ئه‌ڤرۆ نيوز:

ژێدەرەکێ ھەڤپشک دناڤبەرا ھەموو جورێن ریجێمێ دا ھەیە، ئەوژی ئەوە مرۆڤ یێ نەچارە سیستەمێ ‏خوارنا خوە ب گوھۆریت، مخابن ئەڤە بۆ گەلەک کەسا یا ب زەحمەتە، ھەموو دەما داخاز دھێتە کرن ‏مرۆڤ خوە ژ خوارنێن نەساخلەم و ھندەک ئەگەرێن دبنە ھویێ زێدە خوارنێ دوور بکەت، یا ب زەحمەتە ‏مرۆڤ بۆ دەمەکێ درێژ ل سەر ڤێ چەندێ یێ بەردەوام بیت و ھندەک نیشان ھەنە کو دەمێ مرۆڤی دیتن دێ ‏دیاربیت مرۆڤ د ریجێمێ دا ب سەرناکەڤیت و ئەنجام ژی ب دلێ مرۆڤی نابن.‏

1-‏ گوھۆرینا ژیانێ 180 پلەیان: ھەلبەت مرۆڤ نەشێت ب تنێ شێڤێ بخووت یان خوە ژ خێزانێ ‏بدەتە پاش و ئەو بخوون و چاڤێن مرۆڤی ژی ژێڤە نەبن، بەلێ سیستەمێ خوارنێ پێدڤیە ل گەل ژیانا مرۆڤی ب ‏گونجیت، چونکو دەمەکێ درێژ بۆ دڤێت و مرۆڤ دێ تووشی دامابوونێ بیت و نەشێت سەنگێ خوە کێم بکەت.‏

‏2-‏ قەدەغەکرنا کۆمێن خوارنێ ب تەمامی: ھەموو دەمان شارەزایێن خوارنێ دبێژن: نابیت تو فلان ‏خوارنێ بخووی، بەلێ یا دیارە کو گەلەک جورێن خوارنێ ھەنە و ئەو دبێژنە مە نەخوون، یا پێدڤیە ل سەر مە ‏دانێن خوە یێن خوارنێ رێکبێخیت کو ل گەل پێدڤیا لەشێ مە ب گونجن، ھەکە تە ھەست کر کو تایبەتمەندێ ‏خوراکیێ دێ تە ب ئێکجاری ژ کۆمەکا خوارنێ وەکو کاربوھیدراتا دوورکەت، ل وی دەمی بزانە تو ب ‏سەرناکەڤی.‏

‏3-‏ کێمکرنا سەنگێ ب لەز ل دەستپێکا ریجێمێ: پشتەڤان و ھاندەرێ سەرەکی یێ تەڤاڤیا سیستەمێ ‏خوارنێ ئەوە مرۆڤ ھەست بکەت سەنگێ مرۆڤی یێ کێم دبیت، لەورا پێدڤیە ل سەر تە کو دگەل ھەر ‏سیستەمەکێ خوارنێ تو ھەست بکەی سەنگێ تە یێ کێم دبیت و پەنتەرۆنێ تە یێ فرەە دبیت، ھەموو ‏ڤەکولین دیاردکەن ئەو کەسێن زوو سەنگێ خوە کێم دکەن ھەتا ھەکە ئاڤ و شلەمەنی ژی بن، ل دووماھیێ ‏ئەو دێ سەرکەڤن د ریجێمێ دا و ھەکە ئەڤ چەندە ل دەڤ تە ھەبیت یێ بەردەوام بە ل سەر سیستەمێ خوە ‏یێ خوارنێ بۆ کێمکرنا کێشا لەشێ خوە.‏

‏4-‏ تو نەشێی خوارنێ ل گەل کەسێن دی بخووی: پتریا جاران سیستەمێ سەنگ کێمکرنێ مرۆڤی ‏گرێددەت، پتریا جاران ژی مرۆڤ حەزدکەت خوارنێ ل گەل ھەڤالێن خوە ل کاری یان ل گەل خێزانێ ‏بخووت، لەورا مرۆڤ گەلەک پێگیریێ ب سیستەمێ خوارنا خوە ناکەت و ھەلبەت زەعیف ژی نابیت.‏

‏5-‏ سیستەمی پشتەڤانیێ ل تە ناکەت وەرزشێ بکەی: ھەکە ئەو سیستەمێ تو ل دووڤ دچی گرێدای ‏وەرزشێ نەبیت تو ھەست ب گوھۆرینا دروست ناکەی، وەرزش دێ ھاریکاریا تە کەت بۆ کێمکرنا کێشا ‏لەشی و دماوێ وەرزشکرنێ دا تو دێ شێە ھەیڤانە 3% سەنگێ حوە کێم کەی و ل کەل ڤێ چەندێ وەرزشێ ‏گەلەک مفایێن دیتر ژی ھەنە.‏

ئه‌ڤرۆ نيوز:

ژ ئەنجامێ ئەو پێشکەفتنا پزیشکی یا د زوو دەستنیشانکرنا نەخۆشیان دا پەیدابووی، ئەو ‏گوھۆرینێن کو ب سەر شێوازێ ژیانێ دا ھاتین وەکو خوارنا نەساخلەم و کێمیا ئەنجامدانا ‏چالاکیێن لەشی، وەکریە کو گەلەک نەخۆشی تووشی گەنجان ببن ھێشتا دژیێ 17 و 18 سالیێ دا و ‏ژوان نەخۆشێان ژی دێ ئاماژە ب شەش نەخۆشیان دەین کو ژلایێ کومەلا ئەمریکی یا ساخلەمیا ‏گشتی ھاتینە دەستنیشانکرن:‏

