ب درێژیا ساله‌كێ و هه‌تا 16ێ گولانا چوویى كو بیرهاتنا سه‌دسالیا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) بوو، چ نه‌ما به‌رامبه‌رى ڤێ پێكهاتنێ ئه‌وێن مۆركرى و به‌رنامه‌ و به‌ندێن وێ نڤیسین مه‌ نه‌كرى، هه‌موو شكه‌ستن و كاره‌ساتێن د ڤان سه‌دسالان دا ب سه‌رێ مه‌ هاتین مه‌ كرنه‌ خه‌تایێن پێكهاتنێ و ئه‌گه‌ر ژ مه‌ هاتبا دا ل گۆرستانا گه‌ڕین هه‌ستیكێ هه‌ردو كه‌سایه‌تیێن پێكهاتن مۆركرى (مارك سایكس و جورج پیكۆ) ژ گۆڕى ئینینه‌ده‌ر و وه‌ك گوناهبارێن شه‌ڕى ئینینه‌ به‌ر داگه‌هه‌كا له‌شكرى، ب درێژیا وێ سالێ من خوه‌ ب سه‌ر وێ مژارێ ڤه‌ نه‌بر، هه‌تا هه‌موویان كه‌لا خوه‌ دارێتى و پالداى بێى كو پرسیاره‌كێ ژ خوه‌ بكه‌ن گه‌لۆ مه‌ كوردان چ رۆل د وى سه‌رده‌می دا هه‌بوو، مه‌ چ بۆ خوه‌ كربوو، مه‌ چه‌ند به‌رگرى ژ خوه‌ كربوو؟ ئه‌رێ راسته‌ ئه‌م فریشته‌ بووین كه‌تینه‌ ده‌ستێن دو دێوان (مارك سایكس و جورج پیكۆ)ى؟ ل داویێ د هژمارا 1889 رۆژا 2/6 یا ڤێ رۆژنامێ دا ل ژێر ناڤێ (مه‌ كه‌لا خوه‌ ب سایكس پیكۆ دارێت… به‌لێ) من به‌رسڤا ڤان پرسیاران دا بۆچوونا خوه‌ ل سه‌ر پرسیارا و پێكهاتنی و باندۆرا وێ ل سه‌ر كوردان دیار كری.
یا من د ڤێت د ڤێ نڤیسینێ دا بێژم: ئه‌ڤه‌ سه‌د سال بۆرین هه‌ر ئه‌مێ د قووناغا به‌رى سالا 1916ێدا دژین، هه‌مان سه‌روبه‌ره‌، شه‌ره‌نیخا ناڤبه‌را سه‌رۆك عه‌شیره‌ت و مه‌زنه‌ مالباتێن كورد رێك ل به‌ر (سایكس پیكۆ)ى خۆش كر (وه‌ك ئه‌م بۆ خوه‌ دبێژین) وێ ب سه‌رێ مه‌ بینن یا ئیناى، ژ دو پارچان وه‌لاتێ مه‌ بكه‌نه‌ چار پارچه‌، ژ ژێرده‌ستیا دو ده‌وله‌تێن مه‌زن مه‌ بێخنه‌ ژێر ده‌ستێ چار ده‌وله‌تێن نوو ئاڤاكرى. به‌لێ نها پشتى سه‌دسالان نه‌سه‌رۆك عه‌شیره‌ت و مه‌زنه‌ مالباتان، به‌لكى حزبێن كوردستانى یێن نه‌ته‌وه‌یى و پێشكه‌تنخواز و سوشیال دیمۆكرات یێن كوردستانێ ژ چار پارچه‌یان دكه‌نه‌ چه‌ندین پارچه‌، پشتى ب ده‌هان سالێن به‌رخوه‌دانێ و ب هزاران شه‌هیدان ژ نوو هنده‌ك هزرڤان و سه‌رۆك حزبێن مه‌ ل باكوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ یێ حاشاتیێ ژ ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى دكه‌ن و دبێژن: مودێلا ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى نه‌مایه‌ و یێ به‌رێ مه‌ دده‌نه‌ پایته‌ختێن ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر، ل باشوورێ كوردستانێ كو 25 ساله‌ د قه‌واره‌كێ نیمچه‌ سه‌ربه‌خوه‌ دا دژین و پێنگاڤێن به‌ره‌ف سه‌ربه‌خوه‌یا تمام و دروست دهێنه‌ هاڤێتن هنده‌ك سیاسه‌تمه‌دارێن باشوور ب فیتكێن ده‌رڤه‌ى سنووران یێ ڤى باشوورێ هنده‌ بچووك دكه‌نه‌ چه‌ند پارچه‌، هنده‌ك ل ژێر ناڤێ لامه‌ركه‌زیا ئیدارى یێ ئیدارا سلێمانیێ ب هێزتر و به‌رفره‌هتر دكه‌ن و كار بۆ دووركرنا وێ ژ هه‌ولێرا پایته‌خت دكه‌ن، هێژ ئه‌مێ خه‌ونا ب زڤرینا كه‌ركووكێ بۆ سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ دبینن هنده‌كێن درووشمێ هه‌رێما كه‌ركووكێ دوور ژ هه‌رێما كوردستانێ بلند دكه‌ن، هێژ خوینا قوربانیێن شنگالێ ب عه‌ردێ وێ ڤه‌ دیاره‌ و هێژ سه‌روبه‌رێ وێ یێ ئیدارى د ناڤبه‌را حكوومه‌تا به‌غدا و هه‌رێما كوردستانێ دا مایه‌ هه‌لاویستى هنده‌كێن ل چه‌ند گونده‌كێن شنگالێ كانتونا شنگالێ دروست دكه‌ن، خوه‌ قه‌ندیل و ب سه‌دان كیلومه‌ترێن ده‌وروبه‌رێن وێ ژ مێژ وه‌ره‌ كانتون لێ هاتیه‌ دامه‌زراندن و نه‌ سه‌ر ب هه‌رێما كوردستانێ ڤه‌یه‌ و نه‌ ژى ب ئیداره‌یێن نها و به‌رێ یێن هه‌ولێر و سلێمانیێ ڤه‌یه‌، یا نها ئه‌م دبینین ئه‌ڤه‌ پێنج كانتون پێنج هه‌رێم یان پێنج ده‌وله‌توك و هه‌ر ناڤه‌كێ لێ دانى ل باشوورێ كوردستانێ هه‌نه‌، ئانكو مه‌ ب كریار و ب ده‌ستێن خوه‌ پارچه‌ك كره‌ پێنج پارچه‌ نه‌ په‌یمانا (سایكس پیكۆ)ى، هنده‌ك ژ مه‌ ب ده‌ستێن خوه‌ یێ به‌رێ مه‌ دده‌نه‌ به‌غدا و شام و ئه‌نقه‌رێ و یێ دبێژن خه‌ونا ب ده‌وله‌تا كوردستانێ ڤه‌ نه‌بین، هنده‌كێن دى هه‌ر ژ مه‌ یێ ئه‌ڤ پارچه‌یا نیمچه‌ سه‌ربه‌خوه‌ دكه‌نه‌ پێنج پارچه‌ هه‌كه‌ پتر ژى نه‌بیت… چیرۆكا درێژه‌ لێ كاویس ئاغایێ ره‌حمه‌تى ژ مێژه‌ ئه‌و چیرۆكا درێژ ب دو په‌یڤێن (كوردۆ خائینۆ) كورت كریه‌، یا من ژى دڤێت بێژم نه‌كو ڤێ جارێ ژى بكه‌ینه‌ خه‌تایێن (مارك سایكس و جورج پیكۆ)یان!! ئه‌رێ نه‌مافێ وان دو جامێرانه‌ ژ گۆرێ (قه‌برێ) خوه‌ بێنه‌ ده‌ر تف بكه‌نه‌ خوه‌خۆریا مه‌؟.

چه‌ند سال بوو مه‌ خوه‌ به‌رهه‌ڤ كری بۆ رۆژا 16 گولانێ بیرهاتنا سه‌د سالیا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) د ناڤبه‌را مه‌زنه‌ هێزێن پشكدار د شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ دا بۆ لێكڤه‌كرنا وه‌لاتێن سه‌ر ب ده‌وله‌تا ئوسمانی ڤه‌، چه‌ند هه‌یڤه‌كان به‌ری 16 گولانا 2016ێ و هه‌تا نها ژی چه‌ند چالاكی سمینار، دیبه‌یت، مێزگه‌رد هاتینه‌ ئه‌نجامدان، پارت و زانكۆیێن كوردستانێ، كۆمه‌له‌ و رێكخراوێن ره‌وشه‌نبیری و سڤیل و جڤاكی هه‌ر ئێكێ چالاكیه‌ك ئه‌نجام دا، نڤیسكار و ڤه‌كۆله‌ر هاتنه‌ مه‌یدانێ و هه‌ر ئێكی ب نڤیسینه‌كێ پشكداری د ڤێ هه‌لكه‌فتێ دا كر، نیڤشكێ ڤان هه‌موو چالاكیان ئه‌و بوو (سایكس پیكۆ) و ده‌وله‌تێن كۆلۆنیالیزم یێن ل پشت وێ نه‌پاكی ل مه‌ كر، بێی مه‌ وه‌لاتێ مه‌ لێكڤه‌ كر و ئه‌م ژێرده‌ست كرین، هه‌موو ئه‌و كاره‌سات و نه‌خوشیێن ڤان سه‌د سالان ب سه‌رێ مه‌ هاتین ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ وان دو كه‌سایه‌تیان (مارك سایكس و جورج پیكۆ) نه‌، دڤێت وان نه‌خشه‌یان نه‌هێلین یێن وان كێشاین، كورت و كرمانجی مه‌ كه‌لا خوه‌ ب هه‌ردویان دارێت و ب وێ كه‌ل رێتنێ خه‌مێن خوه‌ ڤه‌ره‌ڤاندن.. . به‌لێ یا مه‌ هزر لێ نه‌كری و پرسیار ژ خوه‌ نه‌كری و نها ژی گه‌له‌ك ب كێمی ئه‌م وێ هزرێ دكه‌ین و وێ پرسیارێ ژ خوه‌ دكه‌ین چه‌ند مژاره‌كن، دێ ب كورتی ئاماژه‌ ب هنده‌كان كه‌م:
* گه‌لۆ به‌ری مۆركرنا وێ پێكهاتنێ ئه‌رێ ئه‌م د سه‌ربه‌خۆ یان ژێرده‌ست بووین؟ گومان تێدا نینه‌ وی سه‌رده‌می ئه‌م ل ژێر ده‌سته‌لاتێ دو مه‌زنه‌ ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتی ئیرانێ و ده‌وله‌تا ئوسمانی بووین، هه‌ر ئێك ژ وان ب خرابترین شێوه‌ سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل مه‌ دكر و د خاله‌كێ دا د هه‌ڤگرتی بوون كورد ژێر ده‌سته‌ و كوله‌نه‌ ل سنوورێن وان دژین، نه‌ ماف هه‌نه‌ و نه‌ دكارن داخوازا تشته‌كی بكه‌ن، تنێ دكارن وه‌ك كوله‌ (عه‌بد) ده‌مێ ئه‌م پێدڤی له‌شكر كێشیێ دبین پشكداریێ د شه‌ران دا بكه‌ن و خوه‌ بده‌نه‌ كوشتن. چما ئه‌ڤ سه‌روبه‌ره‌؟ تنێ ئه‌ز د به‌رسڤێ دا دبێژم: چه‌ند ده‌وروبه‌ر خه‌تابار بن ئه‌م پتر خه‌تابار و گونه‌هبارین ژ وی سه‌روبه‌ری.. . !! ئانكو نه‌ (سایكس پیكۆ) سنوورێن كوردستانا سه‌ربخوه‌ هه‌لوه‌شاندینه‌ و ل سه‌ر چه‌ند ده‌وله‌تێن دیتر دابه‌ش كرینه‌، به‌لكی ل دووڤ وێ پێكهاتنێ دڤیا چه‌ند وه‌لاتێن داگیركری ده‌مێ داگیر دكه‌ن سه‌ر ژنوو دابه‌ش بكه‌نه‌ڤه‌، ڤێ دابه‌شكرنێ ژی نه‌ تنێ ژ كوردستانێ به‌لكی ژ چه‌ندین وه‌لات و ملله‌تێن دی ژی گرتیه‌.
* پرسیارا دی ئه‌رێ ئه‌و پێكهاتنه‌ هاته‌ بجهئینان یان نه‌.. . ؟ ئه‌و سنوورێن نها د ناڤ پارچه‌یێن كوردستانێ دا هه‌ین سنوورێن (سایكس پیكۆ) نه‌ یان نه‌.. . ؟ بێ گومان نه‌، سنوورێ نهایێ باكوور و باشوورێ كوردستانێ ل دووڤ خیچا برۆكسل ل سالا 1925ێ هاتیه‌ كێشان، سنوورێ ناڤبه‌را رۆژهه‌لات و باكوور و رۆژهه‌لات و باشوورێ كوردستانێ به‌ری پێكهاتنا سایكس پیكۆی هاتینه‌ نه‌خشاندن و ڤان سالان ژی پێكهاتنێن نوو ل سه‌ر وان سنووران هاتینه‌كرن، ب هه‌مان شێوه‌ سنوورێن ناڤبه‌را باكوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ. ئه‌گه‌ر ل دووڤ پێكهاتنێ بایه‌ باشوورێ كوردستانێ دا به‌ر ده‌وله‌تا فره‌نسا كه‌ڤیت وی ده‌می و باشوور و رۆژئاڤا و پشكه‌ك ژ باكوورێ كوردستانێ دا د هه‌ڤگرتی بن ل ژێر ده‌سته‌لاتێ فره‌نسی كو حوكمداری ل سووریێ دكر، ده‌مێ فره‌نسا ژ ده‌ڤه‌رێ ده‌ردكه‌ت چ ئه‌ڤ سێ پارچه‌یه‌ وه‌ك ده‌سته‌لاته‌ك سه‌ربخوه‌ مابانه‌ یان ل ژێر ده‌سته‌لاتا سووریێ بانه‌ ئه‌ز دبێژم دا كورد پتر مفادار بن چ نه‌بیت ل شوینا چار پارچه‌یێن نها دا دو یان سێ پارچه‌ بن.
* پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه‌هاته‌ بجهئینان، به‌لێ چما د بجه نه‌ئینانا وێ دا ژی كورد زیان ڤێكه‌تیێن ئێكێ بوون.. . !! ژ ژێرده‌ستیا دو ده‌وله‌تان بوونه‌ ژێرده‌سته‌یێن چار ده‌وله‌تان.. . !!! ژ هینگێ وه‌ره‌ كورد بۆچی مانه‌ ژێر ده‌ست، د ده‌مه‌كی دا هه‌موو وه‌لاتێن پشتی شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ هاتینه‌ داگیركرن رزگار بوون و بوونه‌ خوه‌دی ده‌وله‌تێن سه‌ربخوه‌.. . ؟؟ هه‌ردو ده‌وله‌تێن بریتانیا و فره‌نسا یێن ل پشت (سایكس پیكۆ) ژ ده‌ڤه‌رێ ده‌ركه‌تن و كورد مان ژێرده‌ستێن داگیركریێن وان.. . !!! د ده‌مه‌كی دا كورد به‌ری وان ده‌وله‌تان و ل 19 چریا دویێ 1918ێ ب په‌سه‌ند و پشته‌ڤانیا له‌شكرێ داگیركه‌رێ بریتانی ل عیراقی بوونه‌ خوه‌دی ده‌سته‌لاتداریا سه‌ربخوه‌یا خوه‌ ل سلێمانیێ ب حوكمداریا شێخ مه‌حموودێ به‌رزنجی، ئانكو به‌ری دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا مه‌لكیا عیراقێ ل ته‌باخا 1921ێ ب نێزیكی سێ سالان ده‌لیڤا حوكمداریا سه‌ربخوه‌یێ بۆ كوردان هه‌ل كه‌ت، لێ كوردان ده‌لیڤه‌ ژ ده‌ست دا و به‌ر ب ده‌وله‌تا نوو دامه‌زراندیا عیراقێ چوون. چه‌ندین به‌لگه‌یێن دیتر هه‌نه‌ كوردان رۆله‌ك گرنگ د دامه‌زراندنا هه‌ر دو ده‌وله‌تێن سووریێ و عیراقێ و راگرتن و پاراستان وان دا گێرا، رۆلێ كوردان د شۆرشا مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتۆركی و دامه‌زراندنا كۆمارا توركیا دا كێمتر نه‌بوویه‌ ژ رۆلێ وان ل عیراقێ و سووریێ، به‌لێ ل هه‌رسێ وه‌لاتان كورد مانه‌ ژێرده‌ست و بێ باهر ژ كێمترین مافێن خوه‌. پرسیار دهێته‌پێش ئه‌رێ ئه‌ڤه‌ ژی گونه‌ها (سایكس پیكۆ) یه‌ یان گونه‌ها مه‌ یه‌؟
* د ئه‌نجام دا ئه‌ز دبێژم كورد نه‌ قوربانیێن پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه‌، به‌لكی قوربانیێن سه‌ره‌ده‌ری و كریارێن خوه‌نه‌ چ دگه‌ل خوه‌ بیت یان دگه‌ل جیران و داگیركه‌رێن خوه‌ بیت، نها ژی هنده‌ك ژ وان سه‌ره‌ده‌ری و كریاران د میشكێ گه‌له‌ك ژ مرۆڤێ كورد دا ماینه‌ و پێدڤی بوو د بیرهاتنا مۆركرنا پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) دا مه‌ ڤه‌كۆلین ل دووڤ ڤان مژاران كربان، نه‌ هه‌موو كاره‌ساتێن ب سه‌رێ كوردان هاتینه‌ مه‌ هاڤێتبانه‌ سه‌ر پاتكا (سایكس پیكۆ)یێ.
مانشێت: كورد نه‌ قوربانیێن پێكهاتنا (سایكس پیكۆ) نه‌، به‌لكی قوربانیێن سه‌ره‌ده‌ری و كریارێن خوه‌نه‌
مانشێت: به‌ری دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا مه‌لكیا عیراقێ ب سێ سالان ده‌لیڤا حوكمداریا سه‌ربخوه‌یێ بۆ كوردان هه‌ل كه‌ت، لێ ئه‌و ده‌لیڤه‌ ژ ده‌ست دا

