چەكدانانا پەكەكێ و رۆلێ هەرێمێ د پرۆسەیا ئاشتیێ دا
شێرزاد نـایف
فەلسەفەیا ئاشتیێ و بدەستڤەئینانا ئاشتیێ گەلەك رویێن خۆ یێن جۆرە و جۆر هەنە و هەر كەسەكی هزرەكا جوداترە ژ یێ دی هەبوویە، یێ هەی دبێژیت یێ ئاشتیێ بخوازیت رامانا وێ ئەوە كو شەری وی نەكەی یێ ئاشتیێ دخوازیت. یێ هەیی دبێژیت رامانا ئاشتێ ئەو نینە كو شەڕ نەمینیت، چونكو هەتا هەتایێ ناكۆكی هەیە. لێ ب گۆرەیێ مەرەما چەك هلگرتنا كوردان ب شێوەیەكی گشتی، بۆ خۆ پاراستنێ بوو، هەروەسا ناچاركرنا دەسهەلاتا دەولەتێ كو بهێتە سەر میزا دانوستاندنێ و دەستپێكرنا پێڤاژۆیا چارەسەریا دیموكراسی.
پەكەكێ ب بڕیارا چەكدانان و خوە هەلوەشاندنێ، بڕیارەكا پێدڤی دا و باشترە ببێژین، گونجایترین بڕیار و هلبژاردە بوو ژ بۆی دەستپێكرنا پێڤاژۆیا چارەسەركرنا دۆزا كوردی ل باكوور ب شێوەیەكی یاسایێ فەرمی.
لێ ب دیتنا نڤیسەرەكێ كورد ل ئەلمانیا (ئازاد بەرواری) كو د گۆتارەكا خۆ یا ب مانشێتێ (بەنیشتێ رۆژنامەگەریێ) ئاماژە ب بابەتەكێ وەسا دابوو كو ل تویتەكا خۆ ژی دا دبێژیت؛ دا پتر د جهێ خۆ دا بیت، كو ئەڤ وەرچەرخانا دیرۆكی ب شێوەیەكی هاتبا بەرهەڤكرن و ئەنجامدان، كو بكاریبا مۆهرا خوە ل ڕۆژەڤا دیرۆكێ بێخینە. بۆ میناك، پشتی خەباتا چەكداریا چل ٤٠ سالان بڕیارا چەكدانانێ هات داین! لێ ئەگەر ژبۆی ڕێزگرتن ل خەباتا چل سالیا چەكداریا پەكەكێ چل پارچێن چەك بۆ پێنگاڤا ئێكێ هاتبان دانان و سۆتن. هەروەسا چەك ژ پارچەیێن جۆراوجۆر هاتبا پێكهاتن؛ بۆ میناك ژ (سیمینۆف – جفتە و گ ٣ و هتد هەتا (ئاڕ پی جی) و هتد. هەروەسا چل شەڕڤان (بیست شەڕڤانێن ژن و بیست شەڕڤانێن خۆرت، ئەڤژی دا بەرسڤەك دیرۆكی بیت ژ بۆی پشكداریا خورت و قیزێن كوردستانێ د خەباتا چەكداریێ دا. لێ ئەگەر دیرۆكا چەكدانانێ هاتبا پاشئێخستن بۆ ١٤تەباخێ؛ دا پڕ ڕامانتر بیت، ژ بەر كو شەڕێ چەكداری ل ١٤هەیڤا ٨ ل سالا ١٩٨٤هاتبوو دەستپێكرن.
