بابه‌ته‌كێ پڕ گرنگ و مرۆڤایه‌تى و یێ بێ یاسا؟
هه‌ر ژكه‌ڤندا خوین به‌خشین ل جیهانێ، ژ بابه‌تێن هه‌ره گرنگ و سه‌ره‌كى بوویه د كه‌رتێ ساخله‌میێ دا، نه‌خاسمه ل ڤان سالێن داویێ پشتى كو ئێش و نه‌خۆشى ب رێژه‌یه‌كا بلند زێده بووینه. ئه‌ڤجا ژ به‌ر هنده‌ك ئه‌گه‌رێن جودا، ب تایبه‌ت ژى كو ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤـ نه‌ئارامیا كه‌فتیه هه‌موو وه‌لاتان و رۆژانه ته‌قینێن مه‌زن دهێنه روودان. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤرۆ كه‌رتێ ساخله‌میێ ل هه‌ر جهه‌كى، پێدڤى ب خوینێ هه‌یه، ژ بۆ قورتالكرنا ژیانا ب ده‌هان ملیۆن مرۆڤان ئه‌ڤرۆ ل جیهانێ ژ روودان و ته‌قین و نه‌خۆشیێن جودا.
خوین به‌خشین ل گۆر ئاینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و هند یاسایێن وه‌لاتان، ژكارێن مرۆڤایه‌تیه و بێ به‌رامبه‌ره، چونكى ئه‌گه‌ر یا ب به‌رامبه‌ر بیت، ئه‌ڤه دێ بیته ده‌رگه‌هه‌ك بۆ بازرگانیكرنێ ب خوینا مرۆڤان، و دێ كرین و فرۆشتن ب خوینا مرۆڤان هێنه كرن، و ره‌نگه ببیته ئه‌گه‌رێ ژناڤچوونا مرۆڤایه‌تیێ ب گشتى.
سه‌ره‌رایى ڤان یاسایان و رێككه‌فتنێن ده‌وله‌تان ل سه‌ر قه‌ده‌غه‌كرن و به‌رهنگاربوونا دیاردا فرۆشتنا خوینا مرۆڤان، ئه‌ڤرۆ نێزیكى (40) وه‌لاتان خوین به‌خشین ژ ئێخسیرانه، یان ب به‌رامبه‌ره و داخوازا سامانه‌كێ مالى دكه‌ن، یان ب تایبه‌ت ل گۆر ستانده‌رێن رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى، نابیت خوین بهێنه كێشان ژ دادگه‌هكریان یان ژ ئاواران و بیانیان، ئه‌ڤرۆ ژى ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ هه‌ر چه‌نده تا نها ژى ئه‌ڤـ سه‌رپێچیه دهێنه‌كرن؟.
ژ بۆ ڤێ یه‌كێ، رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى ب نیازه بۆ سالا 2020ێ، ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ، ڤێ دیاردا نه‌جوان و نه‌مرۆڤانه نه‌هێلیت، و پێكولێ بكه‌ن جڤاكێن وه‌لاتان پێ بگه‌هینن كو كاره‌ك دروسته و چ زه‌ره‌ر و زیان ب ساخله‌میا مرۆڤان ناكه‌ڤیت و خێره‌كا گه‌له‌ك مه‌زنه، هه‌روه‌سا داخواز ژ وان وه‌لاتان بكه‌ن یاسایێن نوو ده‌ربكه‌ن، ژبۆ ڤان كار و سه‌پێچیان. دگه‌ل ڤێ ژى رێكخراوێن جیهانى و ناڤخۆیى، خه‌مساری نه‌كریه، د پێگه‌هاندن و دانا پێزانیێن خوین