ئه‌ڤرۆ نيوز:

خوارنا ھەڤسەنگ و ساخلەم د قۆناغا دوگیانیێ دا گەلەک گرنگە، ژبەرکو دێ ڤیتامین و رەگەزێ، خوارنێ یێن ‏پێدڤی ددەتە ژنا دوگیان و دێ ھاریکاریا وێ د وێ قۆناغا ب زەحمەت دا کەن، ھەروەسا دێ خوارنا پێدڤی بۆ ‏وەرارا سۆریلانکی دەتە لەشێ وێ.‏

د ڤەکۆلینەکا نوو دا یا د ‏Network Health Digest‏ بەلاڤ بووی و ئەنجامێن 18 ڤەکۆلینێن بەری نھا ل ‏دۆر پێدڤیێن خوارنێ بۆ ژنا دوگیان ھاتینە کرن شرۆڤەکرین، وەسا ئاشکرا کرکو ھێک خوارنا نموونەیە بۆ ژنا ‏دوگیان، ژبەرکو گەلەک مفا تێدا ھەنە و ژ وانا:‏

ریژەیەکا باش یا پرۆتینان تێدا ھەیە و ھەستا تێربوونێ چێدکەت و یا ھاریکارە کو ژن زێدەی یا پێدڤی ‏خوارنێ نەخۆت.‏

ترشیێ فۆلیک تێدا ھەیە کو یێ گرنگە بۆ کوئەندامێ دەمارێن سۆریلانکی، ھەر ھێکەکێ 55 میکرگرامێن ‏فۆلیکی تێدا ھەنە و ژنا دوگیان ل سێ مەھێن دەستپێکا دوگیانیێ پێدڤی ب وی ترشی ھەیە.‏

رێژەیەکا باش یا ئاسنی تێدا ھەیە و ئەو رەگەزەکێ گرنگە بۆ ژنا دوگیان و ناھێلیت ھەست ب وەستیانێ بکەت.‏

ترشیێن روونی کێم د ناڤ دا ھەنە کو ترسا زێدەبوونا سەنگێ زارۆی ناھێلیت و ناھێلیت ژن تووشی خەمۆکیێ ‏بیت پشتی زارۆبوونێ.‏

ھێک ھەموو پێدڤیێن خوارنێ یێن پێدڤی بۆ قۆناغا دوگیانیێ پەیدا دکەن وەکو یۆد و ڤیتامین ‏B12‎‏ و کۆلینی.‏

ئەڤرۆ نيوز:‏

ل ھەموو وەرزێن سالێ و ب تایبەت ژی ل زڤستانێ خەلکەک ھەیە ژمارەکا زور یا دەرمانا و ب تایبەت یێن ‏دژی ھەودانان ب کاردئینیت و ھەست ب ساخلەمبوونێ ناکەن، ب راستی ژی دەرمانێن ئەنتی بایوتیک ‏شیان ھەنە ژیانا مرۆڤی ب پارێزن، بەلێ ھندەک میکروبان ھێزەکا تایبەت ھەیە و دشێن بەرگریا ڤان ‏دەرمانان بکەن و ل وی دەمی دەرمان ب شێوازەک دروست ب کارێ خۆ رانابن،ھەروەھا ئەو میکروب دشێن ‏بەرگریا خۆ بدەنە ھندەک میکروبێن دی.‏

دەرمانێن ئەنتی بایوتیک کاردکەن ژبو کوشتنا بەکتریا و رێکگرتنێ ل وەرارا وان،بەلێ دبیت ئەڤ چەندە ‏پەیدانەبیت و بەکتریایێن ب ھێز ھەر شیانێن وەرار و بەربەڤبوونێ ل دەڤ بمینن و جارەک دی مرۆڤ نەخوش ‏ببیتەڤە و ل وی دەمی کونترولکرنا نەخوشیێ دێ یا ب زەحمەت بیت.‏
ئەو کەسێن دەرمانێن ئەنتی بایوتیک ب بەردەوامی و ب شێوەیێن دووبارەکری ب کاردئینن پتر بەرئاتافی ‏بەرگریا بەکتریا دبن و ئەڤە دبیتە ئەگەر ب زەحمەت کونترول ل سەر ھندەک نەخوشیان بھێتە کرن یان ‏نەخوش پێدڤی ب پتر دەرمانان و سەرەدانێن نوشداری ببیت.‏

