ئەنجام بەری درووشمان: بۆچی مافێ حوكمەتێ یە ئەوا ئەنجامدای پێ سەربلند ببیت؟
هیام حاجی ئەحمەد
حوكمەت ب وان درووشمان ناهێنە پیڤان یێن بلند دكەن، بەلكو ب وێ كارتێكرنێ دهێنە پیڤان یا د ژیانا خەلكی دا دهێلن. سیاسەت هونەرێ ئاخفتنێ نینە، بەلكو هونەرێ رێڤەبرنێ یە و ئەو دەستهەلاتا دشێت بەلێنێن هەلبژارتنێ بكەتە راستییەكا بەرچاڤ، پشتا خو ب شەرعییەتەكا راستەقینە گرێددەت، نە ل سەر جەماوەرییەكا دەمكی یان گۆتارەكا هەستی.
د ئەزموونا هەرێما كوردستانێ دا، بتایبەتی د ماوێ كابینا نەهێ دا، ب رۆنی دیاردبیت كو دەستكەفتێن هاتینە ب دەستڤە ئینان، ژ ئەنجامێ بارودۆخەكێ رەحەت نەبوو، بەلكو بەرهەمێ شیانێن خۆراگری و رێڤەبرنا سەركەفتی بوو د دوژمنایێ قەیرانێن هەرە گران دا.
هەرێم ڕووبەڕووی قۆناغەكا ئابۆری یا خندقی بوو ل ئەنجامێ بڕینا مووچەیان و پەكخستنا پشكێ دارایی یێ فیدرال، بێژی د گەل كێم و زێدەبوونا بهایێن نەفتێ و فشارێن سیاسی و هەرێمی یێن كارتێكرن ل سەر دەڤەرێ ب گشتی كرین. لێ دیسا ژی، دامەزرێن هەرێمێ ژ كاركرنێ نەراوەستان، و دەرگەهێن خزمەتگوزاریێن سەرەكی ل پێشیا وەلاتیان نەهاتنە گرتن. بەلكو پرۆسەیا ئاڤاكرنێ بەردەوام بوو، ئاسایش هاتە پاراستن و رێكخستنا بنگەهێ ئیداری یا جڤاك و حوكمەتێ هاتە پاراستن. ئەو شیانێن كو جێگیریا حوكمی د قەیرانان دا بسەلمینیت، پێنگاڤەكا ئاسایی نینە، ئەڤە دەستكەفتەكێ ستراتیژی یە یێ هەڤبەرە د گەل ئاڤاكرنا باژێڕ و رێكان، چونكو پاراستنا دەولەتێ دەمێ بارودۆخ دهەژین، گەلەك زەحمەترە ژ رێڤەبرنا وێ دەمێ سەقامگیر بیت.
و د دلێ ڤێ قۆناغێ دا، رابەریا سەرۆك مەسرۆر بارزانی دیار بوو ب وەسفێ زەلامێ رێڤەبرنا قەیرانێ. وی مامەلە د گەل قۆناغەكا هەستیار و ئالۆز كر ب ئارامیەكا ستراتیژی و گرتییەكا ئیداری، رێگریكرن ل روخاندنا دامەزراوەیان، د گاڤەكێ دا كو رۆخاندن د وێ دا ئەگەرەكێ راستەقینە بوو. رۆلێ وی نە بتنێ رێڤەبرنا حوكمەتێ بوو، بەلكو رێڤەبرنا هەڤسەنگیا دەولەتێ ب خۆ بوو، هەڤسەنگی د ناڤبەرا پێدڤیا ئابۆری و فشارا جاددەیێ، د ناڤبەرا دابینكرنا خزمەتگوزارییان و پاراستنا جێگیربوونێ، د ناڤبەرا رێڤەبرنا سەرچاڤەیێن كێم و پاراستنا بهایێن جڤاكی. و ئەڤە رابەرییەك نینە بتنێ ژ مرۆڤەكێ دەستهەلاتدار دەربكەڤیت، بەلكو ژ مرۆڤەكێ دەولەتی دەردكەڤیت یێ تێدگەهیت كو كوردستان پرۆژەیەكێ قۆناغی نینە، بەلكو پرۆژەیێ نەتەوەیەكێ یە یێ بەردەوام د ئاڤاكرنێ دایە.
