شرۆڤەیه‌ك بۆ هۆزانا (سەر)..
ئیسماعیل بادی
پڕی ڤی واری سەر بووینە
سەرێن ڤالا و پڕ گازندە
سەرەک هندا و هێزا هلدانێ نەمایە
سەرێ دی ل وێڤە داماییە
کانێ یە سەر؟
ڤی وەلاتی سەرەک دڤێتن
سەرێ خوە ب سەرێ وان ڤەنیت
بۆ بشکوریت
رۆندکا ژ چاڤا زیز کەتن
ئاوازا تێدا بژەنیت
ب ئالایی ب هونیت
ئازاد کەت هەموو سەرەکی
بلند بفڕیت
سەرێن ئاڤا بن ئەزبەنی
شرۆڤه‌یه‌ك دەربارەی هۆزانێ
پارچا ئێكێ
هۆزانا (سه‌ر) یا نڤیسه‌ر و ره‌خنه‌گر و ڤه‌كۆله‌ر و ئه‌كادیمی (د. نعمت اللە نهێلی)، هاتیە نڤیسین و ل تۆرا فه‌یس بووكێ هاتییه به‌لاڤكرن، ده‌قه‌كێ تژی چه‌ڤه‌نگ و په‌سن و داخازییه. دەربارەی مرۆڤی و ئازادییێ دپه‌یڤیت.
ده‌ستپێكا هۆزانێ، ب وەسفکرنا (سەر)ی دەست پێدکەت «پڕی ڤی واری سەر بووینە». ئەڤە دەردئێخیت، کو مرۆڤ یان ملله‌ت ب ژیانەکا پڕ ژ نه خۆشی و ئارێشه و به‌ربه‌ستان دژین. ل ناڤەندا هۆزانێ، پرسیاره‌كا فەلسەفی ئازراندییه، هۆزانڤان پرسیار دكه‌ت «کانێ یە سەر؟»، کو ئەڤە پرسیارەکە دەربارە خودی یا (ژات) مرۆڤی و کەسایەتییا وی. ئەڤ پرسیارە بنەمایێ فەلسەفەیێ و دەربارەی نەزانینا مرۆڤی ژ خۆ یه. هه‌روه‌سا ئاماژه‌یه‌كا سیاسی دگه‌هینیت كو «ڤی وەلاتی سەرەک دڤێتن»، به‌رچاڤ دكه‌ت کو مرۆڤی پێدڤییا ب وەلاتەکی ئازاد و سەربەخۆ هەیه. ئەڤ دیمەنە ئاماژێن ئاشكرانه ب دیتنا خەونا نەتەوەیی و سیاسی ببیته كه‌توار و مروڤ تێدا بژیت.
ل دووماهییا هۆزانێ، هۆزانڤانی مژارا ئازادییێ ئاراسته كرییه كو هۆزان ب هیڤییەکا بلند ب دووماهی دهێت: «ئازاد کەت هەموو سەرەکی / بلند بفڕیت». ئەڤ هه‌ڤۆكه ئاماژەیێ ب ئازادییا ته‌مام دکەت، هەم جەستەیی و هەم ڕۆحی.
بۆچی «سەر» کرییە بابەتا سەرەکی؟
چه‌ڤه‌نگێ سەرەکی: «سەر» ل ڤێ هۆزانێ دا، نە تنێ ئەندامەکێ جەستەیی یه، بەلکو چه‌ڤه‌نگێ:
عەقل و بیرکرنێ: ئانكو سەر شوینا عەقل و هزرێ یه. کەسایەتی و خودی: سەر نیشانا کەسایەتییا مرۆڤی یه. شان و کەرامەتێ: «سەرێ ڤالا» پاشڤه‌مان و بێ كه‌رامه‌تیێ یه، پڕی گازنده و به‌رزه و هێزا خۆڕاگریێ نه‌ما بیت. لایەنێ فەلسەفی: هۆزانڤانی «سەر» وەکو ناڤەندا بیرکرنێ و هشیارییێ هێڤ دكه‌ته ره‌وشا هه‌یی. پرسیارا «کانێ یە سەر؟» د راستیێ دا پرسیارەكا فه‌سه‌فی یه!! «کیێ مە؟ چیێ مە؟»
لایەنێ سیاسی و نەتەوەیی: «سەر» لڤێرە دا؛ زێده‌باری چه‌ڤه‌نگا سەربەخۆیی و ئازادییا نەتەوەیی یە. «سەرێن ڤالا» ئاماژە یه بۆ ڤه‌مانێ، به‌رامبه‌ر وان هنده‌ك سه‌رێن دی «سەرێ دی ل وێڤە داماییە»، ئانكو ئه‌و ژی حێبه‌تی ماینه و چ د ده‌ستان دا یان د هزر و بۆچوونێن وان دا نینه.
گۆهۆڕین و پێشڤه‌چوون: ل ده‌ستپێكێ هه‌تا دووماهییێ «سەر» گۆهۆڕینان دبینیت:
ل ده‌ستپێكێ: «پڕی ڤی واری» (پڕه ژ ئازار و بێ شییان و دامایی)، ل دووماهییێ دا: «ئازاد» و «بلند بفڕیت»، ئه‌ڤه هیڤییێن هه‌ر مروڤه‌كی نه كو ئازاد بژیت و بلند بفڕیت.
