به‌ختیار قادر
دامه‌زراندنا بنگه‌هێ لالش ل 1993/5/12 وه‌رچه‌رخانه‌كا مه‌زن بوو ل ناڤ جڤاكا كوردستانى ب گشتى و یا ئێزدى ب تایبه‌ت ژ ڕوویێن ڕه‌وشه‌نبیرى وجڤاكى و بگره‌ ڕامیارى ژى ده‌ما هه‌ر بوویه‌ره‌كێ هه‌لوه‌ست خواستبا، ئه‌ڤ بنگه‌هه‌ دئێته‌ هژمارتن ب ئیًك ژبه‌رهه‌مێن خوونا هه‌زاره‌ها جانگۆریێن كورد و كوردستانێ سه‌ره‌ڕایى وان هه‌موو به‌ربه‌ستێن هاتینه‌ پێشییا كاروانێ وى ب درێژاهیا ڤان هه‌موو سالان دلسۆز و وه‌فادارێن ئه‌ندام لێ ژ ده‌سته‌یێن بلند بگره‌ و هه‌تا ب تایى و نڤیسنگه‌هێن ب سه‌رڤه‌ و دیسا ده‌سته‌یا گشتى ب حه‌ز و ڤیانه‌كا ژدل و ئیراده‌یه‌كا بێ ده‌ست دانین به‌رده‌وامى ب كار و خه‌باتا بنگه‌هێ لالش داینه‌ ودروشمێ(لالش كانیه‌كا زه‌لاله‌ دهورته‌ درووبارێ ڕه‌وشه‌نبیریا كوردى ده‌ ) ب كریار جێ به‌جێكرینه‌.
وه‌كو هه‌موو جاران دئێته‌ خۆیاكرن بنگه‌هێ‌ لالش هاته‌ ئاڤاكرن ل سه‌ر ده‌ستێ‌ ژماره‌یه‌كا ڕه‌وشه‌نبیرێن ئێزدیان ڤه‌ ب پشته‌ڤانیا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ‌، هزره‌كا مه‌زن بوو و ئێكگرتنه‌كا هه‌ره‌ باشبوو ژبۆ ملله‌تێ‌ ئێزدى و ئێزدیاتیێ‌ د چارچۆڤێ‌ كوردى و كوردستانێ دا، ل ده‌مێ بنگه‌هێ لالش ل دهۆكا داسنیا هاتیه‌ دامه‌زراندن بۆ ئێزدیان د چارچۆڤێ ڕه‌وشه‌نبیریا كوردى دا پێدڤیه‌كا مه‌زن بوو ل سه‌رده‌مه‌كێ‌ سه‌خت و دژوار دا،پشتى حوكمه‌تا گۆڕب گۆڕ ژ ناڤچۆیى ژماره‌یه‌كا زۆر باش یا تایى و نڤیسینگه‌هێن لالش ل ده‌ڤه‌ڕێن ڤه‌قه‌تیایى ژ هه‌رێما كوردستانێ‌ هاتنه‌ ڤه‌كرن ب مه‌ره‌ما پێشكێشكرنا خزمه‌تا ڕه‌وشه‌نبیرى و جڤاكى بۆ خه‌لكێ‌ وان ده‌ڤه‌ران و ژبۆ ئه‌نجام دانا چالاكیێن هه‌مه‌جۆر.
نائێته‌ ڤه‌شارتن كو ئه‌ڤه‌ ماوێ 31 سالانه‌ بنگه‌هێ‌ لالش یێ‌ ڕه‌وشه‌نبیرى و جڤاكى به‌رده‌وام كار و خه‌باتا خوه‌ دكه‌ت ژبۆ گه‌هاندنا وێ‌ په‌یاما پیرۆز،ب ئارمانجا نرخاندن و تۆماركرنا مێژوو و دابونه‌ریت و كه‌لتۆرێ‌ ڕه‌سه‌نێ‌ ئێزدیاتیێ‌ ،هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌م نكارین ب درێژى به‌حسێ چالاكى و ده‌ستكه‌فتێن ڤى بنگه‌هى بكه‌ین، به‌لێ‌ د چه‌ند سالێن بۆرى دا كاریه‌ ڕۆله‌كێ‌ ئێكجار به‌رچاڤ ببینت ئه‌وژى د وارێ‌ دانه‌نیاسینا ڕێوره‌سمێن ئێزدیان ژبۆ وان ڤه‌كۆله‌ر و رۆژنامه‌ڤان و چالاكڤانێن بیانى،ژبلى تۆماركرن و دیكیۆمێنتكرنا ئه‌رشیفه‌كێ‌ باش ژوان بوویه‌رێن جینۆسایدا ئێزدیان ئه‌وا ل 3/8/2014روودایى و تا نهۆ ژى خه‌لكێ‌ مه‌ یێ‌ قوربانیێ‌ دده‌ت.
