دھۆک: لەزگین جوقی

رێڤەبەرێ سەنتەرێ ئازادی یێ نشتەرگری و نەخۆشیێن دلی ل دھۆکێ دیارکر:” نۆکە ل دھۆکێ دەست ب ئەنجامدانا ڤەکۆلینەکێ ل سەر نەخۆشێن دلی ھاتیە کرن، ئەوژی پشتی تووشی کۆرۆنایێ بووین بۆ ھندێ بزانن کێمبوونا خوینێ ل دەڤ نەخۆشان چێبوویە پشتی تووشی کۆرۆنایێ بووین یان نە”.

د. عەلاْ سالم، رێڤەبەرێ سەنتەرێ ئازادی یێ نشتەرگەری ونەخۆشیێن دلی ل دھۆکێ راگەھاند کو نەخۆشێ دلی ب خوە یێ لاوازە و سیھێن وی دێ تێک چن و لەشێ وان لاواز دبیت، ئەڤە کارتێکرنێ ل سەر دلێ نەخۆشی دکەت دەمێ تووشی کۆرۆنایێ دبن و ھەتا نوکە مە ل دھۆکێ نەدیتیە نەخۆشەکێ دلی پشتی کۆرۆنایێ تووشی نەخۆشیان ببیت ژلایێ تیربوونا خوینێ، بەلێ ئەڤە نە رامانا وێ ئەوە دلی دا چێبوویە بەلکو د دەمارێن خوینێ دا چێبوویە و گۆت: نوکە ئەم یێ ڤەکۆلینەکێ دکەین ل سەر نەخۆشێن دلی یێن تووشی کۆرۆنایێ بووین کا چەند ژوان ئەگەرێ کێمبوونا خوینێ ژبەر ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ بوویە وچەند ژی ئەگەر نە کۆرۆنا بوویە “.

ناڤھاتی ئەوژی ئاشکەرا کرکو ھەتا نۆکە ٥٠ تووشبوویێن کۆرۆنایێ یێن ھاتینە وەرگرتن ھێشتا نەخۆش یێ دھێنە وەرگرتن و ڤەکۆلینا مە یا بەردەوامە، کۆرۆنایێ کارتێکرن ل وان نەخۆشان کریە یێن ئێشێن دلی ھەین، چونکو کۆرۆنایێ کارتێکرن ل سیھیێن نەخۆشان کریە”.

د. عەلا ْ سالم، گۆت:” نەخۆشێن دلی پێدڤیە ل سەر خۆپاراستنا خوە دبەردەوام بن و بەردەوام دەرمانێن خوە بخوون گەلەک جاران نەخۆش ژ کۆرۆنایێ ب دووماھی دھێت، بەلێ ھەر جۆرەکێ حەبێ دخۆت داکو تیربوونا خۆینێ بۆ وی نەخۆشی دروست نەبیت و ھندەک ھەنە ھەتا دو ھەیڤان ژی وێ حەبا تایبەت دخوون”.

دیدار، رەڤین سالح:

ھەودانا پەردا مەژی ئێک ژ حالەتێن بەربەلاڤە ل جەم زارۆی، رۆژانە حالەتەک ژلایێ نۆشدارن ڤە دھێتە دیتن، ژ ئەگەرێن ڤێ نەخۆشیێ بەکتریا و ڤایروسە ، ئەو کەسێن بەردەوام ھەودان ھەبن یان بەرگریا وان یا کێم بیت تووشی ڤێ نەخۆشیێ دبن.

د.ئومێد عەدنان،  تایبەتمەندێ نەخۆشیێن خوینێ و پەنجەشێرا زارۆیان دیارکر ھەودانا پەردا مەژی گەلەک ئەگەر یێن ھەین، ھندەک جاران ھەودانا بەکتری و ڤایروسی یا ھەی، بەکتریا ژی ھەر جھەکێ لەشێ مە ھەودان گرت و ئەو ھەودانە برێیا خوینیێ دھێتە ڤەگوھاستن بۆ پەردا مەژی، دبیت کەسەک تووشی ھەودانا بەردەوام یا بەلاعیما بیت یان گوھێن وی دکول بن ئەو ھەودانە بەرەڤ پەردا مەژی دبەت، و دبیت ھەودان ل پەردا مەژی بخۆ ژی پەیدابیت، ھەروەسا ھەودانا ڤایروسی ھەیە، دبیت ئێکی بنگوھک یان میرخچک ھەبن، ژبەر ڤی ئەگەری ھەودان دێ خوە ل سەری دەت، ئەو کەسێن ھەودان ھەبن یان بەرگریا وان یا کێم بیت تووشی ڤێ نەخۆشیێ دبن، ھەروەسان بچووک و مەزن تووش ڤێ نەخۆشیێ دبن”.

