د نڤیسارەكا فەرمی دا ب ئیمزایا سەرۆكێ دیوانا سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ كو هاتیە ئاراستەكرن بۆ كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ و دانەیەك ژی بۆ ئالیێن پەیوەندیدار هاتیە دان، سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ داخوازكریە كۆمسیۆنا ئیراقێ بەرهەڤیێ نیشان بدەت بۆ سەرپەرشتیكرنا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ.
د نڤیسارا سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ دا ئاماژە ب وێ چەندێ هاتیە كرن كو ب گۆرەی فەرمانا هەرێمێ هەژمار 90 ل 26/3/2023 بڕیار هاتیە دان هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ ل ڕۆژا 18/11/2023 بهێنە ئەنجامدان، بۆ وێ مەبەستێ ژی داخواز كریە كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ بەرهەڤیێ نیشان بدەت بۆ سەرپەرشتیكرنا هەلبژارتنان ل ژڤانێ دیاریكری، یان ژی ل گەل هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ ل 18/12/2023.

دەستەیا ئامارێ ل هەرێما كوردستانێ ڕاگەهاند: ب گۆرەێ خەملاندنان پێشبینی دهێتە كرن هەژمارا ئاكنجیێن هەرێما كوردستانێ ل دوماهیا ئەڤسالە بگەهیتە زێدەتر ژ شەش ملیۆن و 556 هزار كەسان كو زێدەتر ژ سێ ملیۆن و 296 هزار نێر و سێ ملیۆن و 260 هزار مێیان بخوەڤە دگریت.
دەستەیا ئامارێ ل هەرێما كوردستانێ كۆمەكا ئاماران بەلاڤكرن و ڕاگەهاند» نەبوونا سەرژمێریا ل ئیراقێ بۆ دەمێ 36 سالێن بۆری، ڤالاهیەكا مەزن ئێخستیە ژێدەرێ گرنگێ داتایێن پلانان ژ بەر نەبوونا نیشاندەرێن دیموگرافی ب هووردەكاریێن خوەڤە، لەوما دەستەیا ئامارێ پێدڤی بوو ڕێكێن دی بگریتە بەر بۆ دابینكرنا وان داتایان بكارئینانا بەرنامێ نە ڕاستەوخوە یێ خەملاندنا هەژمارا ئاكنجیان».
ب گۆرەی ئامارێن دەستەیا ئامارێ ل هەرێما كوردستانێ، پێشبینی دهێتە كرن بۆ سالا 2023 هەژمارا ئاكنجیان ل هەرێما كوردستانێ بگەهیتە شەش ملیۆن و 556 هزار و 752 كەسان كو سێ ملیۆن و 296 هزار و 240 كەس ژ ڕەگەزێ نێر و سێ ملیۆن و 260 هزار و 514 كەس ژ ڕەگەزێ مێ نە».
هەر ل دووڤ وێ ئامارێ « 78.4% ژوان ئاكنجیێن باژێرانە و 21.6% ئاكنجیێن گوندانە» هەروەسا گەشەیا ئاكنجیان بۆ سالا 2023 ب 2% هاتیە خەملاندن.
ل دۆر هەژمارا ئاوارە و پەنابەران ل هەرێما كوردستانێ، دەستەیا ئامارێ پشتبەستن ب ئامارا ڕێكخراوا كۆچ یا نێڤدەولەتی كریە كو هەژمارا كەسێن ئاوارەیێن ناڤخوە ئیراقێ ل ناڤەراستا 2022 گەهشتیە ملیۆنەك و 18 هزار كەسان كو پشكا هەرێما كوردستانێ ژ ئاوارەیێن ناڤخوە نێزیكی 694 هزار كەسانە ئانكو 52.6% ژ ئاوارەیێن ناڤخوەیی ل ئیراقێ.
دەستەیا ئامارێ ل ئیراقێ دبێژیت» زوورترین هەژمارا ئاوارەیێن هەرێما كوردستانێ ل پارێزگەها دهۆكێ د ئاكنجی نە و پاشی ل پارێزگەهێن دی كو پلەبەندی ب ڤی شێوەیە: دهۆك 320 هزار كەس، هەولێر 233 هزار كەس، سلێمانی 142 هزار كەس.

سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، مەسرور بارزانی د پەیامەكێ دا سوپاسیا خەلكێ كوردستانێ دكەت و ڕاگەهاند: پاشەڕۆژ یا گەشە و كاروانێ چاكسازیێ و ئاڤەدانیێ ناڕاوەستیت.
مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د پەیامەكێ دا ل پێگەهێ خوە یێ تایبەت ل تۆرا جڤاكی یا تویتەری بەلاڤكر» سوپاس بۆ وان هەموویان یێن ل ڤان چار سالێن بۆری، ژ پێخەمەت كوردستانەكا ب هێزتر و ئاڤەدانتر پشتەڤانێن مە بوون».
د پەیاما سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دا هاتیە ژی» سوپاسیا من یا تایبەت ژی بۆ خەلكێ خۆڕاگرێ كوردستانێ، پاشەڕۆژ یا گەشە و كاروانێ چاكسازیێ و ئاڤەدانیێ ناڕاوەستیت».

ئەندامەكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان دبێژیت: حوكمەتا هەرێما كوردستانێ تانە ل چار مادەیێن بودجەیا گشتی یا ئیراقێ دایە.
د. خەلیل غازی، ئەندامێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان و ئەندامێ لژنەیا دارایی ل جڤاتا نوونەران گوت» حوكمەتا هەرێما كوردستانێ تانە ل مادەیێن 2 و 11 و 12 و 13 ژ بودجەیا گشتی یا ئیراقێ دایە».
د. خەلیل غازی ئاشكراكر ژی» ل 12 تەمووزا 2023، حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل دادگەها فیدرالی سكالا دژی وان بڕگە و مادەیێن بودجەی تۆماركریە».
ڕۆهنكر ژی» ئەو بڕگەیێن بودجەی كو حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سكالا دژی تۆماركرین، گرێدای ماف و شایستەیێن دارایی یێن خەلكێ هەرێما كوردستانێ نە، كو ئەو بڕگە بەرۆڤاژی دستوورێ ئیراقێ نە».
سەبارەت بجهئینانا بودجەیا گشتی یا ئیراقێ، وی ئەندامێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ دیاركر» هەر دەمێ ڕێنمایێن تایبەت بجهئینانا بودجەی هاتنە دەركرن، شایستەیێن دارایی یێن حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دێ هێنە مەزاختن تاكو دادگەها فیدرالی یا ئیراقێ بڕیارێ ل سەر سكالایا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ددەت، هەكە هەر بڕگە و مادەیەك یا شاش بیت دێ هێتە لادان یان دێ هێتە ڕاستڤەكرن».
گوت ژی» تۆماركرنا تانێ ل بودجەیا گشتی یا ئیراقێ ڕێگریێ ل هنارتنا مووچە و شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێ ناكەت».
ژ ئالیەكی دی ڤە ب گۆرەی كوردستان 24، حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سكالایەك ل دادگەها بلند یا فیدرالی یا ئیراقی تۆماركریە و تان ل برگەیێن (ئەلیف، با، ج، د، ه) ژ بڕگەیا دویێ ژ مادەیا 12 ژ قانوونا بودجەیا گشتی یا فیدرالی یا ئیراقێ هەژمار 13 سالا 2023 بۆ سالێن 2023و 2024 و 2025 دایە ل سەر بنەمایێ پێشێلكرنا مادەیێ 115 ژ دستوورێ ئیراقێ.
دستوورێ ئیراقێ ل سالا 2005 دەستهەلاتێن كاركرنا فیدرالی ب مادەیێ 110 دیاركریە كو مەرجێن تایبەت یێن د ناڤبەرا حوكمەتا ئیراقێ و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ژ 9 بڕگەیان پێكهاتیە.
د مادەیا 115 ژ دستووری ئیراقێ هاتیە، دەستهەلاتێن هەڤپشك د ناڤبەرا حوكمەتا فیدرالی و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د مادەیێن 111 و 112 و 113 و 114 هاتینە دیاركرن، كا چاوان مامەلە ل گەل ڕووداو و سیاسەتان دكەن و بڕێڤەدبەن، هەروەسا ل مادەیێ 115 هاتیە كو دەستهەلاتێن دی د ناڤبەرا حوكمەتا فیدرالی و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دا دشێن ب هەڤپشكی و ب ڕێككەفتن ل سەر هەموو مادەیێن دستووری ڕێكبكەڤن.

رێکخستنا چاڤدێریا مافێن مرۆڤی یا سووریێ راگەهاند، پشتی کۆنترۆلکرنا باژێرێ عەفرینێ ژ ئالیێ گرۆپێن چەکدارێن سووریێ یێن سەر ب تورکیا ڤە رۆژ ب رۆژێ کار بۆ گوهۆڕینا دیمۆگرافیا باژێرێ هاتیە کرن و نها ژی د چارچۆڤێ پرۆژەکێ نوو دا هندەک ئاڤاهیێن نوو ل عەفرینێ دهێنە دروستکرن، نها دیمۆگرافیا باژێرێ عەفرینێ ب تەمامی هاتیە گوهۆڕین.

