ل رۆژا 17 ئیلۆنێ سه‌رۆكاتیا حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ د راگه‌هاندنه‌كێ دا ژ حزبێن پشكدار د حكوومه‌ت و په‌رله‌مانی دا خواست به‌رهه‌ڤى كۆمبوونه‌كا به‌رفره‌ه ببن ل دۆر سه‌روبه‌رێ ئابووریێ هه‌رێمێ و ڤه‌كۆلینێ ل دۆر چاوانیا دیتنا چاره‌یه‌كێ بۆ ڤێ پرسگرێكا مه‌زن.
ئه‌ڤ راگه‌هاندنه پێنگاڤه‌كا هه‌ره‌گرنگه، به‌لێ د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات، هه‌ره‌گرنگه ژبه‌ركو پرسگرێكا ئابوورى مینا په‌نجه‌شێرێ به‌رۆكا سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێ گرتییه و ئه‌و په‌نجه‌شێره یا جهێ خوه ل هه‌می گیانێ ڤى وه‌لاتى دكه‌ت، دلۆڤانیێ ب كه‌سێ نابه‌ت، ئه‌نجامێن هه‌ر په‌نجه‌شێره‌كێ ژى نه‌مانه و ئه‌نجامێن ڤێ په‌نجه‌شێرێ ژى نه‌مانه‌كا گشتی یه، نه دلۆڤانیێ ب مه‌زنان دبه‌ت نه‌ژى ب بچووكان، نه‌ده‌وله‌مه‌ند دكارن خوه ژبه‌ر ڤێ نه‌خۆشیێ رزگار كه‌ن نه‌ژى هه‌ژار، نه حزبى ژێ دهێنه پاراستن و نه بێ لایه‌ن ئه‌گه‌ر هه‌بن، نه‌حزبێن ده‌سته‌لاتدار، نه ژی یێن به‌رهه‌لستكار، نه حزبێن پێیه‌ك د ناڤ ده‌سته‌لاتێ دا یێ ل دیوانا به‌رهه‌لستكاریێ دكارن خوه ل به‌ر ڤێ ئێشێ بگرن. د هه‌مان ده‌م دا دبێژم د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات ژبه‌ركو چ نه‌ما ژ ئه‌نجامێ ڤێ پرسگرێكێ ب سه‌ر خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى دا نه‌هاتى، ب هزاران رێكا مشه‌ختیێ گرته‌به‌ر و ب سه‌دان ژێ بوونه قوربانى، بنه‌مایێن په‌یوه‌ندیێن جڤاكى و كارگێرى و كاركرنێ ل ڤى وه‌لاتى به‌ره‌ف نه‌مانێ چوون، په‌یوه‌ندیێن خێزانى هند تێك چوون ب سه‌دان گه‌نجان بێى ئاگادارییا خێزانا خوه رێكا ده‌رڤه‌ى وه‌لاتێ گرته به‌ر، باب نكاریت دگه‌ل زارۆكێ خوه باخڤیت ژبه‌ركو چ د ده‌ستان دا نینه داخوازێن وى بجه بینیت، ئه‌و بنه‌مایێن ره‌وشتى یێن جڤاك ژ چه‌ندین خرابیان و ئاریشان دپاراست ژ ئه‌نجامێ ڤالابوونا به‌ریكێن خه‌لكى و برس و هه‌ژاریێ نه‌مان، رۆژانه چه‌ندین دیارده و ئاریشێن دوور ژ ره‌وشت و تیتالێن جڤاكى روو دده‌ن و كه‌س نكاریت به‌رسینگى لێ بگریت، رێڤه‌به‌رى نكاریت پرسیار ژ فه‌رمانبه‌ران بكه‌ت بۆچى ئه‌ڤه نه‌هاتیه‌كرن یان ئه‌ڤ شاشیه د كاری دا روودایه ژبه‌ركو دو هه‌یڤ ب سه‌رڤه‌چوون و هێژ فه‌رمانبه‌رى ئه‌و چارێك یان سێكا مووچه‌یێ خوه وه‌رنه‌گرتیه، نه‌مامۆستا دكاریت قوتابیێن خوه فێركه‌ت و نه قوتابیان گوه ل سه‌ر ده‌رسێ یه، به‌لكى هزرا هه‌ردوكان یا ل سه‌ر به‌ریكێ. ژ ئالیه‌كی ڤه د ده‌مه‌كێ دره‌نگ دا هات ژبه‌ركو چ نه‌ما حزبێن پێیه‌ك د ده‌سته‌لاتێ دا و یێ دى دیوانا به‌رهه‌لستكاریێ دا ب سه‌رێ حكوومه‌تا هه‌رێمێ نه‌ئیناى، حزبێن هه‌تا نها هه‌ر ژ وه‌زیر و په‌رله‌مانتارێن وان و یێن ب وان پلان هاتینه خانه‌نشینكرن هه‌تا دگه‌هیته بچووكترین فه‌رمانبه‌رێن وان (یێن سه‌ر دیوار بن دیوار) مووچه‌یێ خوه ژ ده‌ستهه‌لاتى وه‌ردگرن، نه‌تنێ مووچه‌ى وه‌ردگرن به‌لكى هه‌تا ده‌مه‌كێ نه‌دوور بودجه‌یا حزبى و ب ده‌هان ئیمتیاز وه‌ردگرتن، وه‌ك وان ب خوه دگۆت ئاگادارى هه‌یى و نه‌یێن حكوومه‌تێ بوون و پشكدارى هه‌موو بریار و پلانێن حكوومه‌تێ بوون ژ وانا ژى بریارا هه‌ره گرنگا حكوومه‌تا هه‌رێمێ یا فرۆشتنا سه‌ربخۆیا نه‌فتێ، ڤان حزبێن كابینا فره‌حزبیا حكوومه‌تا هه‌رێمێ چ نه‌ما ب سه‌رێ حكوومه‌تێ نه‌ئیناى، مه‌ره‌ما هه‌موویان و ده‌زگه‌هێن وانێن راگه‌هاندنێ حكوومه‌ت تنێ حكوومه‌تا پارتى دیموكراتى كوردستانه ژبه‌ركو سه‌رۆك وه‌زیر و وه‌زیرێ سامانێن سروشتى (نه‌فتى) ژ لیستا پارتى نه، هه‌ر هه‌موویان گشت ئه‌گه‌رێن ڤى سه‌روبه‌رێ ئابووریێ دژوار هاڤێتنه سه‌ر پاتكا پارتى، داهاتێ گومركێن سلێمانیێ و گه‌رمیان و هه‌له‌بجه و داهات و باجێن فه‌رمانگه‌هێن وان به‌رزه دبیت ئه‌وژى هاڤێتنه سه‌ر پاتكا پارتى، داهاتێ ب سه‌دان تانكه‌رێن نه‌فتێ یێن رۆژانه ب رێكا سلێمانیێ به‌ره‌ف ئیرانێ دچن ئه‌و ژى یێ به‌رزه‌یه ئه‌و ژى هاڤێته سه‌ر پاتكا پارتى.
كورت و كرمانجى حزبێن باشوورێ كوردستانى، راگه‌هاندنێن وان، سیبه‌ره راگه‌هاندنێن وان، هنده‌ك راگه‌هاندنێن ل سه‌ر پارتى دهێنه هژمارتن، سوشیال میدیا حزبى و نه‌حزبى ئاشكرا و ڤه‌شارتى هه‌ر هه‌موویان ته‌بایى ئه‌گه‌ر و گونه‌هێن ڤێ پرسگرێكێ هاڤێتنه سه‌ر پاتكا پارتى و پارتى پێ گونه‌هبار كر. د به‌رامبه‌رى ڤان هێرشان دا پارتى هه‌تا نها بێ ده‌نگى هه‌لبژارتیه، ئه‌گه‌ر جاره‌كێ هاتبیته ده‌نگ و سڤكه به‌رسڤه‌ك ژى دابیت ب لاوازى هاتیه ده‌نگ و به‌رسڤێن وێ نه ل ئاستێ پێویست بوونه.
ئه‌گه‌ر وه‌ك چاڤدێره‌ك ڤێ بێ ده‌نگیا پارتى هه‌لسه‌نگینم دێ بێژم راسته پارتى یا د شه‌ره‌كێ مه‌زن دا دگه‌ل تیرۆرێ و پشكا هه‌ره‌مه‌زنا شه‌رێ تیرۆرێ ل سه‌ر ملێن پارتى یه، د هه‌مان ده‌م دا پارتى یا د شه‌ره‌نیخه‌كا مه‌زن دا دگه‌ل چه‌ندین ئالیێن ناڤنه‌ته‌وه‌یى و هه‌رێمى و ناڤخۆیى ژى بۆ راگه‌هاندنا سه‌ربه‌خۆیا كوردستانێ، لێ هه‌موو ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت بێ به‌رسڤ بیت ل سه‌ر ڤى شه‌رێ راگه‌هاندنێ و ده‌روونى یێ به‌رامبه‌رى وێ دهێته‌كرن، وێ چه‌ندێ ناگه‌هینیت خوه ژ وێ گونه‌هێ بێ ده‌نگ كه‌ت یا ئه‌ڤ هه‌موو خه‌لكه دهاڤێنه سه‌ر پاتكا وێ، ده‌م هاتیه و گه‌له‌ك دره‌نگه‌ژى بێته‌ده‌نگ و ب ئاوایه‌كێ زانستى ب داتا و هژمار و ئه‌گه‌ر پێدڤى كر مفاى ژ سه‌ربۆر و پسپورێن بیانى ژى وه‌رگریت هه‌رهه‌موو راستیان دانیته به‌رچاڤێن خه‌لكى، ئه‌گه‌رێن ڤان هه‌موو پرسگرێكێن ئابوورى ئاشكرا كه‌ت هه‌تا ئه‌گه‌ر د به‌رژه‌وه‌ندیا وێ دا نه‌بن، ئه‌وێن خوه ژێ ب به‌رپرس دزانیت، ئه‌وێن كاودانێن سیاسی ئابوورى یێن جیهانى ژێ به‌رپرس، ئه‌وێن هنده‌ك ئالیێن كوردستانى ژێ به‌رپرس، ئه‌وێن حكوومه‌تا عیراقى ژێ به‌رپرس و ئه‌وێن هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ دى ژێ به‌رپرس ب ئاشكرایى دانته به‌رچاڤێن خه‌لكێ كوردستانێ، كى دبیته قوربانى وان راستیان بلا ببیتێ دا ئێدى هیچ لایه‌نه‌ك و كه‌سه‌ك نانێ خوه ب ڤێ ئاڤكێ نه‌خۆت و به‌س (موزایدێن) سیاسى ل سه‌ر ڤى خه‌لكى بكه‌ن، به‌س ب پێیه‌ك د ده‌سته‌لاتی دا بن و خێر و بێرێن وى بخۆن و ب پێ یێ دى به‌رهه‌لستكار بن و شه‌رێ ده‌روونى دگه‌ل خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى بكه‌ن.
ل داویێ لایه‌نێن سیاسى ل دووڤ راگه‌هاندنا سه‌رۆكاتیا وه‌زیرێن هه‌رێمێ هاتن و كۆمبوون هاته ئه‌نجامدان و تشته‌ك هاته‌كرن ئه‌ڤه پێنگاڤه‌كا باشه بۆ چاره‌سه‌ریا چه‌ندین پرسگرێكێن كوردستانێ نه‌تنێ یێن ئابوورى، ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ كۆمبوونه ژى نه‌هاته‌كرن پێدڤیه پارتى بێته ده‌نگ، مه گۆت پارتى بێته ده‌نگ ژبه‌ركو ل جه‌م هه‌موویان حكوومه‌تا هه‌رێمێ حكوومه‌تا پارتى یه!!.
نووترين نووچه
- نێچیرڤان بارزانی ب فەرمی بۆ وەلاتێ قەتەرێ دهێتە ڤەخواندن
- نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی پیرۆزباهیێ ل شیرەتكارێ نوو یێ ئەلمانیایێ دكەن
- سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ دوپاتیێ ل بهێزكرنا پەیوەندییان ل گەل هندستانێ دكەت
- خسرۆ گۆران: روودانێن دەڤەرێ كاریگەری ل سەر هەلبژارتنێن ئیراقێ نابیت
- نێزیكی 50 هزار تیرۆرست و كەسوكارێن وان مووچەیێ شەهیدان ژ حوكمەتا ئیراقێ وەردگرن
- بەغدا ب نە هنارتنا مووچەیێ خەلكێ كوردستانێ قەرەبوویا كێمبوونا داهاتییێن خوە دكەت
- نێچیرڤان بارزانی سەرەخوەشیێ ل ئەیاد عەلاوی دكەت
- مەسرور بارزانی: ئیراقێ پێدڤی ب حوكمڕانییەكا دادپەروەرانە هەیە
- تێكگەهشتنەكا باش هەیە و د زووترین دەم دا حوكمەت دێ هێتە پێكئینان
- وەزارەتا كۆچ و كۆچبەران سكالا دژی داخوازیێن مە بۆ مافێن ئاوارەیان تۆمار كریە
موسه‌ده‌ق توڤی
گەلۆ نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیى کى یە؟
پشتى پێکهاتنا 17 گولانێ د ناڤبەرا یەکێتى نیشتیمانى کوردستان و تەڤگەرا گۆران دا تەڤایى خەلکێ کوردستانێ ماف هەیە ڤێ پرسیارێ ژ مەزنە بەرپرسێن پارتى بکەت: نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ کى یە یان چی یە؟؟ ژبەرکو گەلەک جاران مەزنە بەرپرسێن پارتى ژ کورتبینیا سیاسى یان نەخواندنا مێژوویێ یان هند ژ سیاسەتێ دزانن دگۆت و دگۆتەڤە بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ هەر یەکێتى یە، د بەرامبەر دا ژ سالا 1975ێ ڤە، چ جاران یەکێتیێ ب دروستى دەستێ خوە بۆ پارتى درێژ نەکریە و هەر گاڤا دەستێ پارتى باشتر گڤاشت بیت و پتر دگەلدا گرنژی بیت، وى دەمى هزرا ل بەرنامەکێ مەزنتر بۆ دژایەتیا پارتى کرى.
یەکێتى ل سالا 1975ێ ژ وان کەسان یێن ل سالا 1964ێ ژ شۆرشێ و پارتى جودابووین هاتەپێکئینان، سالێن 1966- 1970ێ دگەل حکوومەتا عیراقێ کەتنە د بەرۆکێ شەڕی دا بەرامبەرى پێشمەرگەیێ کوردستانێ، پشتى پێکهاتنا 11 ئادارا 1970ێ ئەڤ جودابوویە زڤرینەڤە ناڤ رێزێن پارتى و شۆرشا کوردستانێ، بەلێ هەر وان پشتى شکەستنا شۆرشێ ل ئادارا 1975ێ ب چەند هەیڤەکان یەکێتى دامەزراند، دامەزراندنا یەکێتیێ وەک هەر حزبەکا دیتر د وێ قووناغێ دا کارەکێ رەوا و مافێ هەر ئالیەکی بوو، بەلێ کارەسات د وێ چەندێ دا بوو هەر ژ رۆژا دامەزراندنێ و دەسپێکرنا چالاکیا خوەیا سیاسیڤە نە ب تنێ هەڤرکیا سیاسى بەلکى کار بۆ ژناڤبرنا پارتى ل سەر گۆرەپانا کوردستانێ گرتە بەر، هندى شیانێن خوە بۆ ڤێ رێکێ مەزاختین و قوربانى بۆ داین هند د شەری دا دگەل داگیرکەرێن کوردستانێ نەمەزاختینە و نەداینە، سەرەراى ڤێ چەندێ ژى چ ژ ئەنجامێ بزاڤێن هندەک کەسایەتیێن خێرخوازێن ناڤ یەکێتیێ ب خوە بیت یان ژ ئەنجامێ بزاڤێن کەسایەتی و ئالیێن خێرخوازێن دیتر بیت، هەر دەمێ دەستێ ئاشتیێ بۆ پارتى درێژ کربیت، پارتى نە تنێ دەستێ خوە بۆ درێژکریە بەلکى ژ دل و ب باوەری یەکێتى هەمبێز کریە و قووناغەکا نوویا براینیێ و ب هەڤرا کارکرنێ دگەل یەکێتیێ دەست پێ کریە و گەلەک جاران بەرژەوەندیێن خوەیێن حزبایەتى کرینە قوربانى وێ براینیێ و خەباتا هەڤپشک، ئالیێ مفادار ژى ژ ڤێ چەندێ تنێ خەلکێ کوردستانێ بوو، د بەرامبەردا هەردەمێ یەکێتیێ دەلیڤا خوە دیتى ژ پشتڤە دربێ خوەیێ کوژەکێ ل پارتى داى، ژ ڤێ چەندێ ژى نە تنێ پارتى بەلکى هەموو خەلکێ کوردستانێ ب یەکێتى ڤە زیانڤێکەتى بوونە.