مەساجا ڤیدیۆیا بەرێز ئۆجەلان پشتی سالا ١٩٩٩ئەڤ بۆ جارا ئێكێ بوو، تێدا گەلەك خال هاتبوون دەستنیشانكرن، بۆ میناك واتەیا خەباتا چەكداری نەما، ژبەركو هەمی ئارمانجێن مە وەك كوردان دخواستن، وێ بهێت جهبجهكرن ل چارچووڤەیێ (هەڤوەلاتیا مۆدێرن و واتە نویدەم)؛ ئەڤ تێ واتە هندێ كو دەڤەڕا كوردان ل ئالیێ خەلكێ دەڤەرێ بهێنە بڕێڤەبرن. كو توركیا ژ بۆ ٢٥ دەڤەران بهێت پارڤەكرن، ژ وانا ٧ دەڤەر ل ئالیێ كوردان بهێتە بڕێڤەبرن و ١٨ دەڤەر ژی ل ئالیێ توركان ڤە بهێت بڕێڤەبرن. و زمانێ كوردی ژی ب شێوەیەك فەرمی بهێت ناسكرن و دانپێدان و ب گۆڕەی دەستوورا توركی بهێت پاراستن.
هەژی گۆتنێ یە كو هەتا كو ئەتاتورك د ژیانێ دا، دەولەتا توركی ئێك پارچە و نەپارچەكری بوو. لێ پشتی كو ئەتاتورك مری، سیاسەتمەدڕێن هینگی ل سالێن ١٩٤٠ پێشوازی ل دێلێگاسیۆنەك ئەوڕۆپی و ئەمەریكی كرن، وێ دێلێگاسیۆنێ گۆتە توركان ئەم پسپۆڕێن كەش سەقایێنە، دێ ل گۆڕەی ڕەوشا ئاڤ هەوایێ توركیا دێ توركیا بۆ هەفت دەڤەران هێتە دابەشكرن واتە پارچەكرن ((ئێگە – ماڕماریس – ئاك دەنیز – قەرەدەنیز – ئیچ ئەنادۆلۆ – دۆوو و گەنەی دۆوو)).
(كەنعان ئێڤێڕن) بڕێڤەبەرێ كۆدەتا یا سەربازیا ل مەها ئیلۆنا ١٩٨. ل سالا ٢٠٠٧داخۆیانیەك دا، گۆت توركیا دڤێت بۆ حەفت دەڤەرێن باژێڕڤانیێن خوەسەر بهێتە پارچەكرن. هەروەسا گۆت ئەڤ دیتن و بۆچوونێن من بوون ل سالا ١٩٨٠، دەمێ مە دەسهەلاتا توركیا گرتیە دەستێن خوە، لێ ڕەوشا هینگی یا سیاسی نەیا بەرهەڤ بوو ژبۆ پێنگاڤەكا ب ڤی شێوەیی. ل كۆمبوونێن سەربازیێن هێزا ناتۆ ل ئیاتالیا ئەفسەرەكێ ئەمەریكی بۆ جارا ئێكێ نەخشەیەكا ڕۆژهەلاتا ناڤین بەلاڤ كر كو تێدا كوردستان ب هەرچار پارچەیێن خوەڤە ب ئاشكەرایی هاتبوو دەستنیشانكرن. هەروەسا ل یۆنانستانێ ژی ل كۆمبوونەكا سەربازیا نهێنی یا ناتۆ هەمان نەخشە یا ڕۆژهەلاتا ناڤین هاتبوو بەلاڤكرن كو تێدا كوردستانا مەزن ب ئێك پارچەی هاتبوو دەستنیشانكرن. ڤان جۆرە نەخشەیان ڕەوشا دەروونیا ئەفسەرێن توركی، تەڤلهەڤ كربوو و ببوو سەدەما گفتوگویێن سیاسی یێن خورت ل میدیا توركی دا.
لێ بالكێشتر ئەوە كو كو سەرۆك كۆمارێ توركیێ ڕەجەب تەییب ئەردۆگان ژی ل سالا ٢٠١٣ب ئاشكەرایی گۆت كو ل سەردەمێ دەسهەلاتداریا ئۆسمانیان دا ڕێڤەبەریا دەولتێ ل سەر دەڤەران هاتبوو پاڕڤەكرن، بۆ میناك دەڤەرا كوردستان/دەڤەرا لازستان واتە دەڤەڕا بەر كەنارێ دەریا ڕەش و.. هتد.
