حـوكمەتـەكـا بـێ خـاك
مـوسـەدەق تـۆڤـی
ئێك ژ پێدڤیێن هەرە گرنگ بۆ هەركەسەكی تایبەت كەسێ خێزاندار ئەوە خودانێ ئاڤاهییەكی بیت ئەو و خێزانا خوە تێڤە بژبن. هەروەسا ئەركێ دەستهەلاتێ یە ئاڤاهی یان پارچە ئەردەكی بۆ وی كەسی دابین كەت، ئەو پەیداكرنە ب دانێ بیت یان ب رێكا سازیێن هەروەوەزی بیت. دگەل زۆربوونا هژمارا مرۆڤان و كۆچبەربوونا خەلكی ژ گوندان بۆ باژێران و دروستبوونا ئاریشەیێن نیشتەجێبوونا خەلكی ل باژێران، ل گەلەك وەلاتان حوكمەتان خوە ل ڤێ مژارێ كرە خودان، هەر حوكمەتەكێ ب رێكەكێ و شێوازەكی چ راستەخۆ بیت یان ب رێكا كۆمەلەیێن هەروەزیێن نیشتەجێكرنێ، دەست ب دابەشكرنا پارچەیێن ئەردی ل سەر فەرمانبەران كر كو پرانییا خەلكێ باژێران ژێپێكدهات و ب رێكا پێشینە (سلفە) یان هاریكارییا وان د ئاڤاكرنێ دا كر. ب ڤی رەنگی ل دووڤ سیستەمەكێ و هەژی و هەژیتر هەر فەرمانبەرەك (راستترە بێژین هەر مووچەخۆرەك) دبوو خودان خانی، د ڤی سیستەمی دا سالێن خزمەتێ، باوەرنامە، مووچە، خێزانداری و هژمارا زارۆكان بەرچاڤ دهاتنەوەرگرتن.
دەمێ ئەرد بەرەف كێمبوونان ڤە دچوو و زێدەبوونا دابەشكرنا ئەردی زیان دگەهاندە بەرژەوەندیێن نەتەوەیی و وەلاتینیێ، وەك كێمبوونا بەروبیاڤێ پێدڤی بۆ چاندنێ و پرۆژەیێن پیشەسازی و ئابۆریێن دیتر بیرۆكا ئاڤاهیێن بلند (ئەپارتمان) هەر ئاڤاهییەكێ ب دەهان شوقە ب خوەدگرتن كەتە د پرۆسەیا نیشتەجێكرنێ دا حكومەتێ، سازیێن هەرەوەزی، سازیێن وەبەرهێنان و سەرمایەداریێ دەست ب ئاڤاكرنا ئەپارتمانێن بلند كر و هەر ئەپارتمانەكێ ب دەهان بەلكی ب سەدان شوقە ب خۆڤە گرتن، د ڤێ پرۆسەیێ دا هەم پێدڤیێن خەلكەكی بۆ نیشتەجێبوونێ دابینكرن هەم سنوورەك ژبۆ رێژەیا كێمبوونا ئەردی بۆ پێدڤیێن دیتر هاتەدانان.
د هەردو پرۆسەیێن نیشتەجێكرنێ دا جۆرێ ئەردی ب گرنگی ل بەرچاڤوەردگرت، ئەو ژی هندی د شیان دا بیت ئەردێ چاندنێ ل كێمیێ نەدەت و دابەشكرنا ئەردی و ئاڤاكرنا ئاڤاهیێن بلند ل ئەردێ بەردین (صخری) بیت ئانكو ئەردێ ب كێر چاندنێ نەهێت یان مفایێ وی بۆ چاندنێ یێ كێم بیت.