دڤێت وەک راستیەکا دیرۆکى بێتەگۆتن ژ سالا 1975ێڤە کەتوارەک ل باشوورێ کوردستانێ هاتیە پێش، ئەڤ پارچەیا وەلاتى پێدڤى ب هەردو حزبانە، نە بێ پارتى و نە بێ یەکێتى پارسەنگا ڤى وەلاتى راست دبیتەڤە، وەرارا بزاڤا نەتەوایەتیا کوردى، دەستڤەئینانا مافێن خەلکێ و بەرخوەدان بەرامبەر داگیرکەران پێدڤى ب هەڤرا کارکرنا پارتى و یەکێتیێ یە، دبیت ژ ڤێ چەندێ بیت پارتى هەردەم گۆتیە بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ هەر یەکێتى یە، بەلێ دیارە یەکێتیێ یان پشکەک ژ سەرکردایەتى و کادرێن وێ ئەڤ راستیە نەزانیە یان ل ژێر کاریگەرییا بالێ ل سالا 2009ێ ژ یەکێتیێ جودابووى و تەڤگەرا گۆڕان دامەزراندى نەڤێت وێ راستیێ بزانیت و وەسان هاتینە خاپاندن کو ئەو پێکڤە دێ پارسەنگا هێزێ ل کوردستانێ گۆهرن و پارتى ژ گۆرەپانێ دوور ئێخن، ئەڤ هزرە ژى ب بۆچوونا من نەک سەرکەتنێ دەستڤە نائینیت، بەلکى دێ کارەساتان دووڤ خوە ئینیت و ڤێ جارێ ژى تنێ زیانڤێکەتى خەلکێ کوردستانێ یە. ل ڤێرێ و پشتى هەلسەنگاندنا سەروبەرى پێدڤیە دو خالێن گرنگ بەرچاڤ بکەین:
1. ل دوایا 2009ێ باڵەکێ یەکێتیى ل ژێر درووشمێ (ئەى گۆرین) جودا بوو، خوە وەک گۆڕان راگەهاند، ئەڤ جودابوونە ڤەرێژا شەرەنیخا هندرێ یەکێتیێ ب خوە بوو ژ سالا دامەزراندنا وێ بەرەف ژوور، پشتى جودابوویان ل ژێر درووشمێ تەیسۆکێ (ئەى گۆرین) چ نەما ب یەکێتیێ و کەسایەتى و هێمایێن وێ هەتا دگەهیتە کەسایەتیا بەرێز (مام جەلال)ى نەکرى، سەروبەر ب تایبەت ل دەڤەرا ئیدارا سلێمانیێ گەهاندە ئاستێن مەترسیدار، نێزیک بوو کارەسات روودەن و دەستێن بیانى بێنە د ناڤ دا، دەلیڤە ل بەر هندەک ئالیێن دەرڤەى باشوورێ کوردستانێ خۆش کر پتر جهێ خوە ل دەڤەرى خۆش کەن و دەستهەلاتێ خوە بەرفرەه بکەن، حەفت سالان حکوومەت و پەرلەمانێ کوردستانێ تنێ مژوولى شەرەنیخا ناڤخۆیى و هەڤرکیا نارەوا کرن، دووماهى تیرێن خوە ل 23 حزیرانا 2015ێ ئاراستەى پارتى و سەرۆکاتیا هەرێمێ کرن، دەمێ وان تیران ژى جهێ خوە نەگرتى بەرێ تیرێن خوە دا بارەگایێن پارتى ل دەڤەرێن ژێر دەستهەلاتا یەکێتیێ، پشتى ڤان هەموو پلان و پیلانان جهێ خوە نەگرتى ئالۆزیا ناڤخۆیێن یەکێتیێ و ناکۆکیا ناڤبەرا باڵێ دەستروویشتوویێ یەکێتیێ و باڵى هەردو جێگرێن سکرتێرێ گشتی ب دەلیڤە دیت شیا ب هەر رەنگەکێ هەبیت ئەو کەرب و دلرەشیا دیرۆکیا هەردو ئالیان بەرامبەرى پارتى هەى بگەهینە ئێک و پێکهاتنا 17 گولانێ ئیمزا بکەن، ژ بەندێن پێکهاتنێ و سەروبەرێ پشتى ئیمزاکرنى و سەرەدانێن شاندێن هەڤپشکێن وان تایبەت بۆ بەغدا دیارە ئارمانج تنێ پارتى یە، تیر ژى هەمان تیرن یێن ژ سالا 1964ێ ڤە دهێنە ئاراستەکرن بۆ پارتى.
2. نها ئەو دەمە پرسیار ژ پارتى بکەین: گەلۆ نها بەدیلێ پارتى بۆ یەکێتیێ کى یە؟ بەرسڤ بلا بۆ سەرکردایەتیا پارتى و خودانێن وێ گۆتنێ بیت، بەلێ مە وەلاتیان ماف هەیە بێژین: پارتى وەک هەر حزبەک سیاسى ماف هەیە هەڤپەیمانیێ دگەل هەر حزبەک و ئالیەکێ سیاسى گرێدەت، دەم هاتیە مفاى ژ سەربۆرێن خوە دگەل یەکێتیێ وەرگریت و هەڤالا هەموو ئالیان بیت و پشتگەرما کەسێ ژ وان ژى نەبیت، دەم هاتیە بەدیلێ هەر پارتەکێ بۆ پارتى تنێ خەلکێ کوردستانێ بیت، خوە ل وى خەلکى بکەتە خودان دا ئەو خەلکە لێ ببیتە خودان، کار بۆ نەهێلانا وێ درزێ بکەت یا سەرێ چەند سالەکانە د ناڤبەرا وێ و پشکەک ژ خەلکى دروست بووى، وێ دووراتیا کەتیە ناڤبەرا وێ و خەلکى نەهێلیت، هەڤپەیمانیا دروست ژى ئەوە ئەوا دگەل خەلکى دهێتەکرن نەدگەل حزب و ئالیێن سیاسى، ل ئادارا 1975ێ پارتى تووشى مەزنترین شکەستن بوو، بەلێ ژبەرکو خەلک دگەلدا بوو زوو خوەڤەگرتەڤە و قەبێ هەموو هەڤرک و نەیارێن خوە خواست.
نه‌كو ڤێ جارێ ژى بكه‌ینه خه‌تایێن (سایكس پیكۆ)
ب درێژیا ساله‌كێ و هه‌تا 16ێ گولانا چوویى كو بیرهاتنا سه‌دسالیا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) بوو، چ نه‌ما به‌رامبه‌رى ڤێ پێكهاتنێ ئه‌وێن مۆركرى و به‌رنامه و به‌ندێن وێ نڤیسین مه نه‌كرى، هه‌موو شكه‌ستن و كاره‌ساتێن د ڤان سه‌دسالان دا ب سه‌رێ مه هاتین مه كرنه خه‌تایێن پێكهاتنێ و ئه‌گه‌ر ژ مه هاتبا دا ل گۆرستانا گه‌ڕین هه‌ستیكێ هه‌ردو كه‌سایه‌تیێن پێكهاتن مۆركرى (مارك سایكس و جورج پیكۆ) ژ گۆڕى ئینینه‌ده‌ر و وه‌ك گوناهبارێن شه‌ڕى ئینینه به‌ر داگه‌هه‌كا له‌شكرى، ب درێژیا وێ سالێ من خوه ب سه‌ر وێ مژارێ ڤه نه‌بر، هه‌تا هه‌موویان كه‌لا خوه دارێتى و پالداى بێى كو پرسیاره‌كێ ژ خوه بكه‌ن گه‌لۆ مه كوردان چ رۆل د وى سه‌رده‌می دا هه‌بوو، مه چ بۆ خوه كربوو، مه چه‌ند به‌رگرى ژ خوه كربوو؟ ئه‌رێ راسته ئه‌م فریشته بووین كه‌تینه ده‌ستێن دو دێوان (مارك سایكس و جورج پیكۆ)ى؟ ل داویێ د هژمارا 1889 رۆژا 2/6 یا ڤێ رۆژنامێ دا ل ژێر ناڤێ (مه كه‌لا خوه ب سایكس پیكۆ دارێت… به‌لێ) من به‌رسڤا ڤان پرسیاران دا بۆچوونا خوه ل سه‌ر پرسیارا و پێكهاتنی و باندۆرا وێ ل سه‌ر كوردان دیار كری.
یا من د ڤێت د ڤێ نڤیسینێ دا بێژم: ئه‌ڤه سه‌د سال بۆرین هه‌ر ئه‌مێ د قووناغا به‌رى سالا 1916ێدا دژین، هه‌مان سه‌روبه‌ره، شه‌ره‌نیخا ناڤبه‌را سه‌رۆك عه‌شیره‌ت و مه‌زنه مالباتێن كورد رێك ل به‌ر (سایكس پیكۆ)ى خۆش كر (وه‌ك ئه‌م بۆ خوه دبێژین) وێ ب سه‌رێ مه بینن یا ئیناى، ژ دو پارچان وه‌لاتێ مه بكه‌نه چار پارچه، ژ ژێرده‌ستیا دو ده‌وله‌تێن مه‌زن مه بێخنه ژێر ده‌ستێ چار ده‌وله‌تێن نوو ئاڤاكرى. به‌لێ نها پشتى سه‌دسالان نه‌سه‌رۆك عه‌شیره‌ت و مه‌زنه مالباتان، به‌لكى حزبێن كوردستانى یێن نه‌ته‌وه‌یى و پێشكه‌تنخواز و سوشیال دیمۆكرات یێن كوردستانێ ژ چار پارچه‌یان دكه‌نه چه‌ندین پارچه، پشتى ب ده‌هان سالێن به‌رخوه‌دانێ و ب هزاران شه‌هیدان ژ نوو هنده‌ك هزرڤان و سه‌رۆك حزبێن مه ل باكوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ یێ حاشاتیێ ژ ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى دكه‌ن و دبێژن: مودێلا ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى نه‌مایه و یێ به‌رێ مه دده‌نه پایته‌ختێن ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر، ل باشوورێ كوردستانێ كو 25 ساله د قه‌واره‌كێ نیمچه سه‌ربه‌خوه دا دژین و پێنگاڤێن به‌ره‌ف سه‌ربه‌خوه‌یا تمام و دروست دهێنه هاڤێتن هنده‌ك سیاسه‌تمه‌دارێن باشوور ب فیتكێن ده‌رڤه‌ى سنووران یێ ڤى باشوورێ هنده بچووك دكه‌نه چه‌ند پارچه، هنده‌ك ل ژێر ناڤێ لامه‌ركه‌زیا ئیدارى یێ ئیدارا سلێمانیێ ب هێزتر و به‌رفره‌هتر دكه‌ن و كار بۆ دووركرنا وێ ژ هه‌ولێرا پایته‌خت دكه‌ن، هێژ ئه‌مێ خه‌ونا ب زڤرینا كه‌ركووكێ بۆ سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ دبینن هنده‌كێن درووشمێ هه‌رێما كه‌ركووكێ دوور ژ هه‌رێما كوردستانێ بلند دكه‌ن، هێژ خوینا قوربانیێن شنگالێ ب عه‌ردێ وێ ڤه دیاره و هێژ سه‌روبه‌رێ وێ یێ ئیدارى د ناڤبه‌را حكوومه‌تا به‌غدا و هه‌رێما كوردستانێ دا مایه هه‌لاویستى هنده‌كێن ل چه‌ند گونده‌كێن شنگالێ كانتونا شنگالێ دروست دكه‌ن، خوه قه‌ندیل و ب سه‌دان كیلومه‌ترێن ده‌وروبه‌رێن وێ ژ مێژ وه‌ره كانتون لێ هاتیه دامه‌زراندن و نه سه‌ر ب هه‌رێما كوردستانێ ڤه‌یه و نه ژى ب ئیداره‌یێن نها و به‌رێ یێن هه‌ولێر و سلێمانیێ ڤه‌یه، یا نها ئه‌م دبینین ئه‌ڤه پێنج كانتون پێنج هه‌رێم یان پێنج ده‌وله‌توك و هه‌ر ناڤه‌كێ لێ دانى ل باشوورێ كوردستانێ هه‌نه، ئانكو مه ب كریار و ب ده‌ستێن خوه پارچه‌ك كره پێنج پارچه نه په‌یمانا (سایكس پیكۆ)ى، هنده‌ك ژ مه ب ده‌ستێن خوه یێ به‌رێ مه دده‌نه به‌غدا و شام و ئه‌نقه‌رێ و یێ دبێژن خه‌ونا ب ده‌وله‌تا كوردستانێ ڤه نه‌بین، هنده‌كێن دى هه‌ر ژ مه یێ ئه‌ڤ پارچه‌یا نیمچه سه‌ربه‌خوه دكه‌نه پێنج پارچه هه‌كه پتر ژى نه‌بیت… چیرۆكا درێژه لێ كاویس ئاغایێ ره‌حمه‌تى ژ مێژه ئه‌و چیرۆكا درێژ ب دو په‌یڤێن (كوردۆ خائینۆ) كورت كریه، یا من ژى دڤێت بێژم نه‌كو ڤێ جارێ ژى بكه‌ینه خه‌تایێن (مارك سایكس و جورج پیكۆ)یان!! ئه‌رێ نه‌مافێ وان دو جامێرانه ژ گۆرێ (قه‌برێ) خوه بێنه ده‌ر تف بكه‌نه خوه‌خۆریا مه؟.
مه كه‌لا خوه ب سایكس پیكۆ رێت.. . به‌لێ
چه‌ند سال بوو مه خوه به‌رهه‌ڤ كری بۆ رۆژا 16 گولانێ بیرهاتنا سه‌د سالیا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) د ناڤبه‌را مه‌زنه هێزێن پشكدار د شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ دا بۆ لێكڤه‌كرنا وه‌لاتێن سه‌ر ب ده‌وله‌تا ئوسمانی ڤه، چه‌ند هه‌یڤه‌كان به‌ری 16 گولانا 2016ێ و هه‌تا نها ژی چه‌ند چالاكی سمینار، دیبه‌یت، مێزگه‌رد هاتینه ئه‌نجامدان، پارت و زانكۆیێن كوردستانێ، كۆمه‌له و رێكخراوێن ره‌وشه‌نبیری و سڤیل و جڤاكی هه‌ر ئێكێ چالاكیه‌ك ئه‌نجام دا، نڤیسكار و ڤه‌كۆله‌ر هاتنه مه‌یدانێ و هه‌ر ئێكی ب نڤیسینه‌كێ پشكداری د ڤێ هه‌لكه‌فتێ دا كر، نیڤشكێ ڤان هه‌موو چالاكیان ئه‌و بوو (سایكس پیكۆ) و ده‌وله‌تێن كۆلۆنیالیزم یێن ل پشت وێ نه‌پاكی ل مه كر، بێی مه وه‌لاتێ مه لێكڤه كر و ئه‌م ژێرده‌ست كرین، هه‌موو ئه‌و كاره‌سات و نه‌خوشیێن ڤان سه‌د سالان ب سه‌رێ مه هاتین ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ وان دو كه‌سایه‌تیان (مارك سایكس و جورج پیكۆ) نه، دڤێت وان نه‌خشه‌یان نه‌هێلین یێن وان كێشاین، كورت و كرمانجی مه كه‌لا خوه ب هه‌ردویان دارێت و ب وێ كه‌ل رێتنێ خه‌مێن خوه ڤه‌ره‌ڤاندن.. . به‌لێ یا مه هزر لێ نه‌كری و پرسیار ژ خوه نه‌كری و نها ژی گه‌له‌ك ب كێمی ئه‌م وێ هزرێ دكه‌ین و وێ پرسیارێ ژ خوه دكه‌ین چه‌ند مژاره‌كن، دێ ب كورتی ئاماژه ب هنده‌كان كه‌م:
* گه‌لۆ به‌ری مۆركرنا وێ پێكهاتنێ ئه‌رێ ئه‌م د سه‌ربه‌خۆ یان ژێرده‌ست بووین؟ گومان تێدا نینه وی سه‌رده‌می ئه‌م ل ژێر ده‌سته‌لاتێ دو مه‌زنه ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتی ئیرانێ و ده‌وله‌تا ئوسمانی بووین، هه‌ر ئێك ژ وان ب خرابترین شێوه سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل مه دكر و د خاله‌كێ دا د هه‌ڤگرتی بوون كورد ژێر ده‌سته و كوله‌نه ل سنوورێن وان دژین، نه ماف هه‌نه و نه دكارن داخوازا تشته‌كی بكه‌ن، تنێ دكارن وه‌ك كوله (عه‌بد) ده‌مێ ئه‌م پێدڤی له‌شكر كێشیێ دبین پشكداریێ د شه‌ران دا بكه‌ن و خوه بده‌نه كوشتن. چما ئه‌ڤ سه‌روبه‌ره؟ تنێ ئه‌ز د به‌رسڤێ دا دبێژم: چه‌ند ده‌وروبه‌ر خه‌تابار بن ئه‌م پتر خه‌تابار و گونه‌هبارین ژ وی سه‌روبه‌ری.. . !! ئانكو نه (سایكس پیكۆ) سنوورێن كوردستانا سه‌ربخوه هه‌لوه‌شاندینه و ل سه‌ر چه‌ند ده‌وله‌تێن دیتر دابه‌ش كرینه، به‌لكی ل دووڤ وێ پێكهاتنێ دڤیا چه‌ند وه‌لاتێن داگیركری ده‌مێ داگیر دكه‌ن سه‌ر ژنوو دابه‌ش بكه‌نه‌ڤه، ڤێ دابه‌شكرنێ ژی نه تنێ ژ كوردستانێ به‌لكی ژ چه‌ندین وه‌لات و ملله‌تێن دی ژی گرتیه.