هه‌روه‌سا هه‌ر ژ ڕۆژا دامه‌زراندنا بنگه‌هێ لالش وهه‌تا نها پووته‌كا مه‌زن ب تۆر وچاندێ دێرین یێ جڤاكێ ئێزدى ب تایبه‌ت هاتیه‌ دان كو تێده‌ هه‌موو دابونه‌ریتێن كورده‌وارى یێن دیرۆكى ل درێژاهیا دیرۆكێ ژلایێ باب وكالان ڤه‌ هاتینه‌ پاراستن جهێ خۆ دگرن و به‌رده‌وام پێگیریه‌كا گرنگ پێ هاتیه‌ كرن،هه‌روه‌سا ئه‌و بوویه‌ جهێ خه‌مخۆریه‌كا مه‌زن لناڤ ته‌ڤایا پێكهاته‌یێن كوردستانێ وهه‌رده‌م ب ڕێیا ڤى بنگه‌هى بزاڤ ژبۆ ساخكرنا كه‌لتۆرێ كه‌ڤنار یێ ملله‌تێ كورد هاتیه‌كرن، ل سه‌ر ئاستێ سه‌ركردایه‌تیا سیاسى یا كوردستانێ ژى هه‌موو جاران پالپشتى ل كار وچالاكیێن ڤى بنگه‌هى هاتینه‌ كرن وپووته‌كا مه‌زن ب گرنگیا هه‌بوونا وى هاتیه‌ دان و پشته‌ڤانێ بیروبۆچوونێ وى بووینه‌، دیسا نایێ ژبیركرن كو د ئه‌ڤان كاودانێن خراب یێن ده‌ڤه‌را مه‌ پێره‌ ده‌ربازبووین بنگه‌هێ لالش ڕۆله‌كێ به‌رچاڤ وباش هه‌بوویه‌ و خوه‌ ل خه‌لكێ خوه‌ كریه‌ خودان و ل به‌ر بارێ وان ڕابوویه‌ دهه‌موو بوارانده‌ و ب تایبه‌ت دگه‌ل خه‌لكێ شنگالێ پشتى ڕه‌وشا ئاواره‌بوونێ و ژیانا ناڤ كه‌مپان، هه‌ر دیسا بابه‌تێ هاریكاریا قوتابیێن ئێزدى ل زانكۆ وپه‌یمانگه‌هێن سه‌ر ب حوكمه‌تا فیدرال ڤه‌ و ڤه‌گوهاستنا وان بۆ هه‌رێما كوردستانێ، هاریكاریا وان دگه‌ل نڤیسه‌رێن كورد ب گشتى و ئێزدى ب تایبه‌ت ومه‌زاختنا چاپكرنا ژماره‌كا مه‌زن ژبه‌رهه‌مێن وان یێن هزرى و ڕه‌وشه‌نبیرى ل سه‌ر ئه‌ركێ خوه‌ گرتین.

به‌ختیار قادر
ل ڕۆژا 1-3-2021، جڤاتا نوونه‌رێن ئیراقێ ب پشته‌ڤانیا فراكسیۆنێن كوردستانى قانوونه‌ك ب ناڤێ (ڕزگاربوویێن ئێزدى) ده‌ركربوو، ئارمانج ژێ ئه‌وبوو كو قه‌ره‌بۆیا ڕزگاربۆیێن ژ ده‌ستێ داعشێ بێته‌كرن، ژ ده‌مێ ده‌ركه‌فتنا ڤێ قانوونێ گه‌له‌ك گه‌نگه‌شه‌ ل سه‌ر هاتنه‌كرن و گه‌له‌كان ژبۆ كێمكرنا قه‌باره‌یێ جینۆسایدا ئێزدیان هه‌ژمارت و هنده‌كێن دى ئاماژه‌كرن كو هه‌موو مافان گه‌ره‌نتى ناكه‌ت كو پێدڤیه‌ ڕزگاربووى بده‌ستڤه‌بینن.