رێکخستنا چاڤدێریا مافێن مرۆڤی یا سووریێ راگەهاند، پشتی باژێرێ عەفرینێ ژ ئالیێ گرۆپێن چەکدار یێن سەر ب تورکیا ڤە هاتە کۆنترۆلکرن، کار بۆ گوهۆڕینا دیمۆگرافیا باژێرێ عەفرینێ هاتە کرن، ناڤێ پڕانیا تاخێن عەفرینێ هاتینە گوهۆڕین و گەلەک جهێن دیرۆکی ژی هاتینە ژناڤبرن، نها ژی د چارچۆڤێ پرۆژەکێ نوو دا گەلەک ئاڤاهی ل عەفرینێ دهێنە دروستکرن، ئەو ئاڤاهی ژی ل سەر ئەردێ کوردان دهێنە دروست کرن، ئارمانجا سەرەکی یا دروستکرنا وان پرۆژان ژی ئەوە دا دیمۆگرافیا باژێرێ عەفرینێ ب تەمامی بهێتە گوهۆڕین و ئەو یەک تا رادەیەکێ ژی هاتیە کرن.
هەمان رێکخستنێ ئاماژە ب هندێ ژی کریە، کو کۆمپانیێن تورکیا دخوازن ل ناڤەندا عەفرینێ چەندین پرۆژێن مەزن بجه بینن، د چارچۆڤێ وان پرۆژان دا ژی دخوازن گەلەک ئاڤاهیێن نوو دروست بکەن و وان ئاڤاهیان ژی بدەنە تورکمان و عەرەبان، دا وەسا رێژەیا کوردان ل عەفرینێ یا کێم بیت، تا رادەیەکێ ژی ئەو یەک هاتیە کرن، چونکی نها رێژەیا کوردان ل عەفرینێ گەلەک کێم بوویە، وەلاتیێن عەفرینێ ژ ترسا گرۆپێن چەکدار دڕەڤن و بەرێ خوە ددەنە دەڤەرێن دی یێن رۆژئاڤایێ کوردستانێ و باکورێ سووریێ، ئەو یەک ژی نیشا ددەت رەوشا نها یا عەفرینێ گەلەک خرابە و ئێدی عەفرین نەمایە ئەو باژێرێ جوان یێ کو بەری نها کوردێن سووریێ ب شانازی ڤە بەحسێ وێ دکرن، گەلەک تاخێن عەفرینێ هاتینە وێرانکرن و چەکدارێن سەر ب تورکیا هەموو جهێن دیرۆکی ل عەفرینێ ژی خراب کرینە.
ئەو یەک د دەمەکێ دایە کو بەری نها رێکخستنا مافێن مرۆڤی یا سەر ب نەتەوەیێن ئێکگرتی ژی د راپۆرتەکێ دا ئاماژە ب هندێ کربوو، کو رەوشا کوردان ل عەفرینێ گەلەک خرابە و چەکدارێن سەر ب تورکیا رۆژ ب رۆژێ ب ئەشکەنجەدانێ و دارێ زۆرێ کوردان نەچار دکەن دا کو ژ عەفرینێ دەرکەڤن، ژ بەر هندێ ژی نها رێژەیا کوردان ل عەفرینێ گەلەک کێم بوویە، خێزانێن چەکدارێن عەرەب کو تورکیا پشتەڤانیێ ل وان دکەت ل گەلەک تاخێن دیرۆکی یێن عەفرینێ بجه بووینە و هەموو ناڤێن وان تاخان ژی ژ کوردی کرینە عەرەبی.
بەری نها گەلەک رێکخستنێن جیهانی و یێن مافێن مرۆڤی ژی بەحسێ زۆلم و زۆرداریا چەکدارێن سەر ب تورکیا ل عەفرینێ کربوون و داخواز ژ تورکیا کربوون د زووترین دەم دا هەموو هێزێن خوە ژ عەفرینێ ڤەکێشیت.

دەمێ قانوونی یێ جڤاتێن پارێزگەهێن كوردستانێ ب دووماهی هاتیە و بڕیارە ل مەها هەشت یا ئەڤسالە دادگەها فیدرالی یا ئیراقی بڕیارێ ل سەر چارەنڤیسێ جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ بدەت، سەرۆكێ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان ل جڤاتا پارێزگەها هەولێرێ دبێژیت: مە پێ باشە ل گەل هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهان ژی بهێنە ئەنجامدان.