* پرسیارا دی ئه‌رێ ئه‌و پێكهاتنه هاته بجهئینان یان نه.. . ؟ ئه‌و سنوورێن نها د ناڤ پارچه‌یێن كوردستانێ دا هه‌ین سنوورێن (سایكس پیكۆ) نه یان نه.. . ؟ بێ گومان نه، سنوورێ نهایێ باكوور و باشوورێ كوردستانێ ل دووڤ خیچا برۆكسل ل سالا 1925ێ هاتیه كێشان، سنوورێ ناڤبه‌را رۆژهه‌لات و باكوور و رۆژهه‌لات و باشوورێ كوردستانێ به‌ری پێكهاتنا سایكس پیكۆی هاتینه نه‌خشاندن و ڤان سالان ژی پێكهاتنێن نوو ل سه‌ر وان سنووران هاتینه‌كرن، ب هه‌مان شێوه سنوورێن ناڤبه‌را باكوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ. ئه‌گه‌ر ل دووڤ پێكهاتنێ بایه باشوورێ كوردستانێ دا به‌ر ده‌وله‌تا فره‌نسا كه‌ڤیت وی ده‌می و باشوور و رۆژئاڤا و پشكه‌ك ژ باكوورێ كوردستانێ دا د هه‌ڤگرتی بن ل ژێر ده‌سته‌لاتێ فره‌نسی كو حوكمداری ل سووریێ دكر، ده‌مێ فره‌نسا ژ ده‌ڤه‌رێ ده‌ردكه‌ت چ ئه‌ڤ سێ پارچه‌یه وه‌ك ده‌سته‌لاته‌ك سه‌ربخوه مابانه یان ل ژێر ده‌سته‌لاتا سووریێ بانه ئه‌ز دبێژم دا كورد پتر مفادار بن چ نه‌بیت ل شوینا چار پارچه‌یێن نها دا دو یان سێ پارچه بن.
* پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه‌هاته بجهئینان، به‌لێ چما د بجه نه‌ئینانا وێ دا ژی كورد زیان ڤێكه‌تیێن ئێكێ بوون.. . !! ژ ژێرده‌ستیا دو ده‌وله‌تان بوونه ژێرده‌سته‌یێن چار ده‌وله‌تان.. . !!! ژ هینگێ وه‌ره كورد بۆچی مانه ژێر ده‌ست، د ده‌مه‌كی دا هه‌موو وه‌لاتێن پشتی شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ هاتینه داگیركرن رزگار بوون و بوونه خوه‌دی ده‌وله‌تێن سه‌ربخوه.. . ؟؟ هه‌ردو ده‌وله‌تێن بریتانیا و فره‌نسا یێن ل پشت (سایكس پیكۆ) ژ ده‌ڤه‌رێ ده‌ركه‌تن و كورد مان ژێرده‌ستێن داگیركریێن وان.. . !!! د ده‌مه‌كی دا كورد به‌ری وان ده‌وله‌تان و ل 19 چریا دویێ 1918ێ ب په‌سه‌ند و پشته‌ڤانیا له‌شكرێ داگیركه‌رێ بریتانی ل عیراقی بوونه خوه‌دی ده‌سته‌لاتداریا سه‌ربخوه‌یا خوه ل سلێمانیێ ب حوكمداریا شێخ مه‌حموودێ به‌رزنجی، ئانكو به‌ری دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا مه‌لكیا عیراقێ ل ته‌باخا 1921ێ ب نێزیكی سێ سالان ده‌لیڤا حوكمداریا سه‌ربخوه‌یێ بۆ كوردان هه‌ل كه‌ت، لێ كوردان ده‌لیڤه ژ ده‌ست دا و به‌ر ب ده‌وله‌تا نوو دامه‌زراندیا عیراقێ چوون. چه‌ندین به‌لگه‌یێن دیتر هه‌نه كوردان رۆله‌ك گرنگ د دامه‌زراندنا هه‌ر دو ده‌وله‌تێن سووریێ و عیراقێ و راگرتن و پاراستان وان دا گێرا، رۆلێ كوردان د شۆرشا مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتۆركی و دامه‌زراندنا كۆمارا توركیا دا كێمتر نه‌بوویه ژ رۆلێ وان ل عیراقێ و سووریێ، به‌لێ ل هه‌رسێ وه‌لاتان كورد مانه ژێرده‌ست و بێ باهر ژ كێمترین مافێن خوه. پرسیار دهێته‌پێش ئه‌رێ ئه‌ڤه ژی گونه‌ها (سایكس پیكۆ) یه یان گونه‌ها مه یه؟
* د ئه‌نجام دا ئه‌ز دبێژم كورد نه قوربانیێن پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه، به‌لكی قوربانیێن سه‌ره‌ده‌ری و كریارێن خوه‌نه چ دگه‌ل خوه بیت یان دگه‌ل جیران و داگیركه‌رێن خوه بیت، نها ژی هنده‌ك ژ وان سه‌ره‌ده‌ری و كریاران د میشكێ گه‌له‌ك ژ مرۆڤێ كورد دا ماینه و پێدڤی بوو د بیرهاتنا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) دا مه ڤه‌كۆلین ل دووڤ ڤان مژاران كربان، نه هه‌موو كاره‌ساتێن ب سه‌رێ كوردان هاتینه مه هاڤێتبانه سه‌ر پاتكا (سایكس پیكۆ)یێ.
مانشێت: كورد نه قوربانیێن پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه، به‌لكی قوربانیێن سه‌ره‌ده‌ری و كریارێن خوه‌نه
مانشێت: به‌ری دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا مه‌لكیا عیراقێ ب سێ سالان ده‌لیڤا حوكمداریا سه‌ربخوه‌یێ بۆ كوردان هه‌ل كه‌ت، لێ ئه‌و ده‌لیڤه ژ ده‌ست دا
15 گولانێ رۆژا زمانێ كوردی
ژ سالا 2006ێڤه هه‌ر سال رۆژا ل ناڤه‌ندێن ره‌وشه‌نبیری و زمانڤانیێن باكوورێ كوردستانێ و تركیا و رۆژئاڤایێ كوردستانێ و چه‌ند ناڤه‌ندێن ده‌رڤه‌ی وه‌لات 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی دهێته‌ساخكرن. گه‌لۆ ئه‌ڤ رۆژه چیه.. . ؟ چما 15 گولانێ و نه رۆژه‌ك دن.. . ؟ گرنگییا ڤێ رۆژێ د چ دایه.. . ؟ چه‌ند پرسیاره‌كن هه‌ر یه‌ك ژ وان مژاره‌كه و گرنگییه‌ك تایبه‌ت هه‌یه، هه‌ر هه‌موو ژی دبنه مژاره‌كا هه‌ڤگرتی كو زمانێ كوردی یه.
دێ ب 15 گولانێ ده‌سپێكه‌ین، لێ به‌ری وێ پێدڤییه ئاماژه ب رۆژه‌كا دیتر بكه‌ین كو رۆژا 21 شباتێ یه، ل رۆژا 17/11/1999 رێكخراوا یونسكۆ بریاردایه ئه‌ڤ رۆژه ببیته رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ (International Mother Language Day) و كۆمه‌لا گشتییا نه‌ته‌وه‌یێن یه‌كگرتی بریار ل سه‌ر دایه ، ژ وێ رۆژێڤه هه‌ر سال ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ رۆژا 21 شباتێ وه‌ك رۆژا زمانێ دایكێ دهێته‌نیاسین، سالانه د وێ رۆژێدا كار بۆ پێشڤه‌برن و بهێزكرنا هشیارییا باوه‌ربوون ب جوداهیا زمانی و ره‌وشه‌نبیری و چه‌ند زمانی دهێته‌كرن. ملله‌تێن پاشڤه‌مای د وارێ زمانیدا و یێن زمانێ وان هاتییه‌قه‌ده‌غه‌كرن یان زمانێ وان ل به‌ر گه‌فێن ژناڤچوونێ پتر ژ یێن دی خه‌مێ ژ ڤێ رۆژێ دخۆن، كوردان ژی گرنگییه‌ك هه‌تا ئاسته‌كێ كێم ب ڤێ رۆژێ دایه. ئه‌ز دبێژم ده‌سنیشانكرنا ڤێ رۆژێ وه‌ك رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ هانده‌ر بوویه هنده‌ك ره‌وشه‌نبیرێن كورد هزرێ ل ده‌سنیشانكرنا رۆژه‌كێ ب ناڤێ رۆژا زمانێ كوردی بكه‌ن. ب به‌رچاڤوه‌رگرتنا سه‌روبه‌رێ زمانێ كوردی ل زۆربه‌ی پارچه‌یێن كوردستانێ ئه‌ڤ هزره هزره‌ك د جهێ خوه‌دا بوویه، له‌وما ژی هه‌رزوو جهێ خوه گرت و هاته‌په‌ژراندن، نڤیسكار كۆنێ ره‌ش دبێژیت: ئه‌ڤ رۆژ ژ سالا 2006ێڤه تێ پیرۆزكرن، ده‌سپێكا ب ناڤكرنا ڤێ رۆژێ ژی یا ئینستیتویا كردی یا سته‌نبۆلێ و په‌ژراندنا من ده‌سپێكر.
چما 15 گولانێ و نه رۆژه‌ك دن؟ د به‌رسڤێدا دێ بێژین 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی هاتییه‌ده‌سنیشانكرن ب هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا كۆڤارا (هاوار)ا شامێ ل 15 گولانا 1932ێ. چما هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا (هاوار) و نه كۆڤار یان رۆژنامه‌كا دن، به‌رسڤا پرسیارێ ب بۆچوونا من ژبه‌ر وێ تایبه‌تمه‌ندیێ یه یا (هاوار)ێ هه‌ی، ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه ل جه‌م چ كۆڤار یان رۆژنامه‌یێن دی نینه، رۆژناما (كوردستان)ا دایك تایبه‌تمه‌ندییا خوه هه‌یه وه‌ك یه‌كه‌مین رۆژناما كوردی و رۆژا ده‌رچوونا وێ 22 نیسانا 1898ی بوویه جه‌ژنا رۆژنامه‌ڤانییا كوردی. تایبه‌تمه‌ندییا (هاوار)ێ چه‌ندین تایبه‌تمه‌ندییان ب خوه‌ڤه دگریت كو د كۆڤار و رۆژنامه‌یێن دن دا نینن وه‌ك:
– ژ سالا 1922ێ كو ده‌سته‌لات ل سته‌نبۆلێ كه‌تییه ده‌ست مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتۆركی و پشتی وێ ل سالا 1923 ده‌وله‌تا كۆمارییا تركیا دامه‌زراندنی، ل 3 ئادارا 1924هه‌موو خواندنگه‌ه، كۆمه‌له، رێكخراو و چاپكریێن كوردی ب ره‌سمی قه‌ده‌غه‌كرن. هوسان هه‌ر چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری و رۆژنامه‌ڤانی ب زمانێ كوردی ل باكوورێ كوردستانێ و سه‌رانسه‌ری تركیا هاتبوو قه‌ده‌غه‌كرن، هه‌ر چاپكرییه‌كا كوردی یا به‌ری وی سه‌رده‌می ژی كه‌تبا ده‌ست ده‌سته‌لاتداران دهاته سۆتن و ژنابرن و هه‌ر كه‌سێ كار بۆ چالاكییه‌كا ب ڤی ره‌نگی كربا گرانترین سزا ل سه‌ر دهاته‌دانان. د هه‌مان ده‌مدا ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ و سوریێ ژ هیچ ژ ڤان چالاكییان نه‌بوو، ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ ژی سه‌روبه‌ری ره‌وشه‌نبیرییا كوردی ژ ڤان دو پارچێن تر باشتر نه‌بوو.
– ئانكو هه‌تا 15 گولانا 1932ێ هیچ ره‌نگه چالاكییه‌ك ره‌وشه‌نبیری ل هه‌ر سێ پارچه‌یێن كوردستانێ نه‌بوو، تنێ ل باشوورێ كوردستانێ و عیراقێ ژ ئه‌نجامێ سه‌ره‌ده‌رییا هنده‌ك ئه‌فسه‌رێن ئینگلیزی و شۆرشێن كوردان و پێكهاتنێن ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتدارییا ئینگلیزی و كۆما ملله‌تان و حكومه‌تا مه‌لكییا عیراقێ هاتینه‌مۆركرن كوردان هنده‌ك مافێن ره‌وشه‌نبیری هه‌بوون و رێگری به‌رامبه‌ری زمانێ كوردی نه‌بوون، ل خواندنگه‌هێن سلێمانیێ و هه‌ولێری و هنده‌كێن كه‌ركووكێ ل سه‌رتایی ب كوردی د هاته‌خواندن و كته‌كا كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكێن كوردی دهاتنه‌چاپكرن. هه‌ژییه بێژین ئه‌ڤ چالاكییه ب دیالێكتا كرمانجییا ژێری بوون و ژ ده‌ڤه‌رێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین نه‌دگرت، ده‌ڤه‌را بادینان د وێ قوناغێدا چه‌ند قه‌زایه‌ك بوون سه‌ر ب مووسلێ و ده‌سته‌لاتدارییه‌كا عه‌ره‌بییا شوفینی ده‌سته‌لاتداری لێ دكر. ب كورتی هه‌تا سالا 1932ێ ل سێ پارچه‌یێن كوردستانێ دگه‌ل ده‌ڤه‌را بادینان هیچ ره‌نگه چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری ب زمانێ كوردی نه‌بوو. هه‌موو ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ژی یێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین، ئانكو كرمانجییا ژووری ژ ده‌سپێكا سالێن بیستان- سالا 1932ێ د قوناغا ژ ناڤبرن و به‌رزه‌بوونێدا بوو.