قانوونا ڕزگاربۆیان گه‌ر ب ئازایى و وێره‌كى و به‌رخودان و قوربانیا كچ و ژنێن ئێزدى و پشته‌ڤانیا مالباتێن وان و جڤاكا ئێزدى و میر و جڤاتا رۆحانى نه‌با؛ ڤێ قانوونێ هه‌بوون نه‌دبوو،كو به‌رسڤدانه‌ك بوو ژبۆ وێ قوربانیا كچ و ژنێن ئێزدی دایى، ئه‌ڤ قانوونه‌ پێنگاڤه‌كا گه‌له‌ك باشبوو هاتیه‌دانان بۆ وێ كۆمكوژیا ب سه‌رێ ئێزدیان دا هاتى.
بڕیاربوو قوربانیێن پێكهاته‌یێن توركمان و مه‌سیحى ژى ژ ڤێ قانوونێ مفاداربن و ڕۆژا 8/3/2021، سه‌رۆك كۆمارێ ئیراقێ ئیمزا ل سه‌ر كر، ل دووڤ یاسایێ دێ هه‌ر ڕزگاربوویه‌كا ژ ده‌ستێ داعشێ پارچه‌یه‌كا ئه‌ردى وه‌رگرت دگه‌ل دابینكرنا مووچه‌یه‌كێ چاڤدێریا جڤاكى ب به‌رده‌وامى، لێ ل ڕۆژا 4/2/2024 لژنه‌یا شه‌هیدان و قوربانیان و زیندانیێن سیاسى ل جڤاتا نوونه‌رێن ئیراقێ پێشنیاره‌ك دابوو سه‌رۆكاتیا جڤاتێ، ژبۆ راستڤه‌كرنا قانوونا ڕزگاربۆیێن ئێزدى بۆ هندێ ده‌ستكارى د ڤێ قانوونێ دا بێته‌كرن و دئێته‌ پێشبینیكرن ناڤێ ئێزدیان ژ ئه‌ڤێ قانوونا تایبه‌ت ب ئێزدیان ڤه‌ لابده‌ن، بێ كو ڕاوێژ و بۆچوونا ئێزدیان و كه‌سوكارێن قوربانیان وه‌ربگرن كو ڤێ قانوونێ دێ ڕاستڤه‌كه‌ن.
هه‌تا نۆكه‌ په‌رله‌مانێ ئیراقێ وه‌كو په‌رله‌مانێن دى ڕوونشتنه‌ك ل سه‌ر كۆمكوژیێ و دانپێدانێ ژى پێ نه‌كریه‌، ژبلى د ڤێ قانوونێ دا د ئێك بڕگه‌یێ دا ئاماژێ دكه‌ت كو ئه‌ڤا ب سه‌رێ ئێزدیان دا هاتى كۆمكوژییه‌ و ئه‌و خالێن په‌رله‌مانێ ئیراقێ دڤێت ده‌ستكاریێ تێدا بكه‌ت و د بنه‌ره‌تدا ئه‌ڤ قانوونه‌ ژ سێ بڕگه‌یان پێكدئێت، ئه‌و ژى ناڤێ قانوونێ؛ ژنا ئێزدى و ژ مێژوویا 10/6/2014 ژێ مفادارن و هه‌موو زارۆیێن ئێزدى ب شێوه‌كى گشتی بخوه‌ڤه‌ دگرت، ب مخابنى ڤه‌ چ دۆسه‌یێن ئێزدیان د ئه‌وله‌ویه‌تێن حوكمه‌تا فیدرالدا نینن و ئاگه‌ه ژ ڕه‌وشا ئێزدیان نینه‌ و نیازا وان ئه‌وه‌ كو ڤێ قانوونێ بگوهۆرن و چ گرنگیدان بۆ جڤاكا ئێزدى نه‌كریه‌.
