دوهی سێشەمبی 21/11/2023 ل دوەمین ڕۆژا كۆڕبەندێ چاری یێ ئاشتیێ و ئاسایشا ڕۆژهەلاتا ناڤین (مێپس 2023)، دیدارا مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، ل پانێلا سییێ یا كۆڕبەندی، ل گەل مریەم موشیری، ڕۆژنامەڤانا ب ناڤودەنگا كەنالێ بی بی سی بڕێڤەچوو.
ئەڤا ل خوارێ پشكەكە ژ ئاخڤتن و بەرسڤێن مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ یە:
-وەكو دزانین نوكە ئاستەنگ ل دەڤەرێ هەنە و پتریا وەلاتێن دەڤەرێ ژ شەڕێ ئیسرائیلێ و حەماسێ د دلتەنگن، هەوە چ هەیە بۆ ڤێ ڕەوشێ؟
مەسرور بارزانی: ئەم وەكو مللەتەكێ گەلەك شەڕ و نەهەماتی دیتین، دزانین شەڕ چەند یێ وێرانكەرە. لەوما ئەم دژی شەڕی نە، نابیت بۆ چارەسەریا كێشەیان پەنا بۆ شەڕی بهێتە برن. دڤێت ئەم پرسیارەكا دی بكەین. هەكە سەحكەینە ڕەوشا غەززە، ئایا ئەو خەلكێ ل وێرێ، نوكە ڕەوشا وان یا خوەشە، یان بەری 7 ئۆكتۆبەرێ؟ ب دیتنا من بەرسڤ گەلەك یا ڕۆهنە؟ خەلكێ سڤیل و بێتاوان باجەكا گەلەك گران ددەن. ئەم شەڕی شەرمزار دكەین. پێدڤیە چارەسەریەكا ئاشتیانە بۆ هەر ململانێیەكا هەبیت كو ل ڕۆژهەلاتا ناڤین هەی. گەلەك جهێ دلتەنگێ یە كو دبینین ململانێیەكا دەهان سالان یا پشت گوه هاڤێتیە تاكو گەهشتیە شەڕی. پێدڤیە ئەم چارەسەریان بۆ كێشەیان ببینین بەری بگەهینە ڕوو ب ڕووبوونا لەشكری. دەمێ شەڕ دەستپێدكەت، ناهیچتە زانین دێ كەنگی ب دوماهی هێت. بەلێ تشتەك هەیە دزانین كو قوربانی خەلكێ سڤیل و بێتاوانن. پێدڤیە خەلكێ سڤیل بهێتە پاراستن، ئەم هەموو د دلتەنگین بۆ بەرفرەهبوونا ڤی شەڕی.
-ب دیتنا تە دێ ئیراقێ ڕۆل هەبیت د چارەسەركرنا وێ كێشەیێ دا؟
مەسرور بارزانی: ب دیتنا من باشترین تشت كو ئیراق بكەت ئەوە خوە ژ وێ ململانێ دووربكەت، ئیراقێ پشكا خوە كێشە هەنە. هەكە ڕێكەك هەبیت كو هاریكاریێن مرۆڤایەتی بگەهینیت ئەو تشتەكێ باشە. مە ژی ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب ڕێكا دەزگەهێ خێرخوازی بزاڤكریە هاریكاریێن مرۆڤایەتی بگەهیننە وان كەسێن كو پێدڤی پێ هەی. مخابن هەتا نوكە ئەو دەلیڤە نەبوویە و دەستهەلاتدارێن وێری. ئیراق دشێ چ دەروازە نە ڤەكرینە تاكو هاریكاریان بگەهینین. ئیراق دشێت ناڤبەریا ئاشتیێ بكەت یان هاریكاریێن مرۆڤایەتی بگەهینیت، ئەڤە دێ كارەكێ باش بیت، بەلێ درووشم هاریكارێن وی خەلكی نابن كو وان پێدڤی ب دەرمان و خۆراكی و ئاسایشێ یە. درووشم د بێ مفانە و كریار د پێدڤی نە.