– ب درێژییا ڤان سالان ل سێ پارچه‌یێن ئاماژه‌پێكری بزاڤا كوردی د هه‌ردو وارێن سیاسی و له‌شكه‌ریدا چ ده‌ستڤه‌نه‌ئینا، وێرانكرنا گوند و باژێران و شه‌هید بوونا ب هزاران ژ كوردان و ڤه‌گوهاستنا ب ده‌هان هزاران بۆ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی، مشه‌ختبوونا هژماره‌كا سه‌ركرده و سیاسه‌تمه‌دارێن كورد بوو بۆ وه‌لاتێن بیانی ئه‌نجامێ وان بزاڤان بوو، مه‌زنترین رێكخستنا كوردی كۆمه‌لا خۆیبوون سالا 1927ێ ب هیڤیێن مه‌زن هاتبوو دامه‌زراندن پشتی شكه‌ستنا شۆرشا ئاگری ل ئه‌یلوولا 1930ێ د وارێن له‌شكه‌ری و سیاسیدا شكه‌ستن خوار، گه‌هشته ئاسته‌كی سه‌رۆك و یه‌ك ژ دامه‌زرێنه‌رێن كۆمه‌لێ میر جه‌لاده‌ت به‌درخان ده‌ست ژ كارێ رێكخراوه‌یی به‌رده‌ت. ڤی سه‌روبه‌رێ دژوار هنده‌ك ژ كه‌سایه‌تی و ره‌وشه‌نبیرێن كورد پالدان ل ده‌رۆكه‌كێ دی یێ به‌رخوه‌دانێ بگه‌رن، به‌لكی د وی ده‌رۆكیدا زمان و ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردی ژ ناڤچوونێ رزگاربكه‌ن، ئه‌و بوو میر جه‌لاده‌تی هزر ل كارێ ره‌وشه‌نبیری و ڤه‌ژاندن و پاراستن پێشڤه‌برنا زمانێ كوردی كر و ئه‌نجامێ ڤێ هزرا وی ژی دانانا یه‌كه‌مین ئه‌لفبێتكا كوردی ب تیپێن لاتینی و به‌لاڤكرنا یه‌كه‌مین كۆڤارا كوردی بوو ب ڤان تیپان.
ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ ده‌ربرین بوو ژ وان كاودانێ سیاسی له‌شكه‌ری و ره‌وشه‌نبیریێ به‌رته‌نگ بوو یێ كوردستان تێدا دژیا. (هاوار) ل سه‌ر ژێرخانه‌كا ڤالا، بێ كه‌ره‌سته و بێ سه‌رمایه ل مشه‌ختی و سرگۆنیێ ده‌سپێكر، میر جه‌لاده‌ت و هه‌ڤكارێن وی مێڤان بوون ل مالا كه‌سایه‌تییه‌كی خودان شیانێ كوردێ شامێ، هه‌تا وی ده‌می تیپێن نڤیسینا كوردی نه‌بوون، نه نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤانێن كورد هه‌بوون نه ژی خوانده‌ڤانێن كورد ، د یه‌ك ده‌مدا دڤییا تیپ و رێنڤیسا كوردی به‌رهه‌ڤبكه‌ن، نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤان و خوانده‌ڤانان ژی بۆ وێ كۆڤارێ به‌رهه‌ڤبكه‌ن، ب كورتی به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ د وێ رۆژێدا ده‌سپێكا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری بوو، شۆرشێن ره‌وشه‌نبیری ژی مینا شۆرشێن چه‌كداری سه‌ركه‌تنا وان نه مه‌رجه یا مسوگه‌ر بیت، به‌لێ ب ره‌نجا میر جه‌لاده‌تی و هه‌ڤكارێن وی شۆرشا وان سه‌ركه‌ت و هه‌تا نها ژی خوه‌دی باندۆره و ئه‌ز دكارم ب چه‌ندین به‌لگه‌یان سه‌ركه‌تنا وێ ب سه‌لمینم كو یا هه‌ژی بیت ده‌سپێكا وێ شۆرشێ ببیته رۆژا زمانێ كوردی، ژ وان:
– یه‌كه‌مین پێویستی بۆ ده‌سپێكرنا شۆرشێ داهێنانا تیپێن لاتینی و رێنڤیسا كوردی بوو: هه‌تا ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ كوردان تیپ و رێنڤیسه‌ك دیاركری نه‌بوو، ئه‌و كتا كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكێن د ناڤبه‌را 1898- 1921 ده‌ركه‌تین ب تیپێن عه‌ره‌بی و رێنڤیسه‌ك عه‌ره‌بی بوون، ئه‌وێن پشتی 1921ێ ل عیراقێ ده‌ركه‌تین ب هه‌مان شێوه بوون. میر جه‌لاده‌تی ژ سالا 1919ێڤه هزر ل تیپێن لاتینی یێن كوردی كربوو، پشتی گۆهارتنا تیپێن نڤیسینا تركی ژ عه‌ره‌بی بۆ لاتینی ل سالا 1928ێ میری پتر داكوكی ل سه‌ر وان تیپان كر. ده‌مێ سالا 1930 میرجه‌لاده‌ت و كۆمه‌ك ژ كه‌سایه‌تیێن وه‌لاتپارێزێن كورد هاتینه سرگۆنكرن بۆ شامێ، ل وێرێ هه‌ر هه‌موو ژی مێڤانێن مالا عه‌لی ئاغایێ زولفۆ بوون، ئه‌ڤ ماله دبیته یه‌كه‌مین خواندنگه‌ها فێركرنا خواندن و نڤیسینا كوردی ب تیپێن لاتینی و خواندنگه‌ها دابینكرنا نڤیسكار و خوانده‌ڤانان بۆ (هاوار)ێ، ل داوییا سالا 1931 میرجه‌لاده‌تی تێرا پێدڤی خوانده‌ڤا و نڤیسكار بۆ (هاوار)ێ پێ گه‌هاندن و ل 26 چریا به‌رێ 1931ێ ده‌ستوورا به‌لاڤكرنا كۆڤارێ وه‌رگرت و ل 15 گولانا 1932 شۆرشا خوه‌یا ره‌وشه‌نبیری ل تاخێ كوردان یێ شامێ راگه‌هاند.
– به‌ری به‌لاڤكرنا كۆڤارێ میر جه‌لاده‌تی كۆمه‌كا خوانده‌ڤایێن كوردی ئاماده‌كربوون، هژماره‌ك ژ وان نه‌خوانده‌ڤا بوون، پشتی به‌لاڤكرنێ ب رێكا (هاوار)ێ بزاڤه‌ك خورتتر بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی و دانه‌نیاسینا وان كر، 23 هژمارێن به‌راهیێ ب هه‌ردو تیپێن لاتینی و عه‌ره‌بی كۆڤار به‌لاڤدكر، هوسان ئه‌وێن كوردی ب حه‌رفێن عه‌ره‌بی دخواند د رێكا وان تیپانرا فێری خواندنا كوردی ب تیپێن لاتینی دبوون، د هه‌مان ده‌مدا (هاوار) ب به‌رفره‌هی گه‌هانده خوانده‌ڤایێ كورد ل عیراقێ. د هژمارا یه‌كه‌مدا چاوانیا فێربوون و نڤیسینا تیپێن لاتینی ب زمانێن عه‌ره‌بی، فارسی، تركی، فره‌نسی شروڤه كرییه، پاشتر هه‌تا هژمار 18 هه‌رجارێ چاوانییا هه‌لبژارتنا تیپه‌كێ یان پتر و به‌راوردكرنا ده‌نگێن وێ و چاوانییا ب كارئینانا وێ شروڤه‌كرییه و ئه‌ڤه د پرانیا ڤان هژماراندا ب زمانێ فره‌نسی دوباره‌كرییه‌ڤه. هوسان هه‌تا هژمارا 23 یا 25 تیرمه‌ها 1933ێ هه‌ر رێكه‌كا پێدڤی بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی گرتییه به‌ر، هه‌روه‌سان گرنگی ددا گرامه‌ر و فه‌رهه‌نگ و ئیدیۆمێن كوردی، زێده‌باری بابه‌تێن دیتر. د ڤێ قوناغێدا (هاوار)ێ په‌یاما خوه د وارێ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی هه‌تا ئاسته‌كێ گه‌هاند. ئه‌رێ ڤێ شۆرشا ره‌وشه‌نبیری چه‌ند ڤه‌كێشا و سه‌ركه‌تن ده‌ستڤه ئینان؟؟ د به‌رسڤێدا دڤێت دێ بێژین شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه تنێ بزاڤا به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی بوو، د یه‌ك ده‌مدا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری، رۆژنامه‌ڤانی، سیاسی و هشیاركرنا كوردان وان بوو. د چه‌ندین قوناغاندا ده‌رباز بوویه، وه‌ك:
– قوناغا 23 هژمارێن به‌راهیێ: ژ 15 گولانا 1932- تیرمه‌ها 1933ێ ڤه‌كێشا، وه‌ك هه‌ر شۆرشه‌كێ ب چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كان ده‌سپێكری، د هژمارا یه‌كه‌مدا تنێ ناڤێ میر جه‌لاده‌تی و میر كامیرانێ برایێ وی و قه‌دری جان د هێته‌دیتن، د هژمارا دووێدا د. ئه‌حمه‌د نافز و ئۆسمان سه‌بری دده‌نه دگه‌ل وان، د هژمارا سیێدا حامد فه‌ره‌ج دگه‌هیته وان، د هژمارا چوارێدا (جگه‌رخوین) دگه‌هیته وان، هژمار ل دووڤ هژمارێ نڤیسكارێن (هاوار)ێ ل زێده‌هیێ دده‌ن، (هاوار) سنوورێن ده‌سكرد د به‌زینیت و نڤیسكارێن باشوورێ كوردستانێ جهێ خوه ل سه‌ر به‌رپه‌رێن (هاوار)ێ دگرن. د ڤێ قوناغێدا (هاوار) شیا خوه بكه‌ته كۆڤاره‌ك كوردستانی و ل ته‌ڤایی كوردستانێ بێته‌خواندن.
– قوناغا دووێ ژ (هاوار)ێ ب هژمار 24 ل 1 نیسانا 1934ێ ده‌سپێدكه‌ت و ب هژمار 57 ل 15 ته‌باخا 1943ێ داویدهێت، 10 سالان ڤه‌دكێشیت ، د ڤان 10 سالاندا تنێ 34 هژمار ده‌ركه‌تینه، ب به‌راورد دگه‌ل قوناغا ئێكێ هژماره‌ك زۆر كێمه، ئه‌ڤێ په‌یوه‌ندی ب سه‌روبه‌رێ دژوارێ كوردان و میرجه‌لاتی ڤه هه‌یه، هژمارێن 24 و 25 د سالا 1934ێدا و هژمارا 26 د سالا 1935ێدا هاتینه‌به‌لاڤكرن و كۆڤار ژ به‌لاڤبوونێ راوه‌ستییایه هه‌تا هژمار 27 ل 15 نیسانا 1941ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن و به‌رده‌وام بوویه هه‌تا داوی هژمارا وێ ل ته‌باخا 1943ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن.
– د به‌رسڤا پرسیارا ئه‌رێ ڤێ شۆرشێ چه‌ند ڤه‌كێشا و چ ده‌ستڤه ئینا؟؟ دێ بێژین: شۆرشێ هه‌تا 1945- 1946ێ دۆمكر، د قوناغا به‌راهیێدا دانه‌نیاسین و به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی ب داویهات، هه‌تا ئاسته‌كی تیپێن لاتینی جهێ خوه گرت، چاڤێن خوانده‌ڤانێن كورد پێ ئاشنا بوون، له‌وما ژی د ده‌سپێكا قوناغا دووێدا پشكا تیپێن عه‌ره‌بی د كۆڤارێدا نه‌ما، هه‌روه‌ك كۆڤار بێژیت: مه په‌یاما خوه ب تیپێن عه‌ره‌بی گه‌هاند و نها ده‌مێ تیپێن لاتینی یه. ئه‌گه‌ر په‌یاما (هاوار)ێ د ڤی واریدا گه‌هشتبیت، لێ په‌یاما مه‌زنا شۆرشا وێ هێژ پێدڤی ب گه‌هاندنێ بوو، كورد بوونه خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ، دڤێت ب ڤان تیپان ته‌بایی په‌یاما شۆرشا خوه بگه‌هینن، (هاوار) ببیته ئه‌و مه‌یدانه ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردان و ملله‌تان هه‌مبێزبكه‌ت، ببیته شانازییه ئه‌گه‌ر رۆژه‌كێ ژ رۆژان كوردان ڤیا یه‌ك ژ رۆژێن خوه‌یێن هه‌ره گرنگ پێ ناڤبكه‌ن ب سه‌رفرازیڤه رۆژا ده‌رچوونا (هاوار)ێ هه‌لبژێرن.
– د قوناغا دووێدا (هاوار)ێ كاره‌كێ مه‌زن بۆ گه‌هاندنا وێ په‌یامێ كر، بابه‌تێت ئه‌ده‌بی ، زمان، مێژوویی، كه‌لتور و فولكلور، وه‌رگێرانا ده‌قێن ئه‌ده‌بی، روودانێن هه‌ڤچه‌رخ و ده‌قێن ئایینی ل سه‌ر به‌رپه‌رێن وێ جهی خوه‌دگرت. راسته د قوناغا دووێ یا ژیێ (هاوار)ێدا ب به‌راورد دگه‌ل سالێن ژیێ وێ چه‌ند هژماره‌كێن كێم ده‌ركه‌تینه، لێ چه‌په‌رێن شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه‌هاتینه به‌ردان، د گه‌ل (هاوار)ێ ده‌ست ب پرۆژێ (كتێبخانا هاوار)ێ كرییه و په‌رتووك د وارێن جودادا به‌لاڤكرینه، زێده‌باری كۆڤار و كتێبخانه‌یا (هاوار)ێ میرجه‌لاده‌ت و د. كامیران به‌درخانی و هه‌ڤالێن وانا به‌رده‌وامی ب به‌لاڤكرنا په‌یاما (هاوار)ێدا، میر جه‌لاده‌تی ل 1 نیسانا 1942- ئادارا 1945ێ 28 هژمارێن كۆڤاره‌كا مه‌هانه ب ناڤێ (رۆناهی) به‌لاڤكرن، د. كامیرانی د ناڤبه‌را 3 گولانا 1943 – 27 نیسانا 1946ێدا 73 هژمارێن رۆژنامه‌یا هه‌فتییانه (رۆژا نوو) ب كوردی و فره‌نسی به‌لاڤكرن، هه‌ر ل سالا 1943- 1944ێ سێ هژمارێن رۆژنامه‌كا دی ب ناڤێ (ستێر) به‌لاڤكر. ژ سالا 1930ێڤه میر جه‌لاده‌تی ل تاخێ كوردان یێ شامێ دبستانه‌ك ڤه‌كرییه و زارۆكێن كورد تێدا فێری خواندن و نڤیسینا كوردی دكرن، هه‌ر ل ژێر سایا میر جه‌لاده‌تی ل ده‌ڤه‌رێن جودایێن جزیرێ، ئه‌یندیوارێ، تالكێ، تلشهیری، قاره‌مانی دبستان و ده‌رساخانه‌یێن كوردی هاتینه‌ڤه‌كرن، سالا 1943ێ میر كامیرانی خواندنگه‌هه‌ك بۆ فێركرنا كوردێن مشه‌خت سرگونكری ل بێروتی ڤه‌كر.
– هه‌تا نیڤا ئیكێ ژ سالێن چلان شۆرشا میر جه‌لاده‌تی یا به‌رده‌وام بوو، د 15 سالاندا گه‌له‌ك ئارمانج ده‌ستڤه‌ئینان، كورد كرنه ملله‌ته‌ك خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ و كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكخانه و خواندگه‌هێن خوه. د 15 سالاندا (هاوار) و چاپكریێن دیترێن به‌درخانییان سنوور به‌زاندن، هه‌ر باژێره‌كێ باشوورێ كوردستانێ ب ده‌هان كه‌سان پشكداری د (هاوار)ێدا كر، ده‌ربازی رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ بوون كه‌تنه به‌رده‌ستێ ره‌وشه‌نبیرێن كورد ، ل باكوور سه‌ره‌رای سنوورێن پڕی ئاسته‌نگ و سزایێن گرانێن ده‌وله‌تا تركی (هاوار)ێ و تیپێن لاتینی هند باندۆرا خوه هه‌بوو، د هه‌ر ده‌لیڤه‌كا بۆ كورده‌كی هه‌لكه‌تی تشته‌كی ب كوردی به‌لاڤبكه‌ت ب هه‌مان تیپێن میر جه‌لاده‌تی ده‌سپێكر. ب ڤی ره‌نگی ئه‌و شۆرشا ره‌وشه‌نبیرییا میر جه‌لاده‌تی ب به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ ده‌سپێكری جڤاكێ كوردی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا پێشكه‌فتیتر بر، هه‌روه‌ك د په‌سنا شۆرش دا هاتییه‌گۆتن: شۆرش ئه‌وه یا جڤاكی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا باشتر ببه‌ت. 15 گولانا 1932ێ ژی ئه‌و ئارمانج ب جه ئینا خوه هه‌ژی دیت ب رۆژا زمانێ كوردی بێته ناڤكرن.