ڤێ چه‌ندێ وه‌كر كو چالاكڤانێن د وارێ به‌ره‌ڤانیكرنێ ژ مافێ ڕزگاربۆیان و نوونه‌رێن ڕێكخراوێن شۆله‌ژێ و چالاكڤانێن جڤاكا ئێزدى ده‌نگێ خوه‌ بلندكرینه‌ و داخواز دكه‌ن كو ده‌ستكارى د ڤێ قانوونێ دا نه‌ئێته‌كرن،كو دبته‌ ئێكه‌م به‌لگه‌ یێ كێم و بچویك حوكمه‌تا ئیراقێ دایى هه‌مبه‌رى ئێزدیان پشتى تووشى كۆمكوژیا ب كۆم بووین ل سه‌ر ده‌ستێ ڕێكخراوا داعش ل 3/8/2014 ژبۆ پشته‌ڤانیا حوكمه‌تێ بۆ ئێزدیان.
ئه‌ڤ پێشنیاره‌ ل دژى تاكه‌ مافێ ئێزدیان یێ كو د نه‌هـ سالێن ده‌ربازبووى دا ب ئێزدیان هاتیه‌دان و دبنه‌ره‌ت دا ئه‌ڤه‌ پێشێلكاریه‌ بۆ وێ مافێ تایبه‌تمه‌ند ب ته‌خه‌كا گرنگا جڤاكا ئێزدى ڤه‌ ئه‌و ژى كچێن ژ ده‌ستێ داعشێ قورتالبووین.
ڤێ چه‌ندێ جڤاكا ئێزدى دلگران كرینه‌ و ب هه‌موو شێوه‌یه‌كێ ئه‌ڤێ پێشنیارێ ره‌تدكه‌ن و گوهۆرین و ده‌ستكاریكرن د قانوونێ دا ب مه‌ترسى ل سه‌ر مافێ ڕزگاربۆیان ل قه‌له‌مدده‌ن و نه‌رازیبوونا خوه‌ دیار دكه‌ن و دگه‌ل گوهۆرینا چو بڕگه‌یێن قانوونێ دا نینن ب هه‌ر به‌هانه‌یه‌كا هه‌بت و داخواز دكه‌ن لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار هه‌ر زوو بهێنه‌ سه‌ر خه‌ت و هه‌موو به‌ندێن قانوونێ بێنه‌ بجهئینان وه‌كو كێمترین ماف بۆ ڕزگاربۆیان.

به‌ختیار قادر
ل ڕۆژا جیهانییا به‌رهنگاربوونا توندوتیژیێ دژى ئافره‌تێ،دڤێت ئه‌وا ده‌رهه‌قێ ئافره‌تا ئێزدى هاتیه‌ كرن ل سه‌ر ده‌ستێ تیرۆڕستێن داعش ببته‌ عیبره‌ت ژبۆ مرۆڤایه‌تیێ داكو پێداچوونه‌كێ د بها و پیرۆزباهیێن خوه‌ دا بكه‌،ل گۆره‌ى ئاماران هێشتا ب سه‌دان كچ و ژنێن ئێزدى یێن ماینه‌ دیل و ئێخسیر د ناڤ ده‌ستێن هۆڤێن داعشێ دا و چاره‌نڤیسێ وان یێ دیار نینه‌.
توندوتیژى به‌رامبه‌ر ئافره‌تان پیشیلكرنا بنه‌مایێن مافێ مرۆڤى یه‌، ئاسته‌نگ خستنه‌ پێش ڕۆل و ڕێگریكرنه‌ ل ده‌ربڕین وئازادیا ئافره‌تێ،له‌وا 25ى نۆڤه‌مبه‌ر ڕۆژا جیهانیا به‌رهنگاربوونا توندوتیژیا دژى ئافره‌تان دا ڕێزگرتن ژبۆ سه‌رجه‌م ئافره‌تێن ل ژێر سته‌مێ دا و تایبه‌ت ئافره‌تێن مایین و یێن ڕزگاربوویێن ژێر ده‌ستێ داعش ئه‌وێ سته‌م و زۆرى لێ هاتیه‌كرن و كرین و فرۆتن پێ هاتیه‌ كرن، تیرۆرستێن داعشێ‌ گه‌له‌ك نه‌خۆشى و مه‌رگه‌سات ب سه‌رێ كچ و ژنێن ئێزدیان دا ئیناینه‌ و ئازار و ئه‌شكه‌نجه‌دان و هه‌موو كارێن ل دژى مرۆڤایه‌تیێ‌ د ده‌رهه‌قێ واندا هاتنه‌كرن، هێشتا ب سه‌دان كچ و ژنێن ئێزدى د ده‌ستێ دوژمنان دا ماینه‌، نوكه‌ ژى ل جهێ‌ داعش و خێزانێن وان سزا بده‌ن، ئه‌و یێن ئیناینه‌ سه‌ر جهـ و وارێن وان كو ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كى دایه‌ كچ و ژن و ئاواره‌یێن ئێزدى نه‌وێرن ڤه‌گه‌ڕنه‌ سه‌ر مال و حالێ‌ خوه‌.