ژ سالا 2006ێڤه‌ هه‌ر سال رۆژا ل ناڤه‌ندێن ره‌وشه‌نبیری و زمانڤانیێن باكوورێ كوردستانێ و تركیا و رۆژئاڤایێ كوردستانێ و چه‌ند ناڤه‌ندێن ده‌رڤه‌ی وه‌لات 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی دهێته‌ساخكرن. گه‌لۆ ئه‌ڤ رۆژه‌ چیه‌.. . ؟ چما 15 گولانێ و نه‌ رۆژه‌ك دن.. . ؟ گرنگییا ڤێ رۆژێ د چ دایه‌.. . ؟ چه‌ند پرسیاره‌كن هه‌ر یه‌ك ژ وان مژاره‌كه‌ و گرنگییه‌ك تایبه‌ت هه‌یه‌، هه‌ر هه‌موو ژی دبنه‌ مژاره‌كا هه‌ڤگرتی كو زمانێ كوردی یه‌.
دێ ب 15 گولانێ ده‌سپێكه‌ین، لێ به‌ری وێ پێدڤییه‌ ئاماژه‌ ب رۆژه‌كا دیتر بكه‌ین كو رۆژا 21 شباتێ یه‌، ل رۆژا 17/11/1999 رێكخراوا یونسكۆ بریاردایه‌ ئه‌ڤ رۆژه‌ ببیته‌ رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ (International Mother Language Day) و كۆمه‌لا گشتییا نه‌ته‌وه‌یێن یه‌كگرتی بریار ل سه‌ر دایه‌ ، ژ وێ رۆژێڤه‌ هه‌ر سال ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ رۆژا 21 شباتێ وه‌ك رۆژا زمانێ دایكێ دهێته‌نیاسین، سالانه‌ د وێ رۆژێدا كار بۆ پێشڤه‌برن و بهێزكرنا هشیارییا باوه‌ربوون ب جوداهیا زمانی و ره‌وشه‌نبیری و چه‌ند زمانی دهێته‌كرن. ملله‌تێن پاشڤه‌مای د وارێ زمانیدا و یێن زمانێ وان هاتییه‌قه‌ده‌غه‌كرن یان زمانێ وان ل به‌ر گه‌فێن ژناڤچوونێ پتر ژ یێن دی خه‌مێ ژ ڤێ رۆژێ دخۆن، كوردان ژی گرنگییه‌ك هه‌تا ئاسته‌كێ كێم ب ڤێ رۆژێ دایه‌. ئه‌ز دبێژم ده‌سنیشانكرنا ڤێ رۆژێ وه‌ك رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ هانده‌ر بوویه‌ هنده‌ك ره‌وشه‌نبیرێن كورد هزرێ ل ده‌سنیشانكرنا رۆژه‌كێ ب ناڤێ رۆژا زمانێ كوردی بكه‌ن. ب به‌رچاڤوه‌رگرتنا سه‌روبه‌رێ زمانێ كوردی ل زۆربه‌ی پارچه‌یێن كوردستانێ ئه‌ڤ هزره‌ هزره‌ك د جهێ خوه‌دا بوویه‌، له‌وما ژی هه‌رزوو جهێ خوه‌ گرت و هاته‌په‌ژراندن، نڤیسكار كۆنێ ره‌ش دبێژیت: ئه‌ڤ رۆژ ژ سالا 2006ێڤه‌ تێ پیرۆزكرن، ده‌سپێكا ب ناڤكرنا ڤێ رۆژێ ژی یا ئینستیتویا كردی یا سته‌نبۆلێ و په‌ژراندنا من ده‌سپێكر.
چما 15 گولانێ و نه‌ رۆژه‌ك دن؟ د به‌رسڤێدا دێ بێژین 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی هاتییه‌ده‌سنیشانكرن ب هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا كۆڤارا (هاوار)ا شامێ ل 15 گولانا 1932ێ. چما هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا (هاوار) و نه‌ كۆڤار یان رۆژنامه‌كا دن، به‌رسڤا پرسیارێ ب بۆچوونا من ژبه‌ر وێ تایبه‌تمه‌ندیێ یه‌ یا (هاوار)ێ هه‌ی، ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ ل جه‌م چ كۆڤار یان رۆژنامه‌یێن دی نینه‌، رۆژناما (كوردستان)ا دایك تایبه‌تمه‌ندییا خوه‌ هه‌یه‌ وه‌ك یه‌كه‌مین رۆژناما كوردی و رۆژا ده‌رچوونا وێ 22 نیسانا 1898ی بوویه‌ جه‌ژنا رۆژنامه‌ڤانییا كوردی. تایبه‌تمه‌ندییا (هاوار)ێ چه‌ندین تایبه‌تمه‌ندییان ب خوه‌ڤه‌ دگریت كو د كۆڤار و رۆژنامه‌یێن دن دا نینن وه‌ك:
– ژ سالا 1922ێ كو ده‌سته‌لات ل سته‌نبۆلێ كه‌تییه‌ ده‌ست مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتۆركی و پشتی وێ ل سالا 1923 ده‌وله‌تا كۆمارییا تركیا دامه‌زراندنی، ل 3 ئادارا 1924هه‌موو خواندنگه‌ه، كۆمه‌له‌، رێكخراو و چاپكریێن كوردی ب ره‌سمی قه‌ده‌غه‌كرن. هوسان هه‌ر چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری و رۆژنامه‌ڤانی ب زمانێ كوردی ل باكوورێ كوردستانێ و سه‌رانسه‌ری تركیا هاتبوو قه‌ده‌غه‌كرن، هه‌ر چاپكرییه‌كا كوردی یا به‌ری وی سه‌رده‌می ژی كه‌تبا ده‌ست ده‌سته‌لاتداران دهاته‌ سۆتن و ژنابرن و هه‌ر كه‌سێ كار بۆ چالاكییه‌كا ب ڤی ره‌نگی كربا گرانترین سزا ل سه‌ر دهاته‌دانان. د هه‌مان ده‌مدا ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ و سوریێ ژ هیچ ژ ڤان چالاكییان نه‌بوو، ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ ژی سه‌روبه‌ری ره‌وشه‌نبیرییا كوردی ژ ڤان دو پارچێن تر باشتر نه‌بوو.
– ئانكو هه‌تا 15 گولانا 1932ێ هیچ ره‌نگه‌ چالاكییه‌ك ره‌وشه‌نبیری ل هه‌ر سێ پارچه‌یێن كوردستانێ نه‌بوو، تنێ ل باشوورێ كوردستانێ و عیراقێ ژ ئه‌نجامێ سه‌ره‌ده‌رییا هنده‌ك ئه‌فسه‌رێن ئینگلیزی و شۆرشێن كوردان و پێكهاتنێن ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتدارییا ئینگلیزی و كۆما ملله‌تان و حكومه‌تا مه‌لكییا عیراقێ هاتینه‌مۆركرن كوردان هنده‌ك مافێن ره‌وشه‌نبیری هه‌بوون و رێگری به‌رامبه‌ری زمانێ كوردی نه‌بوون، ل خواندنگه‌هێن سلێمانیێ و هه‌ولێری و هنده‌كێن كه‌ركووكێ ل سه‌رتایی ب كوردی د هاته‌خواندن و كته‌كا كۆڤار و رۆژنامه‌ و په‌رتووكێن كوردی دهاتنه‌چاپكرن. هه‌ژییه‌ بێژین ئه‌ڤ چالاكییه‌ ب دیالێكتا كرمانجییا ژێری بوون و ژ ده‌ڤه‌رێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین نه‌دگرت، ده‌ڤه‌را بادینان د وێ قوناغێدا چه‌ند قه‌زایه‌ك بوون سه‌ر ب مووسلێ و ده‌سته‌لاتدارییه‌كا عه‌ره‌بییا شوفینی ده‌سته‌لاتداری لێ دكر. ب كورتی هه‌تا سالا 1932ێ ل سێ پارچه‌یێن كوردستانێ دگه‌ل ده‌ڤه‌را بادینان هیچ ره‌نگه‌ چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری ب زمانێ كوردی نه‌بوو. هه‌موو ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره‌ ژی یێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین، ئانكو كرمانجییا ژووری ژ ده‌سپێكا سالێن بیستان- سالا 1932ێ د قوناغا ژ ناڤبرن و به‌رزه‌بوونێدا بوو.
– ب درێژییا ڤان سالان ل سێ پارچه‌یێن ئاماژه‌پێكری بزاڤا كوردی د هه‌ردو وارێن سیاسی و له‌شكه‌ریدا چ ده‌ستڤه‌نه‌ئینا، وێرانكرنا گوند و باژێران و شه‌هید بوونا ب هزاران ژ كوردان و ڤه‌گوهاستنا ب ده‌هان هزاران بۆ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی، مشه‌ختبوونا هژماره‌كا سه‌ركرده‌ و سیاسه‌تمه‌دارێن كورد بوو بۆ وه‌لاتێن بیانی ئه‌نجامێ وان بزاڤان بوو، مه‌زنترین رێكخستنا كوردی كۆمه‌لا خۆیبوون سالا 1927ێ ب هیڤیێن مه‌زن هاتبوو دامه‌زراندن پشتی شكه‌ستنا شۆرشا ئاگری ل ئه‌یلوولا 1930ێ د وارێن له‌شكه‌ری و سیاسیدا شكه‌ستن خوار، گه‌هشته‌ ئاسته‌كی سه‌رۆك و یه‌ك ژ دامه‌زرێنه‌رێن كۆمه‌لێ میر جه‌لاده‌ت به‌درخان ده‌ست ژ كارێ رێكخراوه‌یی به‌رده‌ت. ڤی سه‌روبه‌رێ دژوار هنده‌ك ژ كه‌سایه‌تی و ره‌وشه‌نبیرێن كورد پالدان ل ده‌رۆكه‌كێ دی یێ به‌رخوه‌دانێ بگه‌رن، به‌لكی د وی ده‌رۆكیدا زمان و ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردی ژ ناڤچوونێ رزگاربكه‌ن، ئه‌و بوو میر جه‌لاده‌تی هزر ل كارێ ره‌وشه‌نبیری و ڤه‌ژاندن و پاراستن پێشڤه‌برنا زمانێ كوردی كر و ئه‌نجامێ ڤێ هزرا وی ژی دانانا یه‌كه‌مین ئه‌لفبێتكا كوردی ب تیپێن لاتینی و به‌لاڤكرنا یه‌كه‌مین كۆڤارا كوردی بوو ب ڤان تیپان.
ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ ده‌ربرین بوو ژ وان كاودانێ سیاسی له‌شكه‌ری و ره‌وشه‌نبیریێ به‌رته‌نگ بوو یێ كوردستان تێدا دژیا. (هاوار) ل سه‌ر ژێرخانه‌كا ڤالا، بێ كه‌ره‌سته‌ و بێ سه‌رمایه‌ ل مشه‌ختی و سرگۆنیێ ده‌سپێكر، میر جه‌لاده‌ت و هه‌ڤكارێن وی مێڤان بوون ل مالا كه‌سایه‌تییه‌كی خودان شیانێ كوردێ شامێ، هه‌تا وی ده‌می تیپێن نڤیسینا كوردی نه‌بوون، نه‌ نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤانێن كورد هه‌بوون نه‌ ژی خوانده‌ڤانێن كورد ، د یه‌ك ده‌مدا دڤییا تیپ و رێنڤیسا كوردی به‌رهه‌ڤبكه‌ن، نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤان و خوانده‌ڤانان ژی بۆ وێ كۆڤارێ به‌رهه‌ڤبكه‌ن، ب كورتی به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ د وێ رۆژێدا ده‌سپێكا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری بوو، شۆرشێن ره‌وشه‌نبیری ژی مینا شۆرشێن چه‌كداری سه‌ركه‌تنا وان نه‌ مه‌رجه‌ یا مسوگه‌ر بیت، به‌لێ ب ره‌نجا میر جه‌لاده‌تی و هه‌ڤكارێن وی شۆرشا وان سه‌ركه‌ت و هه‌تا نها ژی خوه‌دی باندۆره‌ و ئه‌ز دكارم ب چه‌ندین به‌لگه‌یان سه‌ركه‌تنا وێ ب سه‌لمینم كو یا هه‌ژی بیت ده‌سپێكا وێ شۆرشێ ببیته‌ رۆژا زمانێ كوردی، ژ وان:
– یه‌كه‌مین پێویستی بۆ ده‌سپێكرنا شۆرشێ داهێنانا تیپێن لاتینی و رێنڤیسا كوردی بوو: هه‌تا ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ كوردان تیپ و رێنڤیسه‌ك دیاركری نه‌بوو، ئه‌و كتا كۆڤار و رۆژنامه‌ و په‌رتووكێن د ناڤبه‌را 1898- 1921 ده‌ركه‌تین ب تیپێن عه‌ره‌بی و رێنڤیسه‌ك عه‌ره‌بی بوون، ئه‌وێن پشتی 1921ێ ل عیراقێ ده‌ركه‌تین ب هه‌مان شێوه‌ بوون. میر جه‌لاده‌تی ژ سالا 1919ێڤه‌ هزر ل تیپێن لاتینی یێن كوردی كربوو، پشتی گۆهارتنا تیپێن نڤیسینا تركی ژ عه‌ره‌بی بۆ لاتینی ل سالا 1928ێ میری پتر داكوكی ل سه‌ر وان تیپان كر. ده‌مێ سالا 1930 میرجه‌لاده‌ت و كۆمه‌ك ژ كه‌سایه‌تیێن وه‌لاتپارێزێن كورد هاتینه‌ سرگۆنكرن بۆ شامێ، ل وێرێ هه‌ر هه‌موو ژی مێڤانێن مالا عه‌لی ئاغایێ زولفۆ بوون، ئه‌ڤ ماله‌ دبیته‌ یه‌كه‌مین خواندنگه‌ها فێركرنا خواندن و نڤیسینا كوردی ب تیپێن لاتینی و خواندنگه‌ها دابینكرنا نڤیسكار و خوانده‌ڤانان بۆ (هاوار)ێ، ل داوییا سالا 1931 میرجه‌لاده‌تی تێرا پێدڤی خوانده‌ڤا و نڤیسكار بۆ (هاوار)ێ پێ گه‌هاندن و ل 26 چریا به‌رێ 1931ێ ده‌ستوورا به‌لاڤكرنا كۆڤارێ وه‌رگرت و ل 15 گولانا 1932 شۆرشا خوه‌یا ره‌وشه‌نبیری ل تاخێ كوردان یێ شامێ راگه‌هاند.
– به‌ری به‌لاڤكرنا كۆڤارێ میر جه‌لاده‌تی كۆمه‌كا خوانده‌ڤایێن كوردی ئاماده‌كربوون، هژماره‌ك ژ وان نه‌خوانده‌ڤا بوون، پشتی به‌لاڤكرنێ ب رێكا (هاوار)ێ بزاڤه‌ك خورتتر بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی و دانه‌نیاسینا وان كر، 23 هژمارێن به‌راهیێ ب هه‌ردو تیپێن لاتینی و عه‌ره‌بی كۆڤار به‌لاڤدكر، هوسان ئه‌وێن كوردی ب حه‌رفێن عه‌ره‌بی دخواند د رێكا وان تیپانرا فێری خواندنا كوردی ب تیپێن لاتینی دبوون، د هه‌مان ده‌مدا (هاوار) ب به‌رفره‌هی گه‌هانده‌ خوانده‌ڤایێ كورد ل عیراقێ. د هژمارا یه‌كه‌مدا چاوانیا فێربوون و نڤیسینا تیپێن لاتینی ب زمانێن عه‌ره‌بی، فارسی، تركی، فره‌نسی شروڤه‌ كرییه‌، پاشتر هه‌تا هژمار 18 هه‌رجارێ چاوانییا هه‌لبژارتنا تیپه‌كێ یان پتر و به‌راوردكرنا ده‌نگێن وێ و چاوانییا ب كارئینانا وێ شروڤه‌كرییه‌ و ئه‌ڤه‌ د پرانیا ڤان هژماراندا ب زمانێ فره‌نسی دوباره‌كرییه‌ڤه‌. هوسان هه‌تا هژمارا 23 یا 25 تیرمه‌ها 1933ێ هه‌ر رێكه‌كا پێدڤی بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی گرتییه‌ به‌ر، هه‌روه‌سان گرنگی ددا گرامه‌ر و فه‌رهه‌نگ و ئیدیۆمێن كوردی، زێده‌باری بابه‌تێن دیتر. د ڤێ قوناغێدا (هاوار)ێ په‌یاما خوه‌ د وارێ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی هه‌تا ئاسته‌كێ گه‌هاند. ئه‌رێ ڤێ شۆرشا ره‌وشه‌نبیری چه‌ند ڤه‌كێشا و سه‌ركه‌تن ده‌ستڤه‌ ئینان؟؟ د به‌رسڤێدا دڤێت دێ بێژین شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه‌ تنێ بزاڤا به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی بوو، د یه‌ك ده‌مدا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری، رۆژنامه‌ڤانی، سیاسی و هشیاركرنا كوردان وان بوو. د چه‌ندین قوناغاندا ده‌رباز بوویه‌، وه‌ك:
– قوناغا 23 هژمارێن به‌راهیێ: ژ 15 گولانا 1932- تیرمه‌ها 1933ێ ڤه‌كێشا، وه‌ك هه‌ر شۆرشه‌كێ ب چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كان ده‌سپێكری، د هژمارا یه‌كه‌مدا تنێ ناڤێ میر جه‌لاده‌تی و میر كامیرانێ برایێ وی و قه‌دری جان د هێته‌دیتن، د هژمارا دووێدا د. ئه‌حمه‌د نافز و ئۆسمان سه‌بری دده‌نه‌ دگه‌ل وان، د هژمارا سیێدا حامد فه‌ره‌ج دگه‌هیته‌ وان، د هژمارا چوارێدا (جگه‌رخوین) دگه‌هیته‌ وان، هژمار ل دووڤ هژمارێ نڤیسكارێن (هاوار)ێ ل زێده‌هیێ دده‌ن، (هاوار) سنوورێن ده‌سكرد د به‌زینیت و نڤیسكارێن باشوورێ كوردستانێ جهێ خوه‌ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن (هاوار)ێ دگرن. د ڤێ قوناغێدا (هاوار) شیا خوه‌ بكه‌ته‌ كۆڤاره‌ك كوردستانی و ل ته‌ڤایی كوردستانێ بێته‌خواندن.
– قوناغا دووێ ژ (هاوار)ێ ب هژمار 24 ل 1 نیسانا 1934ێ ده‌سپێدكه‌ت و ب هژمار 57 ل 15 ته‌باخا 1943ێ داویدهێت، 10 سالان ڤه‌دكێشیت ، د ڤان 10 سالاندا تنێ 34 هژمار ده‌ركه‌تینه‌، ب به‌راورد دگه‌ل قوناغا ئێكێ هژماره‌ك زۆر كێمه‌، ئه‌ڤێ په‌یوه‌ندی ب سه‌روبه‌رێ دژوارێ كوردان و میرجه‌لاتی ڤه‌ هه‌یه‌، هژمارێن 24 و 25 د سالا 1934ێدا و هژمارا 26 د سالا 1935ێدا هاتینه‌به‌لاڤكرن و كۆڤار ژ به‌لاڤبوونێ راوه‌ستییایه‌ هه‌تا هژمار 27 ل 15 نیسانا 1941ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن و به‌رده‌وام بوویه‌ هه‌تا داوی هژمارا وێ ل ته‌باخا 1943ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن.
– د به‌رسڤا پرسیارا ئه‌رێ ڤێ شۆرشێ چه‌ند ڤه‌كێشا و چ ده‌ستڤه‌ ئینا؟؟ دێ بێژین: شۆرشێ هه‌تا 1945- 1946ێ دۆمكر، د قوناغا به‌راهیێدا دانه‌نیاسین و به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی ب داویهات، هه‌تا ئاسته‌كی تیپێن لاتینی جهێ خوه‌ گرت، چاڤێن خوانده‌ڤانێن كورد پێ ئاشنا بوون، له‌وما ژی د ده‌سپێكا قوناغا دووێدا پشكا تیپێن عه‌ره‌بی د كۆڤارێدا نه‌ما، هه‌روه‌ك كۆڤار بێژیت: مه‌ په‌یاما خوه‌ ب تیپێن عه‌ره‌بی گه‌هاند و نها ده‌مێ تیپێن لاتینی یه‌. ئه‌گه‌ر په‌یاما (هاوار)ێ د ڤی واریدا گه‌هشتبیت، لێ په‌یاما مه‌زنا شۆرشا وێ هێژ پێدڤی ب گه‌هاندنێ بوو، كورد بوونه‌ خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ، دڤێت ب ڤان تیپان ته‌بایی په‌یاما شۆرشا خوه‌ بگه‌هینن، (هاوار) ببیته‌ ئه‌و مه‌یدانه‌ ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردان و ملله‌تان هه‌مبێزبكه‌ت، ببیته‌ شانازییه‌ ئه‌گه‌ر رۆژه‌كێ ژ رۆژان كوردان ڤیا یه‌ك ژ رۆژێن خوه‌یێن هه‌ره‌ گرنگ پێ ناڤبكه‌ن ب سه‌رفرازیڤه‌ رۆژا ده‌رچوونا (هاوار)ێ هه‌لبژێرن.
– د قوناغا دووێدا (هاوار)ێ كاره‌كێ مه‌زن بۆ گه‌هاندنا وێ په‌یامێ كر، بابه‌تێت ئه‌ده‌بی ، زمان، مێژوویی، كه‌لتور و فولكلور، وه‌رگێرانا ده‌قێن ئه‌ده‌بی، روودانێن هه‌ڤچه‌رخ و ده‌قێن ئایینی ل سه‌ر به‌رپه‌رێن وێ جهی خوه‌دگرت. راسته‌ د قوناغا دووێ یا ژیێ (هاوار)ێدا ب به‌راورد دگه‌ل سالێن ژیێ وێ چه‌ند هژماره‌كێن كێم ده‌ركه‌تینه‌، لێ چه‌په‌رێن شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه‌هاتینه‌ به‌ردان، د گه‌ل (هاوار)ێ ده‌ست ب پرۆژێ (كتێبخانا هاوار)ێ كرییه‌ و په‌رتووك د وارێن جودادا به‌لاڤكرینه‌، زێده‌باری كۆڤار و كتێبخانه‌یا (هاوار)ێ میرجه‌لاده‌ت و د. كامیران به‌درخانی و هه‌ڤالێن وانا به‌رده‌وامی ب به‌لاڤكرنا په‌یاما (هاوار)ێدا، میر جه‌لاده‌تی ل 1 نیسانا 1942- ئادارا 1945ێ 28 هژمارێن كۆڤاره‌كا مه‌هانه‌ ب ناڤێ (رۆناهی) به‌لاڤكرن، د. كامیرانی د ناڤبه‌را 3 گولانا 1943 – 27 نیسانا 1946ێدا 73 هژمارێن رۆژنامه‌یا هه‌فتییانه‌ (رۆژا نوو) ب كوردی و فره‌نسی به‌لاڤكرن، هه‌ر ل سالا 1943- 1944ێ سێ هژمارێن رۆژنامه‌كا دی ب ناڤێ (ستێر) به‌لاڤكر. ژ سالا 1930ێڤه‌ میر جه‌لاده‌تی ل تاخێ كوردان یێ شامێ دبستانه‌ك ڤه‌كرییه‌ و زارۆكێن كورد تێدا فێری خواندن و نڤیسینا كوردی دكرن، هه‌ر ل ژێر سایا میر جه‌لاده‌تی ل ده‌ڤه‌رێن جودایێن جزیرێ، ئه‌یندیوارێ، تالكێ، تلشهیری، قاره‌مانی دبستان و ده‌رساخانه‌یێن كوردی هاتینه‌ڤه‌كرن، سالا 1943ێ میر كامیرانی خواندنگه‌هه‌ك بۆ فێركرنا كوردێن مشه‌خت سرگونكری ل بێروتی ڤه‌كر.
– هه‌تا نیڤا ئیكێ ژ سالێن چلان شۆرشا میر جه‌لاده‌تی یا به‌رده‌وام بوو، د 15 سالاندا گه‌له‌ك ئارمانج ده‌ستڤه‌ئینان، كورد كرنه‌ ملله‌ته‌ك خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ و كۆڤار و رۆژنامه‌ و په‌رتووكخانه‌ و خواندگه‌هێن خوه‌. د 15 سالاندا (هاوار) و چاپكریێن دیترێن به‌درخانییان سنوور به‌زاندن، هه‌ر باژێره‌كێ باشوورێ كوردستانێ ب ده‌هان كه‌سان پشكداری د (هاوار)ێدا كر، ده‌ربازی رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ بوون كه‌تنه‌ به‌رده‌ستێ ره‌وشه‌نبیرێن كورد ، ل باكوور سه‌ره‌رای سنوورێن پڕی ئاسته‌نگ و سزایێن گرانێن ده‌وله‌تا تركی (هاوار)ێ و تیپێن لاتینی هند باندۆرا خوه‌ هه‌بوو، د هه‌ر ده‌لیڤه‌كا بۆ كورده‌كی هه‌لكه‌تی تشته‌كی ب كوردی به‌لاڤبكه‌ت ب هه‌مان تیپێن میر جه‌لاده‌تی ده‌سپێكر. ب ڤی ره‌نگی ئه‌و شۆرشا ره‌وشه‌نبیرییا میر جه‌لاده‌تی ب به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ ده‌سپێكری جڤاكێ كوردی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا پێشكه‌فتیتر بر، هه‌روه‌ك د په‌سنا شۆرش دا هاتییه‌گۆتن: شۆرش ئه‌وه‌ یا جڤاكی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا باشتر ببه‌ت. 15 گولانا 1932ێ ژی ئه‌و ئارمانج ب جه ئینا خوه‌ هه‌ژی دیت ب رۆژا زمانێ كوردی بێته‌ ناڤكرن.