دوا په‌یاما عه‌بادی بۆ كوردان
ئه‌وا ل رۆژا 31 ئادارێ ل په‌رله‌مانێ عێراقێ روودای ده‌مێ سه‌رۆكوه‌زیران عه‌بادی لیستا ئه‌وا ب كابینا ته‌كنوكراتا وه‌زیرێن نوو بۆ په‌سه‌ندكرنێ پێشكه‌شی په‌رله‌مانی كری بێی كو پرسه‌ك ب فراكسیۆنێن كوردستانی و چه‌ند فراكسیۆنێن دیترێن عێراقێ ژی كربیت، یان هزره‌ك بۆ هه‌لویستێ یه‌كده‌نگیێ فراكسیۆنێن كوردستانی كربیت ئه‌وێن دوسێ رۆژان به‌ری روودانێ ل دیوانا سه‌رۆككۆمارێ عێراقێ جڤییاین، یان تنێ گرنگییه‌ك بۆ ئه‌نجام و بریارا جڤینا چوارقولییا حزبێن كوردستانی یێن پێشی چه‌ند رۆژه‌كێن كێم ل سلێمانیێ كۆمبووین و هه‌لویسته‌كێ یه‌كگرتی ب ناڤێ سه‌ركردایه‌تییا كوردستانی دیاركری، ره‌فتاره‌ك نوو بوو د دیرۆكا عێراقا پشتی ده‌سته‌لاتدارییا به‌عسییا هه‌رفتی، ژبه‌ركو هه‌ر كابینه‌كا ژ 2003ێڤه هاتییه‌دامه‌زراندن هه‌تا ئاسته‌كێ باش ب پێكهاتنا گشتییا ئالی و حزبێن سیاسیێن عێراقی بوو یێن نوونه‌ر د په‌رله‌مانیدا هه‌ی و ده‌ربرین ژ پێكهاتا نه‌ته‌وه‌یی ئایینی و مه‌زهه‌بییا عێراقێ دكر و هه‌ر پێكهاته‌كێ ژی رۆلێ خوه د به‌ربژاركرنا وه‌زیراندا و سه‌نگا خوه د كابینه‌یێدا هه‌بوو.
ئه‌ڤ ره‌فتارا نوو د ده‌سته‌لاتداریكرنێ و ژیانا سیاسییا عێراقێدا، په‌یامه‌ك بوو بۆ پێكهاتێن نه شیعه‌مه‌زهه‌بێن عێراقێ، چ عه‌ره‌بێن سونی مه‌زهه‌ب و چ كوردان. هندی په‌یوه‌ندی ب عه‌ره‌بێن سونی مه‌زهه‌بڤه هه‌ی، ئه‌و په‌یام ب گوهێن واندا دخوینیت: هه‌وه بڤێت و نه‌ڤێت عێراقا نها حكومه‌ته‌ك شیعه‌مه‌زهه‌به، ده‌سته‌لاتدارییه‌كا شیعه‌گه‌راییه، دووڤ پره‌نسیپێن شیعه‌تیێ دێ ده‌سته‌لاتداری ل عێراقێ هێته‌كرن، بریار نه دێ ل په‌رله‌مانی یان نڤیسینگه‌ها سه‌رۆكاتییا وه‌زیران یان كۆچكا بێ ده‌سته‌لاتا سه‌رۆكۆماریێ هێنه‌دان، به‌لكی بریار دێ ل حه‌وزا عیلمییا نه‌جه‌ف و نڤیسینگه‌هێن مه‌رجه‌عییات یان مه‌رجه‌عێن شیعه‌یان و كه‌سایه‌تیێن خودان هێزێن وه‌ك موقته‌دا سه‌دری هێنه‌دان، ئه‌ركێ په‌رله‌مانی په‌سه‌ندكرن و ب قانوونیكرنا وان و به‌لاڤكرنا وانه د رۆژناما (وه‌قائیعول عێراقیه‌دا) و یا سه‌رۆكاتییا وه‌زیرێن تنێ بجهئینانه، كورت و كرمانجی جهێ پێكهاتا سونه‌یێن عه‌ره‌ب د چ تایێن ته‌رازیێدا نه‌مایه، تنێ ل سه‌ر وانه ده‌ستێ خوه ب سه‌رێ خوه‌ڤه‌نن و نانكێ خوه بخۆن و دوعا بۆ مه‌رجه‌عێن نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا بكه‌ن.
هندیكه كوردن، ژ ده‌سپێكا دامه‌زراندنا عێراقێ ل سالا 1921ێ د وی سه‌روبه‌ریدا دژین یێ عه‌ره‌بێن سونه مه‌زهه‌ب نها كه‌تینێ، ژ وێ سالێڤه بێی ویستا خوه بووینه عێراقی، ده‌سته‌لاتدارییا ڤی وه‌لاتی ب بچووكترین رێژه‌ژی نوونه‌راتییا كوردان ناكه‌ت و ده‌ربرینێ ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ناكه‌ت. كوردان د خه‌بات و به‌رخوه‌دانێدا ته‌خسیری نه‌كرییه، د به‌رامبه‌ردا رۆژ ل دووڤ رۆژێ مافێن وان پتر هاتینه پێشێلكرن، جوگرافییا باشوورێ كوردستانێ ل كێمیێ دایه و ب رێكا ته‌عریبێ ده‌ڤه‌رێن عه‌ره‌بنشین به‌ره‌ف ژوور هاتینه و سنوورێن كوردستانێ به‌زاندینه، چ ره‌نگێن دژواری، زۆرداری و جینوسایدێ نه‌ماینه عه‌ره‌بێن عێراقێ به‌رامبه‌ری كوردان نه‌كربیت، پشتی سه‌رهلدانا 1991ێ كورد ل پشكه‌كا وه‌لاتێ خوه بوونه خوه‌دی نیمچه سه‌ربه‌خۆییه‌ك، بنه‌مایێن سه‌ربه‌خۆییه‌كا ته‌مام دادمه‌زراندن و به‌ره‌ف ده‌وله‌تبوونێ دچوون، ب ژ ناڤچوونا رژێما به‌عسی ل نیسانا 2003ێ سه‌روبه‌ر هاته‌گۆهارتن، مه وه‌سان هزر دكر دێ عێراق بیته یا مه هه‌موویان، مه هیڤییه‌كا مه‌زن پێ هه‌بوو، ئه‌وا ژ مه هاتی بۆ ئاڤاكرنه‌ڤا عێراقا د بنیاتدا هه‌رفتی مه كر، مه ئاڤاكره‌ڤه، هه‌تا خوه ل سه‌ر پییان گرتی، دیاربوو هیڤییا مه دیوارێ سه‌ر به‌فرێ بوو، هێژ د وه‌ستیكاندا بوو ده‌سته‌لاتدارییا نوو ده‌وسا یێن به‌ری خوه گرته به‌ر، كه‌ته سه‌ر پییان ده‌ست ب دژایه‌تییا كوردان كر، هه‌روه‌ك بڤێت روویێن ده‌سته‌لاتدارێن به‌ری خوه سپی بكه‌ن، د دژایه‌تییا كوردان و به‌رته‌نگكرنا سنوور و مافێن وان كار بۆ وێ چه‌ندێ دكر چه‌ند پیێنگاڤه‌كان ل پێشییا رژێمێن به‌ری خوه بن، كار گه‌هشته ده‌ستهه‌لاتێ نوری مالكیێ چه‌ند سالان ڤه‌حه‌ویایێ كوردان، نانێ كوردان بری، گه‌هشته حه‌یده‌ر عه‌بادیێ ب پشتا كوردان گه‌هشتییه سه‌رۆكاتییا وه‌زیران، ڤی ژی د دژایه‌تییا مافێن كورداندا ره‌حمه‌ت بۆ یێن به‌ری خوه هنارتن، داوی پێنگاڤا ب ناڤێ چاكسازیێ هاڤێتی ئه‌ڤه بوو یا ل 31 ئادارێ، هه‌رچه‌نده پێشبینیا په‌سه‌ندكرنا حكومه‌تا پێشنیازكرییا عه‌بادی نه یا ب هێزه و بهێته په‌سه‌ندكرن ژی سه‌ركه‌تنا وێ نه یا دیاره، لێ عه‌بادی كو نوونه‌راتییا ده‌سته‌لاتی ل عێراقێ دكه‌ت په‌یامه‌ك ب گوهێن كورداندا خواند و گوت: ئه‌وا ژ 2003ێڤه بۆ هه‌وه د قه‌تیا نه‌ما، ئه‌و رۆژه نه‌ما بێی هه‌وه به‌غدا چ بریاران نه‌ده‌ت، هوون ب رێژا كێما په‌رله‌مانتارێن خوه‌ڤه ل به‌غدا هند دكارن ده‌ستێن خوه بلندكه‌ن یان ژ هۆلا په‌رله‌مانی ده‌ركه‌ڤن، هه‌كه مه ڤییا دێ چه‌ند كورده‌ك ده‌ست مه كه‌ڤن ستافێ خوه پێ ته‌مام كه‌ین، یان وه‌ك عه‌ره‌بێن سونه ده‌ستێ خوه ب سه‌رێ خوه‌ڤه‌نن و نانكێ خوه بخۆن و دوعا بۆ مه‌رجه‌عێن نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا بكه‌ن.
كورت كرمانجی ئه‌م دكارین بێژین: بۆ ڤێ پێنگاڤێ به‌ری هه‌ر تشته‌كی پشتا عه‌بادی ب شه‌ره‌نیخ و هه‌ڤڕكییا ناڤخوه‌ییا كوردان گه‌رمه، ژ ئالیێ دیڤه مه بڤێت نه‌ڤێت عێراق یا به‌ره‌ف ده‌وله‌ته‌كا شیعه‌گه‌ریڤه دچیت، نه جهێ مافێن نه‌ته‌وه‌یی تێدا هه‌یه و نه ژی ئازادییا ئایینی و مه‌زهه‌بی ، ده‌سته‌لات یێ مه‌رجه‌عانه ل نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا ئه‌گه‌ر ل ته‌هران و قوم ژی نه‌بیت، د ئه‌نجامدا جهێ مه كوردان چ وه‌ك نه‌ته‌وه چ وه‌ك ئایین و مه‌زهه‌ب د ڤێ ده‌وله‌تێدا نینه، یا دی ژی بریار ل جه‌م سه‌ركرده‌یێن كوردانه.. . !!
د بیرهاتنا چل سالییا وه‌غه‌را وی یا داویێ دا(ئیحسان نوری پاشایێ دیرۆكنڤیس)
(1-2)
ده‌مێ هاتییه‌گوتن: ئادار قه‌ده‌را كوردانه، ئاخفتن ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ زانستی هاتییه‌گوتن، بۆیه‌رێن دیرۆكی دیده‌ڤانن ل سه‌ر ڤێ گوتنێ و راستییا وێ دسه‌لمینن. ئادار ب وه‌غه‌را داویێ یا سه‌ركرده‌یێ نه‌ته‌وه‌یی مه‌لا مسته‌فایێ بارزانی (1 ئادارا 1979ێ) ده‌سپێدكه‌ت، ب بیرهاتنا سێداره‌دانا یه‌كه‌مین سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د (31 ئادارا 1947ێ) داویدهێت. گشت رۆژێن ئادارێ بیرهاتنێن كوردانن، سه‌ركه‌فتن و شكه‌ستنێن كوردان هه‌مبێزدكه‌ن، كه‌نی و گرنژین، رۆندك و ئاخینكێن كوردان د ڤێ مه‌هێدانه. كوردان گرنگی ب پرانییا ڤان بیرهاتنان دایه، هه‌ر سال بیرا خوه لێ دئیننه‌ڤه، رێوره‌سمێن ساخكرنه‌ڤا وان دگێرن، چه‌ند مفای ژ سه‌ربۆرێن ڤان بیرهاتنان وه‌ردگرن.. . ؟ ئه‌و مژاره‌كا دی یه.. . ! مژارا من دڤێت ل ڤێرێ بیرا خوانده‌ڤانان بینم، بیرهاتنه‌ك ئێتیمه (سێوی یه) د ناڤا ڤان بیرهاتناندا، هه‌رسال ب بێ ده‌نگی ل سه‌ر مه دبۆریت، نه‌كه‌س خوه لێ دكه‌ته خودان و نه‌كه‌س ژی بیرا خوه لێ دئینته‌ڤه، وه‌ك ئێتیمه‌كی د ناڤ بیرهاتنێن ئادارێدا جهێ خوه گرتییه.. . ئه‌و بیرهاتن بیرهاتنا رۆژا (25 ئادارا 1976)ێ وه‌غه‌را داویێ یا سه‌ركردێ شۆرشا ئاگری (1927- 1930) ژه‌نه‌رال ئیحسان نوری پاشایه. بیرهاتنا شۆرشه‌كێ یه یه‌كه‌مین جار د دیرۆكێدا چوار سالان ئالایێ كوردستانێ بلندكری و قه‌با داگیركه‌ران خواستی و به‌رخوه‌دانكری، بیرهاتنا كه‌سایه‌تییا ئیحسان نوری پاشایه یێ ژ سالا 1918یڤه ب قه‌له‌م و تڤه‌نگا خوه كوردایه‌تی كری، بیرهاتنا وی نه‌مرییه یێ 46 سالێن ژیانا خوه (1930- 1976)ێ ل زیندانێ، ده‌سته‌سه‌ریێ، سرگۆنیێ ژێر زێره‌ڤانیا سازیێن ئاسایش و هه‌والگریێن ساڤاكا ئیرانی و میتا توركی بۆراندین و تنی ئێك رۆژێ ده‌ست ژ بیروباوه‌رێن خوه‌یێن نه‌ته‌وه‌یی نه‌به‌ردای. چه‌ند ساله‌كه ل دوووڤ شیانێن خوه من پشكدارییه‌ك بچووك د ساخكرنه‌ڤا ڤێ بیرهاتنێدا كرییه، ئه‌ڤ ساله ژی دێ مژاره‌كا دی یا په‌یوه‌ندی ب ئیحسان نوری پاشایڤه هه‌ی به‌رچاڤكه‌م، ئه‌و ژی ئیحسان نوری یێ نڤیسكاره. به‌لێ پێدڤییه ب كورتی بیرا خوه ل ئیحسان نوری یی سه‌ركرده و شۆرشا ئاگری بینینه‌ڤه.
ئیحسان نوری سالا 1882ێ ل بدلیسێ هاتییه سه‌ر دنیایێ، سالا 1910 بوویه ئه‌فسه‌ر د له‌شكه‌رێ ئوسمانیدا، به‌رده‌وامی ب ئه‌فسه‌ریا خوه دایه هه‌تا ل سالا 1918ێ شه‌رێ جیهانیێ یه‌كه‌م ب داویهاتی، د ڤێ سالێدا ل سته‌نبۆلێ كه‌تیه د قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی و ره‌وشه‌نبیریا كوردی دا، بوویه ئه‌ندام د كۆمه‌لا پێشكه‌تنا كوردستانێ (كردستان تعالی جمعیتی) ئه‌وا ل داویا 1918ێ هاتیه‌دامه‌زراندن، ده‌ست ب نڤیسنێ ده‌رباره‌ی دۆزا كوردان د كۆڤارا كۆمه‌لێ كۆڤارا (ژین)دا كریه، وه‌ك ئه‌فسه‌ره‌كێ ئازادیخواز بزاڤێن چاكسازیێ د به‌رمایێن له‌شكه‌رێ شكه‌ستیێ ده‌وله‌تا ئوسمانیدا كرینه، د ئه‌نجامدا هه‌ست ب مه‌ترسیێ ل سه‌ر ژیانا خوه دكه‌ت، به‌ره‌ف یه‌كه‌یێن له‌شكه‌ریێن توركیا ل باكوورێ كوردستانێ دچیت، سالا 1921ێ دبیته ئه‌ندام د جڤاتا ئازادی (جڤاتا خوه‌سه‌رییا كوردان)دا، سالا 1923ێ دهێته‌ڤه‌گوهاستن بۆ باژێرێ سێرتی و ل ڤێرێ قوَناغه‌ك نوو ژ ژیانا وی ده‌سپێدكه‌ت.