-ل دۆر ناكۆكیێن ناڤخوەیی، محەمەد حەلبووسی ژ كاری وی هاتە لادان وەكو سەرۆكێ جڤاتا نوونەران، ب دیتنا تە دێ ئاستەنگ زێدەتر بن؟
مەسرور بارزانی: ب دیتنا من دەم یێ شاش بوو، ئەز باسێ بڕیارێ ناكەم، بەلێ دەم بۆ ئیراقێ یێ باش نەبوو، چونكە گەلەك كێشەیێن جودا مە هەنە، هەموو ڕۆژهەلاتا ناڤین نوكە ڕوو ب ڕوویێ ڤێ قەیرانێ بووە، مە كێشەیێن دی هەنە كو پێدڤیە چارەسەر بكەین. ئەڤە قەیران و كێشەیەكا نە خوازراو بوو، نە دبوو ڕوو بدەت، هەكە ڕێكەك هەبا بۆ چارەسەركرنا ڤێ كێشەیێ، پێدڤی بوو ب كەنالێن جودا ئەڤ كێشەیە هاتبا چارەسەركرن، پێدڤی بوو جڤاتا نوونەران هاتبا ئاگەهداركرن و ئەو خوە بڕیارێ بدەت، بەلێ تە دەزگەهەك هەبیت ل سەر هەموو تشتەكی بیت، بڕیارەكا تاكلایەنە بدەت بێی هزركرن د ئەنجاما وێ دا كا دێ چ بیت؟ ڕەوش ب گشتی ل ئیراقێ یێ هاریكار نینە. ئەڤە كێشەیەكە كو مە دزڤرینیت بۆ پرەنسیپێن سەرەكی یێن هەڤپشكیێ د ئیراقێ دا. چەند پێكهاتەیەك یێن د ئیراقێ دا هەین. سوننە ئێك ژ وان پێكهاتەیانە كو پێدڤیە ڕێز لێ بهێتە گرتن و ڕێز ل نوونەرێن وان ژی بهێتە گرتن، هەر گوهۆڕینەكا بهێتە كرن، پێدڤیە ب ڕێكا كەنالێ خوە بهێتە كرن كو یێ قەبوولكری بیت ژ ئالیێ حوكمەتێ و ژ ئالیێ وی پێكهاتەی ژی ڤە.
بلا باسێ هەماهەنگیان بكەین ل دۆر ئاستەنگ و ناكۆكیێن دەڤەرێ، هندەك كەس كێشەیان د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ دبینن ل دۆر دۆسێیا پەترۆلێ، تو چ دبێژی؟
مەسرور بارزانی: ئەڤە كێشەیەكە كو بۆ چەند سالێن بەری نوكە دزڤریت. ململانێیا بەغدا و هەولێرێ ل سەر پەترۆلێ ژ ئەگەرێ وێ چەندێ یە كو دەستوور وەكو هاتیە نڤیسین بجهنەهاتیە. كوردستانێ چەند ماف یێن د دەستووری دا هەین كو مخابن هاتینە پشت گوه هاڤێتن. ئەو ماف ژی مافێن دەرئێنان و بەرهەمئێنان و فرۆتنا پەترۆلێ یە. مخابن چەند سال بوون ململانێ و كێشە د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا هەبوون. پرسیارا سەرەكی ئەوە كو گەلەك یا ڕۆهنە، ئایا ئەم وەلاتەكێ فیدرالی نە، یان بەغدا وەلاتەكێ ناڤەندگەریە؟ ئەڤەیە كێشەیا سەرەكی. ب دیتنا مە پێدڤی د وەلاتێ فیدرالی دا دەستهەلات بهیچنە بەلاڤكرن و دەستهەلات ب دەڤەران بهێتە دان وەكو د دەستووری دا باس لێ هاتیە كرن. مخابن عەقلیەتەك ل بەغدا هەیە ( ئەز نابێژم هەموو) كو قورخكارە و دخوازیت هەموو تشتەك ل سەنتەری بهێتە كۆنترۆلكرن. ئەڤەیە جوداهی. هەكە ب هووری سەحكەیە كێشەیا پەترۆلێ ژی، ئەم دبینین كو حوكمەتا هەرێما