‏* پەنجەشێرا پیستی یا میلانی : پەنجەشێرا پیستی یا میلانی تووشی کەسێن پێنجی سالی دبیت، ‏بەلێ ژبەر پێشکەفتنا ژیانا نوو وەلێ ھاتیە کو نەخۆشی تووشی سنێلە و گەنجێن بیست سالی ژی ‏ببیت، چارەسەری بۆ نەھێلانا پەیدابوونا ڤێ نەخۆشیێ ئەوە قەستا سالۆنێن پیست رەشکرنێ ‏نەکەین، ژبەرکو ئەو دەلیڤا توشکرنا ڤێ نەخۆشیێ ب سێ جارکی زێدەدکەن ل دووڤ پەیامەکا ‏رۆژناما ‏‎” Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention”‎، ھەروەسا پێدڤیە کریمێن خوپاراستنێ ژ تیشکا ‏رۆژێ ب کاربینن ل دەمێ مرۆڤ دناڤبەرا دەمژمێر 10-دویێ نیڤرۆ دەردکەڤیت، گرۆڤە ژی ھەنە کو ‏خوارنا ڤیتامین بی پیستی ژ تووشبۆنا پەنجەشێرێ دپارێزیت.‏

‏* نەخۆشیا پێتیبوونا ھەستیان: ژیێ تایبەت بۆ دەستنیشانکرنا ڤێ نەخۆشیێ 65 سالیە، ھندەک ‏ژی د ژیێ 50 سالیێ دا تووشی نەخۆشیێ دبن، کاترین دیمەر، رێڤەبەرا بەرنامێ ساخلەمیا ‏ھەستیان ل کولیژا پزیشکی یا زانکۆیا واشنتون دبێژیت: بۆ خوپاراستنێ ژ ڤێ نەخۆشیێ پێدڤیە ‏ھەستیێن خوە ب ھێز بێخین ئەوژی ب خوارنا ڤیتامین (دی) و کالسیومی، ھەروەسا شیرەتان ‏دکەت کو رۆژانە راھێنان بھێنە کرن داکو ھەستی بھێزبکەڤن و خوە دووربکەن ژ جگارەکێشانێ و ‏مەی ڤەخوارنێ ژبەرکو وەکو ژەھرێ نە بۆ ھەستیان.‏

‏* جەلتە: ئەڤ نەخۆشیە ژی پتر ل دەڤ کەسێن 65 سالیێ و پێھەل دھێتە دیتن بەلێ د ئەڤرۆ دا ‏تووشی گەنجێن بیست سالی و سیە سالی ژی دبیت، ژ گرنگترین فاکتەرێن دەلیڤا تووشبۆنێ ب ‏جەلتێ زێدەدکەن جگارەکێشانە، ھەروەسا ھندەک ئاریشێن دی یێن ساخلەمیێ ھەنە کو مەترسیێ ‏ب تووشبۆنا نەخۆشیان زێدەدکەن وەکو بلندبوونا فشارا خوینێ و شەکرێ و قەلەویێ و زێدەبوونا ‏کولیسترۆلی یە دخوینێ دا، پێدڤیە چارەسەریا وان نەخۆشیا بھێتە کرن داکو گەنج تووشی جەلتێ ‏نەبن.‏

‏*پەنجەشێرا مەمکی: ژیێ دەستنیشانکرنا ڤێ نەخۆشیێ 45 سالی و پێھەلترە، بەلێ ل نوکە تووشی ‏کچێن سنێلە ژی دبیت، (ئان باتریدج) رێڤەبەرا پرۆگرامێ نەخۆشێن پەنجەشێرا مەمکی ل ‏پەیمانگەھا دانا فاربەر یا پەنجەشیرَێ دبێژیت بو نەھێلانا ڤێ نەخۆشیێ پێدڤیە ژن راھێنانان ب ‏شێوەیەکێ رێکخستی بکەن و سەنگێ خوە ب پارێزن و خوە ژ مەی ڤەخوارنێ دوور بکەن، ھەکە وان ‏فاکتەرێن زکماکی ھەبن پێدڤیە پێرابوونێن جدی وەربگرن دا تووشی ڤێ نەخۆشیێ نەبن وەکو ‏چەند دەرزیکا وەربگرن یا مەمکی ژێڤەبکەن ھەکە زانی دێ تووشی نەخۆشیێ بیت.‏

* ئەلزەھایمەر: ژیێ پێشبینیکری بۆ تووشبۆنێ ب نەخۆشیێ ل سەر 65 سالیێ دایە، بەلێ ھندەک ل ‏ژیێ پێنجی سالیێ ژی تووش دبن، د.گوستافو ئەلفا، رێڤەبەرێ جڤاتا ماموستایێن دەروونی یێن ‏ئەمریکی دیاردکەت کو دشیاندایە خو ژ ڤێ نەخۆشیێ ب پارێزن ب رێیا ھێزکرنا بیردانکێ و لەشێ ‏خوە و مێشکێ خوە، ئەوژی ب رێیا فێربوونا زمانەکێ نوو یان فێربوونا چاوانیا ژەنینا پیانویێ و ئەو ‏ھەموو تشت مفای دکەن، ھەروەسا دیاردکەت کو تشتێ مفای ل دلی بکەت دێ مفای ل مێشکی ژی ‏کەت لەورا یا گرنگە ئاستێ کولیسترۆلی یێ کێم بیت و فشارا خوینێ ل خوارێ بیت و بەژن زراڤی ‏بھێتە پاراستن.‏