دیدار، نیوار محه‌مه‌دسه‌لیم:
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان، رێڤه‌به‌رێ پۆلیسێن دارستان و ژینگه‌ها دهۆكێ د دیداره‌كێ بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ دیاركر كو كارێ وان ب گشتی چاڤدان و پاراستنا دارستان و ژینگه‌هێ یه و ئه‌و دژی هه‌ر سه‌رپێچیه‌كێ نه چو ل سه‌ر دارستانێن دهۆكێ بهێته كرن یان نێچیرا گیانه‌وه‌رێن كیڤی و گیانه‌وه‌رێن رێ دایی ب رێیێن نه‌شه‌رعی و به‌ر سینگێ هه‌ر زێده‌گاڤیه‌كێ ژی دگرن كو ل سه‌ر ئه‌ردێ میری بهێته كرن. دا زانین ژی كو ئه‌و نها مژوولی به‌رهه‌ڤكرنا چه‌ند پێشنیازانه دێ ده‌نه وه‌زاره‌تێ بۆ خودان باغان ده‌ربێخن دا كو كارێ وان ب ساناهیتر لێ بكه‌ن.
ئه‌ڤرۆ: ب ره‌نگه‌كێ گشتی كار و چالاكیێن هه‌وه چنه؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: كارێ مه یێ سه‌ره‌كی بجهئینانا قانوونێ یه، چ رێنما بن یان ژی قانوون، ئه‌ڤجا چو ژ وه‌زاره‌تێ بۆ مه بهێن یان پارێزگه‌هێ. ئێك ژ ئه‌ركێن مه یێن سه‌ره‌كی پاراستنا دارستان و ژینگه‌هێ یه ب هه‌موو جورێن خوه ڤه، داربڕین، نێچیر، زێده‌گاڤی ل سه‌ر ئه‌ردێ میری و گه‌له‌ك تشتێن دی.
دارستانێ ژ هه‌ر زێده‌گاڤیه‌كێ د پارێزین، رێ ناده‌ین دار بهێنه بڕین و داربڕین ب هه‌موو جۆرێن خوه ڤه قه‌ده‌غه‌یه و یێ ب وی كاری رابیت پێرابوونێن قانوونی ل هه‌مبه‌ر دهێنه وه‌رگرتن. دیسا ده‌مێ ئاگر به‌ردبیته دارستانێ، ئه‌م و هێزا پێشمه‌رگێ ژینگه‌هێ و به‌ره‌ڤانیا باژێری و گه‌له‌ك جاران كه‌سانێن دژی پێكڤه دچین و وی ئاگری د ڤه‌مرینین.
نێچیر ژی ژ هه‌مان رێ، هنده‌ك ده‌مێن هه‌ین هنده‌ك جورێن نێچیرێ قه‌ده‌غه‌نه و هنده‌ك جۆرێن نێچیرێ ژی هه‌ر دبنیات دا د قه‌ده‌غه‌نه، ئاژه‌لێ كیڤی ب هه‌موو ره‌نگه‌كی قه‌ده‌غه‌یه بهێته نێچیركرن.
زێده‌گاڤی ل سه‌ر ئه‌ردێ وه‌زاره‌تا دارایی و حكومی ب هه‌موو ره‌نگه‌كی قه‌ده‌غه‌یه، مه زالگه‌ه ژی یێن هه‌ین و تیمێن گه‌رۆك ژی یێن هه‌ین، مه 69 ماتۆرسكل هه‌نه، كاره‌كێ گه‌له‌ك چالاك یێ هه‌یی، ژ به‌ر كو ترۆمبێل ب زه‌حمه‌ت ب گه‌هیته هه‌موو جهان، رێ ئاخ و چیانه، كارێ مه كه‌فتیه سه‌ر ماتۆرسكلان. مه ب بوودجا خوه یا رێڤه‌به‌ریێ هنده‌ك ئامیرێن ئاگرڤه‌مراندنێ یێن هه‌وایی ئینان، پۆلیسێن مه دكه‌نه پشتا خوه و ئه‌و ئاگرێ به‌ری نها ب ده‌مژمێره‌كێ هاتبا ڤه‌مراندن، نها د ده‌ه ده‌قیقان دا دهێته ڤه‌مراندن، دیسا ترۆمبێلا ئاگر ڤه‌مراندنێ نه‌شێت بچیته هه‌موو جهان و ئه‌وان ئامیران كارێ مه ب ساناهی كریه.