كوردستانێ هەموو تشتەك كریە ژ یا پێدڤی و دەستووری داخوازكری، مە هەموو ئەركێن خوە بجهئیناینە، بەلێ هیچ دەمەكی مە مافێ خوە وەرنەگرتیە وەكو ئەوا د دەستووری دا ئاماژە پێ هاتیە دان. كوردستان یا پێگیرە ب دەستووری و مە كاركریە ل گەل حوكمەتا فیدرالی ل سەر پەترۆلێ و پرەنسیپێن بەرهەمئینانێ و فرۆتنا پەترۆلێ، بەلێ مخابن مە ئەو پشتەڤانیا كو مە پێدڤی پێ هەی ژ دەزگەهێن فیدرالی نە گەهشتیە مە. تاكو ب ڕۆهنی ب ئاخڤم، مە گرێبەست ل گەل كۆمپانیێن نێڤدەولەتی یێن بوارێ پەترۆلێ هەنە، ئەڤ گرێبەستە د قانوونی و بەركارن. ب پشتڕاستی ڤە ئەم ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ڕێزێ ل وان گرێبەستان دگرین. بەلێ بەرهەمئینانا پەترۆلێ تێچوو هەیە. ئەو كۆمپانیێن وەبەرئێنان د بوارێ پەترۆلێ دا كری. وەكو بەغدا نینە، كومپانیان ل ڤێرێ وەبەرئێنان كریە، بەلێ ل بەغدا وەسا نینە. بودجەیا وەبەرئێنانێ و تێچوویا وێ ب پشتڕاستی ڤە ل گەل گرێبەستێن ئەوان جودایە. بهایەك هەیە دبێژنێ بهایێ تێچوویێ بەرهەمئینانا پەترۆلێ، مخابن بەغدا باس ل هەژمارەكێ دكەت ب ڕاستی واقعی نینە. شەش دۆلار دانایە بۆ تێچوویا هەر بەرمیلەكێ پەترۆلێ كو دهێتە دەرئینان، هندەك بیر هەنە بۆ نموونە ل گەیارە، تێچوویێ بەرهەمئینانا ئێك بەرمیلا پەترۆلێ 34 دۆلارن. دبیت ل بیرەكا دی شەش دۆلار بیت، بەلێ جوداهی ژ جهەكی بۆ جهەكێ دی هەیە ! دەمێ ئەم دبێژینێ، ئەو دبێژن ئەڤە تێكرایا وێ یە، چونكە ل پشكەكا دی یا وەلاتی ئێم دۆلار تێ دچیت. ڕاستە بەغدا ژی ڕاست دبێژیت، بەلێ پرسیار ئەوە، دەمێ بەغدا پارەیێ تێچوویێ ڤێ بەرمیلا پەترۆلێ ددەت بۆ هەر بیرەكا پەترۆلێ، ئایا شەش دۆلاران ددەتە هەر كۆمپانیەكێ یان ژی 34 دۆلار ل ڤێرێ و دۆلارەك ل وێراهە؟ مخابن هەتا نوكە تێچوویێ پەترۆلێ ل هەرێما كوردستانێ دیارنەكریە و نزانن چەندە. لەوما دڤی حالەتی دا گەلەك یا گرنگە و مە دانوستاندن ل گەل بەغدا كریە، چونكە حوكمەتا هەرێما كوردستانێ خودانا وان ڕێككەفتنایە كو ل گەل كۆمپانیێن پەترۆلێ كرین، ئەڤە ماغەكە كو حوكمەتا هەرێما كوردستانێ هەی و ب هیچ شێوەیەكی دەست ژێ بەرنادەین. لەوما ل گەل حوكمەتا ل بەغدا مە ئاخڤتیە، ئەم دشێین ل گەل كۆمپانیێن پەترۆلێ كار بكەین و بزانین تێچوویێ پەترۆلێ چەندە؟ كو ئەڤە تمام بوو، وی دەمی هنارتنا پەترۆلێ دێ ب ساناهی بیت، چونكە ب گۆڕەی بەرهەمی هنارتن نابیت. دەمێ مە بەرهەمئینان هەبیت دێ چینە قۆناغا داهاتی، ئەوژی هنارتنا پەترۆلێ یە بۆ توركیا.