میکروب دھێنە دابەشکرن بو دو پشکێن سەرەکی ئەوژی بەکتریا و ڤایروسن و ئەڤە ھەردو ئەگەرێن سەرەکی ‏یێن پتریا نەخوشیانە و دەرمانێن ئەنتی بایوتیک کونترولێ ل سەر بەکتریا دکەن بەلێ چ کارتێکرنێ ل سەر ‏ڤایروسان ناکەن و ڤایروس کومەکا نەخوشیان پەیدادکەن ژوانژی ( پەرسیڤ و کوخک و ئەنفلاوەنزا و ‏ئاریشەیێن دفنێ و ھەناسێ و ھەودانا گوھی).‏

بەکتریا دژین دناڤ ئاڤێ و خوارنێ و ئاخێ و دیسا دناڤ رووەک و ئاژەل و مرۆڤان دا ھەنە و پتریا وان گەلەک ‏ب زیان نینن ل سەر ساخلەمیا مرۆڤان بەلکو ھندەک ھاریکاریێ دگەل مرۆڤان دکەن د ھەرسکرنا خوارنێ ‏دا و ھندەکێن دی نەخوشیێن ب مەترسی پەیدادکەن وەک نەخوشیا ئێشا زراڤ.‏

ئەگەر تو تووشی نەخوشیەکا ڤایروسی ببی ھەلبەت ب کارئینانا دەرمانێن ئەنتی بایوتیک ھزرەکا گەلەک ‏باش نینە، ژبەرکو چ کارتێکرنێ ل ڤایروسان ناکەن و چ زیان و چ مفا ژی تێدا نینن,ھەر جارەکا تو ڤان ‏دەرمانان ب کاردئینی تو دەلیڤێ ڤەدکەی کو بەرھنگاریا ڤان دەرمانان نوو ببیتەڤە و ئەڤەژی ل پاشەرۆژێ ‏بوتە خرابە.‏

گرنگترین خەلەتی ئەوە ل دەمێ نەخوش ڤان دەرمانان داخواز دکەت و چ پێدڤی ژێرا نەبیت بو نموونە ل ‏دەمێ تووشی پەرسیڤی دبیت و ڤان جورە دەرمانان دخوت، یانژی ل دەمێ ل دووڤ شیرەتێن نوشداری ب ‏کارنەئینیت، ب کارئینانا خەلەت یا دەرمانان بوارێ ئابوری ژی گران دکەت و نەخوش دێ نەچاربیت ‏دەرمانێن بھاگرانتر ب کاربینیت داکو ژنەخوشیێ قورتال ببیت.‏

یانژی ل دەمێ نەخوشەک دەرمانی ب ھەلگریت و پشتی بورینا دەمەکی وی دەرمانی دووبارە ب ‏کاربینیتەڤە و بێی شیرەتا ژ نوشدارێ تایبەتمەند وەربگریت.‏

لەورا یا پێدڤی یە ل سەر تە چ جاران دەرمانێن ئەنتی بایوتیک ب کارنەئینی ل دەمێ نوشدار دبێژیتە تە ‏نەخۆ،یانژی ل دەمێ تو تووشی نەخوشیێن ڤایروسی دبی وەک ( ئەنفللاوەنزایێ) دەرمانێن خو ل دووڤ ‏رێنمایێن نوشداری ب کاربینە و ل دەمێن پێدڤی و دەمێ تو ھەست دکەی تو یێ ساخلەم بوی، ل دەڤ خو ‏دەرمانی نەراوەستینە و دەرمانێن چ کەسێن دی بو نەخوشیا خو ب کارنەئینە.‏

ئه‌ڤرۆ نيوز:

خوارنێن نەساخلەم گەلەک نەخۆشیان پەیدادکەن و ژگرنگترین وان نەخۆشیان ژی قەلەوی یە دگەل ‏نەخۆشیا شەکرێ و نەخۆشیێن دلی و دەمارێن خوینێ و گوت: خوارنا ساخلەم شیان ھەنە رادەیەکی بۆ ڤان ‏نەخۆشیان بدانیت و ھاریکارە بۆ وەرارا مرۆڤی.‏

