هشیاریا ئەقلی د دەمێ سۆشیال مەدیایێ دا
پەروین سەلاح
هوشیاریا گشتی ئێک ژ ستوونێن پێشکەفتنێ یە و سۆشیال مەدیا رۆلەکێ مەزن هەیە د دروستکرن و بەلاڤکرنا ڤێ هوشیاریێ دا و هوشیاریا جڤاکی شیانە بۆ تێگەهشتنا کێشە و بابەتێن جودا جودا یێن کو دبنە رۆژەڤا جڤاکی ب رێکا بیر و هزرا خەلکی و کۆمەکا بۆچوون و تیۆری و بیر و باوەر و نەریت و عادەتێن کو خەلک د ژیانا خوە یا جڤاکی دا هەنە، و ئەڤە ژی هاریکارە بۆ گەشەپێدانا جڤاکی و ژناڤبرنا ئاستەنگێن ل هەمبەر گەشەپێدانێ
سوشیال مەدیا وەک «تیک تۆک» و «سناپ چات» و «ئینستاگرام» نەماینە بتنێ پلاتفۆرمێن خۆشیێ یان دەربڕینا کەسی، بەلکوو ئەڤرۆ گۆهۆڕینە بۆ ژینگەهەکێ کو بهایێن نوی دروست دکەت، و پەیوەندیێن خێزانی ژ نوی ڤە چێدکەت، و کارتێکرنێ ل وێنەیێ خودێ دکەت، ب تایبەتی ل دەڤ گەنجان و کچان. و د ناڤبەرا وان کەسێن کو وێ ب ئەگەرێ راستەوخۆ یێ ژێکڤەبوونا مالان دزانن، و وان کەسێن کو وێ بتنێ ب رێکەکێ دبینن کو ئەوا د ناڤدا هەی ئاشکرا دکەت، ژ بەر وێ چەندێ، هشیاری ئێک ژ بنەمایێن سەرەکی یە ژ بۆ گەشەکرنا جڤاکی و پێشکەفتنێ، و نەبوونا ڤێ هشیاریا جڤاکی دشێت ببیتە ئەگەرێ ژناڤچوونا جڤاکی، و بەلاڤبوونا کێشەیێن جودا د پتریا لایەنێن ژیانا جڤاکەکێ دا، هوشیاریا جڤاکی ئەقلێ جڤاکی یە، و د ڤێ چەندێ دا زانایێ جڤاکناسی یێ فرەنسی «ئیمیل دورکایم» دبێژیت: دەمێ گیانێ تاکان تێکەل و گرێدایێ ئێك و تێکڤەدچن، گیانەکێ ژ جۆرەکێ دەروونی پەیدا دکەت، لێ جورەکێ دەروونی یێ جودا و تایبەتە، چونکی جڤاک بیرێ دکەت و هەست پێ دکەت و کار دکەت، ب پێچەوانەیێ وێ چەندێ کو تاک ب تنێ بیرێ لێ بکەت، ئەقلێ جڤاکی ژێدەرێ زانینێن بەربەلاڤە د ناڤ دا و ب ڤێ چەندێ، ئەقلێ جڤاکی ژێدەرێ وێ زانین و بیروباوەرانە یێن کو هەر تاکەک ژ تاکێن جڤاکی باوەریێ پێ دئینیت و ل سەر رۆناهیا وێ کار دکەت، لەورا ژ ئەقلێن تاکەکەسی جودایە، لێ هەمیان ڤەدگریت و حوکمێ ل سەر دکەت بێی کو لێ بچیت. ئەو ژ وان دەرڤەیە و د هەمان دەم دا خو ل سەر ئەقلێ هەر تاکەکی و ل سەر بیرکرنا وی یا تایبەت دسەپینیت.
و پرسیار د چوارچوڤەیێ ئاخفتنێ ل دۆر ڤێ هوشیاریا جڤاکی دا ل بەرسڤەکێ دگەریت! کی ڤێ هوشیاریا گشتی بو هەر جڤاکەکی د رۆژێن مە یێن نها دا دروست دکەت! هندەک دبێژن ئەز ژی هەتا رادەکی دگەل وانم کو یێ هوشیاریێ د جیهانا نها دا ب گشتی دروست دکەت، نە ئەو نخبەیا ژ رەوشەنبیرێن مەزنە، و نە بیرمەند یان ڤەکۆلەرن، و نە رۆژنامەڤان و شیکارکەرێن مەزنن؛ بەلکو یێ هوشیاریێ د جیهانا نها دا دروست دکەت و بزاڤێ پێ دکەت سۆشیال میدیایە، هەتا سلبیاتێن وێ ژی یێن کو ئەگەر نەبانە مە بهایێ ئیجابیاتان نەدزانی هه روه سا ئینتەرنێت جهەکێ بێ سنورە گەلەک تشتێن باش، و تشتێن نەباش ژی. چ جورێ بکارئینانا تە بیت بۆ سۆشیال میدیایێ، ئەڤە دزڤریت بۆ تە. لێ، تشتەک هەیە کو شارەزا دەست ب تێگەهشتنا وێ کرینە و پەیوەندی ب وێ چەندێ ڤە هەیە کا چاوا سۆشیال میدیا مێشکی دگوهۆریت،ب گشتی جیهانا ئەلەکترۆنی هێشتا د دەستپێکێ دایە، و ئەڤە رامانا وێ یە کو رەنگە کاریگەریێن درێژخایەن یێن وێ ژیانا سەر ئینتەرنێتێ نەهێنە زانین هەتا پشتی چەندین دەیان سالان. و ژ بۆ هەولدانەکێ بۆ ئاشکراکرنا هەردوو ئەنجامێن ئەرێنی و نەرێنی یێن سۆشیال میدیایێ، زانایێن دەماران دەست ب لێکۆلینکرنێ کرینە لسەر هندەک کاریگەریێن کو سۆشیال میدیا سەر ئینتەرنێتێ د مێشکێ مرۆڤی دا دروست دکەت ئێک ژ ئەنجامان ئەوبوو کو قەبارێ تۆڕا تە یا جڤاکی یا ئۆنلاین دشێت ب دروستی مێشکێ تە بگوهۆڕیت ب شێوەیەکێ باش و ل گۆڕەی لێکۆلینەکێ کو د گۆڤارەکا زانستی دا هاتیە بەلاڤکرن، «هژمارا پۆستێن جڤاکی یێن ل سەر مالپەرەکێ سەرەکی یێ تۆڕێن جڤاکی یێن ئۆنلاین هاتینە راگەهاندن ب توندی گرێدایە ب پێکهاتا مێشکێ مرۆڤی ڤە.