ڤه‌كۆلین ژی ئێك ژ وان كارایه یێن رێڤه‌به‌ریا مه ئه‌نجام دده‌ت، هه‌ر بنگه‌هه‌كێ پۆلیسێن دارستان و ژینگه‌هێ پشكه‌ك یا هه‌ی ب ناڤێ ڤه‌كۆلین و ئه‌ڤه ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر هه‌ر سه‌رپێچیه‌كا هه‌یی دكه‌ن، ئێكسه‌ر ئه‌م دده‌ینه دادگه‌هێ و راگرتنا دئینن و دبه‌ن و دوز دهێنه ڤه‌كرن و بۆ دادگه‌هێ دهێنه ره‌وانه كرن و ل ده‌ف مه دهێنه گرتن ژی.
نها هه‌تا هه‌یڤا شه‌ش گرتنا ماسیان قه‌ده‌غه‌یه، ل وێرێ هێزا پێشمه‌رگێ ژینگه‌هێ زێده‌تر یا چالاكه ژ به‌ر كو ئه‌و ب ئه‌ركێ پاراستنا وان ل سه‌ر سكری رادبن. ئه‌و دگرن و بۆ مه ره‌وانه دكه‌ن و ئه‌م ژی ژ لایێ خوه ڤه ره‌وانه‌ی دادگه‌هێ دكه‌ین، دا كو پێرابوونێن قانوونی بهێنه وه‌رگرتن.
ئه‌ڤرۆ: چ جوداهی د ناڤبه‌را رێڤه‌به‌ریا پۆلیسێن دارستان و ژینگه‌ها دهۆكێ و هێزا پاراستنا ژینگه‌هێ دا هه‌یه؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: ئه‌و چه‌ندین سال بوو، هێزا پاراستنا ژینگه‌هێ یا ئاماده نه‌بوو، د سه‌نگه‌رێن به‌ره‌ڤانیێ دابوو، ئه‌ڤ كاره ب مه هاتیه راسپاردن و پشتی ڤه‌گه‌ریاینه‌ڤه، ئه‌م هه‌ردو مل ب ملێ ئێك ئه‌ركێ پاراستنا ژینگه‌هێ دگرینه ستوویێ خوه بێ جوداهی.
ئه‌ڤرۆ: زێده‌تر چ جورێ نێچیرێ دهێته كرن؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: چ پێ نه‌ڤێت هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كێ جوداهی یا هه‌ی ل گه‌ل ده‌ڤه‌را دی، بۆ نمۆنه ل سكرێ مووسل نێچیرا ماسیان گه‌له‌ك یا هه‌یی، ب رێیێن نه‌شه‌رعی و ل ده‌مێن نه‌یێن رێ دایی، ئه‌م ده‌سته‌سه‌ر دكه‌ین و دده‌ینه دادگه‌هێ. ل ده‌ڤه‌را ئامێدیێ گه‌له‌ك تۆڕ مه‌یێن گرتین، ئه‌ڤێن دبێژنێ داڤ، ئه‌وێن بۆ كه‌وان دهێنه ڤه‌دان. هنده‌ك ده‌ڤه‌ران به‌رپرسن ژی نێچیر وه‌كو عه‌شقه‌كێ یه بۆ وان، ب رێیا جفتێ ته‌یروته‌والان یان گیانه‌وه‌رێن كیڤی نێچیر دكه‌ن. یان په‌زێ كووڤی و خه‌زلان ل لایێ مه‌تینێ دكه‌ن.