ئه‌وا ل رۆژا 31 ئادارێ ل په‌رله‌مانێ عێراقێ روودای ده‌مێ سه‌رۆكوه‌زیران عه‌بادی لیستا ئه‌وا ب كابینا ته‌كنوكراتا وه‌زیرێن نوو بۆ په‌سه‌ندكرنێ پێشكه‌شی په‌رله‌مانی كری بێی كو پرسه‌ك ب فراكسیۆنێن كوردستانی و چه‌ند فراكسیۆنێن دیترێن عێراقێ ژی كربیت، یان هزره‌ك بۆ هه‌لویستێ یه‌كده‌نگیێ فراكسیۆنێن كوردستانی كربیت ئه‌وێن دوسێ رۆژان به‌ری روودانێ ل دیوانا سه‌رۆككۆمارێ عێراقێ جڤییاین، یان تنێ گرنگییه‌ك بۆ ئه‌نجام و بریارا جڤینا چوارقولییا حزبێن كوردستانی یێن پێشی چه‌ند رۆژه‌كێن كێم ل سلێمانیێ كۆمبووین و هه‌لویسته‌كێ یه‌كگرتی ب ناڤێ سه‌ركردایه‌تییا كوردستانی دیاركری، ره‌فتاره‌ك نوو بوو د دیرۆكا عێراقا پشتی ده‌سته‌لاتدارییا به‌عسییا هه‌رفتی، ژبه‌ركو هه‌ر كابینه‌كا ژ 2003ێڤه‌ هاتییه‌دامه‌زراندن هه‌تا ئاسته‌كێ باش ب پێكهاتنا گشتییا ئالی و حزبێن سیاسیێن عێراقی بوو یێن نوونه‌ر د په‌رله‌مانیدا هه‌ی و ده‌ربرین ژ پێكهاتا نه‌ته‌وه‌یی ئایینی و مه‌زهه‌بییا عێراقێ دكر و هه‌ر پێكهاته‌كێ ژی رۆلێ خوه‌ د به‌ربژاركرنا وه‌زیراندا و سه‌نگا خوه‌ د كابینه‌یێدا هه‌بوو.
ئه‌ڤ ره‌فتارا نوو د ده‌سته‌لاتداریكرنێ و ژیانا سیاسییا عێراقێدا، په‌یامه‌ك بوو بۆ پێكهاتێن نه‌ شیعه‌مه‌زهه‌بێن عێراقێ، چ عه‌ره‌بێن سونی مه‌زهه‌ب و چ كوردان. هندی په‌یوه‌ندی ب عه‌ره‌بێن سونی مه‌زهه‌بڤه‌ هه‌ی، ئه‌و په‌یام ب گوهێن واندا دخوینیت: هه‌وه‌ بڤێت و نه‌ڤێت عێراقا نها حكومه‌ته‌ك شیعه‌مه‌زهه‌به‌، ده‌سته‌لاتدارییه‌كا شیعه‌گه‌راییه‌، دووڤ پره‌نسیپێن شیعه‌تیێ دێ ده‌سته‌لاتداری ل عێراقێ هێته‌كرن، بریار نه‌ دێ ل په‌رله‌مانی یان نڤیسینگه‌ها سه‌رۆكاتییا وه‌زیران یان كۆچكا بێ ده‌سته‌لاتا سه‌رۆكۆماریێ هێنه‌دان، به‌لكی بریار دێ ل حه‌وزا عیلمییا نه‌جه‌ف و نڤیسینگه‌هێن مه‌رجه‌عییات یان مه‌رجه‌عێن شیعه‌یان و كه‌سایه‌تیێن خودان هێزێن وه‌ك موقته‌دا سه‌دری هێنه‌دان، ئه‌ركێ په‌رله‌مانی په‌سه‌ندكرن و ب قانوونیكرنا وان و به‌لاڤكرنا وانه‌ د رۆژناما (وه‌قائیعول عێراقیه‌دا) و یا سه‌رۆكاتییا وه‌زیرێن تنێ بجهئینانه‌، كورت و كرمانجی جهێ پێكهاتا سونه‌یێن عه‌ره‌ب د چ تایێن ته‌رازیێدا نه‌مایه‌، تنێ ل سه‌ر وانه‌ ده‌ستێ خوه‌ ب سه‌رێ خوه‌ڤه‌نن و نانكێ خوه‌ بخۆن و دوعا بۆ مه‌رجه‌عێن نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا بكه‌ن.
هندیكه‌ كوردن، ژ ده‌سپێكا دامه‌زراندنا عێراقێ ل سالا 1921ێ د وی سه‌روبه‌ریدا دژین یێ عه‌ره‌بێن سونه‌ مه‌زهه‌ب نها كه‌تینێ، ژ وێ سالێڤه‌ بێی ویستا خوه‌ بووینه‌ عێراقی، ده‌سته‌لاتدارییا ڤی وه‌لاتی ب بچووكترین رێژه‌ژی نوونه‌راتییا كوردان ناكه‌ت و ده‌ربرینێ ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ناكه‌ت. كوردان د خه‌بات و به‌رخوه‌دانێدا ته‌خسیری نه‌كرییه‌، د به‌رامبه‌ردا رۆژ ل دووڤ رۆژێ مافێن وان پتر هاتینه‌ پێشێلكرن، جوگرافییا باشوورێ كوردستانێ ل كێمیێ دایه‌ و ب رێكا ته‌عریبێ ده‌ڤه‌رێن عه‌ره‌بنشین به‌ره‌ف ژوور هاتینه‌ و سنوورێن كوردستانێ به‌زاندینه‌، چ ره‌نگێن دژواری، زۆرداری و جینوسایدێ نه‌ماینه‌ عه‌ره‌بێن عێراقێ به‌رامبه‌ری كوردان نه‌كربیت، پشتی سه‌رهلدانا 1991ێ كورد ل پشكه‌كا وه‌لاتێ خوه‌ بوونه‌ خوه‌دی نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆییه‌ك، بنه‌مایێن سه‌ربه‌خۆییه‌كا ته‌مام دادمه‌زراندن و به‌ره‌ف ده‌وله‌تبوونێ دچوون، ب ژ ناڤچوونا رژێما به‌عسی ل نیسانا 2003ێ سه‌روبه‌ر هاته‌گۆهارتن، مه‌ وه‌سان هزر دكر دێ عێراق بیته‌ یا مه‌ هه‌موویان، مه‌ هیڤییه‌كا مه‌زن پێ هه‌بوو، ئه‌وا ژ مه‌ هاتی بۆ ئاڤاكرنه‌ڤا عێراقا د بنیاتدا هه‌رفتی مه‌ كر، مه‌ ئاڤاكره‌ڤه‌، هه‌تا خوه‌ ل سه‌ر پییان گرتی، دیاربوو هیڤییا مه‌ دیوارێ سه‌ر به‌فرێ بوو، هێژ د وه‌ستیكاندا بوو ده‌سته‌لاتدارییا نوو ده‌وسا یێن به‌ری خوه‌ گرته‌ به‌ر، كه‌ته‌ سه‌ر پییان ده‌ست ب دژایه‌تییا كوردان كر، هه‌روه‌ك بڤێت روویێن ده‌سته‌لاتدارێن به‌ری خوه‌ سپی بكه‌ن، د دژایه‌تییا كوردان و به‌رته‌نگكرنا سنوور و مافێن وان كار بۆ وێ چه‌ندێ دكر چه‌ند پیێنگاڤه‌كان ل پێشییا رژێمێن به‌ری خوه‌ بن، كار گه‌هشته‌ ده‌ستهه‌لاتێ نوری مالكیێ چه‌ند سالان ڤه‌حه‌ویایێ كوردان، نانێ كوردان بری، گه‌هشته‌ حه‌یده‌ر عه‌بادیێ ب پشتا كوردان گه‌هشتییه‌ سه‌رۆكاتییا وه‌زیران، ڤی ژی د دژایه‌تییا مافێن كورداندا ره‌حمه‌ت بۆ یێن به‌ری خوه‌ هنارتن، داوی پێنگاڤا ب ناڤێ چاكسازیێ هاڤێتی ئه‌ڤه‌ بوو یا ل 31 ئادارێ، هه‌رچه‌نده‌ پێشبینیا په‌سه‌ندكرنا حكومه‌تا پێشنیازكرییا عه‌بادی نه‌ یا ب هێزه‌ و بهێته‌ په‌سه‌ندكرن ژی سه‌ركه‌تنا وێ نه‌ یا دیاره‌، لێ عه‌بادی كو نوونه‌راتییا ده‌سته‌لاتی ل عێراقێ دكه‌ت په‌یامه‌ك ب گوهێن كورداندا خواند و گوت: ئه‌وا ژ 2003ێڤه‌ بۆ هه‌وه‌ د قه‌تیا نه‌ما، ئه‌و رۆژه‌ نه‌ما بێی هه‌وه‌ به‌غدا چ بریاران نه‌ده‌ت، هوون ب رێژا كێما په‌رله‌مانتارێن خوه‌ڤه‌ ل به‌غدا هند دكارن ده‌ستێن خوه‌ بلندكه‌ن یان ژ هۆلا په‌رله‌مانی ده‌ركه‌ڤن، هه‌كه‌ مه‌ ڤییا دێ چه‌ند كورده‌ك ده‌ست مه‌ كه‌ڤن ستافێ خوه‌ پێ ته‌مام كه‌ین، یان وه‌ك عه‌ره‌بێن سونه‌ ده‌ستێ خوه‌ ب سه‌رێ خوه‌ڤه‌نن و نانكێ خوه‌ بخۆن و دوعا بۆ مه‌رجه‌عێن نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا بكه‌ن.
كورت كرمانجی ئه‌م دكارین بێژین: بۆ ڤێ پێنگاڤێ به‌ری هه‌ر تشته‌كی پشتا عه‌بادی ب شه‌ره‌نیخ و هه‌ڤڕكییا ناڤخوه‌ییا كوردان گه‌رمه‌، ژ ئالیێ دیڤه‌ مه‌ بڤێت نه‌ڤێت عێراق یا به‌ره‌ف ده‌وله‌ته‌كا شیعه‌گه‌ریڤه‌ دچیت، نه‌ جهێ مافێن نه‌ته‌وه‌یی تێدا هه‌یه‌ و نه‌ ژی ئازادییا ئایینی و مه‌زهه‌بی ، ده‌سته‌لات یێ مه‌رجه‌عانه‌ ل نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا ئه‌گه‌ر ل ته‌هران و قوم ژی نه‌بیت، د ئه‌نجامدا جهێ مه‌ كوردان چ وه‌ك نه‌ته‌وه‌ چ وه‌ك ئایین و مه‌زهه‌ب د ڤێ ده‌وله‌تێدا نینه‌، یا دی ژی بریار ل جه‌م سه‌ركرده‌یێن كوردانه‌.. . !!