به‌خشینێ دا و مفایێ وێ بۆ وه‌لاتیان و بۆ وى ب خوه‌ژى. چونكى تا ئه‌ڤرۆ ژى ل زۆربه‌یا جڤاكێن وه‌لاتان، هزر دكه‌ن كو خوین به‌خشین گونه‌هه یان زیانێ دگه‌هینته ساخله‌میا مرۆڤى و تێك دده‌ت، وه‌كو ترسه‌كێ ل جه‌م تاكه‌كه‌سان هه‌یه، لێ به‌رۆڤاژى ب تمامى مفایه‌كێ مه‌زنێ ساخله‌میێ هه‌یه. ب تایبه‌ت ژى پێدڤیه، ڤى بابه‌تى گه‌له‌ك ب رژدى و گرنگ وه‌ربگرین، چونكى هه‌روه‌كو خودایێ مه‌زن د قورئانا پیرۆز دا دبێژیت: هه‌ر كه‌سێ مرۆڤه‌كى ب هه‌ر شێوه‌یه‌كێ قورتال بكه‌ت، هه‌روه‌كو وى مرۆڤـ هه‌موو ساخ كرین و قورتالكرین، د سوره‌تا ئه‌لمائده دا (32) (مَن قَتَڵ نَفْساً بِغَیْڕ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْچِ فَكَأَنَّمَا قَتَڵ النَّاسَ جَمِیعاً ۆمَنْ أَحْێاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْێا النَّاسَ جَمِیعاً).
و ب راستی ژى دڤێن مرۆڤـ ڤى كارێ خێرێ ب بچووك وه‌رنه‌گریت، چونكى هه‌كه ئه‌ڤرۆ تو ژیانا ئێكێ ژ مرنێ قورتال بكه‌ى، ئه‌ڤه تو خودان خێره‌كا مه‌زنى و به‌هه‌شتى.
پێ نه‌ڤێن، ئه‌ڤرۆ ژى دڤێن به‌شداریا نۆشداران رۆله‌كێ هه‌ره مه‌زنێ كاریگه‌ر هه‌بیت و پێدڤیه د پێگه‌هاندن و ره‌وشه‌نبیركرنا جڤاك و تاكه‌كه‌سێ كوردى دا به‌رده‌وام بیت، سه‌باره‌ت دانا خوینێ ب رێكا هه‌ماهه‌نگى دگه‌ل رێكخراوێن جڤاكێ سڤیل و راگه‌هاندنێ و ب رێكا مه‌لایان و روونشتن دگه‌ل وه‌لاتیان ل هه‌موو ده‌ڤه‌ران، داكو ژیانه‌كا ساخله‌م و گشتگیر بكه‌ن، د ناڤـ وه‌لاتی دا ب رێكا خوین به‌خشینێ.
هه‌رچه‌نده ل كوردستانێ، خه‌لك گه‌له‌كێ هاریكاره بۆ دانا خوینێ بۆ نه‌خۆشى، باشترین به‌لگه ژى شه‌ڤێن هه‌یڤا ره‌مه‌زانێ نه كو هه‌ر سال، یان به‌نكا خوینێ ب خۆ ب هه‌ماهه‌نگى دگه‌ل داموده‌زگه‌هێن حزبى و حكوومى ل سه‌ر ئاستێ پارێزگه‌هێ، كار دكه‌ن ژبۆ كۆمكرنا خوینێ، یان گه‌له‌ك جاران دێ بینى رادیو یان ته‌له‌ڤزیۆنێن رادیكال، دێ راگه‌هینن كو فلا نه‌خۆش پێدڤى ب خوینێ هه‌یه ژ فلان جۆرى، یان مخابن ده‌مێ تێنتیه‌ك ب پێشمه‌رگان ڤه دته‌قیت و بریندار هه‌بن، هه‌ر ئێكسه‌ر بێی كو بهێنه راگه‌هاندن، خه‌لك ب خوه دچیت به‌نكێ و خوینێ دده‌ت!.
ل گه‌له‌ك وه‌لاتان، ژبۆ به‌خشینا خوینێ یاسا و ب شێوه‌یه‌كێ جوان و رێكوپێك، و ل گۆر پێشكه‌فتنا زانستێ ساخله‌میێ یاسا ده‌ركرینه.