پشتی سەرهلدانا 1991 و دامەزراندنا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ پتر ژ هەروەلاتەكێ دی پێدڤی ب دابەشكرنا پارچەیێن ئەردی بوو، سەدان هزار فەرمانبەر و پێشمەرگە و زیندانیێن سیاسی و پەنابەرێن زڤرینەڤە و كادرێن حزبی و سازیێن راگەهاندنێ و هونەرمەند رۆژنامەڤان و نڤیسكار و پێشەكار و یێن دی پێدڤی ب پارچەیێن ئەردی بوون، حوكمەتا هەرێمێ مەردانە و ب دەستبەلاڤی دەست ب دابەشكرنا پارچەیێن ئەردی كر و هەتا نها ژی یا بەردەوامە، بەلێ بەلاڤكرنەكا بێ سەروبەر و بێی بەرچاڤوەرگرتنا هندەك بنەما و رێنمایێن قانوونی و هەژیایتی و هەژیتریێ، مفاداربوون و نە مفا‌داریێ و نەبوونا دادپەروەریێ دەست ب دابەشكرنێ كر. زێدەباری باندۆرا شەرەنیخا حزبایەتی و مایتێكرنا حزبان و مایتێكرنا كەسێن خوە ژ دەستهەلاتی بلندتر دبینن، یا ژ هەمووێ خرابتر گرنگی و پێدڤییا ئەردی بۆ ئەڤرۆ و پاشە رۆژێ ل بەرچاڤوەرنەگرت، ئەردێ پێدڤی بۆ چاندنێ بەرەف كێمیێ بر، شاش نابم هەكە بێژم فەرمانا ئەردێ خێر تێدا هەی راكر، نە كەسێ هزر ل بەرژەوەندییا گشتی كر نە ل پاشەرۆژێ. د دەمەكی دا د شیان دا هەبوو و شوینگر ژی هەبوون ئەردێ چاندنێ ژ دەست نەدەن، نموونە گەلۆ ئەگەر ل شوینا ژ دهۆكێ بەرەف دەشتا سلێڤانەییان؛ ژ دهۆكێ بەرەف زاویتە چووباین هەردو ئالیێن جادا بێسرێ – زاویتە و گەلیێ دهۆكێ زاویتە كربانە پارچەیێن ئەردی و دابەش ببانە باشتر نەبوو ژ ئەردێ چاندنێ..؟ هەمان قەربوویا ل دەشتێ هاتیەدان ل ناڤ چیا هاتبا دان باشتر نەبوو؟ ئەرێ مفایێ ئابووریێ ئەردێ دەشتێ پتر بوو یان یێ رێكا زاویتە..؟ د ئەنجام دا هەردو ژ دەست مە چوون، ئەردێ دەشتێ مە كرە خانی و پاشتر یێ رێكا زاویتە ژی خەلكەكی كرە خانی و ڤیلە و ئاڤاهیێن تایبەت. ئەرێ ل شوونا دەهان پارچەیێن ئەردی دەهان ئاپارتمان هاتبانە ئاڤاكرن و هەر ئێكێ دەهان شوقە تێدابان ل شووینا ئەردی دابانە خەلكی پتر د بەرژەوەندییا هەردو ئالییان دا نەبوو..؟
ئەڤ سالە ژی هەمان كریارا دهێتە ئەنجامدان بێی كو مفا ژ سەربۆرێن سالێن چووی بێتەوەرگرتن، بەرهەڤیێن بۆ دابەشكرنا دەهان هزار پارچەیێن ئەردی دهێنەكرن، هەر یێ بەرە ب دەشتێ ڤە دچن بێی ڤەكۆلین و هەلسەنگاندنا سەربۆرێن سالێن چوویی، ل سنوورێ هندەك باژێرڤانییان ئەرد نەمایە و یێ پەنایێ دبەنە بەر باژێرڤانیێن دی، ل سنوورێ دهۆكێ ئەرد نەمایە یێ بەرەف ئالیێن سكرێ میسلێ و فەیدیێ و سنوورێن دوورتر دچن، ئەرێ كەسەك نینە هزرەكێ بكەت فەرمانبەرێ دهۆكێ دێ چاوا شێت ل وێڤەی فەیدیێ ئاڤاكەت..؟ دێ مەزاختی ڤێت هەتا خزمەتگوزارییان دگەهیننێ..؟ دێ چاوان هاتنوچوونێ كەن..؟ گەلۆ ل شوینا چێكرنا ئاپارتمان و شوقەیان و فرۆشتنا وان بۆ بیانییان و گوهۆرینا دیموگرافیا نەتەوەیی یا باژێری ئەو شوقە ب هەڤكارییا د ناڤبەرا حوكمەتا هەرێمێ و كەرتێ تایبەت ل دووڤ هندەك رێنمایی و مەرجان دابانە وەلاتیێن دهۆكێ باشتر نەبوو. نها نەخشەیێ باژێری یێ دهێتە بەرچاڤێن من دهۆك یا دگەهیتە گەلیێ زاخۆ ل وێڤەی گەلی ژی زاخۆ یا دگەهیتێ و ئاپارتمان و شوقەیێن مە یێ پڕی بیانی دبن، نموونەیێن من ژ پارێزگەها دهۆكێ بوون، بەلێ ژ ئەنجامێ دووڤچوونێ ئەز دبینم ل پارێزگەهێن دی ژی هەمان رەوشە، كێمەك باشتر یان خرابتر و د ئەنجامدا ئەمێن دمینین حوكمەتەكا بێ خاك..!