ل 4 ئیلونا 1924ێ دگه‌ل چه‌ند ئه‌فسه‌ر و سه‌ربازه‌كێن كورد ل ئه‌لكێ (بیت شباب) سه‌رهلدانه‌كێ دژی ده‌وله‌تا توركیا دكه‌ن، ژ ئه‌نجامێ نه به‌رهه‌ڤیه‌كا رێكوپێك و كێمیا شیانان هه‌رزوو سه‌رهلدان دهێته‌ژناڤبرن، ئه‌و و هه‌ڤالێن خوه‌یێن ئه‌فسه‌ر به‌ره‌ف سوریێ و ژ وێرێ به‌ره‌ف عیراقێ مشه‌خت دبن. ناڤبه‌را ئیلونا 1924- 1927د ناڤ سنورێن عیراق و ئیران و توركیا ژیانا خوه ب قه‌چاخی دبۆرینیت، ل جهه‌كی دگه‌ریێت قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی بیت و به‌رده‌وامیێ ب تێكوشانا خوه بده‌ت، ل پاییزا 1927ێ دگه‌هیته چیایێ ئاگری و ب بریارا جڤاتا (خۆیبوون) سه‌ركردایه‌تییا شۆرشا كوردان ل چیایێ ئاگری باكوورێ كوردستانێ دگریته‌ده‌ست.
شۆرشا ئاگری هه‌تا داوییا سالا 1930ێ ڤه‌دكێشیت، یه‌كه‌مین شۆرشا كوردستانێ بوو ژ رێبه‌رییا شێخێن ئایینی و سه‌رۆكعه‌شیره‌تان ده‌ركه‌تی سه‌ركرده‌ك ره‌وشه‌نبیر و هه‌لگرێ باوه‌رنامه‌كا له‌شكه‌ری سه‌ركردایه‌تییا وێ بكه‌ت، حزبه‌ك نه‌ته‌وه‌یی (كۆمه‌لا خۆیبوون) ل پشت وێ شۆرشێ بوو، د ڤێ شۆرشێدا بۆ یه‌كه‌مین جار ئالایێ نهایێ كوردستانێ هاته‌بلندكرن، رێكخستنێن له‌شكه‌ری و مه‌ده‌نی ل دوووڤ سیسته‌مێن هه‌ڤچه‌رخ ل ده‌ڤه‌رێن رزگاركری هاتنه‌دانان، چوار سالان شۆرشێ به‌رخوه‌دانكر، چه‌ندین هێرشێن له‌شكه‌رێ توركیا شكاندن، شۆرشا دووورپێچكریبوو، پشتا وێ ئیران و ئالیێن دی ب له‌شكه‌رێ توركان هاتبوونه‌گرتن، ژ قوَلاچكه‌كا چیایێ ئاگری ڤه دگه‌هشته سه‌ر سنوورێ ئێكه‌تییا سوڤیه‌تی یا جاران، به‌لێ ده‌وله‌تا سوشیالیزما سوڤیه‌تی نه تنێ هاریكارییا شۆرشێ نه‌كر، به‌لكی پشته‌ڤانی ل توركیا كر بۆ لێدانا شۆرشێ، به‌لگه‌نامه ل به‌رده‌ستن له‌شكه‌رێ توركی ب رێكا خیچا ئاسنییا یه‌كێتییا سوڤیه‌تی ده‌ربازی ناڤ خاكا وێ ده‌وله‌تێ بوویه ل ده‌ڤه‌رێن ئاگری یێن دكه‌ڤنه ناڤ سنوورێ ئه‌رمه‌نستانا سوڤیه‌تی یا جاران پشت ل شۆرشگێرێن ئاگری گرتییه و دووورپێچكرینه و د رۆژێن داویێ ژ ته‌مه‌نێ شۆرشێ رێك ل به‌ر كتا كێما شۆرشگێران گرتییه كو ب مه‌ره‌ما رزگاركرنا گیانێ خوه ده‌ربازی ناڤ سنوورێن ئیكه‌تییا سوڤیه‌تی ببن. د هه‌مان ده‌مدا ل مه‌ها ئیلوونێ د دووا رۆژێن ته‌مه‌نێ شۆرشێدا ب هاریكارییا سازیێن ئیرانێ له‌شكه‌رێ توركان ده‌ربازی ناڤ خاكێ ئیرانی (رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ) بوویه و د دووا شه‌رێ ناڤبه‌را شه‌رڤانێن ئاگری و له‌شكه‌رێ توركیادا د ناڤبه‌را 7- 14 ئیلوونا 1930ێ روودای ژ چیایێ ئاگریێ بچووكڤه كو دكه‌فته ناڤ خاكێ ئیرانێ پشت ل شۆرشگێران گرتییه و هێرشكرییه سه‌ر وان و د ئه‌نجامێ هێرشا توركان ژ هه‌موو ئالیانڤه بۆ سه‌ر وان شۆرشا ئاگری ب داویهات، ئه‌م دكارین بێژین شۆرشگێرێن ئاگری هاتنه‌قركرن، چه‌ند ده‌هه‌كان ژی د دووا ده‌مژمێرێن شه‌ریدا دووورپێچا دووژمنی شكاند و هنده‌كان خوه د ناڤ عه‌شیره‌تێن رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ڤه‌شارت و هنده‌ك وه‌ك په‌نابه‌ر مشه‌ختبوونه ئیرانێ، ئیحسان نوری و خێزانا وی ژ ڤان په‌نابه‌ران بوو.
ل ڤێرێ قوَناغه‌ك نوو د ژیانا ئیحسان نوری دا ده‌سپێدكه‌ت، سه‌ره‌ده‌رییا ده‌وله‌تا ئیرانێ دگه‌ل وی نه ئه‌و سه‌ره‌ده‌ری بوو یا دگه‌ل په‌نابه‌رێن سیاسی دهێته‌كرن، د نه‌ه هه‌یڤێن به‌راهیێ دا ل زیندانا ته‌هرانێ ڤه‌كوَلین دگه‌لدا دهێته‌كرن و د دژوارترین كاودان دا دژیت، د9- 10 سالێن پاشتردا ده‌سته‌سه‌ركری و هه‌رده‌م ل ژێر زێره‌ڤانیێ ل باژێرێن ساوه و یه‌زد و كرمان دژیت، تنێ كه‌س و هه‌ڤخه‌مێن وی ل ڤێ سرگوونیێ هه‌ڤژینا وی یه‌شار خانم و خه‌سوویا وی بوون. ل سالێن شه‌رێ جیهانیێ دوووێ 1939- 1945ێدا ده‌سته‌لات ل ئیرانێ لاواز دبیت و ره‌نگه ڤه‌بوونه‌ك سیاسی و نیمچه ئازادیه‌ك خوه ب سه‌ر ئیرانێدا دگریت، ل ده‌سپێكا سالێن چلان ئیحسان نوری و خێزانا خوه دهێن ل ته‌هرانێ ئاكنجی دبن، لێ هه‌تا دووا رۆژێن ژیانا وی به‌رده‌وام ل ژێر زێره‌ڤانیا سازیێن هه‌والگری دمینیت، نه تنێ سازیا سیخوریا ساڤاكا ئیرانی، به‌لكی سازیا سیخوریا توركیا (میت) ژی ب رێكا بالیۆزخانه و كرێگرتیێن خوه زێره‌ڤانیێ لێ دكه‌ن.
په‌نابه‌رییا وی ژ ئه‌یلوولا 1930 هه‌تا وه‌غه‌را وی یا داویێ ل 25 ئادارا 1976ێ ڤه‌دكێشیت، د دوو ده‌لیڤه‌یێن د ڤێ قوَناغێ دا نیمچه ئازادییه‌كێ دبینیت و خوه دده‌ته كارێن ره‌وشه‌نبیری، جارا به‌راهیێ د ناڤبه‌را 1941- شكه‌ستنا كۆمارێ كوردستانێ (مه‌هابادێ) داوییا سالا 1946ێ بوو، جارا دوووێ ژ شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ ل عیراقێ و زڤرینه‌ڤا بارزانیێ نه‌مر ژ ئێكه‌تییا سوڤیه‌تی ده‌سپێدكه‌ت و ب سالێن به‌راهیێ ژ ده‌سپێكرنا شۆرشا ئه‌یلوولا 1961ێ داویدهێت، د ڤان دوو ده‌لیڤه‌یاندا ئه‌و مفای ژ ده‌لیڤه‌یێ وه‌ردگریت دا ئه‌وا ب تڤه‌نگێ ده‌سته‌ڤه نه‌ئینای چ نه‌بیت پشكه‌كێ ژێ ب قه‌له‌می ده‌ستڤه‌بینیت، دهێته د مه‌یدانا رۆژنامه‌ڤانیێ و ده‌ست ب نڤیسینا بیرهاتنێن خوه و شۆرشا ئاگری و دیرۆكا كوردان دكه‌ت.
پێدڤییه به‌ری ئاماژه‌كرنێ ب به‌رهه‌مێن وی، ئاماژه ب باگگراوندێ وی یێ ره‌وشه‌نبیری و سه‌ربۆرا وی د وارێ نڤیسینێ دا بكه‌ین، وه‌ك ئاماژه پێ هاتییه‌كرن، ئیحسان نوری ده‌رچوویێ كولیژا له‌شكه‌رییا ئوسمانییه ل سته‌نبۆلێ، ل داوییا 1918ێ پشكداری كۆمه‌له‌یا پێشكه‌تنا كوردستانێ (كردستان تعالی جمعیتی)دا كرییه، د هژمارا (15)سالا 1919 یا كۆڤارا (ژین)ا ڤێ كۆمه‌له‌یێدا یه‌كه‌مین به‌رهه‌مێ خوه ب توركیا ئوسمانی ب ناڤێ (كورد و په‌ره‌نسیپێن ولسنی) به‌لاڤدكه‌ت، به‌لێ گه‌له‌ك پێڤه‌ناچیت و ژ سته‌نبۆلا مه‌لبه‌ندێ رۆژنامه‌ڤانی و ره‌وشه‌نبیرییا وی سه‌رده‌می دوووردكه‌ڤیت، ل باكوورێ كوردستانێ مژوول دبیت، پشتی روودانا سه‌رهلدانا ئه‌لكێ یا ئه‌یلوولا 1924ێ مشه‌خت دبیته عیراقێ بۆ ده‌مه‌كێ كورت ل به‌غدا دمینیت، د ڤی ده‌میدا ده‌لیڤێ دبینیت په‌رتووكه‌كا بچووك د چه‌ند به‌رپه‌ره‌كێن كێمدا ب ناڤێ (شۆرشا نه‌ته‌وه‌ییا كوردان ل توركیا) ب توركیا ئوسمانی د نڤیسیت و د سالا (1341رۆمی) 1924- 1925ز ل چاپخانا (ئیستقلال) ل به‌غدا چاپدكه‌ت، ئه‌ڤ په‌رتووكه ژ ئالیێ م. جه‌میل رۆژبه‌یانی ڤه هاتییه وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردی و ل سالا 1993ێ ل به‌غدا هاتییه‌چاپكرن.
پشكا(2-2)
پاشتر د قوَناغا په‌نابه‌ریێدا و د یه‌كه‌مین ده‌لیڤه‌یا پشتی شه‌رێ جیهانیێ دوووێ بۆ هه‌لكه‌تی ئیحسان نوری ب خۆرتی هاته د وارێ نڤیسینێ و رۆژنامه‌گه‌ریێدا، وان سالان د ناڤبه‌را (7 ئادارا 1945- 2 ئادارا 1947) رۆژنامه‌كا هه‌فتییانه‌یا ئازاد و ئالیگر بۆ كوردان و ل ته‌هرانێ ب ناڤێ (كوهستان) ژ ئالیێ كه‌سایه‌تیێ كورد دكتور ئیسماعیل ئه‌رده‌لان ڤه هاتییه‌به‌لاڤكرن، رۆژنامه فارسی زمان بوویه و هنده‌ك هه‌لبه‌ست و ده‌قێن فولكلوری ب كوردی به‌لاڤدكرن، ئیحسان نوری پشكداری د به‌رپه‌رێن ڤێ رۆژنامه‌یێدا كرییه و دوو په‌رتووكێن خوه ب زمانێ فارسی هه‌رئێك د چه‌ند خه‌له‌كه‌كاندا تێدا به‌لاڤكرینه، زێده باری چه‌ند ارێن دی:
په‌رتووكا (وقائع ێرارات)
ئه‌ڤ په‌رتووكه بیرهاتنێن وی یێن شۆرشا ئاگری نه، د هژمارێن 15- 38ێ ناڤبه‌را (4 خزیرانا 1945- 10/12/1945)ێ د رۆژناما (كوهستان)دا هاتیه‌به‌لاڤكرن. چنكی په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه ب سه‌روبه‌رێ سیاسیێ هه‌ڤچه‌رخ و سیاسه‌تا هه‌ردوو ده‌وله‌تێن ئیرانێ و توركیاڤه هه‌بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ د په‌رتووكه‌كێدا تنێ د سه‌قایه‌كێ ئازاد دا هه‌بوون، ئه‌و سه‌قایێ ئازاد ژی ل سه‌رده‌مێ شاهنشاهی نه‌بوو، تنێ د سالا ژیێ كۆمارێ كوردستانێ (22ك2 – 17ك1 1946) ئه‌و سه‌قایه هه‌بوو، ڤێ په‌رتووكێ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن رۆژناما (كوردستان) ئۆرگانێ حزبا دیموكراتا كوردستانا ئیرانێ جهێ خوه‌گرت و ژ هژمار 39ێ رۆژا 24 نیسانا 1946ێڤه ل ژێر ناڤێ (به‌سه‌رهاتی ئاگری) ژ وه‌رگێرانا سه‌ید محه‌مه‌دێ حه‌میدی د 25 خه‌له‌كاندا هاتیه‌به‌لاڤكرن. نڤیسكارێ ئیرانێ كاوه به‌یات هه‌مان ئه‌ڤ خه‌له‌كێن (كوهستان) یێن (وقایع ێرارات) كۆمكرینه و سالا 1999ێ ل ته‌هرانێ چاپكرییه، نڤیسكار وریا قانع ئه‌ڤ په‌رتووكه ل ژێر ناڤێ (بیره‌وه‌ریه‌كانی ئیحسان نوری پاشا) وه‌رگێرایه سه‌ر زمانێ كوردی و سالا 2000ێ چاپكرییه، نڤیسكار عه‌بدوولسه‌تار قاسم كه‌لهور ژ كوردی وه‌رگێرایه عه‌ره‌بی و ب ناڤێ (مژكرات احسان نوری پاشا) ل سالا 2008چاپكریه.
– په‌رتووكا تاریخ ریشه‌ء نژاد كرد:
د هژمارێن (60- 84) د رۆژناما (كوهستان)دا هاتییه‌به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ په‌رتووكه كو تایبه‌ته ب دیرۆكا كه‌ڤنا كوردستانێ و دوووری سه‌روبه‌رێ سیاسیێ وی چاخی بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ ل سه‌رده‌مێ ده‌سته‌لاتدارییا شاهنشاهی پتر بوون. هه‌موو په‌رتووك ل سالا 1954ێ ژ ئالیێ (انجمن ایرانشناسی كردی- مادی) ل چاپخانا سپهر ل تارانێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌مان په‌رتووك ژ ئالیێ (ع. مفتی زاده) هاتیه‌وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردی و د 108 خه‌له‌كاندا د رۆژناما (كوردستان) یا تارانێ دا هاتیه به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ رۆژنامه‌یه ژ (6 ئادارا 1959- 2 ئادارا 1962)ێ ل تارانێ دهاته‌به‌لاڤكرن. نڤیسكار (ووریا قانع) هه‌مان په‌رتووك ژ فارسی وه‌رگێرایه سه‌ر زمانێ كوردی و ل سالا 2002ێ ل هه‌ولێرێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌روه‌سان نڤیسكار و وه‌رگێر (حه‌مه كه‌ریم عارف) هه‌مان په‌رتووك ژ فارسی وه‌رگێرایه كوردی ب ناڤێ (مێژووی ڕه‌گ و ره‌چه‌ڵه‌كی كورد) و دگه‌ل پێشه‌كییه‌كی هه‌تا نها سێ جاران هاتییه‌چاپكرن، هه‌مان وه‌رگێرانا ووریا قانعی ژ ئالیێ (عه‌بدوولستار قاسم كه‌لهور)ڤه هاتیه‌وه‌رگێران بۆ عه‌ره‌بی و ل سالا 2008ێ هاتیه‌چاپكرن.
