ڕۆلـێ كـەرتـێ پـەروەردەیـێ پـاراستنە یـان، ڕێخوەشكەرە بـۆ لاوازبوونـا زمـانـێ كـوردی؟
لاوند نوری لاوند
زمان ب شێوەیەكێ گشتی، سەرچاڤەیەكێ سەرەكی یە بۆ پاراستنا كولتوور و ناسنامەیێ.
زمان ئێكە ژ گرنگترین پێكهاتەیێن نەتەوەیی و كولتووری، بەردەوام د مەترسییا ژناڤچوونێ دا یە. زمانێ دایكێ پەیوەندییەكا بهێز ب ناسنامە و هەستێ نەتەوایەتی ڤە هەیە.
بۆ نەتەوەیێ كورد ژی، زمانێ كوردی خالەكا سەرەكی یە بۆ پاراستنا كولتوور، دیرۆك و ژیانا جڤاكی.
د فاكتەرێن پاراستنا زمانی دا، پەروەردەیێ ڕۆلەكێ تایبەت و كاریگەر هەیە، چونكی ئەگەر زمان د قۆتابخانە و مەیدانا پەروەردەییدا جهەكێ فەرمی نەبت؛ د سەردەمێ تەكنۆلۆژیایێ دا و د گەل كاریگەرییا زمانێن دەرەكی، زمان بەرەڤ ژ ناڤچوونێ دێ چت.
پرسیارا گرنگ ل ئەڤێرێ ئەوە: ئایا كەرتێ پەروەردەیێ دشێت زمانێ كوردی ژ مەترسییا ژ ناڤچوونێ ب پارێزت یان بەروڤاژی هۆكارەكە بۆ ژ ناڤچوونێ؟
زمان هەستێ ناسنامەیا نەتەوەییە، ل دەڤ كوردان، زمان ب سەدان سالە وەك ئامرازەكێ سەرەكی بۆ پاراستنا كولتوور، ئەدەب، ئایین و ژیانا جڤاكی هاتی یە ب كار ئینان، ژ بەر ئەڤێ پەیوەندییێ، ژ ناڤچوونا زمانی ب شێوەیەكێ ڕاستەوخۆ كاریگەرییەكا مەزن ل سەر ناسنامەیێ دكت. ئەو وەلات و جڤاكێن نەشێن زمانێ خوە ب پارێزن، ب بۆرینا دەمی ناسنامەیا نەتەوەییا خوە ژ دەست ددەن. لەوڕا، پاراستنا زمانێ كوردی ب تنێ بابەتەكێ زمانی نینە، بەلكو هەولەكا گرنگە بۆ پاراستنا دیرۆكا نەتەوەیێ خوە.
پەروەردە و خواندن ل هەمی وەلاتان پشكدارییەكا سەرەكی د بەردەوامیبوون یان ژ ناڤچوونا زمانی دا دكن.
ئەگەر زمانێ دایكێ وەك ئامرازەكێ فەرمی د سیستەمێ پەروەردەییدا نەئێتە پەیرەو كرن، زمان هێدی هێدی ل هەمی وارێن فەرمی و زانستی دا دێ بتە زمانەكێ ب كار نەهاتی. ل هەرێما كوردستانێ، ژ بەركو زمانێ كوردی هەتا نوكە ب شێوەیەكێ گشتی د هەمی قۆناغێن خواندنێ دا جهەكێ بهێز نینە.
هەر چەندە زمانێ كوردی زمانەكێ فەرمی یە، بەلێ خواندن ب زمانێ كوردی ب تایبەتی ل قۆتابخانەیێن تایبەت كێمە یان نینە، ئەڤ دۆخە د ناڤبەرا زارۆكێن قۆتابخانە و پەیمانگەهان دا ئەوێن ب زمانەكی دیتر د خوینن، زێدەتر دئێتە دیتن.
ئەڤە بۆ نەبوونا پڕۆگڕامەكێ بهێز ب زمانێ كوردی و هەروەسا فشارا بازاڕ و كارێ بازرگانی دزڤرت.