-ئەم هەموو دبینین كو ئەڤ ئاستەنگێن ئابۆری یێن هەین، ئایا هوون د بەرهەڤن دەست ب بەرهەمئێنانێ بكەن؟
مەسرور بارزانی: ئەم ل وەزارەتا سامانێن سروشتی ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ئەڤرۆ د بەرهەڤین، بەلێ تەپە ل مەیدانا بەغدایە، ئایا ئەو دێ تێچوویێ بەرهەمئینانا پەترۆلێ ژ ئالیێ كۆمپانیان ل هەرێما كوردستانێ دەن؟ هەكە بشێین ئەو دێ دەست ب بەرهەمئینانێ كەن و ئەم ژی وەكو حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دێ بەرگریێ ژ مافێن خوە یێن دەستووری كەین و ب پشتڕاستی ڤە دێ بەرگریێ ژ وان كۆمپانیان كەین كو باوەری ب مە هەبووە و وەبەرئێنانێ ل هەرێما كوردستانێ دكەن. دەمێ ڕێز ل ئەڤان ڕێككەفتنان هاتە كرن و حوكمەتا فیدرالی پارەیێ ئەوان كۆمپانیان دا، ب پشتڕاستی ڤە پەترۆل هەیە بۆ هنارتنێ. مە شاند هەیە سەرەدانا بەغدا كریە، ل حەفتیا بۆری ژ بەغدا هاتینە هەرێما كوردستانێ، مە كۆمبوونەكا باش ل گەل وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ كریە، چەند جاران ل گەل سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ ژی كۆمبووینە و وی ژی تێگەهشتنەكا باش هەیە و وەزارەتێ ژی تێگەهشتنەكا باش هەیە، لەوما هیڤیدارم ب شێوەیەكی ژ شێوەیان بگەهینە ڕێككەفتنەكێ كو بشێین دەست ب بەرهەمئینانێ و هنارتنێ بكەین بەلێ نزانم كەنگی.
-كەنگی حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دێ شێت ئابۆرێ خوە هەمەجۆر بكەت؟
مەسرور بارزانی: ئەڤە یا گرنگە، كوردستانێ ئاخەكا باش هەیە، مە گەلەك دەڤەر هەنە كو دشێین كاری تێدا بكەین و ئابۆرێ خوە هەمەجۆر بكەین، ژێدەرێن داهاتی زێدەتر بكەین. ل دەستپێكا ڤێ كابینەیێ من بزاڤكریە ڤی كاری بكەم. بەلێ مە پەترۆل هەیە كو دشێین بهنێرین و مفای ژێ وەرگرین، بەلێ ئەو داهاتێ كو ژ سێكتەرەكێ بدەستمە دكەڤیت، دشێین د سێكتەرێن دی دا وەبەرئێنانێ تێدا بكەین و ژ سێكتەرێن دی دا دێ داهاتێ مە باشتر كەت. من گەلەك ب جدی كار ل سەر سێكتەرێن گەشتوگوزارێ و چاندنێ دا كریە و هزر د وێ چەندێ ژی دا دكەین د پەروەردێ و ساخلەمیێ ژی دا كار بكەین. هەر ژ دەستپێكا ڤێ كابینەیێ كو كۆڤید هات، بهایێ پەترۆلێ هاتە خار، بودجەیا مە ل بەغدا هاتە بڕین، بەلێ ئەم شیاین سەربكەڤین، چونكە مە چەند كارەك ئەنجامدان، ژوان مە پەیوەندیێن باش ل گەل كەرتێ تایبەت دروستكرن، دەلیڤەیێن گەلەك باش مە دانە كەرتێ تایبەت تاكو هەماهەنگیێ بكەن و كاری ل گەل حوكمەتێ بكەن بۆ وێ چەندێ ئابۆر بەردەوام بیت و شكەستنێ نەئینیت. د هەمان دەمدا مە بزاڤكر د چارچۆڤەیێ چاكسازیێ دا مەزاختیێن حوكمەتێ كێم بكەین. ئەڤێ چەندێ دەم بۆ دڤیا تاكو ئەنجامێن وان كاران ببینین كو ژ دەستپێكا ڤێ كابینەیێ مە دەستپێكری، بەلێ نوكە دبینین مفایێن وێ چەندێ دیاربوون. هنارتنا بەرهەمێن مە یێن ناڤخوەیی یێن چاندنێ بۆ كەنداڤی و ئۆرۆپا دەستپێكریە، ئەڤە جوتیاران هانددەت بۆ وێ چەندێ بەر ب زەڤیێن خوە بچن و دەست ب كاری بكەن، دبینین بەرهەمێن وان یێن چاندنێ زێدەبووینە و داهات ژی زێدەبوویە. لەوما دێ هەموو كارەكێ كەین تاكو داهاتێ خوە هەمەجۆر بكەین، ئەڤە پشكەكە ژ چاكسازیێن مە. دخوازم بێژم شۆڕەش ژ ڤەگوهاستنا كوردستانێ بۆ قۆناغەكا باشتر ،چونكە ئەڤە تنێ باسێ هەمەجۆركرنا ئابۆری نینە، بەلكو ئەڤە ب دیجیتالكرنا سیستەمێ مەیە و خزمەتگوزاریان ل ڤێ كابینەیێ.
