ئاوازێ چیا و مژێ
محسن عەبدولڕەحمان
رەخنە:
ب تەماشەکرنا ڤی کەڤالێ نەریتی و کەساتی سادە ژ شڤانێ ب جلکێن فولکلۆری و بزنان..، دشیاندایە بو چەندین خواندنگەهـ یان تەرزێن هۆنەری بهێتە ڤەگەڕاندن، لێ یا ژ هەمیان نێزیکتر: هۆنەرێ مللی – فولکلۆرییە (Folk Art)، کو «هۆنەرێ مللی زاراڤەکە بو هەمی کارێن بدەست دهێنە چێکرن دهێتە گۆتن، ژ وانا نیگار، داتاشین، ناڤمالی تا پیدڤیێن کەسی وەکو: پارزین، گورە، دەستبلین، شرۆخە و دۆخین…، پتریا کولتۆرێ مللی دەربڕینێ ژ ژیانا رۆژانەیە و ڤەگێڕانا چیرۆک و ئەفسانەیێن مللییە»(1).
هۆنەرێ مللی:
ژ ژیوارێ جڤاکی دەرڤەی ئەکادیمیبوونێ ل سەر دەستێ ئەوان هۆنەرمەندێن خۆ فێرکرین پەیدابوویە، لەورا رەنگڤەدانا گیانێ کومەکی ل شوینا هزرێن تاکێن ڤەدەر لێ دیارە، د گۆتارەکێدا بو رۆژنامەیا (Huffington Post – هافینتۆن پۆست)دا، ئەمیندارێن مۆزەخانەیان (ستیفانی نابی و کاترین فوتەر) بابەت شرۆڤەکرن ب گۆتنا: «د ژیواریدا بابەت گرێدای بەردەوامیدانێیە ب نەریتان و پاراستنا وان د دەمەکیدا گوهۆرینێن مەزن رووددەن، هۆنەرێن مللی جۆرە سەقامگێرییەک تێدا هەیە.. و رابووری دپارێزین:»
هۆنەرێ ئاشۆپی/ فانتازی (Dreamlike/Fantasy Art):
(سەقایێ مژەوی و چیایێن ب ئەوران داپۆشی، ژنا پرچ بەردای دگەل ژەنینا بلۆرێ بو بزنان ئەوان دەرڤەی دەمجهی دیاردکەت، کەڤال هایدانێ ب هەستەکا ئاشۆپی یان ئەفسانەیی ددەت، ئەڤ شێوازە پتر ژیواری ب ئاشۆپا فانتازی دشێلیت).
بۆهایێ هۆنەری و جوانناسی:
هەر کارەکێ هۆنەری ب هندەک پیڤەران بۆهایێ خۆیێ هۆنەری و جوانناسی هەیە،
د تەماشەکرنا ڤی کەڤالیدا ئەڤە دهێتە دیتن: سەقایەکێ ئارام و سێهربەند و ئەوران پشکا مەزن ژ دیمەنی ڤەگرتیە، کو هەست خۆش پەیداکرییە، هەروەسا رەنگ د ئارام و دەستنیشانکرینە، رەنگێن جۆنێ ڤەبی (قەهوائی) و گەور و سپی دزالن.. ئەڤ هەڤسەنگی و گۆنجاندنا رەنگان سەقایەکێ ئارام بو دیتنێ ئافراندییە،
هێماگەرییا کەڤالی:
دیمەنێ شڤانێ بلورژەن و کچا پرچ بەردای و بزنێن سپی د خوەزایەکا گەور و مژەویدا، کو ل پشت وان چیانە و ل هنداڤ تاکێن دارێن ب کولیکێن سۆر شۆربووینە، ئەگەر دار هێمایێ پێتبوون و گەشبوونێ بیت، بشکۆژێن سۆر هێمایێ دەربوونا کانییا دلداریێیە، هەموو تۆخم پیکڤە هایدانێ ب هەبوونا ئەفسانەکی ددەن، بلور ئالاڤێ مۆزیکێ ئاماژەیە بۆ ئێکبوون و هەڤتمامکرنێ د ناڤبەرا بانگا سرۆشتی – گیانێ هەلاتگەری – و مرۆڤیدا، دیسان بزنێن سپی دبیت هێمایێ پاکیێ بیت، ئەڤ هویرییە بینڕای ڤەخواندنا تەماشەڤانییە بۆ هزرکرن و ئاشۆپەکرنا ڤەگێڕانا چیرۆک و سەرهاتییەکێ د ناڤ کەڤالیدا(2).