ئه‌ڤرۆ: چ گیانه‌وه‌ر زێده بووینه؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: گه‌له‌ك دوستێن ژینگه‌هێ یێن هه‌ین، گیانه‌وه‌ران دئینن و ئازاد دكه‌ین، مه نێزیكی 100 كه‌وان ل وێرێ ئازاد كرن ل چیایێ گاره‌یی ب رێیا بلند بریفكی چه‌ند هرچه‌ك به‌ردانێ. چ گیانه‌وه‌رێن غه‌ریب نینن، به‌لێ گه‌له‌ك جورێن ماران یێن هاتین، گورك و رووڤی و تیری یێ زێده‌بووی ب تایه‌بت ل ده‌شتێ، ل ده‌ڤه‌را مزووریان به‌رزا یێ زێده بوویی. گیانه‌وه‌ر یێن نێزیك دبن، به‌لێ تشتێ سه‌یر كه‌و یێ كێم بوویی.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌ڤ گیانه‌وه‌رێن زیاندار ده‌ما دهێنه كوشتن، لێپرسین ل سه‌ر هه‌یه؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: به‌لێ، چو پێ نه‌ڤێت كوشتنا هه‌ر جوره گیانه‌وه‌ره‌كێ كیڤی سه‌رپێچی یه، ب تنێ هه‌كه رێنما ژ وه‌زاره‌تێ ب ده‌ركه‌ڤن بۆ گیانه‌وه‌ره‌كێ تایبه‌ت.
ئه‌ڤرۆ: دهێته گۆتن كوشتنا به‌رازی یا رێ پێدایه؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: چو تشتێ فه‌رمی نینه ئه‌و گۆتنه‌كه خه‌لك بۆ خوه دبێژیت نابیت ب چو ره‌نگه‌كی چ جوره گیانه‌وه‌ره‌ك بهێته كوشتن، هه‌تا ره‌زامه‌ندی نه‌بیت. هنده‌ك جاران كوشتنا ماران رێ دچیتێ، ژ به‌ر كو ب دوژمن دهێته نیاسین یان ژی به‌رازه‌ك بچیته گونده‌كی و وه‌كو نه‌ریته‌كی ب تنێ زیانێ بكه‌ت. نابیت چو جورێ گیانه‌وه‌ری بێ ره‌زامه‌ندیا مه بهێته كوشتن یان نێچیر كرن، به‌روڤاژی دێ پێرابوونێن قانوونی ل گه‌ل هێنه كرن.
ئه‌ڤرۆ: سه‌رپێچی گه‌له‌ك ل سه‌ر ئه‌ردێ حكومی ژی دهێنه كرن؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: پشتی كاك عه‌لی ته‌ته‌ر هاتی، گه‌له‌ك كۆمبوون یێ ل سه‌ر ڤی بابه‌تی هاتینه كرن، جه‌نابێ پارێزگاری ژینگه‌ه پارێزه و رێ ناده‌ت ل سه‌ر چو ئه‌ردێ میری یان ئاقارێ گۆندی ده‌ستكاری تێدا بهێته كرن، به‌لێ هنده‌ك یێن هه‌ین تاپۆ یا پێ هه‌یی ده‌سته‌لات ب هنده‌ك ژ وان كه‌سان دهێته دان هنده‌ك كاران بكه‌ن. هه‌كه باغێ ئێكی بیت یان مولكێ وی بیت ژ باب و باپیران بۆ مابیت دشیان دایه سیمه كه‌ت و كه‌پره‌كێ یان بركه‌كێ د ناڤ دا ئاڤا كه‌ت، هه‌ردیسان ژی سه‌رپێچی دهێنه كرن، رۆژانه سێ چار كه‌س ل سه‌ر سه‌رپێچیان دهێنه گرتن، هنده‌ك ده‌ڤه‌ران میلاكێ مه گه‌له‌ك یێ كێمه و نه‌شێین وه‌كو پێدڤی كارێ خوه بكه‌ن.