لێ مخابن ل عیراقێ خوین به‌خشین و ڤه‌گواستنا خوینێ، ژ كه‌سه‌كى بۆ كه‌سه‌كى دیتر ب چ یاسایان نه‌هاتیه رێكخستن، ب تنێ ب ده‌ركرنا هنده‌ك زه‌وابت و رێنمایان ژلایێ وه‌زیرێ ساخله‌میێ ڤه كو ئه‌و ژى نه‌به‌سه!. راسته نوكه وه‌زاره‌تا ساخله‌میا كوردستانێ، ل دووڤـ ستانده‌رێن جیهانى دچیت، لێ ئه‌م دبێژین ئه‌ڤه نه‌به‌سه، و پێدڤی ب یاسایه‌كێ هه‌یه. یا سه‌یرتر ئه‌وه هنده ساله ئه‌م خودان حكوومه‌ت و په‌رله‌مان، تا نها ژى خوه ئێك وه‌زیرێ ساخله‌میێ ته‌نانه‌ت پرۆژه یاسایه‌ك ژى پێشكێشى په‌رله‌مانى نه‌كریه؟. و ده‌ركرنا یاسایه‌كا تایبه‌ت ب دانا خوینێ، د ناڤبه‌را مرۆڤان دا ژ كارێن فه‌ر و پێدڤینه و دڤێن بهێنه كرن، چونكى دڤێن یاسادانه‌ر ب راشكاوانه و ب به‌ند و تێكست به‌حسێ هه‌موو حاله‌تان بكه‌ت.
ژ گرنگترینێ وانا ژى قه‌ده‌غه‌كرنا بده‌ست ڤه‌ئینانا خوینێ ب رێكا كرین و فروشتنێ بیت د ناڤبه‌را مرۆڤان دا، یان د ناڤبه‌را مرۆڤان و سه‌نته‌رێ كۆمكرنا خوینێ دا ژ بۆ مه‌ره‌مێن ساخله‌میێ، یان به‌نده‌ك هه‌بیت، بۆ نموونه به‌رامبه‌رى خوینێ رێز و سوپاسیه‌كێ وه‌كو دیارى و ره‌مزى بۆ پالپشتیا خوین به‌خشى، یان وه‌كو بریتانیا بۆ نموونه، هه‌ر كه‌سێ بۆ پتر ژ پێنج سالان یێ به‌رده‌وام بیت ل سه‌ر دانا خوینێ، پارچه‌یه‌كا زێرى دده‌نێ پیچه‌ك كێمتر ژنیف كیلویێ، یان ل گه‌له‌ك وه‌لاتان پارچێن ئه‌ردى دده‌نێ، ئه‌ڤه وه‌كو پالده‌ره‌ك بۆ خوین به‌خشینێ.
بۆ نموونه هنده ساله ل كوردستانێ و ب تایبه‌ت ل دهوكێ، ب گشتى چ پالپشتى نه‌بوویه، یان د ئاستێ پێدڤى دا نه‌بوویه، بۆ به‌نكا خوینێ و كۆمه‌لا خوین به‌خشێن كوردستانێ، ب تایبه‌ت بۆ خوین به‌خشى، ده‌مه‌كى رێكخراوه‌كێ كارته‌كا ئه‌رزاقى ددا خه‌لكى، ڤێگاڤێ ئه‌و ژى نه‌مایه، نه‌خاسمه تا نها ژى خوه ئێكى ته‌نانه‌ت پارچه‌یه‌كا ئه‌ردى ژى وه‌رنه‌گرتیه؟ یان گه‌له‌كا فه‌ره به‌نده‌ك د یاسایێ دا بهێنه دانان، كو خوین به‌خشێ به‌رده‌وام موچوویه‌ك هه‌بیت، ژلایێ رێڤه‌به‌ریا چاڤدێریا جڤاكی ڤه، وه‌كو ئیمتیزایه‌ك و پالده‌ره‌ك.