سكالایەكا قانوونی ل سەر جڤاتێن پارێزگەهێن كوردستانێ ل دادگەها فیدرالی یا ئیراقی هاتیە تۆماركرن، سەبارەت ب وێ چەندێ دەمێ كاركرنا وان تمام بوویە و پێدڤیە ئێدی ب وی ناڤی و ئەندامان كۆمبوون نەهێنە كرن، ئەڤە ژی وەدكەت جڤاتێن پارێزگەهێن كوردستانێ چاڤەڕێ بكەن تاكو بڕیارا دادگەها فیدرالی دهێتە دەركرن. ب گۆرەی هەموو پێشبینیان سێ بژاردە یێن ل بەر دەم دادگەها فیدرالی، یان ئەڤ جڤاتە درێژیێ ب كارێن خوە بدەن تاكو دوماهیا هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ، یان هەلوەشاندنا وان و ڕاگرتنا كارێن وان، یان ژی سنۆرداكرنا كارێن وان تاكو ئێكلاكرنا چارەنڤیسێ وان.
سەبارەت هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ ژی، بڕیارە ل 18/12/2023 بۆ جارا چارێ ل 15 پارێزگەهێن ئیراقێ ب كەركووكێ ڤە بهێنە ئەنجامدان.
ل 24/6/2018 دووماهی ب دەمێ قانوونی یێ كارێ جڤاتێن پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ هاتیە، نوكە ژی نێزیك دبین ژ پێنج سالان ل سەرڤەچوونا ژڤانێ قانوونی یێ كاركرنا وان جڤاتان، بەلێ هیچ ئالیەكێ پەیوەندیدار باس ل هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ ناكەت.
هەتا نوكە ل هەرێما كوردستانێ دو خۆلێن هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهان هاتینە كرن، نوكە دەمەكێ زۆر ب سەر دوماهیا دەمێ قانوونی یێ جڤاتێن پارێزگەهێن هەرێمێ دەرباز بوویە، ب گورەی قانوونێ پشتی ب دووماهی هاتنا دەمێ قانوونی، جڤاتێن پارێزگەهان دشێن 90 ڕۆژێن دی ل سەر كارێن خوە د بەردەوام بن، ئەو دەمە ژی ل 24/9/2018 ب دووماهی هاتیە.
كەنعان خەیلانی، سەرۆكێ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان ل جڤاتا پارێزگەها هەولێرێ گۆت» سكالایەك ل دادگەها فیدرالی هاتیە كرن ل سەر ب سەرڤەچوونا خۆلا هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن هەرێمێ، بۆ ڕاگرتنا كارێن وان و هەلبژارتنان دڤێت دادگەهـ بڕیارێ ل سەر كارێن وان بدەت و دادگەهـ ژی ل سەر وێ كەیسێ ڕوونشتیە و بڕیارە ل 6/8/2023 بڕیارێ ل سەر بدەن ئایا ئەڤ جڤاتە دێ هێنە هەلاویستن، یان هەلوەشاندن یان ل گەل ئیراقێ دێ هەلبژارتن هێنە كرن، لەوما دبیت كۆمەكا پێشنیازان دناڤ خوە دا باس بكەن و كیش ژ وان پێشنیازان ب بەرژەوەندی ببینن یان ب قانوونی ببینن بڕیارێ دێ ل دۆر دەن».
خەیلانی گوت ژی» دبیت ئێك ژ ئەگەران ئەو بیت كو پاشبێخن بۆ پشتی هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ، هەرچەندە تێناگەهین بۆچی باسێ قانوونا هەلبژارتنێن پارێزگەهان ناهێتە كرن؟ چونكە چار جارە سەرۆكێ جڤاتا پارێزگەها هەولێرێ نڤیسارێ ئاراستەی پەرلەمانی و جڤاتا وەزیران دكەت كو هەلبژارتن بهێنە ئەنجامدان، ب هەمان شێوە ل سلێمانیێ ژی نڤیسار و پێشنیاز هاتیە كرن».
سەرۆكێ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان ل جڤاتا پارێزگەها هەولێرێ ئەوژی گۆت» باشترین بژاردە ل دەف مە ئەوە، ل گەل هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ ژی بهێنە كرن، چونكە نوونەرێ تە دێ ل كیرێ هێتە دیاركرن؟ ل دەزگەهێ شەرعیێ پەرلەمانی و جڤاتێن پارێزگەهان، بۆ نموونە ل 2014 هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهان هاتنە كرن، خەلكی بۆ چار سالان باوەری دایە من نوونەرایەتیا وی بكەم، بۆ هیچ كەسەكی نینە مافی بدەتە خوە ژیێ وی دەزگەهی درێژ بكەت، یان كورت بكەت، چونكە نەڤیەكێ نوو هاتیە، چار ژ دایكبوونێن نوو هاتینە و مافێ بڕیاردانێ هەیە، لەوما بۆ وێ چەندێ هەرێما كوردستانێ ژ وێ ڕەوشێ دەربكەڤیت كو دبیت مە تووشی بابەتێن قانوونی بكەت، باشترین تشت ئەوە كو ل گەل هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ هەلبژارتنێن جڤاتێن پاریچزگەهێن هەرێما كوردستانێ بهێنە ئەنجامدان».