سه‌رهلدانا ئاگری:
ئه‌ڤ په‌رتووكه ل ده‌سپێكا سالێن حه‌فتییان د بنیاتدا ب كوردی هاتیه نڤیسن، پشتی مرنا وی ب رێكا هه‌ڤژینا وی گه‌هشتیه نڤیسكار پێ ره‌ش ل ئینستوتا كوردی یا پاریس، د هژمارێن 2- 8 سالا 1984- 1990 كۆڤارا (هێڤی) یا پاریس ب تیپێن لاتینی هاتییه چاپكرن، پاشتر هاتیه وه‌رگێران بۆ زمانێ فره‌نسی و ل سالا 1986 هاتیه چاپكرن، وه‌رگێرانا عه‌ره‌بی ژ ئالیێ (سه‌لاح به‌رواری) ب ناڤێ (انتفاچه اكری) ل سالا 1990 ل بێروتێ هاتیه چاپكرن، چاپا وێ یا كوردی كرمانجیا ژێری ب وه‌رگێرانا ئه‌رسه‌لان باییز ل سالا 1994 هاتییه چاپكرن، هه‌مان ده‌قێ لاتینی ژ ئالیێ كۆڤارا (دیرۆك)ڤه هاتییه‌ڤه‌گوهاستن بۆ تیپێن عه‌ره‌بی و د هژمارا (7) زڤستانا 2015ێدا به‌لاڤكرییه. هه‌ژیه بێژین نڤیسكار پێ ره‌ش د كورته پێشه‌كییا بۆ به‌لاڤكرنا ڤێ په‌رتووكێ د كۆڤارا (هێڤی) دا دبێژیت ئیحسان نوری دوو په‌رتووك (سه‌رهلدانا ئاگری) و (ژیانا من) هه‌نه كتێبا داوین ته‌نێ ب كوردی نڤیسییه به‌لێ یا پێشین ب فارسی و كورمانجی و سۆرانی ئانیه قه‌له‌مێ. به‌لێ ئاماژه پێ نه‌كریه ئایا (ژیانا من) هه‌مان په‌رتووكه یا د ده‌مێ خوه‌دا ل رۆژناما (كوهستان) یا فارسی هاتیه به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه وه‌رگێران بۆ كوردی. ل ڤێرێ پرسیاره‌ك دیتر دهێته پێش گه‌لۆ ئه‌ڤا د كۆڤارا (هێڤی) دا هاتیه به‌لاڤكرن دبنیاتدا ب ناڤێ سه‌رهلدانا ئاگری یان ناڤه‌كێ دیتر هاتیه نڤیسین.. ؟، ژ به‌ركو نڤیسكار (ره‌حیم اشنویی محمود زاده) كه‌سێ نێزیكێ ئیحسان نوری و مالباتا وی و خودانێ په‌رتووكا (ژنرال احسان نوری) ب فارسی ئاماژه ب ده‌ستخه‌ته‌كێ ئیحسان نوری دكه‌ت كو ب تیپێن لاتینی ب ناڤێ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هاتیه نڤیسین. ئایا ئه‌ڤ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هه‌مان (ژیانا من)ه یا پێ ره‌شی ئاماژه پێكری یان هه‌مان (وقایع ارارات) یا دده‌مێ خوه‌دا ب فارسی هاتیه به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه وه‌رگێران بۆ كوردی و عه‌ره‌بی.
ئه‌ڤ پرسیاره پێدڤی ب به‌رسڤێنه و پتر ژ هه‌ركه‌سه‌كێ دی نڤیسكار پێ ره‌ش دكاریت به‌رسڤا ڤان پرسیاران بده‌ت، ژبه‌ركو ده‌ستنڤیسێن ئیحسان نوری و بیره‌وه‌ریێن هه‌ڤژینا وی یاشار خانمێ ب ناڤێ (خاگرات) كه‌تینه ده‌ست وی.
ل ڤێرێ پێویسته بێژم د به‌راوردكرنا هه‌ردوو كتێبێن به‌رده‌ستێ مه (سه‌رهلدانا ئاگری) یا د كۆڤارا (هێڤی) دا هاتیه به‌لاڤكرن و وه‌رگێرانا وێ یا عه‌ره‌بی(انتفاچه اكری) و (بیره‌وه‌ریه‌كانی ئیحسان نوری) كو ژ چاپا فارسی یا (وقایع ارارات) هاتیه‌وه‌رگێران و پاشتر بۆ عه‌ره‌بی ب ناڤێ (مژكرات احسان نوری) هاتیه وه‌رگێران، ئه‌م دكارین بێژین هه‌ردوو یه‌ك كتێبن هه‌ریه‌ك د ده‌مه‌كیدا و د كاودانه‌كیدا یه‌ك ب كوردی و یا دی ب فارسی هاتینه نڤیسین ل دوووڤ كاودانی گورانكاری كه‌تینه ناڤه‌رۆكی و ناڤی و ڤێ چه‌ندێ ژی ب هزرا من په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه ب كاودانێ وی چاخی یێ ئیحسان نوری پاشای ڤه هه‌یه.
د ئه‌نجامدا ئه‌م دكارین بێژین:
– ئیحسان نوری خوه‌دیێ چوار په‌رتووكانه، یا به‌راهیێ ل به‌غدا نڤیسییه و سێ دیتر ل ئیرانێ نڤیسینه، زێده‌باری چه‌ند كارێن جودا، به‌رهه‌مێن خوه ب توركییا ئوسمانی و فارسی و كوردی نڤیسینه.
– ئیحسان نوری یه‌كه‌مین سه‌ركردێ كورده وی ب خوه بیرهاتنێن خوه و شۆرشا وی سه‌ركردایه‌تییا وێ كری نڤیسینه، هوسان چه‌ندین به‌رپه‌رێن گرنگ ژ وێ شۆرشێ ژ به‌رزه‌بوونێ رزگاركرینه، به‌لێ پێدڤییه بێژین: ژ به‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كی بیت زۆر ب كورتی ئاماژه ب سه‌ربۆر و ژیانا خوه د ناڤبه‌را 1892- 1927ێ كرییه و ب هیچ ره‌نگه‌كی خوه نێزیكی 46 سالێن ژیانا خوه‌یا په‌نابه‌ریێ ل ئیرانێ نه‌كرییه.
– ل داویێ ژی ئه‌ز دكارم بێژم ئالیێن ئه‌كادیمی و ره‌وشه‌نبیری و زانستیێن كوردان هند خه‌م ژ ئیحسان نوری پاشای و شۆرشا ئاگری نه‌خوارییه، مافێ وی و شۆرشا ئاگری نه‌دایێ ئه‌ڤه ژی ڤالاهییه‌كێ د دیرۆكا هه‌ڤچه‌رخا كورداندا دروستدكه‌ت و یا فه‌ر و پێدڤییه ژ نها پاش كورد وێ گرنگیێ بده‌نه ئیحسان نوری پاشای یا دده‌نه هه‌موو مه‌زن و سه‌ركرده‌یێن خوه‌یێن دیرۆكی.
ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ موسته‌شارا ژینا ل مه كوردا بوویه به‌لا
ب درێژییا چل پێنجی سالێن چوویی په‌یڤا راوێژكار (موسته‌شار) ب به‌رفره‌هی جهێ خوه د ناڤ هزرا خه‌لكێ باشوورێ كوردستانێدا كرییه، لێ چاوان جهێ خوه گرتییه؟ ئه‌ز باوه‌رم ژبلی راوێژكاران، هوون هه‌موو دگه‌ل منن ڤێ په‌یڤێ ب ره‌نگه‌ك نه‌رێنی جهێ خوه كرییه، ده‌مێ به‌ر گوهێن هه‌ریه‌ك ژ مه دكه‌ڤیت بیرا مه ل هنده‌ك كه‌سان دهێت ب خاپاندنێ ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییا پرانییا خه‌لكی گه‌هشتینه ده‌سكه‌فتێن قه‌له‌و، ئانكو: مفا ژ ده‌لیڤه‌یێن نه‌ئاسایی وه‌رگرتینه و ئارمانجێن خوه‌یێن مادی ده‌ستڤه‌ئینانه.
د چل پێنجی سالێن چووییدا مه دوو ره‌نگێن ده‌ستهه‌لاتدارییێ دیتینه، ده‌ستهه‌لاتدارییا حزبا به‌عس یا ب دارێ زۆریێ حوكمێ عیراقێ گرتییه‌ده‌ست، ب درنده‌ترین شێواز سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل خه‌لكێ ب تایبه‌ت ژی خه‌لكێ كوردستانێ كری، چ نه‌مایه ژ جینوسایدێ، زۆرداریێ، گۆهارتنا روخسارێ نه‌ته‌وه‌یی به‌رامبه‌ری كوردان نه‌كری. ده‌ستهه‌لاتدارییا دووێ ده‌ستهه‌لاتدارییا كوردستانییان ب خوه بوو، پشتی خه‌باته‌كا دوور و درێژ و قوَربانیێن مه‌زن، ژ ئه‌نجامێ سه‌رهلدانا 1991ێ ده‌ستهه‌لات ل پشكه‌كا باشوورێ كوردستانێ كه‌ته ده‌ست بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردی و ب رێكا هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانی حكومه‌تا هه‌رێمێ هاته‌دامه‌زراندن و نها ئه‌م د سه‌رده‌مێ كابینا هه‌شتێ یا حكومه‌تێ و خولا چوارێ یا په‌رله‌مانێ كوردستانێ نه.
د هه‌ردوو قوَناغان دا خه‌لكه‌كێ به‌رژه‌وه‌ندخواز و یارێن گاڤی، ئه‌وێن ده‌لیڤان ژ ده‌ست خوه‌نه‌ده‌ن ب ناڤێ راوێژكاریێ (موسته‌شاریێ) ده‌ستهه‌لات خاپاند و جهێن گه‌رم و نه‌رم بۆ خوه گرتن، ده‌سكه‌فتێن قه‌له‌و گره‌نتیكرن، سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییا پرانییا خه‌لكی ئه‌و بوونه خوه‌دیێن هه‌موو تشتان. سه‌رده‌مێ حكومه‌تا به‌عس و شاریانا شه‌رێ عیراق – ئیرانێ و گه‌شبوونا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی، راوێژكار یان (موسته‌شار) په‌یدابوون، راوێژكاران حكومه‌ت خاپاند كو ئه‌و ناهێلن گه‌نجێن كورد ئه‌وێن ژ به‌رۆكێن شه‌ری و عه‌سكه‌ریێ ره‌ڤین بگه‌هنه بزڤا رزگاریخوازا كوردی، ئه‌و بوو ب هزاران گه‌نج ب وێ چه‌ندێ خاپاندن كو دێ ژ عه‌سكه‌ریێ و به‌رۆكێن شه‌ری رزگاربن و د پێكهاتێن (فه‌وجێن دیفاعولوه‌ته‌نی)دا وه‌ك چه‌ته تووماركرن، ب ناڤێ وان گه‌نجان ل شوونا سه‌رۆك چه‌ته (ناڤێ راستتر نابێژم) بوونه راوێژكار (موسته‌شار) و باشترین ئیمتیازات وه‌رگرتن و تنێ ب وان ده‌سكه‌تان رازی نه‌بوون یێن ژ حكومه‌تێ وه‌ردگرتن، مووچه‌یێ وان گه‌نجان یان پشكه‌ك ژ مووچه‌یێن وان ژی دهاڤێته سه‌ر گه‌نجینه‌یا خوه.
سه‌روبه‌ر هوسان ما هه‌تا سه‌رهلدانا 1991ێ روودای و بوویه سه‌رده‌مێ ده‌ستهه‌لاتدارییا كوردستانی، د ڤێ قوَناغێ دا راسته (فه‌وجێن دیفاعولوه‌ته‌نی) هه‌لوه‌شاندن، لێ راوێژكار (موسته‌شار)ێن وان بێ خوه‌دی و بێ كار نه‌مان، هه‌رئێكی ل جهه‌كی و ل ژێر سیبه‌را حزبه‌كێ یان مه‌زنه به‌رپرسه‌كی جهه‌كێ هه‌ژی به‌ژنا خوه بۆ خوه گرت، وه‌ك هنده‌ك دبێژن: مه‌زن هه‌ر مه‌زنن، ل چ جه و ده‌مان ژ مه‌زناتییا خوه ناكه‌ڤن.. . !!! لێ نها مژارا مه راوێژكار (موسته‌شار)ێن سه‌رده‌مێ حكومه‌تا هه‌رێمێ نه، د ڤێ قوَناغێ دا ژی ته‌خه‌كا نوو یا راوێژكار (موسته‌شار)ان هاته‌پێش، یا ل وی بابێ وی رێكه‌كێ ببینیت و خوه بكه‌ته راوێژكار (موسته‌شار) د سازییه‌كا حكومه‌تا هه‌رێمێ دا، حزبێن ده‌ستهه‌لاتدار د بازارێ كرین و فروَتنا مرۆڤان دا پتر راوێژكار (موسته‌شار) دامه‌زراندن، یارێن گاڤێ ژی ل ده‌لیڤه‌كا هوسان دگه‌رن، وه‌ك به‌رێ ده‌ست ب خاپاندنا حكومه‌ت و حزبان كر و پلێن راوێژكار (موسته‌شار)یێ بۆ خوه وه‌رگرتن و ئیمتیازاتێن راوێژكار (موسته‌شار)ێن نها چ ژ یێن به‌رێ كێمتر نینن، تنێ یێن به‌رێ ئه‌ركێ وان ل (فه‌وجێن دیفاعولوه‌ته‌نی) و خاپاندنا وان گه‌نجان بوو یێن ژ به‌رۆكێن شه‌ری فیراربووین، لێ راوێژكار (موسته‌شار)ێن نها هه‌رئێك یان هه‌ر چه‌نده‌ك راوێژكارێن كاره‌كێ دیاركرینه و ل مه‌زنه سازییه‌كا حكومه‌تا هه‌رێمێ راوێژكارن بلا چ ژ وی كاری نه‌زانن و چه‌ند هه‌فتییه‌كان زێده‌تر ژی ل وی جهی كارنه‌كربیت و چ جاران ژی كه‌سه‌ك راوێژێ پێ نه‌كه‌ت. ل هه‌رسێ سه‌رۆكاتیێن هه‌رێمێ بگره هه‌تا دگه‌هییه رێڤه‌به‌ریێن گشتی و پارێزگه‌هان ناڤێ ب سه‌دان راوێژكاران د لیسته‌یێن مووچه و سه‌رمووچه و ئیمتیازاتان دا هه‌نه، كه‌سه‌كێ دروست رامانا په‌یڤا راوێژكار (موسته‌شار)ی و ئه‌ركێ وی بزانیت دێ وه‌سان هزركه‌ت ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ ڤان راوێژكار (موسته‌شار)ان ئه‌ڤ خه‌لكه به‌خته‌وه‌رترین مرۆڤن و د هه‌موو وارێن زانستی و ئابووری و ته‌كنه‌لوجی.. . هتد دا یێ قه‌بێ وه‌لاتێن پێشكه‌تیێن جیهانێ دخوازن، نزانیت ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ راوێژكارا ژینا ل مه كوردا بوویه به‌لا، ڤێجار ئه‌و ئاریشا وانه كه‌سێ راوێژ پێ نه‌كربیت یان وان چ ڤێ نه‌بیت كو كه‌سه‌ك راوێژێ پێ بكه‌ت. ل داویێ یا راست و د به‌رژه‌وه‌ندییا بۆدجا گشتی دا ئه‌وه پلا راوێژكار (موسته‌شار) ل سه‌رانسه‌ری سازیێن هه‌رێمێ نه‌مینیت، هه‌رهه‌مو ب پلێن فه‌رمانبه‌ریێ و ل دووڤ سالێن خزمه‌تێ و باوه‌رنامه‌یێ بهێنه‌خانه‌نشینكرن ئه‌گه‌ر قانوونا خانه‌نشینیێ ژێ بگریت.