له‌و دڤێن هه‌م یاسادانه‌رێ عیراقێ و كوردستانێ، ڤێ كێم و كاسیا یاسایى نه‌هێلیت، و به‌رهنگاربوونا وان دیاردێن نه‌جوان و نه‌مرۆڤانه ژلایێ ره‌وشتان ڤه بكه‌ت، ژ كرین و فرۆشتنا خوینێ و پشكنینا سه‌لامه‌تیا نه‌خۆشان ژخوینێ بكه‌ت.
نه‌خاسمه یاسادانه‌رێ عیراقێ، ب چ به‌ند و تێكستان، نه د یاسایا (مصارف العیون)دا یا هژمار113 یا سالا 1970ێ، و نه د یاسایا چاندنا ئه‌ندامێن له‌شێ مرۆڤى یا هژمار 85 یا سالا1986ێ، دا به‌حس نه‌كریه؟ و بۆ جارا ئێكێ ده‌مێ ئه‌ڤـ به‌حسێ خوینێ و خوین به‌خشینێ هاتیه‌كرن، دادگه‌ها بریتانى بوو ل سالا 1993ێ، و وه‌لاتێ سعودى ژى یاسایه‌ك تایبه‌ت هه‌یه یا سالا 1993ێ، و وه‌لاتێ مه‌غره‌ب ژى هه‌كه شاش نه‌بم 2008ێ یه. من ب رێكا فێسبوكى، ئه‌ڤـ پرسیاره ژ هند دادوه‌ر و یاساناسان كر ل عیراقێ، و من گۆتێ ئایا ئه‌ڤه نه كێم و كاسیه‌كا یاسایی یه، وان وه‌سا ددیت، ئه‌ڤـ پرسا دانا خوینێ ژكارێن مافێن مرۆڤیه، و پێدڤى ب چ یاسایان ناكه‌ت، و راسته یاسادانه‌ر ل سه‌ر ڤێ پرسێ بێده‌نگ مایه، چونكى ژكاروبارێن گشتیه و دروست و ره‌وایه، چونكى هه‌ر تشتێ یاسادانه‌ر ل سه‌ر بێده‌نگ بمینیت، واته ئه‌و كار دروسته، ئه‌و ژى پشتبه‌ستن ل گۆر رێسایا (لا جریمه و عقوبه الا بنص).
لێ ل گۆر بۆچوونا من، ماده‌م خوین ژى مینا هه‌ر ئه‌ندامه‌كێ دیتر، دهێنه ڤه‌گوهاستن ژكه‌سه‌كى بۆ كه‌سه‌كێ دیتر، پێدڤى بوو یاسادانه‌رێ عیراقێ ب به‌نده‌كێ د یاسایێن ل سه‌ری دیار، یان ب یاسایه‌كا تایبه‌ت رێكخستبا. و ب بۆچوونا من گه‌له‌كا فه‌ر و پێدڤیه، یاسایه‌ك تایبه‌ت هه‌بیت، مینا گه‌له‌ك وه‌لاتیێن جیهانێ.
و ئه‌گه‌ر هه‌ر ل گۆر رێنمایان بمینیت پێدڤی ب ڤان مه‌رجان بیت:-
1- رازیبوونا خودانێ خوینێ، و شایسته‌یێ خوین به‌خشینێ بیت.
2- پشكنینا خوینێ بهێنه كرن ل ده‌ستپێكێ، و یا ته‌ندروست بیت ئه‌و خوین بۆ ڤه‌گوهاستنێ بۆ جه‌سته‌یێ نه‌خۆشى پێدڤى پێ هه‌ى.
3- یا بێ به‌رامبه‌ر بیت.
4-گه‌له‌ك پێدڤى پێ هه‌بیت.
5- نه‌خوینه‌كا پیس بیت، وه‌كو توشبوویێ هه‌واى بیت، یان ئیفرازاتێن ژه‌هراوى د ناڤ دا بیت، یان چاوا بهێنه پیسكرن.