هێشتا توندوتیژى هه‌مبه‌رى كچ و ژنێن گرتیێن ئێزدى یا به‌رده‌وامه‌ و د باره‌كێ ده‌روونى یێ ب زه‌حه‌ت دا دژین و چاره‌نڤیسێ وان یێ دیارنینه‌ و خوازیارن ب زووترین ده‌م ژ ده‌ستێن تیرۆرستان بێنه‌ ڕزگاركرن و ڤه‌گه‌رنه‌ هه‌مبێزا كه‌سوكارێن خوه‌ ڤه‌، چنكو د ڕه‌وش و ژیانه‌كا نه‌خۆش دا ژیاینه‌ و هه‌موو جۆرێن نه‌خۆشیان دیتینه‌.
هیڤیخوازین حوكمه‌تا ئیراقێ پابه‌ند بت ب یاسایا قه‌ره‌بۆكرنا ڕزگاركریا داكو ژ وان ئازار و نه‌خۆشى و ده‌رده‌سه‌ریان دووركه‌ڤن و د ژیانه‌كا شایسته‌تر دا بژیــن و بگه‌هنه‌ مافێ خوه‌، هه‌ر دیسا د ڕۆژا جیهانى یا به‌ره‌نگاربوونا توندوتیژى یا دژى ئافره‌تان دا پێدڤیه‌ لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار پتر هه‌ول و بزاڤان بێخنه‌ كار ژبۆ ڕزگاركرنا كچ و ژنێن مایین و ژ نه‌خۆشى و توندوتیژیێ ژ ده‌ستێ تیرۆرستان قورتالببن.

به‌ختیار قادر

مخابن تا نوكه‌ به‌غدا یا ئاماده‌ نینه‌‌ كه‌یسا ئێزدیان ل ئاستێ ناڤخوه‌یى و نێڤده‌وله‌تى بلڤینت و خوه‌ ل ئێزدیان بكه‌ته‌ خودان، ژبه‌ركو ئیراق ئه‌نداما دادگه‌ها لاهاى یا نێڤده‌وله‌تى نینه‌، هه‌تا نوكه‌ نه‌شیاینه‌ ده‌نگێ ئێزدیان بگه‌هینیته‌ ئه‌وێ دادگه‌هێ، به‌لێ ب مخابنیڤه‌ هه‌تا ڤێ گاڤێ ژى ئیراق هاریكار نه‌بوویه‌ كو كه‌یسا ئێزدیان ب جینۆساید بێته‌ نیاسین، به‌لكو به‌روڤاژى ئیراق ڕێگربوویه‌ كو ئه‌ڤ ئێك نه‌گه‌هته‌ چو ئه‌نجامان.