سروشتێ سیستەمێ خوارنێ ژی ژ کەسەکی بۆ ئێکی دھێتە گوھارتن ئەوژی ل دووڤ ژی و سەنگ و درێژیا ‏مرۆڤی دمینیت دگەل کا مرۆڤ چەند ھێزێ ب رێکا ھاتن و چوونێ و کاری و وەرزشێ د مەزێخیت.‏

قەلەوی ئێک ژ گرنگترین ڤان نەخۆشیانە کو ژ ئەنجامێ خوارنا نەساخلەم پەیدادبیت، قەلەوی یا پێکھاتیە ‏ژ کومڤەبوونا روونان د لەشیدا، دەربارەی ژنێن ساخلەم ب رێژا 25% ژ لەشێ وان روینە و بۆ زەلامان ژی ‏‏17% ژ روونان ب خوڤە دگریت، لەشێ ژنان شیانێن مەزنتر ھەنە ژ لەشێ زەلامان ھەنە بۆ کومڤەکرنا ‏چەوریا ئەوژی ژبەر وێ چەندێ یە داکو ھێزێ بدەنە ژنێ ددەمێ دوگیانیێ و شیردانێ دا.‏

ژ بۆ زانینا سیستەمێ خوارنا ساخلەم پێدڤیە ل دووڤ سێگوشەیا خوارنێ بچین و سێگوشە ژی یا پێکھاتیە ژ ‏کومەکا خوارنێن سەرەکی کو پێدڤیە ھەر کەسەک پێگیریێ پێ بکەت، سێگوشەیا خوارنێ بەرێ مە ددەتە وێ ‏چەندێ کا دێ چەند خوارنێ خووین و دیسان کومێن سەرەکی یێن خوارنێ پێکھاتینە ژ کوما گوشتی و ‏شیری و بەرھەمێن وی و زەرزەواتی و فێقی و نشایێ.‏

کوما نشایێ ھەیە وەکو ( برنج و نان و کەلیک و مەعکەرونا) کو بنیاتێ ھەرەمی پێک دئینن و ھەرەمێ ‏خوارنێ دبێژیت پێدڤیە رۆژانە 6-11 قورچا وان خوارنا بخوین کو ھەر جارەک یا پێکھاتی بیت ژ چارێکەکا ‏نانی و 31 گرامێن کەلیکا و نیڤ کوپێ دانکێن ھوورکری یان برنجی و مەعەکەرونا و موکا نشایێ ب ‏ژیدەرەکێ گرنگێ ھێزێ و ڤیتامین و کانزایان بۆ لەشی دھێتە نیاسین.‏

کوما زەرزەواتان ژی پێدڤیە رۆژانە 305 جارا بخوین و ھەر جارەکێ نیڤ کوپێ زەرزەواتێن ب بەلگ یێن خاڤ و ‏نیڤ کوپێ دی زەرزەواتێن کەلاندی بخوین و ئەڤ کومە ڤیتامینا بۆ لەشی دابین دکەت و ژێدەرەکێ گرنگیێ ‏رووشالانە.‏

کوما سیێ ژی کوما فێقی یە کو پێدڤیە رۆژانە 3-4 جارا بخوین و ھەر جارەک یا پێکھاتی بیت ژ سێڤەکا ‏ناڤنجی یان پرتەقالەک یان موزەک یانژی نیڤ گوپێ شەربەتا سروشتی یا ڤان فێقیان.‏

کوما چوارێ یا گوشتی یە کو پێدڤیە 2-3 جارا بخوین و ھەر جارەکێ ھێکەکێ یان 60 گرامێن گوشتی یان ‏ماسیێ و مریشکێ، باشترە گوشتێ بێ روین بھێتە خوارن و چەرمێ مریشکێ بھێتە ژێڤەکرن و گەلەک زەرکا ‏ھێکێ ژی نەخوین ژبەرکە گەلەک کولیسترول دناڤدا ھەیە و ھەردەم باشترە گوشتێ سپی وەکو یێ مریشکا و ‏ماسیان بخوین و ئەڤ کومە پرۆتین و ڤیتامین و ئاسنی و زنکی ددەتە لەشێ مرۆڤی.‏

