چاره‌نڤیسا نه‌ته‌وه‌یی ل بن به‌رچاڤكا میكانیزمه‌كا به‌رگرییا سایكۆلۆژیك
ڕێبازا سایكۆلۆژیایا شرۆڤه‌كاری یاكۆ فرۆیدێ به‌رنیاس سه‌ركێشیا وێ دكه‌تن د داهێنانێن خوه دا ل دۆر شرۆڤه‌كرنا لایه‌نێ ده‌روونیێ مرۆڤی كۆمه‌كا تێگه‌هان زێده‌كرینه سه‌ر فه‌رهه‌نگۆكا ڤێ زانستێ، كو ئێك ژ وان حاشالێكرنه (الانكار یان Denial) كه ڕامانا وێ یا سایكۆلۆژیكانه ره‌تكرنا دانپێدانێ یه ب لایه‌نه‌كێ دیاركری ژ وی كه‌توارێ كو په‌یوه‌ندی ب تاكیڤه هه‌ی. مه‌به‌ستا سه‌ره‌كی ژ ب كارئینانا میكانیزمێن به‌رگریكرنا سایكۆلۆژیك خۆپاراستنه ژ روویدانا نیگه‌رانیێ و په‌ریشانیێ ژ وی تشتی، ئانكۆ ئه‌ڤ تشته د بنه‌ڕه‌تدا بۆ وی تاكی ژێده‌رێ جۆره‌كێ سه‌رئێشیێیه، له‌وما تاكی دڤێتن بڕێكا حاشالێكرنێ ژ ڤێ ره‌وشێ و ئازار و ئێشانا سایكۆلۆژیك قۆرتال بكه‌تن. هه‌رچه‌نده ب دیتنا سایكلۆژیێ بكارئینانا ڤان میكانیزما، كه هژمارا وان خۆ ل زێده‌تر ژ ده‌ها دده‌تن، تاڕاده‌یه‌كێ بۆ خۆ گۆنجاندنێ ب مفانه، لێ ل هه‌مان ده‌مدا ژی بكارئینانا وان پترتر ژ ئاسته‌كێ پێدڤی و گۆنجای نیشانه‌كه ژ جۆره‌ك په‌ریشانیێ و تێكچۆنه‌كا سایكۆلۆژیك و نه‌مانا باوه‌ری ب خۆبوونێ لنك وی تاكی و هه‌ستكرن ب گۆنه‌هباریێ و نه‌مانا ئارامییا ده‌روونی لنك وی. ئه‌ڤ میكانیزمه ژ لایه‌نێ “من ” كه‌ساتیێڤه دهێته دروستكرن و وه‌ك دیاره كو ئه‌ڤ پشكا گرنگ ژ ستراكچه‌رێ كه‌ساتیا مرۆڤی هژماره‌كا كارێن سه‌ره‌كی وه‌كی هزركرنێ، تێگه‌هشتن ژ تشتی و چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یا ب ستۆیێ خۆڤه دگریتن. هه‌كه‌ر ماوه‌یه‌كێ دویر و درێژ و به‌رده‌وام ” من ” د بزاڤا بكارئینانا فرت و فێل و میكانیزمێن به‌رگرییا ده‌روونی دا بیتن، ده‌لیڤه بۆ ئه‌نجامدانا كارێن سه‌ره‌كیێن خۆ نابیتن.
ئه‌ڤ جۆرێ میكانیزمێن سایكۆلۆژی نه‌ك ته‌نها لسه‌ر ئاستێ تاكی به‌لكۆ د سیاسه‌تێدا ژی دهێته دیتن. دۆزا گه‌لێ كورد ژ ڤی بابه‌تییه. نه‌ته‌وا كوردی یێ خۆدان كه‌توار و كه‌لتوور و زمان و هه‌می سالۆخه‌تێن دیمۆگرافیێن نه‌ته‌وه‌یه‌كێ بۆ ماوه‌یه‌كێ دویرودرێژه ب ڤێ میكانیزما سایكۆلۆژیك به‌لێ ل سه‌ر ئاسته‌ك مه‌زنتر و سیاسی و ده‌ڤه‌رێ سه‌ره‌ده‌ری دگه‌لدا دهێته كرن و كه‌فتیه به‌ر هێڕشێن نكۆلی لێكرنێ و حاشالێكرنا ڤی نه‌ته‌وه‌ی یا بوویه قاچكێ ده‌ڤێ وان لایه‌ن و نه‌ته‌وه و وه‌لاتێن دژایه‌تیا وێ دكه‌ن. وان دوژمنێن نه‌ته‌وه‌یی هه‌رده‌مه‌كێ به‌ر پێیێن خۆ دیتبن ب هه‌می ڕه‌نگه‌كی دژایه‌تی و دوژمناتیا مه یا كری و نه‌هێلایه ئاڤا خۆش ب گه‌وریا مه دا بچیته خوارێ و بكارئینانا به‌رده‌وام یا ڤێ میكانیزمێ هزرا چاره‌سه‌ركرن و سه‌ره‌ده‌رییه‌كا كه‌تواری و راسته‌قینه د گه‌ل ڤێ دۆزا ره‌وا ل به‌ر به‌رزه‌كری. دووماهیا جۆرێن ڤه‌شارتیێن ڤێ میكانیزمێ خۆ د هێڕشێن رێكخراوه‌كا تیرۆریستی دا دیت كه ب ناڤێ ده‌وله‌ته‌كا خه‌یالی خیڤه‌تێن خۆ ئینان و ل ڕه‌خ مالا مه داناندن و چاوا ده‌نگۆیێ ده‌وله‌تا كوردی گه‌هشته دوژمنێن مه وان ده‌ست ب پفدانا ڤان تیرۆریستا كرن و ب هاریكارییا هژماره‌كا خه‌لكێن ده‌ڤه‌رێ كه د بنه‌ڕه‌تدا ئاكنجیێن ڕه‌سه‌نێن كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ نینن و ل سه‌رده‌مێن جۆدا و نه‌خاسمه قۆناغا ده‌ستهه‌لاتا به‌عسا فاشی و سه‌دامێ گۆڕ به گۆڕ هاتینه ناڤ كوردان، په‌لاماری كوردستانێ دده‌ن و ب سه‌دان هزار كه‌سان ب دڕندایه‌تی و دویر ژ هه‌می پیڤه‌رێن مرۆڤایه‌تیێ تالان دكه‌ن و دكۆژن و دڕه‌ڤینن و ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ری كوردستانێ و جیهانێ دكه‌ن تنێ ژ به‌ر هندێ كو ژ ئه‌گه‌رێ قۆرتالبوون ژ زۆرداریێ به‌حسێ سه‌ربخۆیێ و ده‌وله‌تبوونێ دكرن و چونكی كوردن.
ژێـــده‌ر:1- بیشكچی، ئیسماعیل ( 2014). كۆمارا توركیا چ دا كوردان؟ گۆڤارا مه‌تین، ژ. 224، ل. 4-11.
2- صالح،قاسمحسین. (2011)الشخصیه‌العراقیه‌المڤهروالجوهر- تحلیلاتسیكوسوسیولوجیه،گ. 2.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایكۆلۆژی / به‌شی ده‌روونزانی / زانستگه‌ی زاخوَ