(1-2)

ده‌مێ هاتییه‌گوتن: ئادار قه‌ده‌را كوردانه‌، ئاخفتن ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ زانستی هاتییه‌گوتن، بۆیه‌رێن دیرۆكی دیده‌ڤانن ل سه‌ر ڤێ گوتنێ و راستییا وێ دسه‌لمینن. ئادار ب وه‌غه‌را داویێ یا سه‌ركرده‌یێ نه‌ته‌وه‌یی مه‌لا مسته‌فایێ بارزانی (1 ئادارا 1979ێ) ده‌سپێدكه‌ت، ب بیرهاتنا سێداره‌دانا یه‌كه‌مین سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د (31 ئادارا 1947ێ) داویدهێت. گشت رۆژێن ئادارێ بیرهاتنێن كوردانن، سه‌ركه‌فتن و شكه‌ستنێن كوردان هه‌مبێزدكه‌ن، كه‌نی و گرنژین، رۆندك و ئاخینكێن كوردان د ڤێ مه‌هێدانه‌. كوردان گرنگی ب پرانییا ڤان بیرهاتنان دایه‌، هه‌ر سال بیرا خوه‌ لێ دئیننه‌ڤه‌، رێوره‌سمێن ساخكرنه‌ڤا وان دگێرن، چه‌ند مفای ژ سه‌ربۆرێن ڤان بیرهاتنان وه‌ردگرن.. . ؟ ئه‌و مژاره‌كا دی یه‌.. . ! مژارا من دڤێت ل ڤێرێ بیرا خوانده‌ڤانان بینم، بیرهاتنه‌ك ئێتیمه‌ (سێوی یه‌) د ناڤا ڤان بیرهاتناندا، هه‌رسال ب بێ ده‌نگی ل سه‌ر مه‌ دبۆریت، نه‌كه‌س خوه‌ لێ دكه‌ته‌ خودان و نه‌كه‌س ژی بیرا خوه‌ لێ دئینته‌ڤه‌، وه‌ك ئێتیمه‌كی د ناڤ بیرهاتنێن ئادارێدا جهێ خوه‌ گرتییه‌.. . ئه‌و بیرهاتن بیرهاتنا رۆژا (25 ئادارا 1976)ێ وه‌غه‌را داویێ یا سه‌ركردێ شۆرشا ئاگری (1927- 1930) ژه‌نه‌رال ئیحسان نوری پاشایه‌. بیرهاتنا شۆرشه‌كێ یه‌ یه‌كه‌مین جار د دیرۆكێدا چوار سالان ئالایێ كوردستانێ بلندكری و قه‌با داگیركه‌ران خواستی و به‌رخوه‌دانكری، بیرهاتنا كه‌سایه‌تییا ئیحسان نوری پاشایه‌ یێ ژ سالا 1918یڤه‌ ب قه‌له‌م و تڤه‌نگا خوه‌ كوردایه‌تی كری، بیرهاتنا وی نه‌مرییه‌ یێ 46 سالێن ژیانا خوه‌ (1930- 1976)ێ ل زیندانێ، ده‌سته‌سه‌ریێ، سرگۆنیێ ژێر زێره‌ڤانیا سازیێن ئاسایش و هه‌والگریێن ساڤاكا ئیرانی و میتا توركی بۆراندین و تنی ئێك رۆژێ ده‌ست ژ بیروباوه‌رێن خوه‌یێن نه‌ته‌وه‌یی نه‌به‌ردای. چه‌ند ساله‌كه‌ ل دوووڤ شیانێن خوه‌ من پشكدارییه‌ك بچووك د ساخكرنه‌ڤا ڤێ بیرهاتنێدا كرییه‌، ئه‌ڤ ساله‌ ژی دێ مژاره‌كا دی یا په‌یوه‌ندی ب ئیحسان نوری پاشایڤه‌ هه‌ی به‌رچاڤكه‌م، ئه‌و ژی ئیحسان نوری یێ نڤیسكاره‌. به‌لێ پێدڤییه‌ ب كورتی بیرا خوه‌ ل ئیحسان نوری یی سه‌ركرده‌ و شۆرشا ئاگری بینینه‌ڤه‌.
ئیحسان نوری سالا 1882ێ ل بدلیسێ هاتییه‌ سه‌ر دنیایێ، سالا 1910 بوویه‌ ئه‌فسه‌ر د له‌شكه‌رێ ئوسمانیدا، به‌رده‌وامی ب ئه‌فسه‌ریا خوه‌ دایه‌ هه‌تا ل سالا 1918ێ شه‌رێ جیهانیێ یه‌كه‌م ب داویهاتی، د ڤێ سالێدا ل سته‌نبۆلێ كه‌تیه‌ د قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی و ره‌وشه‌نبیریا كوردی دا، بوویه‌ ئه‌ندام د كۆمه‌لا پێشكه‌تنا كوردستانێ (كردستان تعالی جمعیتی) ئه‌وا ل داویا 1918ێ هاتیه‌دامه‌زراندن، ده‌ست ب نڤیسنێ ده‌رباره‌ی دۆزا كوردان د كۆڤارا كۆمه‌لێ كۆڤارا (ژین)دا كریه‌، وه‌ك ئه‌فسه‌ره‌كێ ئازادیخواز بزاڤێن چاكسازیێ د به‌رمایێن له‌شكه‌رێ شكه‌ستیێ ده‌وله‌تا ئوسمانیدا كرینه‌، د ئه‌نجامدا هه‌ست ب مه‌ترسیێ ل سه‌ر ژیانا خوه‌ دكه‌ت، به‌ره‌ف یه‌كه‌یێن له‌شكه‌ریێن توركیا ل باكوورێ كوردستانێ دچیت، سالا 1921ێ دبیته‌ ئه‌ندام د جڤاتا ئازادی (جڤاتا خوه‌سه‌رییا كوردان)دا، سالا 1923ێ دهێته‌ڤه‌گوهاستن بۆ باژێرێ سێرتی و ل ڤێرێ قوَناغه‌ك نوو ژ ژیانا وی ده‌سپێدكه‌ت.
ل 4 ئیلونا 1924ێ دگه‌ل چه‌ند ئه‌فسه‌ر و سه‌ربازه‌كێن كورد ل ئه‌لكێ (بیت شباب) سه‌رهلدانه‌كێ دژی ده‌وله‌تا توركیا دكه‌ن، ژ ئه‌نجامێ نه‌ به‌رهه‌ڤیه‌كا رێكوپێك و كێمیا شیانان هه‌رزوو سه‌رهلدان دهێته‌ژناڤبرن، ئه‌و و هه‌ڤالێن خوه‌یێن ئه‌فسه‌ر به‌ره‌ف سوریێ و ژ وێرێ به‌ره‌ف عیراقێ مشه‌خت دبن. ناڤبه‌را ئیلونا 1924- 1927د ناڤ سنورێن عیراق و ئیران و توركیا ژیانا خوه‌ ب قه‌چاخی دبۆرینیت، ل جهه‌كی دگه‌ریێت قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی بیت و به‌رده‌وامیێ ب تێكوشانا خوه‌ بده‌ت، ل پاییزا 1927ێ دگه‌هیته‌ چیایێ ئاگری و ب بریارا جڤاتا (خۆیبوون) سه‌ركردایه‌تییا شۆرشا كوردان ل چیایێ ئاگری باكوورێ كوردستانێ دگریته‌ده‌ست.
شۆرشا ئاگری هه‌تا داوییا سالا 1930ێ ڤه‌دكێشیت، یه‌كه‌مین شۆرشا كوردستانێ بوو ژ رێبه‌رییا شێخێن ئایینی و سه‌رۆكعه‌شیره‌تان ده‌ركه‌تی سه‌ركرده‌ك ره‌وشه‌نبیر و هه‌لگرێ باوه‌رنامه‌كا له‌شكه‌ری سه‌ركردایه‌تییا وێ بكه‌ت، حزبه‌ك نه‌ته‌وه‌یی (كۆمه‌لا خۆیبوون) ل پشت وێ شۆرشێ بوو، د ڤێ شۆرشێدا بۆ یه‌كه‌مین جار ئالایێ نهایێ كوردستانێ هاته‌بلندكرن، رێكخستنێن له‌شكه‌ری و مه‌ده‌نی ل دوووڤ سیسته‌مێن هه‌ڤچه‌رخ ل ده‌ڤه‌رێن رزگاركری هاتنه‌دانان، چوار سالان شۆرشێ به‌رخوه‌دانكر، چه‌ندین هێرشێن له‌شكه‌رێ توركیا شكاندن، شۆرشا دووورپێچكریبوو، پشتا وێ ئیران و ئالیێن دی ب له‌شكه‌رێ توركان هاتبوونه‌گرتن، ژ قوَلاچكه‌كا چیایێ ئاگری ڤه‌ دگه‌هشته‌ سه‌ر سنوورێ ئێكه‌تییا سوڤیه‌تی یا جاران، به‌لێ ده‌وله‌تا سوشیالیزما سوڤیه‌تی نه‌ تنێ هاریكارییا شۆرشێ نه‌كر، به‌لكی پشته‌ڤانی ل توركیا كر بۆ لێدانا شۆرشێ، به‌لگه‌نامه‌ ل به‌رده‌ستن له‌شكه‌رێ توركی ب رێكا خیچا ئاسنییا یه‌كێتییا سوڤیه‌تی ده‌ربازی ناڤ خاكا وێ ده‌وله‌تێ بوویه‌ ل ده‌ڤه‌رێن ئاگری یێن دكه‌ڤنه‌ ناڤ سنوورێ ئه‌رمه‌نستانا سوڤیه‌تی یا جاران پشت ل شۆرشگێرێن ئاگری گرتییه‌ و دووورپێچكرینه‌ و د رۆژێن داویێ ژ ته‌مه‌نێ شۆرشێ رێك ل به‌ر كتا كێما شۆرشگێران گرتییه‌ كو ب مه‌ره‌ما رزگاركرنا گیانێ خوه‌ ده‌ربازی ناڤ سنوورێن ئیكه‌تییا سوڤیه‌تی ببن. د هه‌مان ده‌مدا ل مه‌ها ئیلوونێ د دووا رۆژێن ته‌مه‌نێ شۆرشێدا ب هاریكارییا سازیێن ئیرانێ له‌شكه‌رێ توركان ده‌ربازی ناڤ خاكێ ئیرانی (رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ) بوویه‌ و د دووا شه‌رێ ناڤبه‌را شه‌رڤانێن ئاگری و له‌شكه‌رێ توركیادا د ناڤبه‌را 7- 14 ئیلوونا 1930ێ روودای ژ چیایێ ئاگریێ بچووكڤه‌ كو دكه‌فته‌ ناڤ خاكێ ئیرانێ پشت ل شۆرشگێران گرتییه‌ و هێرشكرییه‌ سه‌ر وان و د ئه‌نجامێ هێرشا توركان ژ هه‌موو ئالیانڤه‌ بۆ سه‌ر وان شۆرشا ئاگری ب داویهات، ئه‌م دكارین بێژین شۆرشگێرێن ئاگری هاتنه‌قركرن، چه‌ند ده‌هه‌كان ژی د دووا ده‌مژمێرێن شه‌ریدا دووورپێچا دووژمنی شكاند و هنده‌كان خوه‌ د ناڤ عه‌شیره‌تێن رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ڤه‌شارت و هنده‌ك وه‌ك په‌نابه‌ر مشه‌ختبوونه‌ ئیرانێ، ئیحسان نوری و خێزانا وی ژ ڤان په‌نابه‌ران بوو.