کوما دووماھیێ یا شیری و بەرھەمێن وی یە کو باشترە رۆژانە 203 جاران بھێتە خوارن و ھەر جارەک یا ‏پێکھاتی بیت ژ کوپەکێ شیری یان ماستی و باشترە یێن کێم روین بن و ئەڤ کومە ژێدەرەکێ گرنگێ پروتینا و ‏کانزایانە.‏

کوپیتکا ھەموو تشتان کو زیانێ ل ساخلەمیا مرۆڤی دکەن روین و زەیت و شەکرن کو پێدڤیە ب کەمیێن ‏کێم بھێنە خوارن، ژبەرکو گەلەک کاوریان ددەنە لەشی و گەلەک مفایەکێ مەزن تێدا نینە و چ کومێن ‏خوارنێ نینن کو باشتربن ژ کوما دی بەلکو مە پێدڤی ب ھەموو کومان ھەیە.‏

ئه‌ڤرۆ نيوز:

سەنتەرێ ساخلەمیا درەوونی ل زانکۆیا بۆرتسموت ل ئینگەلتەرا ڤەکولینەکا ھوور ئەنجام دا ل دۆر پەیوەندیێ ‏دناڤبەرا ھەستا بێھنکرنێ و قەلەویێ، وەسا دیاربوو کەسێن قەلەو پتر ھەست ب بێھنا خوارنێ دکەن.‏

وێ ڤەکولینێ 40 قوتابیێن زانکۆیێ ب خوڤەگرتبوون و ھاتبوونە دابەشکرن ل سەر دو کۆما، کۆما ئێکێ د ‏قەلەو بوون و یێن دی د نۆرمال بوون، ھەمی پشکداران ساخلەمیەکا باش ھەبوو، ڤەکولەران پرسیار ل وان ‏کرن ل دۆر بێھن و تاما شوکولاتێ، تاری یێن دەستکرد و کا چەند دوور ھەست ب بێھنێ دکەن و بێھن یا ‏چاوابوو، پاشی پلێ، بێھنێ پیچ پیچە کێمکرن داکو بزانن چەند ئەو ھەست پێ دکەن، شارەزایان تام ژی ‏کرنە چار تام (ترش، سویر، تەحل و شرین).‏

تیمێ ڤەکولەران کاردکر دا بزانن چو پەیوەندی دناڤبەرا ھەستێن بێھنکرنێ و تامکرنێ و سەنگی دا ھەیە، ‏وەسا بۆ دیاربوو مرۆڤێن قەلەو زووتر بێھنا شوکولاتا وەردگرن و دیسا مرۆڤێن قەلەو دشێن بێھنێ و تامێ ‏ژێک جودا بکەن و بزانن کیژان یا خوشە و کیش ب تامترە.‏

ئەڤرۆ نيوز:‏

خوارنێن نەساخلەم گەلەک نەخۆشیان پەیدادکەن و ژگرنگترین وان نەخۆشیان ژی قەلەوی یە دگەل ‏نەخۆشیا شەکرێ و نەخۆشیێن دلی و دەمارێن خوینێ و گوت: خوارنا ساخلەم شیان ھەنە رادەیەکی بۆ ڤان ‏نەخۆشیان بدانیت و ھاریکارە بۆ وەرارا مرۆڤی.‏

سروشتێ سیستەمێ خوارنێ ژی ژ کەسەکی بۆ ئێکی دھێتە گوھارتن ئەوژی ل دووڤ ژی و سەنگ و درێژیا ‏مرۆڤی دمینیت دگەل کا مرۆڤ چەند ھێزێ ب رێکا ھاتن و چوونێ و کاری و وەرزشێ د مەزێخیت.‏

قەلەوی ئێک ژ گرنگترین ڤان نەخۆشیانە کو ژ ئەنجامێ خوارنا نەساخلەم پەیدادبیت، قەلەوی یا پێکھاتیە ‏ژ کومڤەبوونا روونان د لەشیدا، دەربارەی ژنێن ساخلەم ب رێژا 25% ژ لەشێ وان روینە و بۆ زەلامان ژی ‏‏17% ژ روونان ب خوڤە دگریت، لەشێ ژنان شیانێن مەزنتر ھەنە ژ لەشێ زەلامان ھەنە بۆ کومڤەکرنا ‏چەوریا ئەوژی ژبەر وێ چەندێ یە داکو ھێزێ بدەنە ژنێ ددەمێ دوگیانیێ و شیردانێ دا.‏