و ژ ڤێرێ ڤەگوهاستن بۆ هەڤبەركرنێ ل گەل پشكێن دی یێن ئیراقێ بابەتەكێ پێدڤی لێ دهێت بۆ تێگەهشتنا قەبارەیێ دەستكەفتێ. ئیراقێ بودجەیێن مەزن هەنە و چەندین قاتا پترە ژ یێن هەرێم ب دەستڤە دئینیت، لێ دیسا ژی خزمەتگۆزاریێن سەرەكی تێدا دلاوازن، و ژێرخانا ئابووری كەڤن دبن، و ئالۆزی ژی ژیانا رۆژانە یا خەلكی پەك دئێخیت. ل هەنبەر وێ چەندێ، هەرێما كوردستانێ، ب سەرچاڤەیێن گەلەك كێمتر، شیایە تۆڕێن رێیێن نوی، و سستەمێن دیجیتاڵی یێن نوی دابین بكەت و زانكۆیان پێشبئێخیت، و ئاستێ خزمەتگوزاریێن ساخلەمیێ بلند بكەت، و ل سەر ژینگەهەكا ئاسایشا جێگیر رابوەستیت. ئەڤە درووشمێن هەلبژارتنان نینن، بەلكو واقعێن بەرچاڤن یێن وەلاتی رۆژانە دبینیت و تێدا دژیت.
و ل سەر ڤێ چەندێ، گۆتنا حكومەتێ: «مە سۆز دا و مە بجهئینا» ژ چەندین ئالییڤە، نە بزاڤەكا گۆتاری یە، بەلكو وەسفكرنا واقعەكێ راستیا بەلگەدارە. ئەو پارێ د پەرەپێدانێ دا هاتییە بكارئینان پارەكێ گشتییە، لێ جیاوازی د چاوانیا رێڤەبرنا وێ دا بوو. سیاسەتا ئابووری یا ژیر نە ب قەبارەیێ بوودجەی بتنێ دهێتە پیڤان ، بەلكو ب شیانا سەرۆكاتیێ بۆ ڤەگۆهێزتنا سەرچاوە بۆ وەبەرهێنان و پرۆژەیێن راستەقینە. لەورا، جیاوازی د ناڤبەرا حوكمەتان دا نە د كوژمێ پارەیی دایە یێ ب دەستڤەدئینن، بەلكو د بینینا وی یە یێ رێڤەبەریێ دكەت و شیانا وی یا بكارئینانا وێ پارەیی ژ بۆ خزمەتا جڤاكی.
ئۆپۆزسیۆن یا كو دگەڕیێت بۆ كێمكرنا دەستكەفتی یان ژناڤبرنا وی، ئەڤە ب گەلەك جاران ڕەخنەكا دروست پێشكێش ناكەت، بەلكی دگەڕیێت بۆ ڕاكێشانا جەماوەرێ خو ب ڕێكا هەلوەشاندنا باوەریێ و نەهێلانا هیڤیێ، ڕەخنەیا ڕاستەقینە ب وێ یەكێ دەست پێ ناكەت كو دەستكەفتان تێكبدەت، بەلكی ب پێشكێشكرنا ئەلتەرناتیڤەكێ ڕاستەقینە دەست پێ دكەت كو بێتە تێستكرن و بجهئینان.
ئەگەرێ ئۆپۆزسیۆنێ كو هەولددەت ژ بهایێ دەستكەفتی كێم بكەت یان تێكبدەت، كو ل چەندین جاران ڕەخنەكا دروست پێشكێش ناكەت، بەلكو دگەڕیێت بۆ ڕاكێشانا جەماوەرێ خو ب ڕێكا رووخاندنا باوەریێ و كێمكرنا هیڤیێ. ڕەخنەیا ڕاستەقینە ب وێ یەكێ دەست پێ ناكەت كو دەستكەفتان تێكبدەت، بەلكو دەست ب پێشكێشكرنا ئەلترناتیڤەكێ راستەقینە دكەت كو بهێتە تاقیكرن و جێبەجێكرن. و سیاسەت نە جهێ نیازانە، بەلكو گۆرەپانە ژ بۆ ئەنجام دانێ.
و ئەڤرۆ، د گەل قۆناغەكا هەلبژارتنێ یا نوی، ئەم ل هەنبەر گۆتوبێژا دەربارەی رابردوویەكێ نینن كو مە بڤێت پێڤە گرێدای بین، بەلكو ل هەمبەر سامانەكێ راستەقینەین كو دشێت ژ وێ دەست ب پاشەرۆژێ بكەین. دەستكەفت بەلگە یە، و پشتڕاستی یە، و ئەو شەرعییەتە یا ب گۆهۆڕینا گۆتاران یان گۆهۆڕینا هەلوەستان ژ ناڤ ناچیت. و یێ خاوەنێ دەستكەفتیا، خاوەنێ رێیا پاشەرۆژێ یە.
ژ دەستكەفتی دەستپێدكەین و بۆ وی ڤەدگەڕین و ل گەل وی بەردەوام دبین.
* ڤەكۆلەرەكا سیاسی د كاروبارێن عیراق و كوردستانێ دا