ل ڤێرێ قوَناغه‌ك نوو د ژیانا ئیحسان نوری دا ده‌سپێدكه‌ت، سه‌ره‌ده‌رییا ده‌وله‌تا ئیرانێ دگه‌ل وی نه‌ ئه‌و سه‌ره‌ده‌ری بوو یا دگه‌ل په‌نابه‌رێن سیاسی دهێته‌كرن، د نه‌ه هه‌یڤێن به‌راهیێ دا ل زیندانا ته‌هرانێ ڤه‌كوَلین دگه‌لدا دهێته‌كرن و د دژوارترین كاودان دا دژیت، د9- 10 سالێن پاشتردا ده‌سته‌سه‌ركری و هه‌رده‌م ل ژێر زێره‌ڤانیێ ل باژێرێن ساوه‌ و یه‌زد و كرمان دژیت، تنێ كه‌س و هه‌ڤخه‌مێن وی ل ڤێ سرگوونیێ هه‌ڤژینا وی یه‌شار خانم و خه‌سوویا وی بوون. ل سالێن شه‌رێ جیهانیێ دوووێ 1939- 1945ێدا ده‌سته‌لات ل ئیرانێ لاواز دبیت و ره‌نگه‌ ڤه‌بوونه‌ك سیاسی و نیمچه‌ ئازادیه‌ك خوه‌ ب سه‌ر ئیرانێدا دگریت، ل ده‌سپێكا سالێن چلان ئیحسان نوری و خێزانا خوه‌ دهێن ل ته‌هرانێ ئاكنجی دبن، لێ هه‌تا دووا رۆژێن ژیانا وی به‌رده‌وام ل ژێر زێره‌ڤانیا سازیێن هه‌والگری دمینیت، نه‌ تنێ سازیا سیخوریا ساڤاكا ئیرانی، به‌لكی سازیا سیخوریا توركیا (میت) ژی ب رێكا بالیۆزخانه‌ و كرێگرتیێن خوه‌ زێره‌ڤانیێ لێ دكه‌ن.
په‌نابه‌رییا وی ژ ئه‌یلوولا 1930 هه‌تا وه‌غه‌را وی یا داویێ ل 25 ئادارا 1976ێ ڤه‌دكێشیت، د دوو ده‌لیڤه‌یێن د ڤێ قوَناغێ دا نیمچه‌ ئازادییه‌كێ دبینیت و خوه‌ دده‌ته‌ كارێن ره‌وشه‌نبیری، جارا به‌راهیێ د ناڤبه‌را 1941- شكه‌ستنا كۆمارێ كوردستانێ (مه‌هابادێ) داوییا سالا 1946ێ بوو، جارا دوووێ ژ شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ ل عیراقێ و زڤرینه‌ڤا بارزانیێ نه‌مر ژ ئێكه‌تییا سوڤیه‌تی ده‌سپێدكه‌ت و ب سالێن به‌راهیێ ژ ده‌سپێكرنا شۆرشا ئه‌یلوولا 1961ێ داویدهێت، د ڤان دوو ده‌لیڤه‌یاندا ئه‌و مفای ژ ده‌لیڤه‌یێ وه‌ردگریت دا ئه‌وا ب تڤه‌نگێ ده‌سته‌ڤه‌ نه‌ئینای چ نه‌بیت پشكه‌كێ ژێ ب قه‌له‌می ده‌ستڤه‌بینیت، دهێته‌ د مه‌یدانا رۆژنامه‌ڤانیێ و ده‌ست ب نڤیسینا بیرهاتنێن خوه‌ و شۆرشا ئاگری و دیرۆكا كوردان دكه‌ت.
پێدڤییه‌ به‌ری ئاماژه‌كرنێ ب به‌رهه‌مێن وی، ئاماژه‌ ب باگگراوندێ وی یێ ره‌وشه‌نبیری و سه‌ربۆرا وی د وارێ نڤیسینێ دا بكه‌ین، وه‌ك ئاماژه‌ پێ هاتییه‌كرن، ئیحسان نوری ده‌رچوویێ كولیژا له‌شكه‌رییا ئوسمانییه‌ ل سته‌نبۆلێ، ل داوییا 1918ێ پشكداری كۆمه‌له‌یا پێشكه‌تنا كوردستانێ (كردستان تعالی جمعیتی)دا كرییه‌، د هژمارا (15)سالا 1919 یا كۆڤارا (ژین)ا ڤێ كۆمه‌له‌یێدا یه‌كه‌مین به‌رهه‌مێ خوه‌ ب توركیا ئوسمانی ب ناڤێ (كورد و په‌ره‌نسیپێن ولسنی) به‌لاڤدكه‌ت، به‌لێ گه‌له‌ك پێڤه‌ناچیت و ژ سته‌نبۆلا مه‌لبه‌ندێ رۆژنامه‌ڤانی و ره‌وشه‌نبیرییا وی سه‌رده‌می دوووردكه‌ڤیت، ل باكوورێ كوردستانێ مژوول دبیت، پشتی روودانا سه‌رهلدانا ئه‌لكێ یا ئه‌یلوولا 1924ێ مشه‌خت دبیته‌ عیراقێ بۆ ده‌مه‌كێ كورت ل به‌غدا دمینیت، د ڤی ده‌میدا ده‌لیڤێ دبینیت په‌رتووكه‌كا بچووك د چه‌ند به‌رپه‌ره‌كێن كێمدا ب ناڤێ (شۆرشا نه‌ته‌وه‌ییا كوردان ل توركیا) ب توركیا ئوسمانی د نڤیسیت و د سالا (1341رۆمی) 1924- 1925ز ل چاپخانا (ئیستقلال) ل به‌غدا چاپدكه‌ت، ئه‌ڤ په‌رتووكه‌ ژ ئالیێ م. جه‌میل رۆژبه‌یانی ڤه‌ هاتییه‌ وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردی و ل سالا 1993ێ ل به‌غدا هاتییه‌چاپكرن.

پشكا(2-2)

پاشتر د قوَناغا په‌نابه‌ریێدا و د یه‌كه‌مین ده‌لیڤه‌یا پشتی شه‌رێ جیهانیێ دوووێ بۆ هه‌لكه‌تی ئیحسان نوری ب خۆرتی هاته‌ د وارێ نڤیسینێ و رۆژنامه‌گه‌ریێدا، وان سالان د ناڤبه‌را (7 ئادارا 1945- 2 ئادارا 1947) رۆژنامه‌كا هه‌فتییانه‌یا ئازاد و ئالیگر بۆ كوردان و ل ته‌هرانێ ب ناڤێ (كوهستان) ژ ئالیێ كه‌سایه‌تیێ كورد دكتور ئیسماعیل ئه‌رده‌لان ڤه‌ هاتییه‌به‌لاڤكرن، رۆژنامه‌ فارسی زمان بوویه‌ و هنده‌ك هه‌لبه‌ست و ده‌قێن فولكلوری ب كوردی به‌لاڤدكرن، ئیحسان نوری پشكداری د به‌رپه‌رێن ڤێ رۆژنامه‌یێدا كرییه‌ و دوو په‌رتووكێن خوه‌ ب زمانێ فارسی هه‌رئێك د چه‌ند خه‌له‌كه‌كاندا تێدا به‌لاڤكرینه‌، زێده‌ باری چه‌ند ارێن دی:
په‌رتووكا (وقائع ێرارات)
ئه‌ڤ په‌رتووكه‌ بیرهاتنێن وی یێن شۆرشا ئاگری نه‌، د هژمارێن 15- 38ێ ناڤبه‌را (4 خزیرانا 1945- 10/12/1945)ێ د رۆژناما (كوهستان)دا هاتیه‌به‌لاڤكرن. چنكی په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه‌ ب سه‌روبه‌رێ سیاسیێ هه‌ڤچه‌رخ و سیاسه‌تا هه‌ردوو ده‌وله‌تێن ئیرانێ و توركیاڤه‌ هه‌بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ د په‌رتووكه‌كێدا تنێ د سه‌قایه‌كێ ئازاد دا هه‌بوون، ئه‌و سه‌قایێ ئازاد ژی ل سه‌رده‌مێ شاهنشاهی نه‌بوو، تنێ د سالا ژیێ كۆمارێ كوردستانێ (22ك2 – 17ك1 1946) ئه‌و سه‌قایه‌ هه‌بوو، ڤێ په‌رتووكێ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن رۆژناما (كوردستان) ئۆرگانێ حزبا دیموكراتا كوردستانا ئیرانێ جهێ خوه‌گرت و ژ هژمار 39ێ رۆژا 24 نیسانا 1946ێڤه‌ ل ژێر ناڤێ (به‌سه‌رهاتی ئاگری) ژ وه‌رگێرانا سه‌ید محه‌مه‌دێ حه‌میدی د 25 خه‌له‌كاندا هاتیه‌به‌لاڤكرن. نڤیسكارێ ئیرانێ كاوه‌ به‌یات هه‌مان ئه‌ڤ خه‌له‌كێن (كوهستان) یێن (وقایع ێرارات) كۆمكرینه‌ و سالا 1999ێ ل ته‌هرانێ چاپكرییه‌، نڤیسكار وریا قانع ئه‌ڤ په‌رتووكه‌ ل ژێر ناڤێ (بیره‌وه‌ریه‌كانی ئیحسان نوری پاشا) وه‌رگێرایه‌ سه‌ر زمانێ كوردی و سالا 2000ێ چاپكرییه‌، نڤیسكار عه‌بدوولسه‌تار قاسم كه‌لهور ژ كوردی وه‌رگێرایه‌ عه‌ره‌بی و ب ناڤێ (مژكرات احسان نوری پاشا) ل سالا 2008چاپكریه‌.
– په‌رتووكا تاریخ ریشه‌ء نژاد كرد:
د هژمارێن (60- 84) د رۆژناما (كوهستان)دا هاتییه‌به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ په‌رتووكه‌ كو تایبه‌ته‌ ب دیرۆكا كه‌ڤنا كوردستانێ و دوووری سه‌روبه‌رێ سیاسیێ وی چاخی بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ ل سه‌رده‌مێ ده‌سته‌لاتدارییا شاهنشاهی پتر بوون. هه‌موو په‌رتووك ل سالا 1954ێ ژ ئالیێ (انجمن ایرانشناسی كردی- مادی) ل چاپخانا سپهر ل تارانێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌مان په‌رتووك ژ ئالیێ (ع. مفتی زاده‌) هاتیه‌وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردی و د 108 خه‌له‌كاندا د رۆژناما (كوردستان) یا تارانێ دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ رۆژنامه‌یه‌ ژ (6 ئادارا 1959- 2 ئادارا 1962)ێ ل تارانێ دهاته‌به‌لاڤكرن. نڤیسكار (ووریا قانع) هه‌مان په‌رتووك ژ فارسی وه‌رگێرایه‌ سه‌ر زمانێ كوردی و ل سالا 2002ێ ل هه‌ولێرێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌روه‌سان نڤیسكار و وه‌رگێر (حه‌مه‌ كه‌ریم عارف) هه‌مان په‌رتووك ژ فارسی وه‌رگێرایه‌ كوردی ب ناڤێ (مێژووی ڕه‌گ و ره‌چه‌ڵه‌كی كورد) و دگه‌ل پێشه‌كییه‌كی هه‌تا نها سێ جاران هاتییه‌چاپكرن، هه‌مان وه‌رگێرانا ووریا قانعی ژ ئالیێ (عه‌بدوولستار قاسم كه‌لهور)ڤه‌ هاتیه‌وه‌رگێران بۆ عه‌ره‌بی و ل سالا 2008ێ هاتیه‌چاپكرن.
سه‌رهلدانا ئاگری:
ئه‌ڤ په‌رتووكه‌ ل ده‌سپێكا سالێن حه‌فتییان د بنیاتدا ب كوردی هاتیه‌ نڤیسن، پشتی مرنا وی ب رێكا هه‌ڤژینا وی گه‌هشتیه‌ نڤیسكار پێ ره‌ش ل ئینستوتا كوردی یا پاریس، د هژمارێن 2- 8 سالا 1984- 1990 كۆڤارا (هێڤی) یا پاریس ب تیپێن لاتینی هاتییه‌ چاپكرن، پاشتر هاتیه‌ وه‌رگێران بۆ زمانێ فره‌نسی و ل سالا 1986 هاتیه‌ چاپكرن، وه‌رگێرانا عه‌ره‌بی ژ ئالیێ (سه‌لاح به‌رواری) ب ناڤێ (انتفاچه‌ اكری) ل سالا 1990 ل بێروتێ هاتیه‌ چاپكرن، چاپا وێ یا كوردی كرمانجیا ژێری ب وه‌رگێرانا ئه‌رسه‌لان باییز ل سالا 1994 هاتییه‌ چاپكرن، هه‌مان ده‌قێ لاتینی ژ ئالیێ كۆڤارا (دیرۆك)ڤه‌ هاتییه‌ڤه‌گوهاستن بۆ تیپێن عه‌ره‌بی و د هژمارا (7) زڤستانا 2015ێدا به‌لاڤكرییه‌. هه‌ژیه‌ بێژین نڤیسكار پێ ره‌ش د كورته‌ پێشه‌كییا بۆ به‌لاڤكرنا ڤێ په‌رتووكێ د كۆڤارا (هێڤی) دا دبێژیت ئیحسان نوری دوو په‌رتووك (سه‌رهلدانا ئاگری) و (ژیانا من) هه‌نه‌ كتێبا داوین ته‌نێ ب كوردی نڤیسییه‌ به‌لێ یا پێشین ب فارسی و كورمانجی و سۆرانی ئانیه‌ قه‌له‌مێ. به‌لێ ئاماژه‌ پێ نه‌كریه‌ ئایا (ژیانا من) هه‌مان په‌رتووكه‌ یا د ده‌مێ خوه‌دا ل رۆژناما (كوهستان) یا فارسی هاتیه‌ به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه‌ وه‌رگێران بۆ كوردی. ل ڤێرێ پرسیاره‌ك دیتر دهێته‌ پێش گه‌لۆ ئه‌ڤا د كۆڤارا (هێڤی) دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن دبنیاتدا ب ناڤێ سه‌رهلدانا ئاگری یان ناڤه‌كێ دیتر هاتیه‌ نڤیسین.. ؟، ژ به‌ركو نڤیسكار (ره‌حیم اشنویی محمود زاده‌) كه‌سێ نێزیكێ ئیحسان نوری و مالباتا وی و خودانێ په‌رتووكا (ژنرال احسان نوری) ب فارسی ئاماژه‌ ب ده‌ستخه‌ته‌كێ ئیحسان نوری دكه‌ت كو ب تیپێن لاتینی ب ناڤێ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هاتیه‌ نڤیسین. ئایا ئه‌ڤ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هه‌مان (ژیانا من)ه‌ یا پێ ره‌شی ئاماژه‌ پێكری یان هه‌مان (وقایع ارارات) یا دده‌مێ خوه‌دا ب فارسی هاتیه‌ به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه‌ وه‌رگێران بۆ كوردی و عه‌ره‌بی.
ئه‌ڤ پرسیاره‌ پێدڤی ب به‌رسڤێنه‌ و پتر ژ هه‌ركه‌سه‌كێ دی نڤیسكار پێ ره‌ش دكاریت به‌رسڤا ڤان پرسیاران بده‌ت، ژبه‌ركو ده‌ستنڤیسێن ئیحسان نوری و بیره‌وه‌ریێن هه‌ڤژینا وی یاشار خانمێ ب ناڤێ (خاگرات) كه‌تینه‌ ده‌ست وی.
ل ڤێرێ پێویسته‌ بێژم د به‌راوردكرنا هه‌ردوو كتێبێن به‌رده‌ستێ مه‌ (سه‌رهلدانا ئاگری) یا د كۆڤارا (هێڤی) دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن و وه‌رگێرانا وێ یا عه‌ره‌بی(انتفاچه‌ اكری) و (بیره‌وه‌ریه‌كانی ئیحسان نوری) كو ژ چاپا فارسی یا (وقایع ارارات) هاتیه‌وه‌رگێران و پاشتر بۆ عه‌ره‌بی ب ناڤێ (مژكرات احسان نوری) هاتیه‌ وه‌رگێران، ئه‌م دكارین بێژین هه‌ردوو یه‌ك كتێبن هه‌ریه‌ك د ده‌مه‌كیدا و د كاودانه‌كیدا یه‌ك ب كوردی و یا دی ب فارسی هاتینه‌ نڤیسین ل دوووڤ كاودانی گورانكاری كه‌تینه‌ ناڤه‌رۆكی و ناڤی و ڤێ چه‌ندێ ژی ب هزرا من په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه‌ ب كاودانێ وی چاخی یێ ئیحسان نوری پاشای ڤه‌ هه‌یه‌.