تایبەتمەندێ نەخۆشیێن خوینێ و پەنجەشێرا زارۆیان گۆت:” نیشانێن ھەودانا پەردا مەژی پتریا زارۆیێن تووشبووین تا و سەرئێشان و ستۆیێ وان لێ دبیتە ئێش نەشێن لڤینا بکەن، و عێلنجی و دلڕابوون ل جەم وان ھەیە، ئەڤ نەخۆشیە یا ڤەگرە، نەخۆش خاڤ و لاواز دبیت، ھەروەسان دگەھیتە قوناغەکێ ئاگەە ژخوە نابیت و تەب دھێنێ، ئەگەر ھات و ئەڤ نەخۆشی یە زوو نەھێتە چارەسەرکرن ھەودان بەربەلاڤ دبیت وخوە ل مەژی دەت، دڤی حالەتی نەخۆش دھێتە ژ دەستدان”.

دئومێد عەدنان، خویاکر دەسنیشانکرنا نەخۆشیا ھەودانا پەردا مەژی دەسپێکێ پشکنینا بۆ دکەن وەکو لڤینا ستووی و لڤینا پێیان ئەڤ پشکنینە ھندەک نیشانا ددەتە نۆشداران کو نەخۆش یێ تووشبووی، و گۆت:”پشکنینا خوینێ بۆ دھێتەکرن دێ تەماشە کەین کاخروکێن خوینێ زێدەبووینە، چونکو ئەڤە ژی نیشانا ھەودانا ددەتە مە، ھندەک جاران ئەم پێدڤی تیشکا سەری دبین ھەکە ھەودان یا مەزن بۆ دێ نەخۆشی دیاربیت، بەلێ یا سەرەکی پشکنینا ئاڤا پشتێ یە، پشتی ئاڤ ژ پشتا زارۆی ھاتە کێشان رەوانەی تاقیگەھێ دکەن، ئەڤ پشکنینە ئێکسەر ئەنجامێ وێ بۆ مە دیار دبیت کا زارۆ تووشی ھەودانا پەردا مەژی بوویە یان نە.

ھەروەسا دیارکر، ئەگەر ھەودانا پەردا مەژی ل جەم زارۆی گەلەک مەزن ببیت و گەھشبیتە مەژیێ وی وەکو قونێرەکێ لێ ھاتبیت، ل وی دەمی پێدڤییە نشتەرگەری بۆ بھێتە ئەنجامدان، بەلێ ھەکە نەخۆشی زوو ھاتبیتە دەستنیشانکرن دێ نەخۆشی رەوانەی نەخۆشخانێ کەین تنێ دژوورەکێ دا بیت بۆ ماوێ دو حەفتیان، دێ مینیتە بن چاڤدێریێ کا نەخۆشیا وی ڤایروسە یان بەکتریایە و چارەسەریێ دەینێ، ھندەک حالەت ھەبوون ھەودانێ مەژی گرت بوو، نوشدارێ تایبەتمەندێ کۆما دەمارا نشتەرگەریێ ئەنجامددەت، ئەڤ نەخۆشی یە ئێک ژ نەخۆشیێن بەربەلاڤە ل جەم زارۆیان رۆژانە حالەتەکی ل راوێژکاریێ ئەم دبینن، ئەو کەسێن تووشی ڤێ نەخۆشیێ دبن و چارەسەردبن پتر وان دەلیڤەیا ھەی جارەکا دی تووشی ڤێ نەخۆشیێ ببنەڤە.

د. ئومێد عەدنان دازانین کێشانا ئاڤێ ژ پشتا زارۆی ژبۆ دەسنیشانکرنا نەخۆشیا زارۆی یە، وگۆت:” گەلەک جاران دایک وبابا ئەڤ پشکنینە ژ ترسا دا یا رەدکری کو بۆ زارۆیێ وان بھێتە ئەنجامدان، ئەم دخوازین خۆە نەترسینن، چونکو ئەڤ پشکنینە نەخۆشیا زارۆی زوو دیاردکەت، و ئەو جھێ ئەم ئاڤێ لێ دکێشین چ دەمار لێ نینن کو ببیتە ئەگەرێ فاڵنجا زارۆیان، تنێ ترسا وێ ئەوە ئەو جھە ھەودانێ گرت بیت، دڤی حالەتی دا بەری ژێ بھێتە کێشان دێ ھێتە تافیلکرن و بۆ زارۆی دەرزیا بێھوشکرنیێ ددانین دا ئاگەە ژ ئێشانێ نەبیت.