ده‌ما ل سه‌ر كه‌توارێَ ئه‌ردێ و ل سه‌ر هه‌موو ئاستان دئاخڤین و سه‌ربارى نه‌مانا داعش و ڕزگاركرنا هه‌موو ده‌ڤه‌رێن ئێزدیان ژ ده‌ستێ وێ ڕێكخراوا تیرۆرستى و پشتى بۆرینا نه‌ه سالان بسه‌ر جینۆسایدێ دا ئه‌رێ چ گوهۆڕین په‌یدابووینه‌، هێشتا نێزیكى 70%ژ خه‌لكێ شنگالێ ئاواره‌نه‌ و د ناڤ كه‌مپان دا دڕه‌وشه‌كا ب زه‌حمه‌ت دا دژین، دیسا هێش زێده‌ترى دو هه‌زار گرتیێن ئێزدى ژ ژن و زه‌لام و زارۆیان چاره‌نڤیسێ وان یێ دیار نینه‌، هه‌ر دیسا هێشتا چو ده‌زگه‌هێن دادوه‌رى یان دادگه‌هه‌كا نێڤده‌وله‌تى یان نشتیمانى ب سروشتێ نێڤده‌وله‌تى چاڤێ خوه‌ ل ڤان تاوانان نه‌ڤه‌كریه‌، هه‌روه‌سا هه‌موو بریار و دانپێدانێن ژلایێ په‌رله‌مانێن نێڤده‌وله‌تى ڤه‌ هاتینه‌ ده‌ركرن دپێگیر و پابه‌ند نینن، پرۆگرامێن كاڕا بۆ دوباره‌ پێگه‌هاندنا قوربانیان و ب تایبه‌ت زارۆك و ژنێن ده‌ستدرێژى لێ هاتیه‌كرن نێزیك بووینه‌ ژ نه‌بوونێ، بازرگانیكرن ب كه‌یسا جینۆسایدێ ژئالیێ ڕێكخراوێن مرۆڤى ڤه‌ ئه‌ڤه‌ هه‌موو دبنه‌ پرسیار گه‌لۆ هه‌تا كه‌نگى خه‌لكێ مه‌ دێ چاڤه‌رێ بت و ژ ڤێ ڕه‌وشا په‌ریشان یا ناڤا كه‌مپاندا قورتال بن و برینێن وان یێن كویر ئێنه‌ سارێژكرن.

ئێك ژ باشترین به‌لگه‌یێن دانه‌نیاسینا كه‌یسا ئێزدیان ب جینۆساید، كۆمكرنا هند ژ سه‌ركرده‌ و چه‌كدارێن ناسیارێن داعشێ یه‌ ب تایبه‌تى یێن بیانى كو ئه‌و ب ده‌ڤێ خوه‌ دیده‌ڤانیێ ل سه‌ر كۆمكوژى و جینۆسایدا ئێزدیان بده‌ن و هه‌تا كو ئه‌و كه‌یس نه‌ئێنه‌ نیاسین قه‌ره‌بووكرنا زیانڤێكه‌فتیێن وان كه‌یسا دێ یا ب زه‌حمه‌ت بت و زۆر یا گرنگ و پێدڤى یه‌ كو قوربانیێن جینۆسایدێ ب ماددى و مه‌عنه‌وه‌ى بێنه‌ قه‌ره‌بووكرن، ژبه‌ركو ئه‌ڤ یه‌ك مافێ قوربانیانه‌ و چوو كه‌س و لایه‌ن منه‌تان ژ وان ناكه‌ن.

به‌ختیار قادر

دهێرشا رێكخراوا تیرۆرستیا داعشێ دا بۆ سه‌ر شنگالێ ل(3/8/2014)،ب هه‌زاران كه‌سێن كوردێن ئێزدى كه‌فتنه‌ د ده‌ستێ تیرۆرستان دا،بۆ رزگاركرنا وانحوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و ب پشته‌ڤانیا رێزدار(نێچیرڤان بارزانى)نڤیسینگه‌ها رزگاركرنا كاروبارێن ره‌ڤاندیان ل پارێزگه‌ها دهۆكێ هاته‌ڤه‌كرن، ل دووڤ ئامارێن نڤیسینگه‌هێ پێشتر راگه‌هاندین هه‌تا نهۆ پترى سێ هه‌زار كه‌سان هاتینه‌ رزگاركرن و هێشتا پترى سێ هه‌زار كه‌سێن دى ماینه‌ و نه‌هاتینه‌ رزگاركرن،هه‌ڤده‌م حوكمه‌تا عێراقێ راگه‌هاندیه‌ كو داعش ل عێراقێ ب داوى هاتیه‌،لێ هه‌تا نهۆ چاره‌نڤیسێ گرتیێن ئێزدى یێ دیار نینه‌.