د ئه‌نجامدا ئه‌م دكارین بێژین:
– ئیحسان نوری خوه‌دیێ چوار په‌رتووكانه‌، یا به‌راهیێ ل به‌غدا نڤیسییه‌ و سێ دیتر ل ئیرانێ نڤیسینه‌، زێده‌باری چه‌ند كارێن جودا، به‌رهه‌مێن خوه‌ ب توركییا ئوسمانی و فارسی و كوردی نڤیسینه‌.
– ئیحسان نوری یه‌كه‌مین سه‌ركردێ كورده‌ وی ب خوه‌ بیرهاتنێن خوه‌ و شۆرشا وی سه‌ركردایه‌تییا وێ كری نڤیسینه‌، هوسان چه‌ندین به‌رپه‌رێن گرنگ ژ وێ شۆرشێ ژ به‌رزه‌بوونێ رزگاركرینه‌، به‌لێ پێدڤییه‌ بێژین: ژ به‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كی بیت زۆر ب كورتی ئاماژه‌ ب سه‌ربۆر و ژیانا خوه‌ د ناڤبه‌را 1892- 1927ێ كرییه‌ و ب هیچ ره‌نگه‌كی خوه‌ نێزیكی 46 سالێن ژیانا خوه‌یا په‌نابه‌ریێ ل ئیرانێ نه‌كرییه‌.
– ل داویێ ژی ئه‌ز دكارم بێژم ئالیێن ئه‌كادیمی و ره‌وشه‌نبیری و زانستیێن كوردان هند خه‌م ژ ئیحسان نوری پاشای و شۆرشا ئاگری نه‌خوارییه‌، مافێ وی و شۆرشا ئاگری نه‌دایێ ئه‌ڤه‌ ژی ڤالاهییه‌كێ د دیرۆكا هه‌ڤچه‌رخا كورداندا دروستدكه‌ت و یا فه‌ر و پێدڤییه‌ ژ نها پاش كورد وێ گرنگیێ بده‌نه‌ ئیحسان نوری پاشای یا دده‌نه‌ هه‌موو مه‌زن و سه‌ركرده‌یێن خوه‌یێن دیرۆكی.

ب درێژییا چل پێنجی سالێن چوویی په‌یڤا راوێژكار (موسته‌شار) ب به‌رفره‌هی جهێ خوه‌ د ناڤ هزرا خه‌لكێ باشوورێ كوردستانێدا كرییه‌، لێ چاوان جهێ خوه‌ گرتییه‌؟ ئه‌ز باوه‌رم ژبلی راوێژكاران، هوون هه‌موو دگه‌ل منن ڤێ په‌یڤێ ب ره‌نگه‌ك نه‌رێنی جهێ خوه‌ كرییه‌، ده‌مێ به‌ر گوهێن هه‌ریه‌ك ژ مه‌ دكه‌ڤیت بیرا مه‌ ل هنده‌ك كه‌سان دهێت ب خاپاندنێ ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییا پرانییا خه‌لكی گه‌هشتینه‌ ده‌سكه‌فتێن قه‌له‌و، ئانكو: مفا ژ ده‌لیڤه‌یێن نه‌ئاسایی وه‌رگرتینه‌ و ئارمانجێن خوه‌یێن مادی ده‌ستڤه‌ئینانه‌.
د چل پێنجی سالێن چووییدا مه‌ دوو ره‌نگێن ده‌ستهه‌لاتدارییێ دیتینه‌، ده‌ستهه‌لاتدارییا حزبا به‌عس یا ب دارێ زۆریێ حوكمێ عیراقێ گرتییه‌ده‌ست، ب درنده‌ترین شێواز سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل خه‌لكێ ب تایبه‌ت ژی خه‌لكێ كوردستانێ كری، چ نه‌مایه‌ ژ جینوسایدێ، زۆرداریێ، گۆهارتنا روخسارێ نه‌ته‌وه‌یی به‌رامبه‌ری كوردان نه‌كری. ده‌ستهه‌لاتدارییا دووێ ده‌ستهه‌لاتدارییا كوردستانییان ب خوه‌ بوو، پشتی خه‌باته‌كا دوور و درێژ و قوَربانیێن مه‌زن، ژ ئه‌نجامێ سه‌رهلدانا 1991ێ ده‌ستهه‌لات ل پشكه‌كا باشوورێ كوردستانێ كه‌ته‌ ده‌ست بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردی و ب رێكا هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانی حكومه‌تا هه‌رێمێ هاته‌دامه‌زراندن و نها ئه‌م د سه‌رده‌مێ كابینا هه‌شتێ یا حكومه‌تێ و خولا چوارێ یا په‌رله‌مانێ كوردستانێ نه‌.
د هه‌ردوو قوَناغان دا خه‌لكه‌كێ به‌رژه‌وه‌ندخواز و یارێن گاڤی، ئه‌وێن ده‌لیڤان ژ ده‌ست خوه‌نه‌ده‌ن ب ناڤێ راوێژكاریێ (موسته‌شاریێ) ده‌ستهه‌لات خاپاند و جهێن گه‌رم و نه‌رم بۆ خوه‌ گرتن، ده‌سكه‌فتێن قه‌له‌و گره‌نتیكرن، سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییا پرانییا خه‌لكی ئه‌و بوونه‌ خوه‌دیێن هه‌موو تشتان. سه‌رده‌مێ حكومه‌تا به‌عس و شاریانا شه‌رێ عیراق – ئیرانێ و گه‌شبوونا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی، راوێژكار یان (موسته‌شار) په‌یدابوون، راوێژكاران حكومه‌ت خاپاند كو ئه‌و ناهێلن گه‌نجێن كورد ئه‌وێن ژ به‌رۆكێن شه‌ری و عه‌سكه‌ریێ ره‌ڤین بگه‌هنه‌ بزڤا رزگاریخوازا كوردی، ئه‌و بوو ب هزاران گه‌نج ب وێ چه‌ندێ خاپاندن كو دێ ژ عه‌سكه‌ریێ و به‌رۆكێن شه‌ری رزگاربن و د پێكهاتێن (فه‌وجێن دیفاعولوه‌ته‌نی)دا وه‌ك چه‌ته‌ تووماركرن، ب ناڤێ وان گه‌نجان ل شوونا سه‌رۆك چه‌ته‌ (ناڤێ راستتر نابێژم) بوونه‌ راوێژكار (موسته‌شار) و باشترین ئیمتیازات وه‌رگرتن و تنێ ب وان ده‌سكه‌تان رازی نه‌بوون یێن ژ حكومه‌تێ وه‌ردگرتن، مووچه‌یێ وان گه‌نجان یان پشكه‌ك ژ مووچه‌یێن وان ژی دهاڤێته‌ سه‌ر گه‌نجینه‌یا خوه‌.
سه‌روبه‌ر هوسان ما هه‌تا سه‌رهلدانا 1991ێ روودای و بوویه‌ سه‌رده‌مێ ده‌ستهه‌لاتدارییا كوردستانی، د ڤێ قوَناغێ دا راسته‌ (فه‌وجێن دیفاعولوه‌ته‌نی) هه‌لوه‌شاندن، لێ راوێژكار (موسته‌شار)ێن وان بێ خوه‌دی و بێ كار نه‌مان، هه‌رئێكی ل جهه‌كی و ل ژێر سیبه‌را حزبه‌كێ یان مه‌زنه‌ به‌رپرسه‌كی جهه‌كێ هه‌ژی به‌ژنا خوه‌ بۆ خوه‌ گرت، وه‌ك هنده‌ك دبێژن: مه‌زن هه‌ر مه‌زنن، ل چ جه و ده‌مان ژ مه‌زناتییا خوه‌ ناكه‌ڤن.. . !!! لێ نها مژارا مه‌ راوێژكار (موسته‌شار)ێن سه‌رده‌مێ حكومه‌تا هه‌رێمێ نه‌، د ڤێ قوَناغێ دا ژی ته‌خه‌كا نوو یا راوێژكار (موسته‌شار)ان هاته‌پێش، یا ل وی بابێ وی رێكه‌كێ ببینیت و خوه‌ بكه‌ته‌ راوێژكار (موسته‌شار) د سازییه‌كا حكومه‌تا هه‌رێمێ دا، حزبێن ده‌ستهه‌لاتدار د بازارێ كرین و فروَتنا مرۆڤان دا پتر راوێژكار (موسته‌شار) دامه‌زراندن، یارێن گاڤێ ژی ل ده‌لیڤه‌كا هوسان دگه‌رن، وه‌ك به‌رێ ده‌ست ب خاپاندنا حكومه‌ت و حزبان كر و پلێن راوێژكار (موسته‌شار)یێ بۆ خوه‌ وه‌رگرتن و ئیمتیازاتێن راوێژكار (موسته‌شار)ێن نها چ ژ یێن به‌رێ كێمتر نینن، تنێ یێن به‌رێ ئه‌ركێ وان ل (فه‌وجێن دیفاعولوه‌ته‌نی) و خاپاندنا وان گه‌نجان بوو یێن ژ به‌رۆكێن شه‌ری فیراربووین، لێ راوێژكار (موسته‌شار)ێن نها هه‌رئێك یان هه‌ر چه‌نده‌ك راوێژكارێن كاره‌كێ دیاركرینه‌ و ل مه‌زنه‌ سازییه‌كا حكومه‌تا هه‌رێمێ راوێژكارن بلا چ ژ وی كاری نه‌زانن و چه‌ند هه‌فتییه‌كان زێده‌تر ژی ل وی جهی كارنه‌كربیت و چ جاران ژی كه‌سه‌ك راوێژێ پێ نه‌كه‌ت. ل هه‌رسێ سه‌رۆكاتیێن هه‌رێمێ بگره‌ هه‌تا دگه‌هییه‌ رێڤه‌به‌ریێن گشتی و پارێزگه‌هان ناڤێ ب سه‌دان راوێژكاران د لیسته‌یێن مووچه‌ و سه‌رمووچه‌ و ئیمتیازاتان دا هه‌نه‌، كه‌سه‌كێ دروست رامانا په‌یڤا راوێژكار (موسته‌شار)ی و ئه‌ركێ وی بزانیت دێ وه‌سان هزركه‌ت ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ ڤان راوێژكار (موسته‌شار)ان ئه‌ڤ خه‌لكه‌ به‌خته‌وه‌رترین مرۆڤن و د هه‌موو وارێن زانستی و ئابووری و ته‌كنه‌لوجی.. . هتد دا یێ قه‌بێ وه‌لاتێن پێشكه‌تیێن جیهانێ دخوازن، نزانیت ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ راوێژكارا ژینا ل مه‌ كوردا بوویه‌ به‌لا، ڤێجار ئه‌و ئاریشا وانه‌ كه‌سێ راوێژ پێ نه‌كربیت یان وان چ ڤێ نه‌بیت كو كه‌سه‌ك راوێژێ پێ بكه‌ت. ل داویێ یا راست و د به‌رژه‌وه‌ندییا بۆدجا گشتی دا ئه‌وه‌ پلا راوێژكار (موسته‌شار) ل سه‌رانسه‌ری سازیێن هه‌رێمێ نه‌مینیت، هه‌رهه‌مو ب پلێن فه‌رمانبه‌ریێ و ل دووڤ سالێن خزمه‌تێ و باوه‌رنامه‌یێ بهێنه‌خانه‌نشینكرن ئه‌گه‌ر قانوونا خانه‌نشینیێ ژێ بگریت.