سەرەرای کو گەلەک ژ خەلکی خوە ژ خوارنا گۆشتێ وەردەکێ ددەنە پاش و گەلەک بەھانە ھەنە کو نەخۆن، بەلێ بسپورێن خوارنێ دیاردکەن، خوارنا گۆشتێ وەردەکێ بو ساخلەمیا مرۆڤی گەلەک مفا ھەنە و ژوانژی ھەشت مفایێن سەرەکی ھاتینە پشتراستکرن.

١- پاراستن ژ نەخۆشیێن دلی:

چونکو گۆشتێ وەردەکێ کەرستێ سیلینیوم تێدایە کو  کاردکەت بو باشکرنا ساخلەمیا دلی و رەھێن خوینێ، گۆشتێ وەردەکێ کاردکەت بو باشکرنا پالدانا خوینا ب ئوکسجین بو ھەموو ئەندامێن لەشی بێی جوداھی.

٢- ب ھێزکرنا بەرگریا لەشی:

کەرستێ زنک یێ دناڤ گۆشتێ وەردەکێ دا ھەی و ھاریکارە بو ھاندانا کاریێ کۆئەندامێ بەرگریا لەشی و ئەڤە دبیتە ئەگەر ھێرشی میکروب و ڤایرۆسان بھێتەکرن و دیسا بەرھنگاریا نەخۆشیێن جوراوجور ل دەمێ تووشی مرۆڤی دبن.

٣- باشکرنا ئاستێ کولیسترولی د لەشیدا:

گ‌وشتێ وەردەکێ ژێدەرێ نحاسی و ترشیێن ئەمینی و ئۆمیگا ٣ دناڤدایە، ھاریکارە بو باشکرنا رێژا کولیسترولی د خوینێ دا، ئەڤە ژی دەلیڤێن تووشبوونێ ب نەخۆشیێن دلی و رەقبوونا دەماران و جەلتا مەژی کێم دکەت.

٤- رێکخستنا فشارا خوینێ:خوارنا گۆشتێ وەردەکێ ھاریکارە بو رێکخستنا فشارا خوینێ د لەشی دا، ژبەرکو ێودیوم و پوتاسیوم دناڤدا ھەنە و ئەڤە ھاریکارن بو پاراستنا مرۆڤی ژ نەخۆشیێن جەلتا دلی و جەلتا مەژی.

٥- چارەسەریا بێھێزیا سێکسی: خوارنا گۆشتێ وەردەک حەزا سێکسی ل دەڤ زەلام و ژنان زێدەدکەت، چونکو کاردکەت بو زێدەکرنا ھورمونێن بەرپرس ژ ساخلەمیا سێکسی و دبیتە ئەگەرێ قورتالبوونێ ژ بێھێزیا سێکیی و داکو مفای ژ بو ڤێ چەندێ ژێ وەربگری، باشترە سینگیێ وەردەکێ بھێتە خوارن.

٦- کێمخوینێ ناھێلیت و ھێزێ ددەتە لەشی: گۆشتێ وەردەکێ گەلەک فسفور و گانزایێن سەرەکی یێن کو لەشی پێدڤی پیێ ھەی دناڤدا ھەنە و ھێزێ ددەنە لەشی داکو ھاریکاریا وی بکەن د رێکخستنا رێژێن ھیموگلوینی د لەشیدا و پاراستنێ ژ کێمخوینیێ.

٧- ھاندانا کۆئەندامیێ ھەرسێ: گەلەک ڤیتامین دناڤ گۆشتێ وەردەکێ دا ھەنە و ھاریکارن بو ھاندانا کۆئەندامێ ھەرسیێ و تەمامکرنا کریارا ھەرسکرنێ ب ساناھی بێی کو تەنگەزاری پەیداببن، ھەروەسا مرۆڤی ژ زکچوونێ د پارێزیت.

٨- بھێزکرنا ھەستی و زەڤلەکان: خوارنا گۆشتێ وەردەکێ ھاریکارە بو بھێزکرنا ھەستیان و ھاندانا کریارا وەرارا زەڤلەکان، چونکو گەلەک پرۆتین دناڤدا ھەنە بو وەرارا ھەستی و زەڤلەکان.