گرنگیدانا ئەندەلوسیا ب مۆزیکێ
ئەرشەد زاخۆیی
ئاخفتن ل دۆر ڕەنگەکێ تایبەت ژ ڕەنگێن مۆزیکا عەرەبی ژ کارێن ئاسایی یە ئەڤ مۆزیکە بهێتە گرێدان ب بناغەیێن خوەڤە یێن کو هەموو جۆرێن مۆزیکێ ل دەردورێن وێڤە کۆم دبن ب گشتی، هەتا کو ئەگەر تایبەتمەندی و خەسلەتێن خوە هەبن، چەندین ئەگەر پشکداربووینە د پەیداکرنا جۆرێن مۆزیکا عەرەبی دا و گرنگی دانا خەلکی ب مۆزیکا عەرەبی بگشتی و مۆزیکا ئەندەلوسی ب تایبەتی یا کو ئەندەلوسیا گرنگی پێ دای . خەلکێ ئەندەلوسێ گڕنگیەکا زۆر یا ب هونەری ب گشتی و مۆزیکێ ب تایبەتی یا دای و دیار کری نەخاسمە ژ ئالیێ خەلیفە و والیان ڤە و قوتابخانەیێن تایبەت ب مۆزیکێ دامەزراندینە بۆ فێرکرنا مۆزیکێ و ڕهو ڕیشالێن وێ و باژێڕێ قورتوبە بوویە بنگەهەکێ مۆزیکی نەک بۆ ئەندەلوسیا بتنێ بەلکو بۆ وەلاتێن دەوروبەرێن وێ ژی ، وەک میناک و نموونە دکارین بێژین زریاب ب ڕاگرێ مۆزیکا عەرەبی دهێتە هژمارتن و ناڤ و دەنگێ وی ل ئەندەلوسێ بەڵاڤ بوو و ب مۆزیکا ئەندەلوسیڤە هاتە گڕێدان هەتا ڕۆژا ئەڤرۆ ، هەژی ئاماژە پێ کرنێ یە زریابی ل سەر دەستێ ئیسحاق مۆسلی خواندیە و قوتابیێ وی بوو هەمی جۆرێن مۆزیکێ یافارسی و ڕۆژهەلاتی خواندیە و گەهشتە قووناغەکێ چ مۆزیکیەک بەری وی نە گەهشتیە وێ قوناغێ و شوین تبلێن وی د مۆزیکا ئەندەلوسی دە ، دیار بووپێش ئێخست و تشتێ نوی ئینا کو کەسەکی نەشیا وێ چەندێ بکەت . دەربارەی نەمەتێن مۆزیکێ ل دەف ئەندەلوسیا ئەڤە چەند خالەکا بخوەڤە دگریت ، ژوانا گومان تێدە نینە کو جۆرێن سترانێن عەرەبی یێن کەڤن ژ شعرێن ب وەزن و قافیە لبەر دەست مان بۆ دەمەکێ دڕێژ ل ئەندەلوسێ ، وجۆرجۆریا سەروسیمایێن ژیانا نوی ل ناڤ کۆمەلگەهێ دا ژ عەرەب و عەجەم و جۆرەها ڕەوشەنبیریا بوونە ئەگەر کو داهێنانا بکەن و ژ ئەگەرێ وێ یەکێ هونەرێ موەشەحاتا پەیدابوو و بوو گرنگترین نەمەتێ مۆزیکێ ل دەف ئەندەلوسیا . ئەدیب و مێژونڤیسێ مەغربی (عەباس جیراری ) دەربارەی موەشەحێ دبژیت موەشەح هۆزانەکا شعرییە، بەلێ ناکەڤیتە ژێر بارێ ئێکبوونا دێرا شعری و قافیێ لێ یادابەش کریە بۆ بەش و پارچا هندەکا دبێژنێ قفل و هندەکا دبێژنێ دێر ، ئەڤ سیستەمێ هەنێ کو موەشەح ل سەر بڕێڤە دچیت ، وەسا دخوازیت کو موەشەحەیا پێک هاتیبت ژ هەژمارەکا قفلا و کۆمەلەکا دێرا ، قفل دوەکهەڤن ل ڕەنگ وقافیێ دە و دێر د وەکهەڤن د وەزنێ دناڤبەرا خوە دا و دجودانە ژئالیێ قافیێڤە . ژ ئالەک دیڤە بزاڤا وەرگێڕانێ پشکداربوو د ڤەگوهاستنا زانستێن مۆزیکا یۆنانی بۆ مۆزیکا عەرەبی ، ئەڤ کارەژی بوو ئەگەر کو بشێوەیەکێ مەزن زێدەهی ل سەر مۆزیکا ئەندەلوسی پەیداکر ، زێدەباری ڤەگوهاستنا زانستێن مۆزیکا عەرەبی بۆ زمانێن دیتر و بەلاڤکرنا ناڤ و دەنگێن وێ ، هەروەسا ناڤ و دەنگێن ئەندەلوسێ ب چێکرنا ئامیرێن مۆزیکی و بەڵاڤکرنا وان بۆ هەمی جیهانێ بەلاڤە بوون ، ژ وانا ژی ئورۆپا یا کو پشتی نسکۆیا ئەندەلوسێ وشکەستنا وێ ئورۆپایێ مۆزیک پێش ئێخست و پێشڤەبر.