ره‌شید باخچه‌ڤانه‌كێ باژێرڤانیێ یه‌، د ژیێ شێست سالیێ دا هه‌كه‌ پتر ژی نه‌بیت، وه‌ك كرێكاره‌كێ ده‌مكی (گرێبه‌ست) ل باخچه‌كێ سه‌ر ب باژێرڤانیا دهۆكی ل تاخێ بۆتان (ژێریێ نه‌خوشخانا شیلان) هاتییه‌دامه‌زراندن. باخچه‌ ل به‌رامبه‌ری مالا مه‌یه‌ و سێ چار ساله‌ ل وی باخچه‌ی كاردكه‌ت، رۆژێ چه‌ند جاره‌كان چاڤێن من ب وی دكه‌ڤن، ژ وان كه‌سانه‌ زوو سه‌رنجا مرۆڤی ب خوه‌ رادكێشیت. گه‌لۆ باخچه‌ڤانه‌كێ هه‌ژار، جل و به‌رگێن كرێكاریێ ل به‌ر، تۆزكی ب تۆزا كاری دێ ب چ سه‌رنجا مرۆڤی كێشیته‌ خوه‌؟ چ تشته‌ك هه‌یه‌ سه‌رنجراكێش بیت؟ د به‌رسڤێدا ئه‌ز دبێژم یا وی هه‌ی و سه‌رنجا مرۆڤی بۆ خوه‌ رادكێشیت كێم كه‌سێن دیتر هه‌یه‌!! ئه‌و ژی دلسۆژییا وی یه‌ بۆ كارێ وی!! وه‌ك من گۆتی: رۆژێ چه‌ند جاره‌كان چاڤێن من ب وی دكه‌ڤن، سپێدێ زوو ده‌مژمێر هه‌شت هنده‌ك جاران زووتر ژی یێ ل سه‌ر كارێ خوه‌، به‌ری هه‌ر تشته‌كی كیسكێ وی یێ د ده‌ستاندا گه‌ریانه‌كێ ل ناڤ باخچه‌ی دكه‌ت، هه‌ر گلێشه‌ك یان تشته‌كێ هاتبیته‌ ناڤ باخچه‌ی كۆمدكه‌ت و ده‌ردئێخیت، سووندێن خوه‌ ل باخچه‌ی به‌لاڤ دكه‌ت و ئاڤدانا وی به‌رده‌وامه‌، هه‌كه‌ ئاڤا باخچه‌ی تێرا نه‌كه‌ت سووندا ژ مالێن هه‌ڤسوو دكێشیت و ناهێلیت باخچه‌ تێنی ببیت، د هه‌مان ده‌م دا مژوولی كولانێ، خه‌پاره‌كرنێ، چاندنێ و ڤه‌وژارتنێ ژ گیا و شینكاتیێن زێده‌یه‌. مرادا به‌لگه‌كییه‌ بكه‌ڤیته‌ سه‌ر ئاخێ و ره‌شید زوو د هه‌وارێ نه‌هێت ژ وێرێ نه‌راكه‌ت، بێنڤه‌دان بۆ وی مرۆڤی نینه‌، د ده‌مێن ئاسایی دا خه‌لك ده‌مژمێره‌كێ و پتر زووتر ژ ده‌وامێ ده‌ردكه‌ڤن، ئه‌و ده‌مژمێره‌كێ و دووان ژی پتر یێ ل سه‌ر كاری، د ئێڤاره‌كا دره‌نگ دا ده‌مێ به‌ر ب مال دزڤریته‌ڤه‌ وه‌ك بابه‌كێ ب دلۆڤانی ل زارۆیێ خوه‌ د نێریت ئه‌و ژی چاڤه‌كی ل باخچه‌یێ خوه‌ دگێریت نه‌كو قوَسیرییه‌ك هه‌بیت دا خه‌مێ ژێ بخۆت، به‌لگه‌ك، گلێشه‌ك كه‌تبیته‌ قوَلاچكه‌كێ دا ژ وێرێ راكه‌ت، وی ده‌می به‌ر ب مالا خوه‌ دكه‌ڤیته‌ رێ، ئه‌ز باوه‌ر دكه‌م ل مالێ د بێنڤه‌دانێ و خه‌وێ دا ژی خه‌ما وی باخچه‌یێ وی یه‌، كورت كرمانجی ئه‌وا ئه‌و بۆ باخچێ تاخی دكه‌ت، باوه‌رناكه‌م خه‌لكه‌ك بۆ مالێ بابێ خوه‌ بكه‌ت!
گه‌لۆ هوون بێژن د ده‌مێ ڤێ قه‌یرانێ و پێنج هه‌یڤێن گیرۆبوونا مووچه‌ی و پاشكه‌فتكرن و نیڤمووچه‌یێ دا دێ ره‌شید چاوا سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل باخچه‌یێ خوه‌ دكه‌ت؟ نه‌مییننه‌ عه‌جێبگرتی ره‌شید ژ جاران دلسۆژتره‌ بۆ باخچه‌ی، خه‌لكه‌كی رۆژه‌ك و دو ژ هه‌فتیێ بۆ خوه‌ یێن كرینه‌ ئۆف و بێنڤه‌دان، لێ ئه‌و پتر ژ جاران یێ پێگیره‌ ب ده‌واما خوه‌!! یا پتر سه‌رنجا من راكێشای د سێ چار حه‌فتیێن چوویی دا ژ نشكه‌كێڤه‌ من دیت ره‌شیدێ دیار نینه‌، رۆژه‌ك دو پێڤه‌ چوون، نه‌ هه‌رێ دیار نه‌بوو گه‌لۆ ڤی مرۆڤی خێره‌؟؟ ب هه‌ر رێكا هه‌بیت من ژمارا وی په‌یدا كر و په‌یوه‌ندی پێڤه‌ كر. ته‌خێره‌ حه‌جی ره‌شید؟ د به‌رسڤێدا دیاربوو، ژ نشكه‌كێڤه‌ ره‌شیدێ كه‌تی و پێدڤی نشته‌رگه‌رییه‌كا قه‌سته‌رێ یه‌. پشتی رۆژه‌كێ دووان من زانی نشته‌رگه‌ری بۆ هاته‌كرن. هه‌فتییه‌كێ نه‌ڤه‌كێشا سپێده‌كێ من دیت ره‌شیدێ ل ناڤا باخچه‌ی دگه‌ریێت و ب هه‌مان دلسۆژییا جاران یێ خه‌مێ ژ باخچه‌ی دخۆت، هه‌رچه‌نده‌ وه‌رزێ زڤستانێیه‌ و كارێ باخچه‌ی نینه‌، لێ ره‌شید دێ هه‌ر بۆ خوه‌ كاره‌كی بینیت و خزمه‌ته‌كێ بۆ باخچه‌ی كه‌ت، وه‌ك ئه‌و دبێژیت: سه‌یدا وی ده‌می ئه‌ز ته‌نا دبم ده‌مێ كاردكه‌م!!
هه‌كه‌ بۆ خوه‌ شیره‌ته‌كێ ژ ره‌شیدێ باخچه‌ڤان وه‌رگرین دێ بێژم: ئه‌گه‌ر هه‌رئێك ژ مه‌ د مه‌یدانا كارێ خوه‌دا ره‌شیده‌ك با، نیڤ دلسۆژییا ره‌شیدی هه‌با، نه‌ تووشی قه‌یرانا دبووین، نه‌ هه‌رئێكی ژ مه‌ دهاڤێته‌ سه‌ر پاتكا یێ دیتر، نه‌ ژی پێدڤی سه‌روبه‌رێ پاشكه‌وتكرنا مووچه‌یان و نیڤمووچه‌ییێ دبووین و نه‌ ژی هوسان د ماینه‌ ب ده‌ڤ و لێڤێن ئێك و دوو ڤه‌، نه‌ ژی یێن وه‌ك عه‌بادی و مالكی ترانه‌ ب رێڤه‌به‌رییا مه‌ دكرن.. . دو باره‌ دێ بێژم خوَزی ئه‌م هه‌موو ره‌شیدێ باخچه‌ڤان باینه‌.. . !!

د داوی نڤیسینا خوه‌دا ل ژێر ناڤێ (ڤێ شۆره‌شێ قوَربانیدان پێ دڤێت) د هژمارا رۆژا 25/1/2016ی ڤێ رۆژنامه‌یێدا ، مه‌ گۆتبوو دڤێت یێن سه‌ركردایه‌تییا ڤێ شۆره‌شێ دكه‌ن به‌ری هه‌ركه‌سه‌كی قوربانیێ بده‌ن، قوربانیێ ب كه‌سێن خوه‌دی هێز و سامان بده‌ن.. . گه‌لۆ چما دڤێت ئه‌و قوربانیێ بده‌ن.. . ؟ د به‌رسڤێدا دبێژم: ژبه‌ركو ب پلا ئێكێ ئه‌و به‌رپرسێن ڤێ قه‌یرانێنه‌ یا ئه‌م تێدا دژین، ژ سه‌رهلدانێ و هه‌تا نها ئه‌و مفادار بوون و هه‌ر ئه‌و ژی بووینه‌ خوه‌دی هێز و سامان، بڕیار ژی هه‌ر ل جه‌م وان بوویه‌، ئه‌و دكارین سه‌ره‌ده‌رییه‌كا وه‌سان بكه‌ن و پلانه‌كا وه‌سان بگرنه‌به‌ر ده‌مێ وه‌لات تووشی قه‌یرانه‌ك ئابووری و هێرشه‌كا دوژمنان دبیت قه‌یران هندا گران نه‌بیت و بكارین خوه‌ ل به‌ر بگرین، لێ ئه‌ڤه‌ نه‌كر، له‌وما سه‌رێ رێكا ل به‌ر وان به‌رزه‌بوویه‌ و نزانن دێ چاوان چاره‌سه‌ریه‌كێ بینن. وه‌ك د نڤیسینا چووییدا مه‌ گۆتی: چه‌ند پێنگاڤه‌ك بۆ چاره‌سه‌رییا قه‌یرانێ هاڤێتینه‌ و هه‌ژی پشته‌ڤانی لێكرنێنه‌.. . به‌لێ پێنگاڤێن هاڤێتین پتر زیان گه‌هاندییه‌ ته‌خا هه‌ژار و ناڤین، پشتی پێنج هه‌یڤێن نه‌دانا مووچه‌ی تنێ نیڤ مووچه‌ دایه‌ ته‌خا مامۆستایان، فه‌رمانبه‌رێن دی ژی ب چاڤێن زل یێ به‌رێ خوه‌ دده‌نه‌ برینێن كول.. . !! راشكاوانه‌ دێ بێژم: یێن ژ رێڤه‌به‌رێن گشتی به‌ره‌ف ژوور یێ خوه‌دیێ وجێ بیت پێنج هه‌یڤێن دی ژی مووچه‌ی وه‌رنه‌گریت ته‌نگاڤ نابیت و زارۆكێن وی پێدڤی نابن، خوه‌دیێ خانی به‌رده‌رێ وی بۆ كرێ ناگریت، لێ مامۆستایه‌كێ پشتی پێنج هه‌یڤان نیڤ مووچه‌ی وه‌ردگریت و فه‌رمانبه‌ره‌كێ ئه‌و ژی وه‌رنه‌گرتی.. . چ بكه‌ت و چ بده‌ته‌ زارۆكێن خوه‌.. . ؟ چاوان به‌رسڤا خوه‌دیێ خانی و مووه‌لیدێ.. . هتد بده‌ت.. . ؟ له‌وما ئه‌و پێنگاڤا د ڤی واریدا هاتییه‌هاڤێتن بۆ نیڤیكرنا هنده‌ك مووچه‌یان یان كێمكرنا هنده‌كان (وه‌ك دبێژن ده‌مكییه‌ و قه‌ره‌ ل سه‌ر حكومه‌تێ) ئه‌ز دبینم پێدڤییه‌ ژ ته‌خێن ژ رێڤه‌به‌رێ گشتی پێداتر نه‌گریت، به‌لكی ژ وان پێهه‌لتر بگریت، ژبه‌ركو چه‌ند ژێبگریت و چه‌ند ژێ بێته‌كێمكرن، هێشتا دێ پتر ژ مووچه‌یێ فه‌رمانبه‌ره‌كێ خوه‌دی سیه سالێن خزمه‌تێ بۆ مینیت. د هه‌مان ده‌مدا گه‌لۆ ته‌قه‌شوففا حكومه‌تێ و پێنگاڤێن چاره‌سه‌ریێ ژ ته‌خێن هه‌ژار و ناڤین دگرن.. . لێ چما پرسیاره‌كێ ژ ته‌خێن هه‌ره‌ بلندێن سه‌رمایه‌دارێن كوردستانێ ناكه‌ن كو ب هزاران ملیونێر و چه‌ند ملیاردێرێن دولاری ل هه‌رێمێ هه‌نه‌.. . ؟ رۆلێ وان چییه‌ د پشته‌ڤانیكرنا حكومه‌تێ د ڤێ ئالوزییا ئابووریدا.. . ؟ ڤان سه‌رمایه‌داران چه‌ند هاریكاری كرییه‌ بۆ سڤككرنا پشتیێ ته‌خێن هه‌ژار و ناڤین.. . ؟ گه‌لۆ چه‌ند ژ وان به‌ری سه‌رهلدانا ب خوینا پێشمه‌رگه‌ی و ته‌خێن هه‌ژارا هاتییه‌كرن خوه‌دی سه‌رمایه‌ بوون.. . ؟ خوه‌دی كۆمپانیا و گرۆپه‌ كۆمپانیا و مۆل و پرۆژه‌ بوون.. . ؟ ئه‌رێ وان ئه‌ڤ سامانه‌ ب ره‌نجا ملێن خوه‌ دانایه‌سه‌رێك، یان به‌رهه‌مێ ره‌نجا ڤی خه‌لكی و رێخوشكرنێن ده‌سته‌لاتدارییا هه‌رێمێ یه‌ بۆ وان.. . ؟ ئه‌رێ دێ شێن بێژین ئه‌و ب هزران مه‌ترێن عه‌ردی ل جهێن بازرگانی و ل ناڤ جه‌رگێ باژێران چاوان و ب چه‌ندێ بۆ وان هاتینه‌ته‌رخانكرن.. . ؟ ئه‌رێ دێ شێن بێژن چه‌ند ساناهیكرنێن گومركی و چاڤ نوقاندن ل دانا باجێن هه‌ژی بازرگانی و سامانێن وان بۆ وان هاتینه‌كرن.. . ؟ ئه‌رێ ئه‌گه‌ر وان ژی وه‌ك وه‌لاتێن سه‌رمایه‌داریێن خوه‌دی قانوون عه‌ردێن بازرگانی ب بهایێن بازاری وه‌رگرتبا و باج و رسوماتێن گومركی دابانه‌ دابنه‌ خوه‌دی ڤان سامانێن مه‌زن.. . ؟ گه‌له‌ك گرۆڤێن دیتر هه‌نه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و ل كوردستانێ نه‌بانه‌ و رێخوشكرنێن ده‌سته‌لاتی بۆ وان نه‌بانه‌.. . ئه‌و نه‌ دبوونه‌ خوه‌دی سامان.. . ! ئانكو ئه‌و سامان یێ ڤی وه‌لاتییه‌، یێ ڤی ملله‌تییه‌ و د ده‌مێ دژواری و پرسگرێكێن ئابووریدا ڤی خه‌لكی پشك د سامانێن واندا هه‌یه‌.. . چ ئه‌و ب خوه‌ ب جوامێری و مێرانه‌ بێنه‌ مه‌یدانێ و هاریكارییا ملله‌تێ خوه‌ بكه‌ن و پشكداریێ د سڤككرنا پشتیێ گرانێ حكومه‌تێدا بكه‌ن.. . چ ژی حكومه‌ت ب هه‌ر رێكه‌كا هه‌بیت وی سامانی بێخته‌ د خزمه‌تا به‌رژه‌وه‌ندییا گشتی و چاره‌سه‌ركرنا قه‌یرانێدا، ئه‌ڤه‌ ژی مافێ حكومه‌تێ و ده‌سته‌لاتێ وێ یه‌، نه‌كو قه‌یران بگه‌هیته‌ ئاسته‌كی رۆژه‌كێ ژ رۆژان خه‌لك ژ ناچاری و ب زۆری پشكا خوه‌ ژ سامانێ سه‌رمایه‌داران وه‌رگریته‌ڤه‌، وی ده‌می ژی ده‌سته‌لات بێ ده‌سته‌لات دبیت د راستا خه‌لكیدا. دێ مژارێ ب پرسیاره‌كێ داویئینم: ئه‌رێ دشیانێن كۆمپانیێن مه‌زنێن وه‌ك ئاسیا و كۆره‌كدا نینه‌ هه‌رئێك بۆدجا هه‌یڤه‌كێ یا ڤی وه‌لاتی دابین بكه‌ت.. . ؟ ئه‌رێ د شیانێن چه‌ندین كۆمپانیا و گرۆپه‌كۆمپانیا و مۆلێن هه‌رێمێدا نینه‌ ڤی پشتی ل سه‌ر حكومه‌تا هه‌رێمێ و خه‌لكێ وێ سڤك بكه‌ن.. . ؟ بۆچی حكومه‌ت قه‌ردارێ (ده‌یدارێ) مامۆستایه‌كی و فه‌رمانبه‌ره‌كی بیت و نه‌یێ وان بیت.. . ؟ كێ پتر ل به‌ر ده‌ستانه‌ مامۆستایه‌كی یان سه‌رمایه‌داره‌كی.. . ؟؟