پارچا دویێ
هه‌ڤۆكا «رۆندکا ژ چاڤا زیز کەتن»، ئاماژە یه بۆ دلۆڤانیێ. «رۆندکا ژ چاڤا» ئاماژە ب رۆندكا یان وێنە و دیمه‌نێن نه خۆش یێن کو ژ چاڤان پەیدا دبن. «زیز کەتن» ب ڕاڤه‌یا دەرئێخستن و پاقژکرنە، واتە مرۆڤ دڤێت خۆ ژ ئەڤان تشتێن نەرێنی ڕزگار بکەت. «ئاوازا تێدا بژەنیت»: «ئاواز» سمبۆلا ژیان، خۆشی و هونەری یە. هۆزانڤان دبێژیت کو پشتی پاقژکرنا چاڤان، مرۆڤ دشێت ئاوازا ژیانێ د خودیێ خۆ دا ببینیت و (بژه‌نیت) ئانكو گه‌شه‌یێ پێ بدەت. «ب ئالایی ب هۆنیت»: «ئالا» سمبۆلا ئاشتی، نیشان و نەتەوەیی یە. «هۆنین» ب واته‌یا پەروەردەکرن و گەشه‌کرنێ یە. ئەڤ هه‌ڤۆكه ئاماژەیه کو مرۆڤ ب ئاشتی و هەڤپەیمانیێ دێ شێت گەشەیێ بکەت. «ئازاد کەت هەموو سەرەکی»، هه‌ڤۆكه‌كه، کلیلا سه‌ره‌كی یا هۆزانێ یه. «هەموو سەرەکی» ئاماژێ ب ته‌مامییا لایەنێن مرۆڤایەتییێ دکەت – عەقل، هەست، خەون، ئارەزوو. هۆزانڤان ب ئازادییا ته‌مام باوەر دکەت.
«بلند بفڕیت»: «فڕین» سمبۆلا ئازادییا تەمامه، بەرفرەهبوون و گەهشتن ب ئارمانجانە. ئەڤ دیمەنه دووماهی نیشانا هیڤی و خۆشبینییا هۆزانڤانی یە.
«سەرێن ئاڤا بن ئەزبەنی»: دووماهییا هۆزانێ، ب ئەڤێ هه‌ڤۆكا چه‌ڤه‌نگی تەمام دبیت. «ئاڤ» چه‌ڤه‌نگێ پاقژی، ژیان و نویبوونەڤێ یە. «ئەزبەنی» ئاخفتنه ل گه‌ل كه‌سه‌كی، كو دبیت ئه‌و (سه‌ر)ێ به‌رز و بلند بیت یێ هۆزانڤان داخواز دكه‌ت و لێ دگه‌ڕیێت داكو مرۆ‌ڤان بكه‌ته ئێك و خه‌ونا وان بجهـ بینیت.
د ئاڤاهییێ هۆزانێ دا، ب دیتنا من چه‌ند خاڤییه‌ك تێدا پێشچاڤ دبن، وه‌كو په‌یڤا «نەمایە» ژ لایێ رێزمانی ڤه نه هند یا سه‌ركه‌فتییه ل گه‌ل هه‌ڤۆكا هۆزانێ، د رێزێن دبن دا، ژ كۆمێ به‌ر ب كتێ چوویه، جوانتر بوو هه‌ر ب كۆم ئاخفتبا «سه‌رێ دی/ داماییه». هه‌روه‌سا هه‌ڤۆكا «بۆ بشکوریت»، دڤیا (ب) دیتر د ناڤبه‌را هه‌ردو په‌یڤاندا هه‌بایه، چونكو (ب) په‌یڤا (بشكورین) یا په‌یڤێ ب خۆیه.
ئه‌ڤ هه‌ڤۆكه «بلند بفڕیت»، بۆ تاكی هاتییه، هه‌كه ب كۆم با ب دیتنا من دا هێزه‌كا دیتر ده‌ته ده‌قێ هۆزانێ، چونكی ل دویڤدا ژی هه ر كۆم ئاخفتی یه. دیسان هه‌ڤۆكا «سەرێن ئاڤا بن ئەزبەنی»، ژ لایێ خالبه‌ندیێ ڤه، دڤیا كۆمه‌ك –فارزه (،) د ناڤبه‌را هه‌ردو په‌یڤاندا هه‌با. پاشی پشتی په‌یڤا (ئه‌زبه‌نی) چه‌ند خاله‌ك و نیشانێن حێبه‌تییێ (سه‌رسۆرمانێ) هاتبانه دانان.
ئه‌نجام
ل دووماهییێ، د. نعمت اللە نهێلی هێمایێ «سەر» وەکو چه‌ڤه‌نگه‌كێ فرە- لایەن ب کارئینایە، کو تێدا عەقل، کەسایەتی، شییان، ئازادی کۆم دبنەڤە. ئەڤ هۆزانە نە تنێ دەربارەی تاکەکەسی یه، بەلکو دەربارە ته‌ماما مرۆڤایەتیێ و خەونا ئازادییا وان دپه‌یڤیت.
ئەڤ هەلبژارتنا هێمایێ «سەر»ی وەک مژاره‌كا سەرەکی دەردئێخیت كو هۆزانڤانی شه‌هرەزایی و هزره‌كا كویر هه‌یه بۆ ب کارئینانا چه‌ڤه‌نگان و دروستکرنا پەیوەندییان ل ناڤبەرا بیر و هەستان، تاک و کۆم، نوكه و داهاتی دا.