ئه‌ڤرۆ: هوون چاوان ده‌ستوورێ دده‌نه وان كه‌سێن ره‌ژیێ چێدكه‌ن و زیانن بۆ سه‌ر ژینگه‌هێ و دارستانێ؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: نها كار ل سه‌ر وێ چه‌ندێ دكه‌ین و مه هه‌وه‌ك ده‌ستپێكریه كو ب هه‌موو ره‌نگان چێكرنا ره‌ژیێ بێ ده‌ستووری قه‌ده‌غه‌یه و چه‌ندین جهێن ڤی كاری هاتینه دایخستن ب تنێ ئه‌و نه‌بن یێن ده‌ستووریێن فه‌رمی هه‌ین و ل ژێر سه‌رپه‌رشتیا مه كار دكه‌ن و دارێ ب كێر نه‌هێت و ژناڤ دچیت ژ نوو بۆ وێ مه‌ره‌مێ بهێته بكارئینان. ئه‌م دبینین بێ وژدانیه‌كا زۆر ل ده‌ف هنده‌ك كه‌سان هه‌یه، دێ ماتۆرێ گازێ به‌ته ناڤ دارستانا و ژماره‌كا زۆر یا داران دبڕن.
هه‌ر كه‌سه‌كێ وی كاری بكه‌ت مه یێ ده‌سته‌سه‌ركری و دایه دادگه‌هێ و سوزنامه‌ك ل سه‌ر هاتیه چێكرن كو دووباره وی كاری نه‌كه‌ته‌ڤه. ئه‌ڤێن دی هه‌موو ئه‌ون یێن ب رێیێن قانوونی كار دكه‌ن. هنده‌ك دارێن كه‌ڤنار یێن هشك یێن هه‌ین دڤێت وان ب تنێ ب بڕن.
ب ره‌نگه‌كێ گشتی خه‌لكێ دهۆكێ گه‌له‌ك یێ هاریكاره بۆ بجهئینانا قانوونێ و رێنمایان و ب هه‌موو ره‌نگه‌كی د هاریكار بووینه، به‌لێ هه‌ر هنده‌ك ژی یێن هه‌ین سه‌رپێچیان دكه‌ن، دڤێت به‌ربژێرێ گوندی و خه‌لكێ گوندی وان كه‌سان ده‌ستنیشان بكه‌ن دا پێرابوونان وه‌ربگرین.
ئه‌ڤرۆ: بۆچی رێكخستنه‌ك نابیت ئه‌ڤ كه‌سێن باغێن خوه ب سه‌روبه‌ر بكه‌ن بۆچی نه‌شێن چ د ناڤ دا چێكه‌ن؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: مه كۆمبوونێن ل گه‌ل لایه‌نێن شوله‌ژێ كرین و ڤان رۆژان دێ كۆمبوونه‌كا دی هێته كرن و پێشنیاز دێ هێنه كۆمكرن و ده‌ینه وه‌زاره‌تێ كو رێنمایێن روونتر پێ بده‌ركه‌ڤن و رێ بده‌نه خه‌لكه‌كی ئه‌ڤێن خه‌مخور و كار دكه‌ن بشێن تشته‌كێ د ناڤ دا بۆ خوه چێكه‌ن. ئه‌ڤه دێ د به‌رژه‌وه‌ندا وه‌لاتیان و ژینگه‌هێ دا بیت، به‌لێ ئه‌ڤه ژی ب هه‌روه‌یی نابیت، هه‌موو تشت دێ هێته رێكخستن. ل شوونا ئاگر به‌رببیته دارستانێ دێ ب ڤی ره‌نگی هێته پاراستن، چیایێ تاڤه‌ره‌شێ سه‌ره‌رای وێ چه‌ندێ كو هه‌موو زێده‌گاڤی نه چه‌ندین باغ هاتینه چێكرن، به‌لێ ئێدی ئاگر به‌رنابیتێ چونكو چاڤدان یا هه‌یی، ل گه‌ل وێ چه‌ندێ ینه چیایێ زاوا ژی بكه‌نه باغه‌كێ مه‌زن ل ژێر چاڤدێریا حوكمه‌تێ یان ژی هه‌كه شیان نه‌بن، وه‌لاتی ب گۆره‌یی رێنمایان چێكه‌ن، چو نه‌بیت دێ یێ پاراستی بیت و جوان بیت و ئاگر ژی به‌رنابیتێ، هنداڤی سكرێ دهۆكێ ژی هه‌روه‌سان. دێ دهۆك ژی جوانتر لێ هێت و دێ كه‌سكاتی ژی زێده بیت و ئاگر ژی به‌رنابیتێ.
