فەلسەفا گوهۆڕینێ ژ وەسفکرنێ بۆ چاڤدێریێ – د سەردەمێ زیرەکیا دەستکرد و ئەنجامدانا مرۆڤێ ب هێزکری دا
م. سركفت رشید
دەستپێک: دەمێ تێگەهێ «زانستێن وەرزشی» لێکددەین، دێ ئەم ل هەمبەری پێکهاتەکا زمانەڤانی راوەستین یا کو ئارمانجا وێ پڕانیا پسپۆرییانە (فەیسیۆلۆژیا، خوارن، بایۆمیکانیک، زانستێ دەرونی، کارکێری) بێی کو ب نەچاری هزر بکەین ب ئێکخستنا وان د ئێک چوارچۆڤێ زانینی دا، لێ «زانستێ وەرزشی» وەسفەکا ئەکادیمی نینە، بەلکو پرۆژەکێ فەلسەفی یە بۆ دامەزراندنا وەرزشەکێ کو ل سەر بنەمایێ (زانست وەک ناسنامە، نە وەک ئامراز) هاتیە دامەزراندن، ئانکۆ ڤەگۆڕین ژ خواندنا دیاردەیا وەرزشی بۆ بەرهەمئینانا وێ یا زانینی، لەورا، ڤێ جوداهیێ د ناڤبەرا «زانست» و «زانستی» دا هەمان جوداهیە د ناڤبەرا شڕۆڤەکرنا وەسفی و بونیادێ ئیپستیمۆلۆژی دا، یا ئێکێ سەر ب قووناغا تێبینی و ئەزموونێ ڤەیە،لێ یا دویێ هوشیاریەکا ڕەخنەیی نیشانددەت کو جارەکا دی پێناسەیا وەرزشێ دکەت وەک سیستەمەکێ فکری کو دەروازەیا پراکتیککرنا لەشی دەربازدکەت و دکەتە پێکهاتەکا تێگەهشتی و سیستەمەکێ بهایی و زانینەکا تەکنۆلۆژی د هەمان دەم دا.
یا ئێکێ: گەنگەشا فەلسەفی ل سەر ڤێ ئالۆزییێ
ل دۆریا زانینێ یا نوو، «وەرزش» نەما کریارەکا بزوتنا خولقای ل بن ئەزموونا تاقیگەهێ، بەلکو بوویە پێکهاتەیەکا زانینی یا ب دووڕا سیبرنێتیکی (Cybernetic Entity) کو تێدا مرۆڤ د گەل ئامێرێ، و بزاڤا دگەل خوارزمیا، و سروشت دگەل زیرەکیا دەستکرد تێکەل دبن. لەورا تێگەهێ «زانستێ وەرزشی – Sportology» وەک «وەرزشا زانستی» زێدەتر یا بهایە، چونکی ژ زانستەکێ سەر ب خۆڤە د ئاخڤیت، نە وەک بکارئینانا چەند زانستەکا ل سەر وەرزشێ. لێ، (Sportology) لقەک ژ زانستان نینە، بەلکو چوارچۆڤەیەکێ ب سەرڤەیە Meta-science کو جارەکا دی پێناسەیا مرۆڤێ وەرزشی دکەت وەک تشتەکێ زانینی کو د گەل ئامیرێن زیرەکیا دەستکرد تێکەل دبیت د دەوروبەرەکا شڕۆڤەکرنا گوهۆڕینێ دا.
«زانستێن وەرزشی» ئانکو زانست خزمەتا وەرزشێ دکەت، لێ «زانستا وەرزشی» یان «Sportology» ئانکو وەرزش زانستەکێ نوو بەرهەمدئینیت کو یاسایێن وێ و تیۆریێن وێ وێنەیێن خۆ یێن تایبەت ب خۆڤە هەنە بۆ تێگەهشتنێ ژ لەشی، بزاڤێ، ئەنجامدانێ و ناسنامەیا مرۆڤایەتی د سەردەمێ تەکنیکی دا.
یا دویێ: کیژ ژ ڤان ل گەل ئاراستەیێن داهاتی یێن هەڤدەمە؟
ئایندە سەر ب «زانستێن پڕ» ڤە نینە، بەلکو سەر ب «زانستێ تەمام» ڤەیە، لەورا زانستێ وەرزشی (Sportology) دەربرینەکا هەڤدەمە ل گەل فەلسەفا شۆرەشا چارێ و پێنچێ، ل جهێ کو وەرزش دبتە تاقیگەهەک بۆ زیرەکیا مرۆڤایەتی و دەستکرد ب هەڤرا. ئەم نە بتنێ ڕاهێنانێ ب لەشێ خۆ دکەین، بەلکو هوشیاری و ڕەوشت و زانین و هەژمارکرنا ژیانی ژی ڕاهێنانێ پێ دکەین، ئانکو پروسێسەکا زانینی یا نوو دروست دکەین کو سنۆرێن ئەکادیمی یێن زانستێن کەڤن دەربازدکەت.
ل دووماهیێ ڤەگۆڕین ژ «زانستێن وەرزشی» بۆ «زانستێ وەرزشی» نە بتنێ گوهۆڕینەکا زمانەڤانی یە، بەلکو ڤەگۆڕینەکا ئەنتۆلۆژی یە د دیتنا مە دا بۆ مرۆڤێ وەرزشی، ژ ڕاهێنەرەکێ د تاقیگەهێ دا بۆ بەرهەمئینەرەکێ زانینێ ب ڕێکا بزاڤێ، و ژ ڤەکۆلەرەکێ د ئەنجامدانێ دا بۆ بیرمەندەکێ د جەوهەرێ ئەنجامدانا ب خۆڤەیە. ب تەمامی، ئەڤە شۆرەشەکا زانینی یە کو جارەکا دی پێناسەیا وەرزشێ دکەت وەک زمانێ هەبوونێ د سەردەمێ مێتا-مرۆڤ (Meta-Human) دا.
