دێ سێهل شاریێن؟
ڤان رۆژێن تێدا دژین، به‌روكێن دیپلوماسیا شه‌ڕی گه‌له‌كێن گه‌رم بووین و گه‌هشتینه شاریانێ، ئانكو بێهنا شه‌ڕه‌كێ مه‌زن ژ ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتێ دهێت. ئیرانێ ل به‌روكێ یه‌مه‌نێ پێڤه‌نه‌هات به‌رپێڕهه‌كی بۆ خۆ و هه‌ڤالبه‌ندێ خۆ ئویرساتا پۆتینی بگریت و نۆكه سه‌رێ ترازیا شه‌ڕی ل سه‌ر كیستێ حوسیا بۆ عه‌ره‌با داكه‌تیه، ئانكو ئه‌و هیڤیێن ئویرسی ژ ئیرانێ هه‌ین چێدبیت ده‌ست نه‌كه‌ڤن و سه‌رۆكێ سوریێ ژی یێ به‌رقولوپوك بووی و ئێدی نه‌شێت جهێن شه‌ڕكه‌رێن سه‌همدار به‌رێ خۆ بده‌نێ ب پارێزیت.
ڤێجا ئه‌م كورد دبێژین (ره‌شۆ ب ده‌ستێن خۆ هه‌كه ئاڤ دێ ته به‌ت) و هێشتا بسورمانێن هه‌سمدار (ته‌روریست) نه‌گه‌هشتینه لازقیێ یا مه‌قه‌ڕه‌كێ مه‌زنێ له‌شكه‌رێ ئویرسی لێ، وان ده‌ستهاڤێتێ چه‌ك و جه‌بلخانه هنارتنه وێرێ و یێ ب رێیا ئه‌سه‌دی و ب هه‌ر بهایه‌كێ هه‌بیت، به‌رهه‌ڤیا پاراستنا به‌رپێڕهێ خۆ دكه‌ن. چنكی باش دزانن، هه‌كه سوریا ئه‌سه‌دی چوو ئێدی تڤیا ئویرس هیڤیا برێما سپیا ناڤه‌ڕاست دانن و دێ ژ ده‌رگه‌هێ ستراتیجیێ مایتێكرنێ د رۆژهه‌لاتێ ژێده‌ر و بازاڕا دا زڕ به‌هربن.
گه‌فا قه‌ومینا شه‌ڕه‌كێ مه‌زن یا د ڤێرێ دا؛ ئویرسا هزرا به‌ری نۆكه‌یا ئه‌لمانا بۆ چێبوویه و دبینن پشتی ره‌فۆرمێن گۆرباچێڤی ئه‌و وه‌كی موییێ ژ ماستی كێشای ژ رۆژهه‌لاتی دهێنه قه‌وراندن و هینگێ ئه‌لمانا ژی هه‌ر به‌رده‌وام داخازا به‌رپێڕهێ به‌رژه‌وه‌ندێن خۆ دكر و متایێ وانێ چێكری د عمبارادا بوو كه‌سێ نه‌دكڕی، چنكی سویكا دنیایێ هه‌روه‌خته هه‌می ژ لایێ به‌ریتانیا و فره‌نسیا و ئه‌مریكیا و سۆڤیه‌تیاڤه هاتبوو ده‌سته‌سه‌ركرن و رێ نه‌ددا ئه‌لمانا بۆ خۆ بازاڕه‌كی چێكه‌ن.
ئه‌لمانا لێگه‌ڕیانا به‌رژه‌وه‌ندێن خۆ ب مهانه‌یا كوته‌كیلێكرنا تۆخمێ ئه‌لمان ژ ده‌وله‌تێن ده‌ر و جیرانا ده‌ست ب به‌رفره‌هبوونێ كر و نۆكه پۆتینێ سۆرێ چاڤشین ب عه‌ینێ مهانه‌یێ یێ دچیت عه‌ردێ ده‌وله‌تێن بێچاره‌یێن به‌رێ د فه‌له‌كا سۆڤیه‌تێ دا دگریت و ده‌وله‌تێن دویڤه‌لانك چێدكه‌ت، وه‌كی شه‌ڕێ فرۆتیه ئۆكرایینایێ و گۆرجستانێ.