خۆزی ئه‌م هه‌موو ره‌شیدێ باخچه‌ڤان باینه
ره‌شید باخچه‌ڤانه‌كێ باژێرڤانیێ یه، د ژیێ شێست سالیێ دا هه‌كه پتر ژی نه‌بیت، وه‌ك كرێكاره‌كێ ده‌مكی (گرێبه‌ست) ل باخچه‌كێ سه‌ر ب باژێرڤانیا دهۆكی ل تاخێ بۆتان (ژێریێ نه‌خوشخانا شیلان) هاتییه‌دامه‌زراندن. باخچه ل به‌رامبه‌ری مالا مه‌یه و سێ چار ساله ل وی باخچه‌ی كاردكه‌ت، رۆژێ چه‌ند جاره‌كان چاڤێن من ب وی دكه‌ڤن، ژ وان كه‌سانه زوو سه‌رنجا مرۆڤی ب خوه رادكێشیت. گه‌لۆ باخچه‌ڤانه‌كێ هه‌ژار، جل و به‌رگێن كرێكاریێ ل به‌ر، تۆزكی ب تۆزا كاری دێ ب چ سه‌رنجا مرۆڤی كێشیته خوه؟ چ تشته‌ك هه‌یه سه‌رنجراكێش بیت؟ د به‌رسڤێدا ئه‌ز دبێژم یا وی هه‌ی و سه‌رنجا مرۆڤی بۆ خوه رادكێشیت كێم كه‌سێن دیتر هه‌یه!! ئه‌و ژی دلسۆژییا وی یه بۆ كارێ وی!! وه‌ك من گۆتی: رۆژێ چه‌ند جاره‌كان چاڤێن من ب وی دكه‌ڤن، سپێدێ زوو ده‌مژمێر هه‌شت هنده‌ك جاران زووتر ژی یێ ل سه‌ر كارێ خوه، به‌ری هه‌ر تشته‌كی كیسكێ وی یێ د ده‌ستاندا گه‌ریانه‌كێ ل ناڤ باخچه‌ی دكه‌ت، هه‌ر گلێشه‌ك یان تشته‌كێ هاتبیته ناڤ باخچه‌ی كۆمدكه‌ت و ده‌ردئێخیت، سووندێن خوه ل باخچه‌ی به‌لاڤ دكه‌ت و ئاڤدانا وی به‌رده‌وامه، هه‌كه ئاڤا باخچه‌ی تێرا نه‌كه‌ت سووندا ژ مالێن هه‌ڤسوو دكێشیت و ناهێلیت باخچه تێنی ببیت، د هه‌مان ده‌م دا مژوولی كولانێ، خه‌پاره‌كرنێ، چاندنێ و ڤه‌وژارتنێ ژ گیا و شینكاتیێن زێده‌یه. مرادا به‌لگه‌كییه بكه‌ڤیته سه‌ر ئاخێ و ره‌شید زوو د هه‌وارێ نه‌هێت ژ وێرێ نه‌راكه‌ت، بێنڤه‌دان بۆ وی مرۆڤی نینه، د ده‌مێن ئاسایی دا خه‌لك ده‌مژمێره‌كێ و پتر زووتر ژ ده‌وامێ ده‌ردكه‌ڤن، ئه‌و ده‌مژمێره‌كێ و دووان ژی پتر یێ ل سه‌ر كاری، د ئێڤاره‌كا دره‌نگ دا ده‌مێ به‌ر ب مال دزڤریته‌ڤه وه‌ك بابه‌كێ ب دلۆڤانی ل زارۆیێ خوه د نێریت ئه‌و ژی چاڤه‌كی ل باخچه‌یێ خوه دگێریت نه‌كو قوَسیرییه‌ك هه‌بیت دا خه‌مێ ژێ بخۆت، به‌لگه‌ك، گلێشه‌ك كه‌تبیته قوَلاچكه‌كێ دا ژ وێرێ راكه‌ت، وی ده‌می به‌ر ب مالا خوه دكه‌ڤیته رێ، ئه‌ز باوه‌ر دكه‌م ل مالێ د بێنڤه‌دانێ و خه‌وێ دا ژی خه‌ما وی باخچه‌یێ وی یه، كورت كرمانجی ئه‌وا ئه‌و بۆ باخچێ تاخی دكه‌ت، باوه‌رناكه‌م خه‌لكه‌ك بۆ مالێ بابێ خوه بكه‌ت!
گه‌لۆ هوون بێژن د ده‌مێ ڤێ قه‌یرانێ و پێنج هه‌یڤێن گیرۆبوونا مووچه‌ی و پاشكه‌فتكرن و نیڤمووچه‌یێ دا دێ ره‌شید چاوا سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل باخچه‌یێ خوه دكه‌ت؟ نه‌مییننه عه‌جێبگرتی ره‌شید ژ جاران دلسۆژتره بۆ باخچه‌ی، خه‌لكه‌كی رۆژه‌ك و دو ژ هه‌فتیێ بۆ خوه یێن كرینه ئۆف و بێنڤه‌دان، لێ ئه‌و پتر ژ جاران یێ پێگیره ب ده‌واما خوه!! یا پتر سه‌رنجا من راكێشای د سێ چار حه‌فتیێن چوویی دا ژ نشكه‌كێڤه من دیت ره‌شیدێ دیار نینه، رۆژه‌ك دو پێڤه چوون، نه هه‌رێ دیار نه‌بوو گه‌لۆ ڤی مرۆڤی خێره؟؟ ب هه‌ر رێكا هه‌بیت من ژمارا وی په‌یدا كر و په‌یوه‌ندی پێڤه كر. ته‌خێره حه‌جی ره‌شید؟ د به‌رسڤێدا دیاربوو، ژ نشكه‌كێڤه ره‌شیدێ كه‌تی و پێدڤی نشته‌رگه‌رییه‌كا قه‌سته‌رێ یه. پشتی رۆژه‌كێ دووان من زانی نشته‌رگه‌ری بۆ هاته‌كرن. هه‌فتییه‌كێ نه‌ڤه‌كێشا سپێده‌كێ من دیت ره‌شیدێ ل ناڤا باخچه‌ی دگه‌ریێت و ب هه‌مان دلسۆژییا جاران یێ خه‌مێ ژ باخچه‌ی دخۆت، هه‌رچه‌نده وه‌رزێ زڤستانێیه و كارێ باخچه‌ی نینه، لێ ره‌شید دێ هه‌ر بۆ خوه كاره‌كی بینیت و خزمه‌ته‌كێ بۆ باخچه‌ی كه‌ت، وه‌ك ئه‌و دبێژیت: سه‌یدا وی ده‌می ئه‌ز ته‌نا دبم ده‌مێ كاردكه‌م!!
هه‌كه بۆ خوه شیره‌ته‌كێ ژ ره‌شیدێ باخچه‌ڤان وه‌رگرین دێ بێژم: ئه‌گه‌ر هه‌رئێك ژ مه د مه‌یدانا كارێ خوه‌دا ره‌شیده‌ك با، نیڤ دلسۆژییا ره‌شیدی هه‌با، نه تووشی قه‌یرانا دبووین، نه هه‌رئێكی ژ مه دهاڤێته سه‌ر پاتكا یێ دیتر، نه ژی پێدڤی سه‌روبه‌رێ پاشكه‌وتكرنا مووچه‌یان و نیڤمووچه‌ییێ دبووین و نه ژی هوسان د ماینه ب ده‌ڤ و لێڤێن ئێك و دوو ڤه، نه ژی یێن وه‌ك عه‌بادی و مالكی ترانه ب رێڤه‌به‌رییا مه دكرن.. . دو باره دێ بێژم خوَزی ئه‌م هه‌موو ره‌شیدێ باخچه‌ڤان باینه.. . !!
كی قوربانیێن مه‌زن بده‌ت؟
د داوی نڤیسینا خوه‌دا ل ژێر ناڤێ (ڤێ شۆره‌شێ قوَربانیدان پێ دڤێت) د هژمارا رۆژا 25/1/2016ی ڤێ رۆژنامه‌یێدا ، مه گۆتبوو دڤێت یێن سه‌ركردایه‌تییا ڤێ شۆره‌شێ دكه‌ن به‌ری هه‌ركه‌سه‌كی قوربانیێ بده‌ن، قوربانیێ ب كه‌سێن خوه‌دی هێز و سامان بده‌ن.. . گه‌لۆ چما دڤێت ئه‌و قوربانیێ بده‌ن.. . ؟ د به‌رسڤێدا دبێژم: ژبه‌ركو ب پلا ئێكێ ئه‌و به‌رپرسێن ڤێ قه‌یرانێنه یا ئه‌م تێدا دژین، ژ سه‌رهلدانێ و هه‌تا نها ئه‌و مفادار بوون و هه‌ر ئه‌و ژی بووینه خوه‌دی هێز و سامان، بڕیار ژی هه‌ر ل جه‌م وان بوویه، ئه‌و دكارین سه‌ره‌ده‌رییه‌كا وه‌سان بكه‌ن و پلانه‌كا وه‌سان بگرنه‌به‌ر ده‌مێ وه‌لات تووشی قه‌یرانه‌ك ئابووری و هێرشه‌كا دوژمنان دبیت قه‌یران هندا گران نه‌بیت و بكارین خوه ل به‌ر بگرین، لێ ئه‌ڤه نه‌كر، له‌وما سه‌رێ رێكا ل به‌ر وان به‌رزه‌بوویه و نزانن دێ چاوان چاره‌سه‌ریه‌كێ بینن. وه‌ك د نڤیسینا چووییدا مه گۆتی: چه‌ند پێنگاڤه‌ك بۆ چاره‌سه‌رییا قه‌یرانێ هاڤێتینه و هه‌ژی پشته‌ڤانی لێكرنێنه.. . به‌لێ پێنگاڤێن هاڤێتین پتر زیان گه‌هاندییه ته‌خا هه‌ژار و ناڤین، پشتی پێنج هه‌یڤێن نه‌دانا مووچه‌ی تنێ نیڤ مووچه دایه ته‌خا مامۆستایان، فه‌رمانبه‌رێن دی ژی ب چاڤێن زل یێ به‌رێ خوه دده‌نه برینێن كول.. . !! راشكاوانه دێ بێژم: یێن ژ رێڤه‌به‌رێن گشتی به‌ره‌ف ژوور یێ خوه‌دیێ وجێ بیت پێنج هه‌یڤێن دی ژی مووچه‌ی وه‌رنه‌گریت ته‌نگاڤ نابیت و زارۆكێن وی پێدڤی نابن، خوه‌دیێ خانی به‌رده‌رێ وی بۆ كرێ ناگریت، لێ مامۆستایه‌كێ پشتی پێنج هه‌یڤان نیڤ مووچه‌ی وه‌ردگریت و فه‌رمانبه‌ره‌كێ ئه‌و ژی وه‌رنه‌گرتی.. . چ بكه‌ت و چ بده‌ته زارۆكێن خوه.. . ؟ چاوان به‌رسڤا خوه‌دیێ خانی و مووه‌لیدێ.. . هتد بده‌ت.. . ؟ له‌وما ئه‌و پێنگاڤا د ڤی واریدا هاتییه‌هاڤێتن بۆ نیڤیكرنا هنده‌ك مووچه‌یان یان كێمكرنا هنده‌كان (وه‌ك دبێژن ده‌مكییه و قه‌ره ل سه‌ر حكومه‌تێ) ئه‌ز دبینم پێدڤییه ژ ته‌خێن ژ رێڤه‌به‌رێ گشتی پێداتر نه‌گریت، به‌لكی ژ وان پێهه‌لتر بگریت، ژبه‌ركو چه‌ند ژێبگریت و چه‌ند ژێ بێته‌كێمكرن، هێشتا دێ پتر ژ مووچه‌یێ فه‌رمانبه‌ره‌كێ خوه‌دی سیه سالێن خزمه‌تێ بۆ مینیت. د هه‌مان ده‌مدا گه‌لۆ ته‌قه‌شوففا حكومه‌تێ و پێنگاڤێن چاره‌سه‌ریێ ژ ته‌خێن هه‌ژار و ناڤین دگرن.. . لێ چما پرسیاره‌كێ ژ ته‌خێن هه‌ره بلندێن سه‌رمایه‌دارێن كوردستانێ ناكه‌ن كو ب هزاران ملیونێر و چه‌ند ملیاردێرێن دولاری ل هه‌رێمێ هه‌نه.. . ؟ رۆلێ وان چییه د پشته‌ڤانیكرنا حكومه‌تێ د ڤێ ئالوزییا ئابووریدا.. . ؟ ڤان سه‌رمایه‌داران چه‌ند هاریكاری كرییه بۆ سڤككرنا پشتیێ ته‌خێن هه‌ژار و ناڤین.. . ؟ گه‌لۆ چه‌ند ژ وان به‌ری سه‌رهلدانا ب خوینا پێشمه‌رگه‌ی و ته‌خێن هه‌ژارا هاتییه‌كرن خوه‌دی سه‌رمایه بوون.. . ؟ خوه‌دی كۆمپانیا و گرۆپه كۆمپانیا و مۆل و پرۆژه بوون.. . ؟ ئه‌رێ وان ئه‌ڤ سامانه ب ره‌نجا ملێن خوه دانایه‌سه‌رێك، یان به‌رهه‌مێ ره‌نجا ڤی خه‌لكی و رێخوشكرنێن ده‌سته‌لاتدارییا هه‌رێمێ یه بۆ وان.. . ؟ ئه‌رێ دێ شێن بێژین ئه‌و ب هزران مه‌ترێن عه‌ردی ل جهێن بازرگانی و ل ناڤ جه‌رگێ باژێران چاوان و ب چه‌ندێ بۆ وان هاتینه‌ته‌رخانكرن.. . ؟ ئه‌رێ دێ شێن بێژن چه‌ند ساناهیكرنێن گومركی و چاڤ نوقاندن ل دانا باجێن هه‌ژی بازرگانی و سامانێن وان بۆ وان هاتینه‌كرن.. . ؟ ئه‌رێ ئه‌گه‌ر وان ژی وه‌ك وه‌لاتێن سه‌رمایه‌داریێن خوه‌دی قانوون عه‌ردێن بازرگانی ب بهایێن بازاری وه‌رگرتبا و باج و رسوماتێن گومركی دابانه دابنه خوه‌دی ڤان سامانێن مه‌زن.. . ؟ گه‌له‌ك گرۆڤێن دیتر هه‌نه ئه‌گه‌ر ئه‌و ل كوردستانێ نه‌بانه و رێخوشكرنێن ده‌سته‌لاتی بۆ وان نه‌بانه.. . ئه‌و نه دبوونه خوه‌دی سامان.. . ! ئانكو ئه‌و سامان یێ ڤی وه‌لاتییه، یێ ڤی ملله‌تییه و د ده‌مێ دژواری و پرسگرێكێن ئابووریدا ڤی خه‌لكی پشك د سامانێن واندا هه‌یه.. . چ ئه‌و ب خوه ب جوامێری و مێرانه بێنه مه‌یدانێ و هاریكارییا ملله‌تێ خوه بكه‌ن و پشكداریێ د سڤككرنا پشتیێ گرانێ حكومه‌تێدا بكه‌ن.. . چ ژی حكومه‌ت ب هه‌ر رێكه‌كا هه‌بیت وی سامانی بێخته د خزمه‌تا به‌رژه‌وه‌ندییا گشتی و چاره‌سه‌ركرنا قه‌یرانێدا، ئه‌ڤه ژی مافێ حكومه‌تێ و ده‌سته‌لاتێ وێ یه، نه‌كو قه‌یران بگه‌هیته ئاسته‌كی رۆژه‌كێ ژ رۆژان خه‌لك ژ ناچاری و ب زۆری پشكا خوه ژ سامانێ سه‌رمایه‌داران وه‌رگریته‌ڤه، وی ده‌می ژی ده‌سته‌لات بێ ده‌سته‌لات دبیت د راستا خه‌لكیدا. دێ مژارێ ب پرسیاره‌كێ داویئینم: ئه‌رێ دشیانێن كۆمپانیێن مه‌زنێن وه‌ك ئاسیا و كۆره‌كدا نینه هه‌رئێك بۆدجا هه‌یڤه‌كێ یا ڤی وه‌لاتی دابین بكه‌ت.. . ؟ ئه‌رێ د شیانێن چه‌ندین كۆمپانیا و گرۆپه‌كۆمپانیا و مۆلێن هه‌رێمێدا نینه ڤی پشتی ل سه‌ر حكومه‌تا هه‌رێمێ و خه‌لكێ وێ سڤك بكه‌ن.. . ؟ بۆچی حكومه‌ت قه‌ردارێ (ده‌یدارێ) مامۆستایه‌كی و فه‌رمانبه‌ره‌كی بیت و نه‌یێ وان بیت.. . ؟ كێ پتر ل به‌ر ده‌ستانه مامۆستایه‌كی یان سه‌رمایه‌داره‌كی.. . ؟؟
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com