-زێدەتر بێژە من سەبارەت ب سیستەمێ بانكی وەكو دزانین هەوە سیستەمێ دیجیتالی دامەزراندیە؟
مەسرور بارزانی: مخابن نەكو تنێ ل هەرێما كوردستانێ، بەلكو ل هەموو ئیراقێ ژی، ئابۆری پشتبەستن ب كاش كریە، ئابۆرەكێ پشت بەستنێ ب كاش بكەت، یێ سنووردارە و نەشێی گەلەك گەشێ پێ بدەی. ئەو سیستەمێ مە ل هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ ژی هەی، مخابن گەلەك چالاك نەبوون و ب شێوەیەكێ ستاندار نەبوون. ئەوا مە بزاڤكری ل هەرێما كوردستانێ ئەنجام بدەین، ژ وانا ژێرخانەیەكێ دانین كو پێدڤیە بۆ وەلاتیان، چونكە د كابینەكا من دا وەلاتی سەنتەرێ حوكمەت و كابینەیا منە و دێ هەموو خزمەتگوزاریەكێ دابین كەین بۆ وێ چەندێ پشتڕاست بین ژ وێ چەندێ وەلاتی پتریا مفای ژێ وەرگرن، لەوما پێدڤیە ئەڤان خزمەتگوزاریان بۆ وەلاتیان د بەردەست بن. ئانكو بانك پێدڤیە و دڤێت حوكمەت پشتەڤانیا وان بكەت و ڕێكاریان بۆ دابنیت و مافێن وان بهێنە پاراستن. بەلێ د هەمان دەم دا وەلاتی ژی چاڤ ل وێ چەندێ یە حوكمەت بپارێزیت و مفایێ زۆر ژێ نەهێتە وەرگرتن. ئانكو حوكمەت ب شێوەیەكێ ئۆتۆماتیكی دڤێت گەشەیەكا بەردەوام ب دووڤ خوە دا بینیت. دەمێ ئەم داخواز ژ بانكان دكەین قەران ب وەلاتیان بدەن، بۆ وێ چەندێ بشێن خانی و ترۆمبێلان بكڕن.
-بانك دێ وێ چەندێ كەن؟
مەسرور بارزانی: بەلێ نوكە مە پڕۆژەیەك دەستپێكریە ب ناڤێ (هەژمارا من) كو ئارمانجا مە هەتا دوماهیا سالا 202، هیڤیدارم كو زێدەتر ژ ئێك ملیۆن فەرمانبەرێن حوكمەتێ بهێنە دناڤ وی پرۆگرامی دا و بهێنە تۆماركرن. من دڤێت بۆ خەلكێ دهۆكێ و سلێمانیێ بێژم كو ل ڤێ مەهێ ل دهۆكێ و سلێمانیێ ژی دێ دەستپێكەت. ئەم دێ هەموو فەرمانبەرێن حوكمەتێ ئێخینە د ناڤ ڤی پرۆگرامی دا، كەرتێ تایبەت ژی ب هەمان شێوە دێ هێتە دناڤ پرۆگرامی دا ب كاركرن ل گەل بانكان. دەنگوباسێ خوەش ئەوە كو هەر بانكەكا بهێتە دناڤ ڤی پرۆگرامی دا، گەلەك بلەز دێ بیتە مەزنترین بانك ل ڤی وەلاتی، دێ مفایەكێ باش ژی كەن و وەلاتی ژی دێ قازانج كەن، ب پشتڕاستی ڤە دێ مە ژێرخانەیەك هەبیت. مە نوكە هزار (ئەی تی ئێم) ل هەرێما كوردستانێ داناینە و 40 هزار جه مە داناینە بۆ پێدانا پارەی، خەلك ژی كو ژ دەرڤە دهێن دشێن مفای ژێ ببینن و كرێدت كارتێن خوە بكاربینن ل شوونا وێ چەندێ كاش بكاربینن.