نۆكه ده‌ڤه‌ر یا به‌ریڤ گۆهۆڕینا تخویبێن جوگرافی ڤه دچیت و ژێكڤاڤارتنه‌كا د قه‌ومیت و دو سه‌متێن ل ڤی واری په‌یدابووین:
1 – سه‌متا ئویرساتا پۆتینی؛ یا ئیرانێ و هه‌ڤالبه‌ندێن وێ و ئالیێن ژ لایێ ئایدیۆلۆجیڤه دۆژمنیا ئه‌مریكا و ئه‌وروپا خۆسه‌ر و ده‌رڤه‌ی فه‌له‌كا ئویرسی دكه‌ن تێدا جهێ خۆ گرتیه. ئه‌ڤێ ڤاڤارتنێ كورد ژی ژێ د بێ باهر نینن و چه‌نده‌كا باشا كوردا پشته‌ڤانێن سیاسه‌تا ئویرسی و ئیرانێ نه ل ده‌ڤه‌رێ و ڤێ كێنجا لسه‌ر چێبوونا به‌رته‌نگاڤیا سیاسیا ده‌ڤه‌را كوردستانێ هه‌ی و هه‌روه‌كی مرۆڤ ژ زنجیرا كومبوونێن بێ ڤه‌ڕێژ تێ دئینیته ده‌رێ. ئیران گه‌له‌ك ژ نێزیك یا ل سه‌ر پێشكه‌تنێن سیاسیێن كوردستانێ راوه‌ستای و مایێ خۆ ب ئاشكرایی تێ دكه‌ت و دیساڤه به‌رپرسێ قۆنسولخانه‌یا ئیرانێ ب گرانی لسه‌ر ڤێ ئارێشێ راوه‌ستایه و بێخش نه د به‌رژه‌وه‌ندا چاره‌كرنا ئارێشێ دا.
نۆكه ئیران و ئه‌مریكا و هه‌ڤالبه‌ندێن وێ ل عیراقێ گه‌هشتینه ئێك و پێكهاتنه‌كا لناڤبه‌را وان چێبووی و ئویرسی پێكهاتنا ئیمزا كری، ئه‌ڤێ پێكهاتنێ ده‌رگه‌هێ دانوستاندنا تابۆ یێ ڤه‌كری و نه‌دویره دبن وێ په‌ردێ ڤه ئیران و ئه‌مریكا به‌ڕكێن خۆ ببه‌نه به‌رێك. به‌لێ پا چێدبیت پێكهاتنه‌كا بنڤه‌بنڤه ل ناڤبه‌را ئویرسی و ئه‌مریكا ژی هه‌بیت و ب ڤێ حیلێ سوریێ ژ فه‌له‌كا ئیرانێ ده‌ربێخن و پاشی ل خۆ لێكڤه‌كه‌ن، چنكی ل دووڤ دیتنا من، بلا نه‌سرولاه هه‌ڤالێ ئیرانێ بیت، به‌لێ پا رێكخستنه‌كا بسورمانیه و سه‌همداریێ (ته‌رۆرێ) دكه‌ت و ئویرس ژ ئه‌مریكیا پێتر ژ سه‌هما سه‌همداریا بسورمانی دترسن، چنكی سه‌ربۆڕه‌كا ته‌حل ل ئه‌ڤغانستانێ د گه‌ل هه‌یه.
ژبه‌ر ئیحتیمالێن بووری، دروسته پێكهاتنا ڤێ دویماهیا ئیرانێ د گه‌ل وه‌لاتێن 5+1 كری ئویرس دگه‌لن، به‌لێ ئانكویا وێ ئه‌و نینه ل ئیرانێ بخشناكه‌ڤن. لدویڤ هزرا من ئێدی ئویرساتا پۆتینی وه‌كی به‌ری پێكهاتنێ باوه‌ری ب ئیرانێ ناهێن، ڤێجا هه‌ما ئه‌و بخۆ ب زه‌ند و باسكێن خۆ دێ پێكۆلێ كه‌ت دا ژ برێما سپی نه‌هێنه ده‌رێخستن.
2 – سه‌متا ئه‌مریكا و به‌ریتانیا و سۆزبه‌ندا ناتۆیێ و هه‌ڤالێن وان ل ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتێ ناڤه‌ڕاست؛ ئه‌ڤانا ژی گه‌له‌ك پالده‌ر هه‌نه وان به‌ره‌ڤ مایتێكرنه‌كا ژ دل پال د ده‌ن، وه‌كی پاراستنا وارێن وه‌رزێن پێترولێ و ژێده‌رێن بریێ و متایێ خاڤ. دیسا ژی كه‌نداڤ بیاڤێ به‌رژه‌وه‌ندیێن ستراتیجیه بۆ وه‌لاتێن ئێكگرتیێن ئه‌مریكا و ئیران یا باهر و پشكا خۆ ژێ دڤێن و ئه‌و بۆ هندێ شول دكه‌ن ببنه زڕهێزا كه‌نداڤێ و ئه‌ڤێ هزرێ چ جارا نه عه‌ره‌ب، نه ده‌وله‌تێن سۆزبه‌ندا ناتۆیێ و ئه‌مریكا ب هندێ رازی دبن و یا ده‌ستهاڤێتیێ نه‌خشه‌ڕێیا بۆشێ كوڕ چێكری بكه‌نه راستی و واره‌كی بۆ په‌یدا كه‌ن، ب ڤێ پلانێ ئه‌مریكا و ناتۆ دێ ژ هندێ بسته‌هبن كو ده‌وله‌ته‌كا مه‌زنا سه‌نته‌ری ب هه‌می هێز و بریا خۆڤه ل ده‌ڤه‌رێ په‌یداببیت.
