى كه‌ڤیت، چونكو ده‌مێ دهێنه به‌رهه‌ڤكرن، د گه‌ل دا، فه‌ره ئه‌و نڤیسین بهێنه كۆپیكرن و كۆمكرن، داكو د به‌رهه‌ڤ بن هه‌كه ڤییا وه‌كو په‌رتووك بهێنه چاپكرن. چ ئه‌و نڤیسین ب باشى یان خرابی ل دۆر هاتبنه نڤیسین، وى ده‌مى دێ هێزا قه‌له‌مێ وى هێته به‌رچاڤكرن، له‌ورا گه‌له‌كا گرنگه ئه‌ڤ چه‌نده بهێته ئه‌نجامدان و بكه‌ڤنه به‌ر ده‌ستێ خوانده‌ڤان و ڤه‌كۆله‌ران.
1- بیبلیۆگرافیا گۆتارێن مه‌لا ئه‌نوه‌رێ مایى:
پشكا ئێكێ ژ ئه‌ڤێ بیبلیۆگرافیایێ؛ دێ بۆ وان په‌رتووك و گۆتار و ڤه‌كولینا بیت یێن ره‌حمه‌تى ئه‌نوه‌رێ مایى ل سه‌ر به‌رپه‌ڕێن رۆژنامه و كۆڤارێن وى سه‌رده‌مى، ب هه‌ردو زمانێن كوردى و عه‌ره‌بى نڤیسین و به‌لاڤكرین. دڤێت لێگهڕیانهكا باش لێ بهێته كرن، ل به‌راهییێ كه‌سێ پێ رادبیت، فه‌ره بزانیت ل كیشك رۆژنامه و كۆڤاران ئه‌وى بابه‌ت به‌لاڤكرینه، دا كارێ وى ب ساناهیتر بكه‌ڤیت، پاشى ل ئه‌رشیفێ وان چاپه‌مه‌نییان بگه‌ریێت و باوه‌ر ناكه‌م هه‌مى ب ساناهى ب ده‌ست بكه‌ڤن، چونكى ل باژێرێ دهۆكێ مخابن مه ئه‌و ئه‌رشیفێ زه‌نگین نینه..!!
2- بیبلیۆگرافیا نڤیسینێن ل دۆر مه‌لا ئه‌نوه‌رێ مایى:
ئه‌ڤ بیبلیۆگرافیایه، ب دیتنا من دێ ژ یا ئێكێ ب ساناهیتر بیت، چونكى پترییا وان نڤیسینان، چ ل ناڤ به‌رگێن په‌رتووكان، یان ژى ل سه‌ر به‌رپه‌ڕێن رۆژنامه و كۆڤاران، یێن پشتى سه‌رهلدانا بهارا سالا 1991ێ نه، ئانكو ب دیتنا مه دێ ئه‌و ئه‌رشیف ل باژێرێ دهۆكێ بده‌ست كه‌ڤیت. ئه‌ڤ بیبلیۆگرافیایه، ئه‌و ژى دێ بیته چه‌ند پشك، كو ب زمانێن كوردى، عه‌ره‌بى و هنده‌ك جاران فارسی ژى هه‌نه، هه‌روه‌سا په‌رتووك، رۆژنامه و كۆڤار، پاشى مالپه‌رێن ئینته‌رنێتێ، كو دێ بنه كۆمه‌كا بابه‌تێن ژ هه‌ژى كۆمكرنێ و ڤه‌كولینێ، ژ ئه‌ڤان بابه‌تان هه‌كه هاتنه كۆمكرن، دبیت د هه‌ژى بن، كو ببنه په‌رتووكه‌ك و دێ بنه جهێ ڤه‌كولین و گه‌نگه‌شێ بۆ نڤیسه‌ران.
سه‌نته‌ره‌ك، یان بنكه‌یه‌ك ب ناڤێ ئه‌نوه‌رێ مایى
كه‌سێن ره‌وشه‌نبیر و خزمه‌تكارێن گه‌ل و وه‌لاتێ خۆ، به‌رده‌وام رێز لێ دهێته گرتن و په‌یكه‌ر بۆ دهێنه چێكرن، جهێن گشتى ب ناڤێ وان دهێنه بناڤكرن، سه‌نته‌ر و بنكه ب ناڤێ وان دهێنه ئاڤاكرن، ئه‌ڤه ژى ل دویڤ كه‌سایه‌تییا وى كه‌سى دمینیت یێ خزمه‌تكرى كا د چ بوار دا بوویه. هه‌ر چه‌نده به‌رى چه‌ند سالان لایه‌نه‌كێ حزبی ل دهۆكێ ل به‌ربوو تشته‌كێ وه‌سا بكه‌تن، وه‌كو مه گوهلێبوویى، هه‌روه‌سا وه‌كو مه‌زانى مالباتا وى ژى لبه‌ره ڤان هه‌یامان تشته‌كێ وه‌سا بكه‌ن، له‌وا داخوازێ دكه‌ین ئه‌و كه‌سێن تێدا كار دكه‌ن كه‌سێن خه‌مخۆر و شۆلكه‌ر و شه‌هره‌زا بن، بزانن دێ چه‌وان خزمه‌تا وى كه‌لتۆ‌رێ پاشمایێ مالباتا مایێ و بێدۆهێ كه‌ن، كو ژێك ناهێنه جوداكرن و هه‌ردو گوند ژ وى لایێ ڤه ب ئێك مالبات دهێته نیاسین.