ژ راستیێ دوورناكه‌ڤین ئه‌گه‌ر بێژین نها باشوورێ كوردستانێ د مه‌زنترین قه‌یراندا دژیت، د سه‌روبه‌ره‌ك هند دژوار و پڕی ته‌نگاڤی دا دبۆریت ب درێژییا 25 سالێن پشتی سه‌رهلدانێ و هه‌تا نها تێدا نه‌بۆرییه‌، ژ هه‌موو ئالیانڤه‌ پرسگرێكان به‌رۆكا مه‌ گرتییه‌، كه‌تینه‌ د شه‌ره‌كیدا دگه‌ل درنده‌ترین و ب هێزترین هێزا تیرۆریستی د جیهانێدا، شه‌ر شه‌ره‌ك ناڤ نه‌ته‌وه‌ییه‌، لێ پشتیێ مه‌زنێ شه‌ری باهرا خه‌لكێ مه‌یه‌، ژ ئالیێ دنڤه‌ ئالوزی و شه‌ره‌نیخ و ناكوَكیێن ناڤخوه‌یی و دژایه‌تییا هه‌ڤدوو د ناڤبه‌را هێزێن سیاسیێن باشوورێ كوردستانێ دا گه‌هشتییه‌ ئاسته‌كی نێزیكه‌ دێ خوه‌ و هه‌موو سه‌ركه‌ڤتن و ده‌سكه‌فتێن ڤی وه‌لاتی كه‌ینه‌ قوَربانی هه‌ڤڕكییا سیاسییا نه‌ ڕه‌وا، د ئه‌نجامێ ڤێ هه‌ڤڕكییا نه‌ ڕه‌وادا سیسته‌مێ كارگێری، ئابووری، ره‌وشه‌نبیری، په‌روه‌رده‌یی، ساخله‌می. .. هتد یێ د ڤان 25 سالاندا وه‌لات ل سه‌ر هاتییه‌ئاڤاكرن نێزیكه‌ به‌ره‌ف هه‌رفتنێ بچیت، هه‌رفتنه‌ك وه‌سان كو گه‌له‌ك زه‌حمه‌ت بیت بیهَته‌ ئاڤاكرن، ئه‌گه‌ر بهێته‌ ئاڤاكرن ژی ده‌مه‌ك درێژ و چه‌ند نفشه‌ك پێ دڤێن، ژبه‌ركو ڤی سیسته‌می مرۆڤ هه‌رفاندییه‌، وه‌سان هه‌رفاندییه‌ باوه‌ری ب ئاڤاكرنه‌ڤێ نه‌مابیت، ژێیاتییه‌ك نه‌مابیت هه‌تا سه‌خه‌مه‌رات وێ ژێیاتیێ جاره‌كا دی قوربانیێ بۆ سه‌ر ژنوو ئاڤاكرنه‌ ڤه‌ بده‌ت.
ئه‌ڤ قه‌یرانا ئابووری داراییا نها هه‌رێما كوردستانێ تێدا دژیت زێده‌باری هنده‌ك فاكته‌رێن جیهانی ئه‌نجامێ وی سیسته‌مێ ئاماژه‌ پێكرییه‌، ئه‌و سیسته‌م ژی وه‌ك مه‌ گۆتی به‌رهه‌مێ وێ ئالوزی و شه‌ره‌نیخ و ناكوَكیێن ناڤخوه‌ییه‌، لێ كی به‌رپرسه‌ ژی.. . ؟ چاوان دێ هێته‌چاره‌سه‌ركرن.. . ؟ د به‌رسڤێدا ئه‌ز دبێژم ئه‌گه‌ر ب وێره‌كانه‌ مه‌ به‌رپرس ده‌سنیشانكر و به‌رپرس ژ به‌رپرسیاتییێ نه‌ره‌ڤی ئه‌ڤه‌ مه‌ ده‌رگه‌ه ل به‌ر چاره‌سه‌ریێ ڤه‌كر و قوناغا چاره‌سه‌ریێ ب ساناهی كه‌ت. نها د به‌رسڤا پرسیارا كی به‌رپرسه‌دا دێ بێژم: هه‌ر هه‌موو به‌رپرسیارن، هه‌ر ژ پلا رێڤه‌به‌ره‌كێ گشتی هه‌تا به‌رزترین پله‌ ل ڤی وه‌لاتی، هه‌رسێ سه‌رۆكاتیێن هه‌رێمی ب هه‌شت كابینه‌ و چوار خوَلێن په‌رله‌مانی و پێكهاتێن وانڤه‌، هه‌موو حزب و پێكهاتێن هه‌رێمێ یێن ب رێڤه‌به‌ره‌كێ گشتی یان بریكاره‌كێ وه‌زیری هه‌تا بلندترین پله‌ هه‌یڤه‌كێ یان چه‌ند ساله‌كان پشكداری د ده‌سته‌لاتداریێدا كری به‌رپرسیارن، ل پێشییا هه‌موویان ژی هه‌ردو حزبێن مه‌زن پارتی و یه‌كێتی ب گۆڕان ڤه‌ كو هه‌تا 2009ێ پێكهاتا هه‌ره‌ ب هێزا یه‌كێتیی بوو به‌رپرسن ژ ڤی سه‌روبه‌ری و ره‌ڤین ژ به‌رپرسیاتیێ پشتیێ وان سڤك ناكه‌ت به‌لكی هێژ گرانتر لێ دكه‌ت، ژ به‌ركو د ده‌مێ خێر و بیراندا ئه‌و ل پێشیێ بوون و به‌ری هه‌موویان دهاتنه‌ سه‌ر سفرێ و نها ژێ د ره‌ڤن، ب كورتی هه‌ر هه‌موو به‌رپرسیارن و داننان ب به‌رپرسیاریێ مێرخواسییه‌، لێ ره‌ڤین ژێ گونه‌ها هه‌ره‌مه‌زنه‌. هه‌رده‌مێ هه‌رهه‌موویان داننان ب به‌رپرسیارییا خوه‌ كر وی ده‌می رێكا چاره‌سه‌ریێ دێ ب ساناهی كه‌ڤیت و ده‌رگه‌ه دێ ل به‌ر ڤه‌بن، هه‌رده‌مێ چاره‌سه‌ری هاته‌كرن و خه‌لكێ ڤی وه‌لاتی كو قوربانیێ سه‌ره‌كیێ قه‌یرانێ یه‌ باوه‌ری ب چاره‌سه‌ریێ ئینا وی ده‌می دێ باوه‌ری د ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتداری و خه‌لكێ هه‌رێمێ دا دروست بیته‌ڤه‌ و ب هه‌ڤڕا دێ گه‌هنه‌ چاره‌سه‌رییا داویێ.

ژ داویا سالا چوویی و هه‌تا نها ده‌سته‌لاتدارییا هه‌رێمێ چه‌ند پێنگاڤه‌ك بۆ چاره‌سه‌رییا قه‌یرانێ هاڤێتینه‌، هه‌موو ئه‌و پێنگاڤه‌ د جهێ خوه‌دانه‌ و هه‌ژی پشته‌ڤانیی لێكرنێنه‌، لێ ئه‌گه‌ر هه‌ر پێنگاڤه‌كا د ڤی واریدا د هێته‌هاڤێتن به‌ری هه‌ر كه‌سه‌كی ژ كه‌سێن ئێكێ، به‌رپرسیارێن بلند، كه‌سێن د هه‌ر واره‌كیدا پتر مفادار، كه‌سێن نه‌ ب حه‌قێ خوه‌ گه‌هشتینه‌ پله‌یێن بلند و سامانێن مه‌زن، كۆمپانیێن زه‌به‌لاحێن ژ ده‌وله‌ت سه‌رێ ڤی خه‌لكی و قوربانیێن ڤی ملله‌تی و رێخوشكرنێن ده‌سته‌لاتێ هه‌رێمێ دروستبووین بگریت وی ده‌می ئه‌و پێنگاڤ دێ جهێ خوه‌ گریت و سه‌ركه‌تنێ ده‌سته‌ڤه‌ ئینیت.

چ پێنه‌ڤێت د هاڤێتنا ڤان پێنگاڤاندا ده‌سته‌لات دێ تووشی ئاسته‌نگان بیت، گه‌له‌ك ئالی و كه‌سێن بهێز و مفادار دێ ب دژواری به‌رسنگی لێگرن، چه‌ند ئالییه‌كێن د ده‌مه‌كیدا و هنده‌ك نها ژی د ده‌سته‌لاتیدا دێ خوه‌ ژبه‌ر به‌رپرسیاریێ هاڤێژن هه‌روه‌ك ئه‌م دبینین، لێ ئه‌ڤ پێنگاڤه‌ ده‌سپێكا شۆرشه‌كێ نه‌ ئه‌م دكارین ب شۆرشا چاكسازیێ ناڤبكه‌ین، ڤێ شۆرشێ ژی قوربانیدان پێ دڤێن، دڤێت یێ یان یێن سه‌ركردایه‌تییا شۆرشێ دكه‌ن به‌ری هه‌ركه‌سه‌كی قوربانیێ ب خوه‌ بده‌ن، قوربانیێ ب به‌رپرسێن بلند یێن خودان هێز و سامان بده‌ن، هه‌رده‌مێ ئه‌ڤ وێره‌كییه‌ بۆ قوربانیدانێ هه‌بوو، وی ده‌می ئه‌ز باوه‌رم مزگینییا سه‌ركه‌تنا ڤێ شۆرشێ دێ یا نێزیك بیت و دێ باوه‌ری د ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتداری و خه‌لكێ هه‌رێمێدا دروست بیته‌ڤه‌ و ب هه‌ڤرا دێ گه‌هنه‌ چاره‌سه‌رییا داویێ.

د رۆژێن چوویی دا ل ده‌ڤه‌رێن شیعه‌نشینێن جیهانا ئیسلامی رێوره‌سمێن چله‌یێ سالانه‌یێ شه‌هیدكرنا ئیمام حسێن كورێ عه‌لی سێیه‌مین ئیمامێ شیعه‌یان هاتنه‌گێران، شه‌هید كرنا ئیمام حسێنی د دیرۆكا موسلمانان دا جهێ گرنگی پێدانێیه‌، لێ ل جه‌م شیعه‌مه‌زهه‌بان تایبه‌تمه‌ندییا خوه‌ هه‌یه‌ و بوویه‌ پشكه‌ك ژ باوه‌رییا وان و زێده‌باری ڤێ چه‌ندێ روویه‌ك سیاسی ب خوه‌ڤه‌ گرتییه‌ و هه‌رده‌م ژی ئه‌ڤ روویێ سیاسی هاتییه‌ بكارئینان بۆ دژایه‌تی یان به‌رهه‌لستكارییا ده‌سته‌لاتی د جیهانا ئیسلامیدا كو د ده‌ست موسلمانێن سونه‌مه‌زهه‌بدا بوویه‌، به‌روَڤاژی پشته‌ڤانی ل ده‌سته‌لاتی شیعه‌مه‌زهه‌بان كرییه‌ تایبه‌ت ئه‌گه‌ر د ده‌ستێن زانایێن ئایینی دا بیت هه‌روه‌ك ژ سالا 1979ێڤه‌ ل ئیرانێ و چه‌ند ساله‌كه‌ ل عیراقێ د هێته‌ دیتن.
مژارا مه‌ نه‌ مێژووا شه‌هیدكرنا ئیمام حسێنه‌، نه‌ ژی ڤه‌كوَلینا ئالیێ باوه‌ریێ یه‌ د ڤان رێوره‌سمان دا، یا مه‌ دڤێت ئاماژه‌ پێبكه‌ین روویێ سیاسیێ ڤان رێوره‌سمانه‌، تایبه‌ت ل عێراقا پشتی 2003ێڤه‌، سال ل دووڤ سالێ پتر به‌رهه‌ڤی بۆ ب سیاسیكرنا ڤان رێوره‌سمان و خرڤه‌كرنا خه‌لكه‌كی بۆ گێرانا وان دهێنه‌كرن و هه‌ر هه‌موو مه‌زاختیێ وێ ژی ژ بۆدجا گشتییا عیراقێ یه‌. رۆژ ل دووڤ رۆژێ ب سیاسیكرنا ڤان رێوره‌سمان روویه‌كێ مه‌زنتر و رووبه‌ره‌كێ مه‌زنتر ژ جوَگرافیا ده‌ڤه‌رێن شیعه‌نشین ب خوه‌ڤه‌ دگریت، ب ره‌نگه‌كی د رێوره‌سمێن ئه‌ڤ ساله‌ دا دو بوویه‌رێن هه‌ژی ل سه‌ر راوه‌ستیان و هه‌لسه‌نگاندنێ بۆ هه‌ر عیراقییه‌كی و ب تایبه‌ت بۆ مه‌ كوردستانییان كو هێژ ب ره‌نگه‌كی ئه‌م پشكه‌كین ژ جوَگرافیا عێراقێ هاتنه‌پێش، هه‌روه‌ك وه‌زیرێ گه‌هاندنا عیراقی راگه‌هاندی 26 ملیۆن كه‌سان ژ وه‌لاتێن جودا پشكداری د رێوره‌سماندا كربوو، ئه‌گه‌ر بێته‌گۆتن ئه‌ڤ هژماره‌ هژماره‌ك خه‌یالییه‌ دێ بیستان لاده‌ین بلا تنێ شه‌ش ملیۆن بن چ ژ بابه‌تی ناهێته‌گۆهارتن، هه‌ر د رۆژێن به‌ری رۆژا چلێ دا هه‌روه‌ك كه‌نالێن راگه‌هاندنێ به‌رچاڤكری و حكومه‌تێن عێراق و ئیرانێ ژی ب نه‌وه‌یی نه‌ ده‌رێخستی ب ده‌هان هزار كه‌سێن ئیرانی بێی كو رێزێ ل سه‌روه‌ری و سازیێن سنووریێن عێراقێ بگرن و سنوورێن عێراقێ به‌زاندن و ب ناڤ ئاخا ڤی وه‌لاتیدا چوون، هه‌تا گه‌هشتینه‌ كه‌ربه‌لا جهێ گێرانا رێوره‌سمان. هه‌روه‌ك دیار مه‌ هه‌موویان دیتی پرانییا ڤی خه‌لكی كو ژ هه‌موو جوین و ته‌خان ژن، مێ، پیر، گه‌نج و زارۆكان پێكدهاتن ب پییان به‌ره‌ف كه‌ربه‌لا دچوون.
هه‌ژییه‌ ناڤه‌ندێن په‌یوه‌ندیدار و بریار بده‌ست ل هه‌ر جهه‌كێ هه‌بن (ب تایبه‌ت ل كوردستانێ كو هه‌رئێكی خه‌ما خوه‌ هه‌یه‌ و هێژ مه‌ گه‌له‌ك گرێدان ب عێراقییانڤه‌ هه‌نه‌ ژ هه‌ر نه‌ته‌وه‌ و مه‌زهه‌به‌كی بن) پرسیاره‌كێ ژ خوه‌ بكه‌ن، خه‌لكه‌كێ هه‌ی ئه‌ڤه‌ هه‌ست و باوه‌رییا وانه‌، نه‌ 26 ملیۆن به‌لكی شه‌ش ملیۆن ب ڤێ هه‌یه‌جانێ پشكداریێ د ڤان رێوره‌سمان دا دكه‌ن و سنووران دشكێنن و ب ڤێ گه‌رماتییا مه‌ دیتی خوینێ ژ جانێ خوه‌ د ئینن، سوبه‌ هنده‌كان به‌رێ ڤی خه‌لكی ژ كه‌ربه‌لا دا جهه‌كێ دیتر، ژ گێرانا رێوره‌سمێن چله‌یا ئیمام حسێنی به‌رێ وان دا ئارمانجه‌كا دیتر، دێ وی ده‌می چ هه‌لویست به‌رامبه‌ری وان هێته‌وه‌رگرتن؟ دێ ب چ ئامراز و چ رێك به‌ر سینگێ وێ پێلا چه‌ند ملیۆنییا وان مرۆڤان هێته‌گرتن یێن ب فتوایه‌كی یان بریارا سه‌ركرده‌كی هه‌موو تشتان ژ بیر دكه‌ن.
دوور نابینم خه‌لكه‌ك بێژیت ئه‌ڤا تو د بێژی مینا فلمه‌كێ ئاشوَپییه‌ و دووره‌ ژ واقعی، لێ روودانێن سیه چل سالێن چوویی ل ئیرانێ و عێراقێ و لبنانێ راستییا گۆتنا مه‌ د سه‌لمینن و چه‌ندین روودان ل به‌ر چاڤێن مه‌نه‌، چاوان مفا ژ باوه‌رییا ئایینی و مه‌زهه‌بییا خه‌لكه‌كی هاتییه‌ وه‌رگرتن بۆ مه‌ره‌مێن سیاسی و ده‌سته‌ڤه‌ئینانا ئارمانجێن له‌شكه‌ری.. . چاوان ب فتوایه‌كێ خه‌لكه‌ك هاتییه‌ كافركرن و خوینا وان هاتییه‌حه‌لاكرن و خه‌لكه‌ك ئاماده‌بوویه‌ ل دووڤ وێ فتوایێ مرۆڤان بكوژن ب وێ باوه‌رێ كو ب كوشتنا وان یێ رێكا به‌هه‌شتێ ل به‌ر خوه‌ ڤه‌دكه‌ن.
ل داویێ دێ بێژم بوویه‌رێن ئه‌ڤ ساله‌یێن ده‌هێ موحه‌ره‌می و چله‌یێ شه‌هیدكرنا ئیمام حسێنی چه‌ند روویه‌كێ ئایینی مه‌زهه‌بی هه‌بیت چه‌ند جاركی روویه‌ك سیاسی و ئارمانجه‌ك سیاسی دگه‌ل خوه‌ هه‌لدگرن و هه‌موو سنوور و نه‌ته‌وه‌ و وه‌لاتان ل به‌ر خوه‌ ڤه‌كری دبینن و هه‌موو رێك و ئامرازان ژی بۆ خوه‌ ب ره‌وا دبینن.. . ده‌م هاتییه‌ ئه‌م كورد ژی ل سه‌ر راوه‌ستین مێژووا وانا دوهی و پێنگاڤێن وانێن ئه‌ڤرۆ و به‌رنامێ وانێ سۆبه‌هی هه‌لسه‌نگینین و چاوان به‌رژه‌وه‌ندییا مه‌یا نه‌ته‌وه‌یی دخوازیت به‌رهه‌ڤیێ بۆ بكه‌ین.. . مه‌ گۆت و مه‌زنینۆ گوهداریێ لێ بكه‌ن.