ڤێ سه‌متێ ژی كێنجا خۆ ل سه‌ر پارتیێن سیاسیێن كوردستانێ هه‌یه و ده‌وری تێدا دبینیت و مه‌دیت ده‌مێ ره‌وشا ناڤبه‌را پارتیێن سیاسیێن كوردستانێ تێكچووی برێت مه‌كگۆركێ جهگرێ وه‌زیرێ ده‌رڤه‌یێ ئه‌مریكا بۆ كاروبارێن ئیراقێ و به‌رپرسێن به‌ریتانی د كومبوونادا د پشكداربوون، حه‌تا ره‌وش هێوركری پاشی ده‌ركه‌تن چوون. ئه‌ڤێ سه‌متێ هه‌روه‌خته هه‌می ده‌وله‌تێن عه‌ره‌با، ژبلی سوریێ، دگه‌ل تركی ژی د گه‌ل دانه و پشته‌ڤانیا وێ دكه‌ن.
به‌رژه‌وه‌ند ل ده‌ڤه‌را مه د لێككه‌تینه و یێن به‌ربووینه ئێك و ئه‌مێ دبینین چاوا مشه‌خت پێله پێله یێ به‌ره‌ڤ ئه‌وروپایێ دهێنه هاژۆتن و چێدبیت ئالیێن هه‌ڤباسك به‌رۆكێن شه‌ڕی دڤه‌وژێرن و ئه‌وروپا یا خه‌لكێ ل دووڤ تا و رێزێن خۆ ژ ناڤ ئێنوینا ئاگری ده‌ردئێخیت.
دوهی شه‌ڕێن ناڤبه‌را ئه‌وروپیا ب هه‌می دنیایێ وه‌ربوون، ئه‌گه‌رێ سه‌رپشكێ شه‌ڕی بازاڕێ مه‌زاختنا متایێن چێكری بوو. ئه‌ڤرۆكه شه‌ڕ زێده‌باری یا بووری سه‌را ژێده‌رێن بریێ و ئاڤێ ژیكه.
خۆشكه‌رێ ئاگرێ ڤان شه‌ڕا نۆكه بكڕ و بكێشێن رێبه‌ندێن دینینه و مفا ژێ دهێنه‌كرن، نه‌خاسمه سوننییا و شیعا، هه‌ردو ژی پێغه‌مبه‌رینیا مه‌حه‌مه‌دی ده‌ڤگۆت دكه‌ن و شه‌ڕێ هه‌ردویا سه‌را ئالولبه‌یته و ئێك ل دویڤ سوننه‌تێ و یێ دی لدویڤ میراتگریا كولفه‌تێ بسورمانن. كه‌س نه‌شێت بڕیار ده‌ت كی بسورمانێ ژ ڕاستایه. بێژه ئیران بسورمانه سوننه دێ بێژن نا، ئیران ژ بسورمانیێ ڤاڕێبوویه، سعودیێ بسورمانه ئیرانی وێ ددانن د سه‌ر رێدا چووی.
مه كوردا رۆڤه‌كر شه‌ڕكه‌رێن باشین، ڤێجا هه‌ل وی و بابێ وی یێ مه بۆ خۆ راكێشیت. ب بسته‌هیڤه؛ هه‌كه دو مرۆڤێن زه‌برده‌ست وه‌ریسه‌كی بكێشن دێ پچینن و كه‌نه دو قه‌ت و نۆكه چار ئالی مه رادكێشن.
پسیار ئه‌ڤه‌یه: ئه‌رێ ئه‌م دێ شه‌ڕی كه‌ین و ده‌ستڤالا ده‌ركه‌ڤین، چنكی رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا هه‌ردو مه رادكێشن؟ مه داعش شه‌پلاند، ما دێ ده‌وله‌تێن كوردستان دبن ده‌ستیڤه و ئه‌مریكا ل به‌ر هێن كو بهایێ قوربانیێن كوردان ده‌وله‌ته‌كا خۆسه‌ر بیت؟ باشه هه‌كه زڕهێزه‌كا وه‌كی ئه‌مریكا پشته‌ڤانیا چێكرنا ده‌وله‌ته‌كێ بۆ پشكه‌كا كوردستانێ بكه‌ت، دێ پارتیێن مه‌یێن سیاسی ل دووڤ لوكا به‌رپسیاریێ بن وی باری هه‌لگرن؟ چنكی پارتیه‌ك بتنێ به‌س نینه.
بۆ زانین نۆكه سه‌را تشته‌كێ ده‌مكی پێك ناكه‌ن. دروسته به‌روكێن شه‌ڕی هندی وێڤه‌تره د گه‌رمترن، به‌لێ پا سێهلا ئارێشێن ناڤبه‌را پارتیێن كوردا سۆربوویه.