ئەزموونا وەلاتێن جیهانێ بۆ مە دیار دكت كو فێربوون ب زمانێ دایكێ د قۆناغێن دەستپێكی یێن خواندنێ دا، نە بتنێ دبتە ئەگەرێ پاراستنا زمانی، بەلكو بەرژەوەندییێن تایبەت د بوارێ ئەكادیمی و ژیانا جڤاكی دا پەیدا دبن.
زێدەباری ئەڤێ چەندێ، پەروەردە ب زمانێ دایكێ سنوورداركرنا خواندنا قۆتابی نینە، بەلكو پاراستنا كولتوور و ناسنامەیا نەتەوەیی یە.
كەرتێ پەروەردەیێ دشێت هەم زمانێ كوردی ب پارێزت و هەم ببت مەترسی ل سەر زمانێ كوردی.
ب كار ئینانا ئەڤان پێشنییاران، كەرتێ پەروەردەیێ دشێت رۆلەكێ گرنگ د پاراستنا زمانێ كوردی دا ببینت:
1- بهێزكرنا زمانێ كوردی ل هەمی قۆناغێن خواندنێ دا: ب كار ئینانا زمانێ كوردی وەك زمانەكێ سەرەكی نەك زمانەكێ هاریكار ل سەرجەم قۆناغێن خواندنێ ل قۆتابخانە و زانكۆیێن حكوومی و تایبەت.
2- هەلبژارتنا پەرتووك و بەرهەمێن زانستی ب زمانێ كوردی: دورستكرنا پەرتووكێن كوردی بۆ هەمی وانە و بابەتان.
3- فێركرنا مامۆستایان ب شێوەیەكێ تایبەت: ئەنجامدانا كۆرس و پڕۆگرامان بۆ فێربوونا زمانێ كوردی ب شێوەیەكێ فەرمی.
4- پشتەڤانییا حوكمەتێ: گرنگترین ڕیك ئەوە كو حوكمەت پشتەڤانییا كەرتێ پەروەردەیێ بكت.
ب ڕێكا ئەنجامدانا خولان بۆ مامۆستایان، دابینكرنا سەرچاوەیێن خواندنێ و دانانا یاسایەكێ بۆ دویڤچوونا بكارئینانا زمانێ كوردی.
5- چالاكییێن جڤاكی: پێشئێخستنا فێركرنا زمانێ كوردی بۆ قۆتابییان د چالاكییێن وەرزشی، هۆنەری… هتد دا.
6- بلندكرنا هەستێ نەتەوەیی: ڤەكۆلین و فێربوون د بابەتێ هەستا نەتەوەییدا و گرنگیدانا زمانێ دایكێ د قۆناغێن زارۆكینییێ دا.
7- جۆت زمانی: ل جهێ پشتڕاستبوون د ناڤبەرا زمانێ كوردی و زمانێن دیتر دا، بكارئێنانا جۆت زمانییێ، بەرەبابێن نوو دشێن هەم زمانێ كوردی و هەم زمانێن دیتر فێر ببن.
8- بكارئێنانا تەكنۆلۆژیایێ: تەكنۆلۆژیا نوو دشێت هاریكار بت بۆ فێركرنا زمانێ كوردی ب شێوەیەكێ كاریگەرتر.
بۆ پاراستنا زمانێ دایكێ، پەروەردە و خواندن ب زمانێ دایكێ ب تنێ ئامرازێ فێربوونێ نینن، بەلكو ب شێوەیەكێ ڕاستەوخۆ دبنە فاكتەرەكێ گرنگ بۆ پاراستنا ناسنامە و كولتوورێ نەتەوەیی. ب كار ئینانا زمانێ كوردی د سیستەمێن خواندنێ دا، ب تایبەت د قۆناغێن دەستپێكی دا، دشێت ببتە جەستەیەكێ بهێز بۆ پاراستنا زمانی.
ژ بەر ئەڤێ چەندێ پلاندانان و جێبەجێ كرنا سیستەمێ خواندنێ ب زمانێ كوردی گرنگترین هەولن، و دشێن مەترسییا ژ ناڤچوونا زمانی كێم بكن.
