سـیاسـەت و زمـانـێ دایكێ
لاوند نوری لاوند
سیاسەت، پەیڤەكا بەربەلاڤە د ناڤ جڤاكی دا، د ژیانا ڕۆژانە دا، زۆربەیا بوارێن ژیانێ ب خوە ڤە دگرت و كاریگەری ل سەر پتریا وارێن ژیانێ هەیە. د وارێن زانستی و جۆراوجۆر دا دئێتە بكارئینان، وەك: سیاسەتا زمانی، سیاسەتا ئابووری، سیاسەتا ڕاگەهاندنێ، سیاسەتا فێركرنێ…هتد. ژ بەر ئەڤێ چەندێ چەمكێ سیاسەتێ هەمی بوارێن ژیانێ ب خوە ڤە گرتی یە و ئارمانجا ئەوێ پێشڤەبرنا هەر بوارەكێ ژیانێ یە. ژ بەركو سیاسەت د ناڤ پڕانیا وارێن ژیانێ دا دئێتە بكارئینان، زمان ژی وەك ئێك ژ بوارێن گرنگ یێن ژیانا جڤاكی، كو ئێك ژ خالێن سەرەكی بۆ ناسنامەیا نەتەوەیی دئێتە دیتن. ئەڤە ژی بۆ ئەوێ چەندێ دزڤرت كو هەر نەتەوەیەك حەز دكەت زمانێ فەرمییێ دەولەتێ زمانێ دایكێ بت. ژ بەر هندێ زمان پێدڤی ب (سیاسەتا زمانی) دبت. سیاسەتا زمانی بزاڤەكە بۆ پاراستنا زمانی ژ كاریگەرییا زمانێن بیانی و گەشەپێدانا زمانێ دایكێ، هەروەسا تاكێن جڤاكی بۆ دروست بكارئینانا زمانی ئاراستە دكەت.
سیاسەتا زمانی د بازنەیا نەتەوەیی دا ئارمانجا ئەوێ پاراستنا زمانی یە، چونكی زمان ناڤونیشانە بۆ ناسنامەیا نەتەوەی. د سەردەمێ زانست و تەكنۆلۆژیایێ دا، بۆ ب هێزكرنا هۆشیارییا زمانی، سیاسەتا زمانی ب گرنگ دئێتە زانین. هەروەسا ئارمانجا سیاسەتا زمانی، دیاركرنا جه و بكارئینانا زمانێن بیانی یە د سیستەمێن پەروەردە، ڕاگەهاندن و فێركرنێ دا و ئارمانجا ئەوێ دیاركرنا زمانێ دایكێ یە د ناڤ وەلاتێن خودان كەلتوور دا. كەواتە، ئەركێ سیاسەتا زمانی ڕێكخستن و گەشەپێدانا زمانی یە، ب تایبەت ئەگەر زمانەكێ نەتەوەیی بت و زمانی ژ هەمی هێرش و فشارێن زمانێن دەرەكی دپارێزت و ب ڕێكوپێكی د ناڤ هەمی ئالییێن ژیانێ دا بئێتە بكارئینان.
د هەر جڤاكەكێ دا، ب فەرمی كرنا زمانی بەرهەمێ ب كار ئینانا زمانێ نڤیسین و ئاخڤتنێ یە، ب تایبەت ل جهێن فەرمی وەكو: قۆتابخانە، ڕادیۆ و تەلوڤزیۆنێ دا. ژ بەر ئەڤێ چەندێ بكارئینانا زمانی د بوارێن جودا جودا دا بەرفرەهـ دبت و ڕەوشا زمانێ فەرمی د ناڤ ئەڤان واران دا دئێتە دیار كرن:
١- بوارێ ڕاگەهاندنێ: د كەنالێن ڕاگەهاندن و مالپەرێن ئەلكترۆنی دا، زمانێ فەرمی بئێتە پەیڕەو كرن.
2- وارێ پەروەردە و فێركرنێ: د كەرتێ فێركرنێ دا ل سەرجەم قۆناغێن خواندنێ دا، زمانێ فەرمی و نشتیمانی بئێتە دیاركرن.
٣- وارێ كارگێری: زمانێ فەرمی د ناڤ فەرمانگە‌هێن حكوومی ل سەرجەم دامودەزگەهێن كارگێری بئێتە ب كار ئینان.
4- وارێ ئابووری و بازرگانی: كەلوپەل، بەلگەنامەیێن بازرگانی و ئابووری، باج، تابلۆیێن ئوتومبێلان… هتد، پێدڤییە زمانێ فەرمی بئیتە بكارئینان.
5- بازاڕ و جهێن كاری: پێدڤییە زمانێ فەرمی ل سەر تابلۆیێن كاری و بازاڕ، جادە، قۆتابخانە، نەخوەشخانە، پڕۆپاگەندە و ڕیكلامێن ناڤدەولەتی دا زمانێ سەرەكی بت.
6- بەلگەنامەیێن قانوونی: گرێبەست و ڕێككەڤتنامە ب زمانێ فەرمی بئێتە نڤیسین.
د ئەڤێ جیهانا هەڤپشك و پێشكەڤتنێن تەكنۆلۆژی دا، زمانێ دایكێ وەك ڕەهەندەكێ كولتووری و نەتەوەیی مەترسییا ژ ناڤچوونێ ل سەر هەیە. سیاسەتا زمانی ڕۆلەكێ ئێكلایەكەر د پاراستن و گەشەپێدانا زمانێ دایكێ دا هەیە. پاراستنا زمانێ دایكێ ب تنێ پاراستنا زمانی نینە، بەلكو پارستنا هزر و بیر، دیرۆك و ناسنامەیا كولتووری یە، لەوڕا سیاسەتا زمانی دشێت ببتە كلیلەك بۆ پاراستن و بەرزكرنا بەهایێ ئەڤی میراتێ دێرین.