-دا باسێ گەندەلیێ بكەین، هندەك كەسان چاڤ ل وێ چەندێ یە بەرەو پێشڤەچوون د ڕوو ب ڕووبوونا گەندەلیێ دا هەبیت، هوون بۆ ئەڤێ چەندێ دێ چ كەن؟
مەسرور بارزانی: شێوازێ من بۆ ڕوو ب ڕووبوونا گەندەلیێ، ڕاگرتنا وێ یە، پێدڤیە سیستەمەك هەبیت كو خەلكێ گەندەل نەشێت مفای ژێ ببینیت، دەمێ تە سیستەمەكێ شەفاف هەبیت، گەلەك ب باشی كار بكەت، ئەڤە ب دیاركری مە بابەتێ ب دیجیتالكرنا خزمەتگوزاریێن حوكمەتێ و پێدانا پارەی بۆ وێ چەندێ یە كو هەموو تشتەك دێ شەفاف بیت ودێ گەلەك ب زەحمەت بیت كو خەلكەك بشێت گەندەلیێ ئەنجام بدەت. پێدڤیە تاك ژی بەرپرسیار بن ل بەرامبەر كارێن خراب. مە دەستپێكریە، گەندەلێ تنێ ئەو نینە كو خەلك فێلان ل تە بكەت و پارەیان ل تە ببەت. ب هەدەركرنا دەمی ژی گەندەلی یە، دەمێ فەرمانبەرەكێ حوكمەتێ پارە پێ هاتە دان بۆ وێ چەندێ خزمەتێ بكەت، بەلێ ڕوونشتیە و هیچ نەكەت، ئەڤە ژی گەندەلی یە. مە ل دەسپتێكا ڤێ كابینەیێ دەستپێكریە، ئەڤە پڕۆسەیەك نینە ڕۆژا پاشتر ئەنجام هەبیت، هندەك دەم بۆ دڤێت، بەلێ ئەم یێن ل سەر ڕێكا ڕاست.
-گوهۆڕینێن سەقای كاریگەری ل سەر خەلكی هەبوو، ب تایبەتی كێم ئاڤیێ، هوون چ دبێژن؟
مەسرور بارزانی: ئەم د دلتەنگین، نە ژ بەر كێم ئاڤیێ ب تنێ، ڕاستە ئاڤ فاكتەرێ سەرەكی یە، مە پلان هەیە كو بەنداڤێن مەزن دروست بكەین بۆ وێ چەندێ ئاڤێ ڕابگرین و ب شێوەیەكێ باشتر نفای ژێ وەربگرین ل وەرزێن جودا، ئێدارەدانەكا باش یا ژێدەرێن ئاڤی ئێكە ژ پلانێن مە و كاری ل سەر دكەین. ب هەمان شێوە غاز كو ژ بیرێن پەترۆلێ دهێتە دەرڤە، مە ل هەرێما كوردستانێ ئەو كار كریە كو مە غاز كریە كارەب، وەزارەتا سامانێن سروشتی دبێژیت كۆمپانییچن بەرهەمئینانا پەترۆلێ ژ وێ غازا دهێتە دەرڤە، جارەكادی بێخنە ژێر ئەرد تاكو بكەنە كارەبا، ئەڤە كارێ مە ب تنێ نینە، بەلكو بەرپرسیارەتیەكا گشتگیرە ژ ئالیێ جڤاكێ نێڤدەولەتی ڤە..
نيشاندان