ئه‌ڤرۆ: هه‌ر هنده‌ك جاران ب رێیا سه‌رپێچیان یان ره‌زامه‌ندیێن د سه‌ر هه‌وه دا، پاره دهێته وه‌رگرتن، بۆچی ل شوونا ڤێ چه‌ندێ حوكمه‌ت به‌رامبه‌ر كۆژمه‌كێ پاره‌یی ده‌ستووریێن ئاڤاكرنا ناڤ باغان بده‌ت؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: ده‌ما قانوونه‌ك دهێته دانان، ئه‌و بۆ رێگریكرنێ یه ل كاره‌كێ شاش یێ دهێته كرن. كاركرنا مه بۆ وێ چه‌ندێ ده‌ستدرێژی و به‌رتیل نه‌مینن. خه‌لك گه‌له‌ك جاران دبێژن كو پاره به‌رامبه‌ر ڤان ره‌زامه‌ندیان دهێنه وه‌رگرتن، دبیت خه‌لك بێژیت، به‌لێ ب هه‌موو ره‌نگه‌كی دژی وێ چه‌ندێ ینه، هه‌كه كه‌سه‌كی پێشتر یان نها ژی وه‌ركربیت، گه‌له‌ك پێرابوون یێن هاتینه وه‌رگرتن و كه‌س یێن هاتینه حوكمكرن و ده‌سته‌سه‌ركرن خوه پله‌دار ژی یێن د ناڤ دا هه‌ین. دێ بیته گرێبه‌سته‌كا چاندنێ و مه‌رج هه‌بن.
ئه‌و ژی نابیت بچیت، كه‌پره‌كێ چێكه‌ت و بركه‌كێ چێكه‌ت و داروباری نه‌چینیت، دڤێت كاره‌كی بكه‌ت به‌رهه‌می بده‌ت، مفای بده‌ته وی و خه‌لكه‌كی ژی. حوكمه‌ت ژی دێ یا زال بیت ل سه‌ر ڤێ ره‌وشێ، واسته‌كاری نامینیت و گه‌نده‌لی و ئه‌ڤ كاره ژی نامینیت.
ئه‌ڤرۆ: هه‌كه ته ل دووماهیێ تشته‌ك هه‌بیت بێژی؟
عه‌مید شه‌وكه‌ت سلێمان: ئه‌م حه‌ز دكه‌ین هه‌موو خه‌لك بۆ پاراستنا ژینگه‌هێ د هاریكار بن، خه‌لك دڤێت قانوونێ ده‌ربێخیت، نه بهێته سه‌پاندن ل سه‌ر وان وه‌كو بارزان باشترین نمونا ژینگه‌ه پارێزیێ یه ل ده‌ڤه‌را مه ژی جهێن وه‌سان یێن هه‌ین، هیڤی دارین هه‌موو كه‌س وه‌سان ژینگه‌ها خوه ب پارێزین.
ژینگه‌ه ژیانه، هه‌كه ژیانه‌كا خۆش و ژینگه‌هه‌كا پاقژ هه‌بیت رێژا نه‌خۆش و نه‌خۆشیان ژی دێ كێمتر بیت، ئه‌ڤ زێده‌بوونا نه‌خۆشیان ژی ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كی پیسبوونا ژینگه‌هێ یه. هیڤی یه ژینگه‌ها پاراستی بیت و هه‌موو لایه‌ك ساخ و سلامه‌ت بن.
نيشاندان