تشتێ هه‌تا نوكه بۆ ئه‌نوه‌رێ مایى هاتییه كرن، وه‌كو ناڤلێنان، هه‌تا ڕادده‌كى یا باش بوویه، به‌لێ ب دیتنا مه ناڤێ وى ل سه‌ر هنده‌ك جهان، ئه‌نوه‌رێ مایی ژ وێ چه‌ندێ مه‌زنتره كو ناڤێ وى ل سه‌ر كولانه‌كێ یان جاده‌یه‌كا نه‌یا گشتى بهێته دانان. هه‌روه‌سا راسته مه‌لا بوویه، به‌لێ پتر كارێ وى وه‌كو ره‌وشه‌نبیر و نڤیسه‌ڤانه‌ك هاتییه نیاسین، دیسا وه‌كو جانگورییه‌ك (شه‌هید)، دا باشتر بیت ل شوینا مزگه‌فته‌كێ؛ كو مالباتا وان نوژه‌نكرییه، سه‌نته‌ره‌ك یان بنكه‌یه‌كێ ره‌وشه‌نبیرى ب ناڤێ وى هه‌بیت، داكو ئه‌و كارێن به‌رى نوكه مه به‌حس لێكرین، ئه‌و سه‌نته‌ر دا ب وى كارى رابیت، چونكى مخابنه په‌رتووكا وى (الأكراد فی بهدینان) ئه‌ڤه ل سالا 1960ێ و هه‌تا نوكه هه‌ر ب زمانێ عه‌ره‌بییه و نه هاتییه وه‌رگێڕان بۆ سه‌ر زمانێ كوردى، نه‌مازه شێوه‌زارێ كرمانجییێ. دیسا به‌رهه‌مێ وى یێ دیتر ژى، فه‌ر بوو ئه‌ڤه ژمێژه هاتبانه وه‌رگێڕان.
دیسا ژبیر نه‌كه‌ین، جهێ دلخۆشى و ده‌ستخۆشیێ یه كو ئێكه‌تیا نڤیسه‌رێن كورد/ تایێ دهۆكێ په‌یكه‌رێ وى دایه چێكرن و دانان، ئه‌ڤه ژى ژ خه‌مخۆریا ده‌سته‌كا رێڤه‌به‌ره و كاره‌كێ پیرۆزێ ئه‌نجامدایى.
مه‌به‌ستا مه ژ ئه‌ڤى سه‌نته‌رى، نه تنێ كو تایبه‌تمه‌ند بیت ب ئه‌نوه‌رێ مایى ڤه، به‌لێ خزمه‌تا وان هه‌مى نڤیسه‌ر و زانا و هۆزانڤان و ره‌وشه‌نبیرێن وێ ده‌ڤه‌رێ و كوردان ژى بكه‌تن، وه‌كى چاوا ل ده‌ڤه‌رێن دیتر ئه‌ڤ كاره دهێنه كرن.
هه‌ر بۆ نموونه دێ به‌حسى بابێ ئه‌نوه‌رێ مایى كه‌ین، كو هه‌تا به‌رى چه‌ند سالان، مه نه‌دزانى كو وى ژى هه‌لبه‌ستێن هه‌ین، په‌رتووكێن نڤیسین، لێ پشتى لێگه‌ڕیانه‌كێ، ئه‌م ب سه‌ر چه‌ندین نڤیسینێن وى هه‌لبوویین، هه‌مى مه د په‌رتووكا خۆ (مه‌دره‌سه‌یا مایێ) دا به‌لاڤكرینه. له‌وا فه‌ره لێگهڕیانهكا باش لێ بهێته‌كرن و كۆم ببنه سه‌ر ئێك و لبه‌ر ده‌ست هه‌بن. هه‌روه‌سا مه‌لا عومه‌رێ چه‌لی یێ بێدوهی، كو ژ مالباتا شێخێن مایێ یه، وى ژى كۆمه‌كا به‌رهه‌مان هه‌نه و پترییا وان وه‌كو ده‌ستخه‌ت لبه‌ر ده‌ستن و دشیاندایه بهێنه ڤه‌وژارتن و چاپكرن.. كو سه‌رده‌مه‌كى ئه‌و نڤیسین وه‌كو په‌یره‌و و پرۆگرامێن خواندنێ ل مزگه‌فتان دهاتنه خواندن.
ب هیڤینه، ئه‌ڤ كاره بهێنه ئه‌نجامدان و سالا بهێت سالا 2025ێ؛ بكه‌ینه سالا ڤه‌ژاندنا به‌رهه‌مێن ئه‌نوه‌رێ مایى و مالباتا وان.
* ئه‌ڤ گۆتاره ل رۆژا ساخكرنا بیره‌وه‌رییا وى ل ئێكه‌تییا نڤیسه‌ران/ دهۆك هاته پێشكێشكرن.