ژ بۆ زانینا سیستەمێ خوارنا ساخلەم پێدڤیە ل دووڤ سێگوشەیا خوارنێ بچین و سێگوشە ژی یا پێکھاتیە ژ ‏کومەکا خوارنێن سەرەکی کو پێدڤیە ھەر کەسەک پێگیریێ پێ بکەت، سێگوشەیا خوارنێ بەرێ مە ددەتە وێ ‏چەندێ کا دێ چەند خوارنێ خووین و دیسان کومێن سەرەکی یێن خوارنێ پێکھاتینە ژ کوما گوشتی و ‏شیری و بەرھەمێن وی و زەرزەواتی و فێقی و نشایێ.‏

کوما نشایێ ھەیە وەکو ( برنج و نان و کەلیک و مەعکەرونا) کو بنیاتێ ھەرەمی پێک دئینن و ھەرەمێ ‏خوارنێ دبێژیت پێدڤیە رۆژانە 6-11 قورچا وان خوارنا بخوین کو ھەر جارەک یا پێکھاتی بیت ژ چارێکەکا ‏نانی و 31 گرامێن کەلیکا و نیڤ کوپێ دانکێن ھوورکری یان برنجی و مەعەکەرونا و موکا نشایێ ب ‏ژیدەرەکێ گرنگێ ھێزێ و ڤیتامین و کانزایان بۆ لەشی دھێتە نیاسین.‏

کوما زەرزەواتان ژی پێدڤیە رۆژانە 305 جارا بخوین و ھەر جارەکێ نیڤ کوپێ زەرزەواتێن ب بەلگ یێن خاڤ و ‏نیڤ کوپێ دی زەرزەواتێن کەلاندی بخوین و ئەڤ کومە ڤیتامینا بۆ لەشی دابین دکەت و ژێدەرەکێ گرنگیێ ‏رووشالانە.‏

کوما سیێ ژی کوما فێقی یە کو پێدڤیە رۆژانە 3-4 جارا بخوین و ھەر جارەک یا پێکھاتی بیت ژ سێڤەکا ‏ناڤنجی یان پرتەقالەک یان موزەک یانژی نیڤ گوپێ شەربەتا سروشتی یا ڤان فێقیان.‏

کوما چوارێ یا گوشتی یە کو پێدڤیە 2-3 جارا بخوین و ھەر جارەکێ ھێکەکێ یان 60 گرامێن گوشتی یان ‏ماسیێ و مریشکێ، باشترە گوشتێ بێ روین بھێتە خوارن و چەرمێ مریشکێ بھێتە ژێڤەکرن و گەلەک زەرکا ‏ھێکێ ژی نەخوین ژبەرکە گەلەک کولیسترول دناڤدا ھەیە و ھەردەم باشترە گوشتێ سپی وەکو یێ مریشکا و ‏ماسیان بخوین و ئەڤ کومە پرۆتین و ڤیتامین و ئاسنی و زنکی ددەتە لەشێ مرۆڤی.‏

کوما دووماھیێ یا شیری و بەرھەمێن وی یە کو باشترە رۆژانە 203 جاران بھێتە خوارن و ھەر جارەک یا ‏پێکھاتی بیت ژ کوپەکێ شیری یان ماستی و باشترە یێن کێم روین بن و ئەڤ کومە ژێدەرەکێ گرنگێ پروتینا و ‏کانزایانە.‏

کوپیتکا ھەموو تشتان کو زیانێ ل ساخلەمیا مرۆڤی دکەن روین و زەیت و شەکرن کو پێدڤیە ب کەمیێن ‏کێم بھێنە خوارن، ژبەرکو گەلەک کاوریان ددەنە لەشی و گەلەک مفایەکێ مەزن تێدا نینە و چ کومێن ‏خوارنێ نینن کو باشتربن ژ کوما دی بەلکو مە پێدڤی ب ھەموو کومان ھەیە.‏