لێ ڤان گوهۆڕینێن كو دهێنە پێش ل باكوور و ل ڕۆژئاڤا، هەروەسا پێنگاڤ ب پێنگاڤ ل ڕۆژهەلات ژی، ب پرانیا ڤان هەمی گوهۆڕینان هەڤلێرا پایتەختە، واتە دەڤەڕا مەیە ل هەرێما كوردستانێ ئانكو باشوور. ئەڤ چەندە ژی ئێك ژ بەندێن هەری گرنگ یێ ستراتیجی و پەیرەو و پرۆگرامێ پارتی دئینیتە بیرا مە. كو پارتی ل كۆنگرەیێ خۆ یێ نەهێ بۆ ڕابەرایەتیا شۆڕەشا گولانا پێشكەفتنخواز ب ئاشكرای و دویربینیەكا خوەدی ئەزموون؛ داكۆكی ل سەر هندێ كریە كو پارتی د بزاڤا خۆ یا شۆڕەشگێڕی دا دو ئارمانج هەنە. یا ئێكێ خەباتە ل چارچووڤێ ئاخا كوردستانا ئیراقێ، بۆ ب دەستڤەئینانا مافێن ڕەوایێ گەلێ كوردستانێ. هەروەسا ئامانجا وی یا دووێ ئانكو یا دویر، پشگیری و هاریكاریكرنا خەباتا گەلێ مە یە ل پارچێن دن یێن كوردستانێ بێ كو دەستێوەردانێ ل بڕیاڕا وان یا سیاسی بكەت، بەلكو ڕێزگرتن ل بڕیارا ڕابەرایەتیا وان پارچێن دن یێن كوردستانێ كو چاوا بڕیار ل چارەسەریا پرسگرێكا كوردستانێ دكەن ل گەل دەسهەلاتا مەركەزی.
بەری كو پەكەكە ل دەستپێكێ دەست ب شەڕێ چەكداری بكەت، ب دەستپێشخەریا پارتییا مە و بڕیاڕا سەركردایەتی و ڕابەرایەتیا جەنابێ بارزانی ژ بۆ ڕاهێنانێن لەشكری و شەڕێ پارتیزانی، پارتی ڕێك ل گەریللایێ نەهێتەگرتن بۆ دەڤەرا ژێر دەسهەلاتا پارتی و شۆڕەشا گولانێ، داكو ل گەل پێشمەرگێ كوردستانێ پشكداری ل هندەك چالاكیێن لەشكری بكەن، داكو فێرببن چاوا ل باكوور دەست ب شەڕێ چەكداری بكەن. هەر ب دیتنا وی نڤیسەرێ ناڤبری دبێژیت كو واتە پارتی ڕۆلێ خۆ یێ دیرۆكی ب ئەمانەت و ب پەرسیارەتی لەیزی، ل دەمێ پێدڤی دەستپێشخەربوو بۆ شوڕەشا باكوور بۆ دەستپێكرنا خەباتا چەكداری، نها ژی دەستپێشخەر و پشتەڤانە بۆ چەكدانانێ، هەروەسا ل ڕۆژئاڤا ژی ل دەمێ تەنگاڤیان شەڕێن ل كۆبانێ ل دژی (تیرۆریستێن داعش) پێشمەرگەهێ باشوور ب بڕیارا ڕابەرایەتیێ ڕۆلەكێ دیرۆكی یێ هەری ب ڕومەت لەیستن و ب ئەركێ خۆیێ نیشتمانی ڕابوون ل گۆرەی ستراتیجی و پەیڕەو و پرۆگرامێ پارتی دیموكراتی كوردستان. كو ل دەمێن تەنگاڤ دا پشتەڤانێ برایێن خوە ل پارچێن دن یێ كوردستانێ كر، لێ بێ كو زالدەستی ل سەر بڕیارا وان یا سیاسی بكەت. ڕێز ل بڕیارا سیاسی یا دەڤەرێن دن یێن كوردستان ب بەرپرسیاریەتیەك مێژووی دگریت، لەوما هەرێما كوردستانێ بوویە جهێ باوەریێ ژبۆ چارەسەرا سیاسی ل سەر ئاستێ ناڤخۆ و ئیقلیمی و نێڤنەتەوی دا.
