سـایكۆلۆژییا پێڤەچـوونێ ژ دوهـی ل نك کەسێ كـورد
د. نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی *
دهێتە گۆتن هەر گیانەوەرەك گیانەوەرە و نەزانە، لێ ئەڤ گیانەوەرە جارەكا دیتر بسەر وی جهێ ناكەڤت یێ تێدا بزەحمەت بكەڤت و ئێشەك ژ كەس یان جه یان پرەكێ دیتبت، و چ جاران وێ تەحلیێ ژبیرناكت. ئەڤە كەتوارێ سایكۆلۆژیایا گیانەوەرانە، كو زانایێن وەكی دارۆینی و… هتد، ئاماژە پێدای. د پەرتووكا خۆ یا بناڤێ «كوردێن ئیراقێ« (the Kurds of Iraq) ئۆفرا بێنگیۆ (Ofra Bengio)، جارەكا دیتر بیرا مە ل هەمی وان تەحلی و زەحمەتا خەلكێ مە ل سەردەمێ رژێما سەدامێ گۆڕبگۆڕ دیتی، دئینت. سالێن هەشتێیان «جەهنەما كوردان» دهێتە هژمارتن.
وێ رژێمێ نەك تنێ دوژمن، بەلكو كوردێ خزمەتا وی ژی ب چاڤێ نەیار ددیت و ب سەدان ژ وان ل سێدارێ دان و ژ وان ژی برایێ جەلال تالەبانی و گەلەك ژ ئەندامێن پارتا وی، ل دەمەكی وان رۆژا هەڤپەیمانی دگەل هەبی. ئەوێن ئەڤرۆ پشتا خۆ ب پشكەك ژ وان كەس و لایەنێن ئەڤرۆ ل بەغدایێ گرێداین نزانن ئەو هەر ئەوێن دوهینە بەس رەنگ و ناڤێن وان نەوەك ئێكن، بەلێ هزر و دیتنا وان بۆ مە كوردستانیان هەر ئەوە یا بەعسییا هەبی و بەلگە ژی رەفتارێن وانە دگەل مە. و ئەڤە راستیەكا تەحل و نەگوهۆڕ و سایكۆلۆژیایا وانە و بەشەك ژ بناسێن وێ بۆ پەروەردەیەكا هەڤپشك دزڤڕیت، یاكۆ زانایێن وەكی پرۆفیسۆر د. تەقی ك. ئەسەدی ل زانكۆیێن ئەمریكا و بسپۆرێ مەژی و دەمارا و هەروەسا پرۆفیسۆر د. حێسام نۆزەری بسپۆرێ بایلۆژی ل زانكۆیێن فرەنسا و تایوان، دبێژن كارتێكرنێ ل مەژیێ وان و خانەیێن وان یێن دەماری دكەت و بەرێ وان ددەتە وان جۆرە رەفتار و ئاراستەیا هزری.
دەمێ مرۆڤ ڤێ پەرتووكێ دخوینت، یاكۆ پشتا خۆ ب بەلگەنامەیێن بدەست ئەمریكییا كەتین گرێدای، تو دێ بێژی نە بەری 20-30 ساڵا، بەلكۆ دوهی و پار و پێرارە. كا چاوا بۆ شكاندنا كوردا، و تێكنەچۆنا نەخشا «وەتەن عەرەبی» وەلاتێن عەربی پشتەڤانی لێدكر، و كا چەوا توركیا هاریكارییا وێ دكر، و چەوا بناڤێ ئایینی ئەنفال دكرن، و چەوا وان نەك تنێ سەرباز (جێش) و ئیستخباراتێن خوە تێگەهاندین، بەلكۆ (250 هزار) جەحشك یان «فەوجێن بەرگرییا نیشتمانی» ژی وەسا تێگەهاندبین كە «پێشمەرگە كافرن و دڤیا وەك كافر سەرەدەری دگەلدا بێتەكرن و هەر تشتێ وان، هەتاكو نامووس و ژنێن وان بۆ وان حەلالە».
هەتاكو نوكە و بەری چەند هەیڤا ژی هەمان ئەو هەلسوكەفت ژ وان میلیشییایا هاتە دیتن، چ داعش و چ ئەوێن پشتی وان، هێڕشی كوردستانێ كرین. د دیتنا وان دا كوردستانی كافرن و بزاڤا ڤەقەتاندنا خۆ ژ ڤی «وەتەن عەرەبیێ« پیرۆز ددن و پێدڤییە جیهانا ئیسلامی ل دژی ڤێ چەندێ بسەكنت.
ئەم دبینین كو كۆمكارا عەرەبی بۆ شەهیدبوونا چەند كەس ژ گەنجێن بێتاوانێن نەتەوێ نەعەرەبی ل فەلەستینی لسەر دەستێ سەربازێن توندرەویێن ئیسرائیلێ، وەكی سەدان جاران كۆمبووینە، لێ هەر وێ كۆمكارا خودانا «ناڤەك گران و هۆزەك وێران»، نە سالێن هەشتییان و نە دوهی و نە ئەڤرۆ، تنێ پێنج خولەكان ژی بۆ نەتەوەیا كورد و سەدان هزار شەهیدێن لسەر دەستێ وان هاتینەكوشتن، كۆم نەبین و ئەڤە چ دگەهینیت؟
دەمێ مرۆڤ ڤێ پەرتووكێ دخوینیت دزانین یێ پشتا خوە ب نەتەوەیێن «وەتەن عەربی» و هیڤی و قەنجییا وان گرێبدت، پالێ پویشییە، ڤێجا نەخاسمە ئەوێن د ڤێ باهۆزا بەربوویە دەڤەرێ بزاڤا ئێكگرتنا ئێراقێ ددەن. تاوان ژ هندێ مەزنتر هەیە تو وەسا هزر بكەی ئێكگرتنا وەلاتەكی هند پیرۆزە دا تو ب هزاران مرۆڤێن ناخوازن تێدا بژین بناڤێن ئایینی جینۆساید بكی و سەد و بیست مەلیۆن ژ وی نەتەوەی و مەلیارەك ژ وی ئایینی خۆ ل وێ حەشامەتا كۆشتییان بێدەنگ بكەن.
پەرتووك نیشانددت كا سایكۆلۆژیایا بەشەك ژ سیاسەتوان و دەمارگیرێن ناسیۆنالیستێن عەرەب ل بەغدایێ هنگی و نۆكە بۆ ڤێ هزرا خۆ هەمی رێك و چەك و هۆڤاتی ل كوردستانیان جەڕباندین، و یا ژ هەمیان سەیرتر كوردە، یێ تێدا دلێ وی خوەشە د وەلاتەكی دا دێژیت و چاڤێ وی ل مووچێ وێ و قەنجییا وێ یە، بەلێ هەر بەر و دارەكا ڤێ ئاخێ خوینا شەهیدەكێ كوردستانێ ژ هەمی ئایین و نەتەوەەكی یێ پێڤە و گیانێ وان شەهیدان ژ وان سلە ئەوێن ژ بلی ئازادیێ و سەرخۆبوونێ خەیالەكا دیتر دكن، یاكۆ خاڤە و خۆدانێ وێ هزرێ تنێ « پالێ پویشی» یە.
ژێـدەر:ـ
بينيغو، أوفرا (2014): كُرد العراق: بناء دولة داخل دولة، ط.1، دار الساقي مع دار آراس للنشر، أربيل: اقليم كوردستان العراق، 432 ص.
* پرۆفیسۆرێ هـ. /بسپۆرێ سایكۆلۆژییا پەروەردەیی/ زانینگەها زاخۆ