كوردێن ئێزدى چاڤه‌رێ بوون ئه‌و گرتیێن ئێزدى یێن د ده‌ستێ تیرۆرستێن داعشێ دا هه‌موو بێنه‌ رزگاركرن و ب دیتنا كه‌سوكارێن خوه‌ شاد ببن، لێ گه‌ل ب داوى هاتنا داعشێ ل عێراقێ و شكه‌ستنا وێ رێكخراوێ ل سووریا ئه‌و گرتیێن مایین چاره‌نڤیسێ وان دیار نینه‌ و ئیرۆ جادا ئێزدى و ب تایبه‌ت خه‌لكێ شنگالێ دبێژت ئه‌و لكێده‌رێ نه‌ و بۆ چ جى هاتینه‌ ڤه‌گوهاستن، كو داخوازا وان ئه‌وه‌ ب زووترین ده‌م چاره‌نڤیسێ وان بێته‌ ئاشكه‌راكرن داكو تشته‌كى ژ كه‌سوكارێن خوه‌ بزانن، سه‌ره‌راى وان نه‌خۆشى و تاوانێن تووشدبنێ جڤاكێ نێڤده‌وله‌تى بێ ده‌نگ مایه‌ و ئه‌ڤ كه‌یسه‌ وه‌ك به‌رێ گرنگى پێ نائێته‌ دان ژلایێ سازیێن مافێ مرۆڤى یێن جیهانى ب تایبه‌تى كو كاره‌كى بۆ رزگاركرنا وان بكه‌ن، له‌وا سه‌رحوكمه‌تا عێراقێ كو نهۆ ب هه‌لبژارتنان و دووباره‌ ئاڤه‌دانكرنا ده‌ڤه‌رێن رزگاكرى ڤه‌ مژووله‌، پێدڤیه‌ پێنگاڤێن رژد و له‌ز پاڤێت بۆ دیاركرنا چاره‌نڤیسێ وان، چنكو به‌رى هه‌ر تشته‌كى و داخوازا سه‌ره‌كى یا ئێزدیان ته‌نها ئه‌وه‌ ئه‌و گرتى بێنه‌ رزگاركرن.
كوردێن ئێزدى زه‌ره‌رمه‌ندێن ئێكێ یێن ده‌ستێ داعشێ نه‌ و تووشى ده‌ره‌نده‌ترێن تاوانێن دژى مرۆڤایه‌تیێ ل سه‌ر ده‌ستێ ڤێ رێكخراوێ بووینه‌، ل سه‌ر ئاستێ نێڤ ده‌وله‌تى كاردئێته‌ كرن كو ئه‌و تاوان ب جینۆساید بێته‌ ناساندن و كه‌سێن زیان گه‌هاندیه‌ ئێزدیان بگه‌هنه‌ سزایێ خوه‌، لێ هێشتا وه‌ك پێدڤى چو دیارنه‌بوویه‌، هه‌ڤده‌م ژیانا ڤان گرتیێن مایین د مه‌ترسیێ دایه‌، له‌وا ئیرۆ پێدڤیه‌ ب هه‌ر ئاوایه‌كى بت كار بۆ دیاركرنا چاره‌نڤیس و رزگاركرنا وان گرتیان بێته‌ كرن.

به‌ختیار قادر
ئه‌ڤه‌ دۆرێن سێ سال و شه‌ش هه‌یڤان ب سه‌ر كۆمكوژیا كوردێن ئێزدى ل شنگالێ ل (3/8/2014) ل سه‌رده‌ستێ رێكخراوا تیرۆرستیا داعش تووشبووینێ ده‌ربازبوون، ل دووڤ ئامارێن پێشتر هاتینه‌ راگه‌هاندن، هێشتا (90%) خه‌لكێ شنگال ئاواره‌نه‌ و دبن خیڤه‌ت و كه‌مپان دا ل چه‌ندین ده‌ڤه‌رێن هه‌رێما كوردستانێ ژیانا خوه‌ دبۆرینن، ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كى دا نهۆ هێشتا شنگال یا وێرانبوویه‌، حوكمه‌تا عێراقێ بریار دایه‌ ئاهێن خوارنێ ژ نێزیكى كه‌مپان ل سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆكێ بۆ ناڤ شنگال ڤه‌گوهێزت و ڤێ یه‌كێ ئاواره‌ دلگرانكرینه‌.