تۆخمێن بینڕای:
بکارئینانا رەنگ و خیج و رۆناهیێ… درێژییا پرچا کچێ و بلورا شڤانێ لڤینەکا نەرم و شل ل دیمەنی زێدەدکەت، کەڤال تێکەلکرنە د ناڤبەرا هۆنەرێ فلکولوری و وێنەکرنا ئاشۆپی، پێگەهێ – وچعیە – کەساتییان هایدانی برەنگەکێ کارلێکی و تێهزرینێ ددەت، ئانکو کەڤال بیاڤێ هزرکرنی د چیرۆکێدا و راڤەکرنا رامانێن ڤەشارتی، هوسا زێدەباری بۆهایێ هزری ل بۆهایێ جوانناسی زێدەدبیت. کەڤالی بگشتی سەقایەکێ ئارامێ دلینی و ڤەگێڕانێ پیشاندایە.
رەخنە:
د رەخنەیا هەر کارەکێ هۆنەری یان وێژەییدا فەرە بابەتییانە ل ئالیێ ئەرێ و نەرێ و خالێن هێز و لاوازیێ بنێرین، سەرباری جوانناسییا کەڤالی، لێ ژ خالێن سست ژ ئالیێ هۆنەریڤە نەیا ڤالایە، کو د شیاندایە بهێنە چارە و راستڤەکرن، وەکو مژ پشکەکە ژ رووبەرێ هۆنەریێ کەڤالی، لێ هویریێن چیا ڤەشارتینە کو وەک سیبەر دیارن.
د پتریا کەڤالین نیگارکێشێن کورددا، گرنگیێ ب ناڤەرۆکێ و لایەنێ هزری ددەن، ل سەر حسابا لایەنێ هۆنەری وەکو نشتەرگەرییا مرۆڤی، د ڤی کەڤالیدا هویریێن دەستان (گرێجکێن تبلان ولڤینا ژەنینێ) و دێمێ کەسان (روی، دفن، ئەرزنک) ناهێنە دیتن، تاکو پرچێ بەردای وەکو کورز دیارە، دیسان چ زەمینە کو شڤان و بێری و بزن ل سەر راوەستن دیارنینن، دشیاندابوو سیبەرەکا سڤک دیاربکەت بێی دیمەن خوەزایا ئاشۆپێ ژدەستبدەت(3).
رەنگ:
هەڤسەنگییا رەنگان هێزێ ددەت کەڤالی، لێ خۆلیکی و گەور ب ئێک رەنگی دیاردکەت و ئەڤە راکێشانا چاڤی کێمدکەت! ژبلی کەپەنێ شڤانی د شیاندابوو رەنگان ل جلکێن کچێ و موویێ بزنان ژی زێدەبکەت. لێ ئەڤا ئەزێ بینەر ب رەخنە دبینم، دبیت نیگارکێشێ ب زانابوون کربیت و، ئەوا ئەز دبینم لاوازی کەسەکێ دی ب خالا هێزێ و ژ هەڤگرێکا – سیاق – شێوازێ فولکلۆری ببینیت.
ژ چەند ئەگەران کەڤالی کارتێکرنا دەروونی و بهایەکێ بیردانکی بۆ بینەرێ سەر ب جڤاکی شڤانڤە هەیە، وەکو پەیوەندیا رەوشەنبیری کو رەنگڤەدانا ژیان و چیرۆکێن وان یێن کولتورییە، هەروەسا خەریبی و پەرۆشی بو سەردەمێ سادەیێ و ڤەگەڕیانە بو سرۆشتی، د بیردانکا کومەکیدا کەڤال سەربۆرەکا هەستەوری و دلینییە، بیردانکا بینەری هانددەت و کاریگەرییەکا نەهێتە ژبیرکرن لدەڤ دروستدکەت.
ناسنامە:
بو دەستنیشانکرنا ژیێاتی و ناسنامەیا کەڤالی هەر ژ ئاڤریا ئێکی بشێوەیەک ڤەبڕی ناسنامە دیاردبیت، وەکو جەمەدانی و کەپەنێ شڤانی، دیسان بزن بشێوەیەکێ بەرفرەهـ ل دەڤەرێن چیایی یێن ب مژ و ب ئەور دهێتە بخودانکرن،
(1) (https://www.nationalgalleries.org/art-and-artists/glossary-terms/folk-ar)
(2) د. نائله المنیر المحمودی، مدلول الدلالات الرمزیه فی اللوحه التشكیلیه، مجله اڵاكادیمیه للعلوم اإلنسانیه والاجتماعیه، عدد 23- دیسمبر 2022، ص338- https://mhs.academy.edu.ly/ar/j.
(3) سعید درویش – ا. د. عبدالله السید- د. محمد محفل، الرمز والرمزیه قی الفن التشكیلی، مجله جامعه دمشق ااعلوكم الهندسیه المجلد التاسع والعشرون- العدد الاول-2013. ص509 – 670.