ئاوارێن شنگال د ڤى ماوێ بۆرى دا پشتى كۆمكوژیێ دژیانه‌كا سه‌خت و ره‌وشه‌كا ب زه‌حمه‌ت دا ژیانا خوه‌ دبن خیڤه‌ت و كه‌مپان دا ده‌رباز دكه‌ن و بێزاربووینه‌ ژ ره‌وشا تێدا دژین، ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ره‌وشا شنگال بكه‌ین هێشتا خه‌لكێ وێ ژ هه‌بوونا ئه‌ره‌بان دترسن كو جاره‌كا دى بێنه‌ ده‌ڤه‌رێن خوه‌ و ببنه‌ مه‌ترسى سه‌ر ژیانا وان، چنكو وه‌ك دیار و ل په‌ى گۆتنا خه‌لكێ ئه‌و گوندێن ئه‌ره‌بان یێن ده‌ورووبه‌ر زۆرى و زۆردارى ل كوردێن ئێزدى كرینه‌ بكره‌ ژ كوشتن و قركرن و گرتن و تالانكرن و ده‌ربه‌ده‌رى و ئاواره‌یێ، هه‌تا نهۆ چه‌ندین گۆرێن ب كۆم هاتینه‌ دیتن كو كار سه‌ر بێته‌ كرن و بێنه‌ كۆلان و ره‌نگه‌ هێشتا مابن بێنه‌ دیتن و ئاشكه‌راكرن، ل گۆر نڤیسینگه‌ها كاروبارێن ره‌ڤاندیێن ئێزدى ل پارێزگه‌ها دهۆكێ هێشتا پترى سێ هه‌زار كه‌سان گرتینه‌ و نه‌هاتینه‌ رزگاركرن ژ ده‌ستێ داعش، هه‌روه‌سا هه‌ڤركیێن سیاسى د ناڤبه‌را پارتێن سیاسى دا ل ده‌ڤه‌رێ ماینه‌، دیسا هێشتا شنگال وێرانبووى مایه‌ و ده‌ست ب ئاڤه‌دانكرنا وێ نه‌هاتیه‌كرن كو زه‌ره‌ره‌كا مه‌زن ب ژێرخانا وێ و خانیێن وه‌لاتیان كه‌فتیه‌ ده‌مێ داعش داگیركرى، زێده‌بارى كێمیا خزمه‌تكاریان نه‌ ل ئاستێ پێدڤى دایه‌، سه‌ر ڤان پرسگرێكێن ماین و نه‌بوونا ژێنگه‌هه‌كا ئارام و ته‌نا و گونجاى حكوومه‌تا عێراقێ یا هه‌ول ده‌ت ئاواران ڤه‌گه‌رینته‌ شنگال ب هه‌ر ئاوایه‌كى هه‌بت ب تایبه‌ت ڤه‌گوهاستنا ئاهێن خوارنێ ژ نێزیكى كه‌مپان بۆ ناڤ شنگال كو هێشتا رێیا شنگال و دهۆك داخستیه‌، ب ڤێ یه‌كێ ئاواره‌ گه‌له‌ك دلگران بووینه‌ و ره‌وشا وان ب زه‌حمه‌تر دێ كه‌فت.
ئیرۆ ره‌وشا شنگالێ ب شێوه‌یه‌كى گشتى نه‌یا گونجاى یه‌ بۆ ڤه‌گه‌راندنا ئاواران، چنكو هێشتا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ یا ئالۆزه‌ و چاره‌نڤیسه‌كێ نه‌دیار پێڤه‌ دیاره‌، گرنگه‌ ئاواره‌ ل سه‌ر حه‌زا خۆ ڤه‌گه‌رن و گره‌نتى بۆ دابینكرنا ژیانه‌كا ئارام بێته‌ دان، چنكو ره‌نگه‌ پێشهاتێن نوو رووبده‌ن پشتى كو وه‌لاتێ توركیا راگه‌هاندى ئه‌و دێ هێرشى شنگال كه‌ن بۆ ژناڤبرنا په‌كه‌كێ، ئه‌ڤچا ب هه‌ر ئاوایه‌كى بت پێدڤیه‌ ره‌وش گونجاى بت بۆ هاندانا ئاواران كو ڤه‌گه‌رن سه‌ر جى و وارێن خوه‌.