بارزان محەمەد سالح، سەرۆكێ فراكسیۆنا گۆڕان ل جڤاتا پارێزگەها سلێمانیێ و جێگرێ سەرۆكێ جڤاتا پارێزگەها سلێمانیێ ل دۆر ڤی بابەتی دبێژیت» جڤاتێن پارێزگەهێن هەرێمێ چاڤەڕێ دكەن پشتی 6/8/2023 بهێنە هەلوەشاندن، چونكە ل دادگەها فیدرالی سكالا ل سەر هاتیە تۆماركرن، نوكە پێنج سال ب سەر هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهان دا دەرباز بووینە و ب دووماهی هاتینە، هەرچەندە ل پەرلەمانێ كوردستانێ قانوونا وان هاتیە ڕاستڤەكرن و د ڕاستڤەكرنێ دا هاتیە (ئەڤ جڤاتە دێ بەردەوام بن هەتا هەلبژارتنێن داهاتی یێن جڤاتێن پارێزگەهان) بەلێ بڕیار ل سەر ڤێ چەندێ نەهاتە دان و ڕاستڤەكرن ل پەرلەمانێ كوردستانێ دەرباز نەبوو».
گوت ژی» ئەم ب گۆرەی قانوونا هەژمار 3 جڤاتا پارێزگەهێ بڕێڤە دبەین، بەلێ نوكە دەمێ وێ ب سەرڤەچوویە و ژ ڕوویێ قانوونی ڤە ئەم یێن كەفتینە ڤالاهیا قانوونی، ب گۆرەی بڕیارا دادگەها فیدرالی پێدڤیە ڕۆژا هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهان بهێتە دیاركرن ب ئەگەرێ هەلوەشاندنا ڤان جڤاتان».
ل سالا 2014 هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ ل هەرسێ پارێزگەهێن سلێمانیێ، هەولێرێ، دهۆكێ هاتینە ئەنجامدان، ب گۆرەی وان هەلبژارتنان پارتی دیموكراتی كوردستان بوو هێزا ئێكێ و پتریا كورسیێن ل جڤاتێن پارێزگەهان بدەستڤەئینان.
ب گۆرەی قانوونا هەژمار 4 سالا 2023 یا ڕاستڤەكریا سێیەمین هەلبژارتنێن جڤاتا نوونەران و جڤاتێن پارێزگەهـ و قەزایان هەژمار 12 سالا 2018، هەژمارا كورسیێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ كو هەژمارا وان پارێزگەهان 15 پارێزگەهن ژبلی پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ، هیچ پارێزگەهەك نابیت كورسیێن وێ ژ 12 كورسیان كێمتر بن و هەر پارێزگەهەك هەژمارا ئاكنجیێن وێ بۆ هەر كورسیەكێ زێدەتر بوو ژ 200 هزار كەسان، دێ كورسیێن وێ هێنە زێدەكرن ل سەر بنەمایێ ئامارا سالا 2019 یا وەزارەتا پلاندانانا ئیراقێ، سەرجەمێ هەژمارا ئەندامان ژی 275 ئەندامن، وەكو پێگیریبوون ب دستوورێ بەردەوامێ ئیراقێ ڕێژەیا 25% یا كورسیان بۆ كۆتا ئافرەتانە، سەرەرای دیاركرنا كورسیێن كۆتا پێكهاتەیان.

ئەندامەكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ڕادگەهینیت: ل هەفتیا بهێت هەردو وەزارەتێن دارایی و پلاندانانێ ل ئیراقێ دێ ڕێنمایێن تایبەت ب قانوونا بودجەی دەركەن و دێ ئەو قانوون كەڤیتە د بوارێ بجهئینانێ دا. دیاركر ژی كو مووچەیێ مەها خزیرانا 2023 یێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ ژی ب گۆرەی قانوونا بودجەیا ئیراقێ دێ هێتە بەلاڤكرن، هەروەسا دبێژیت: مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ ئێدی كێشەیا مووچەی نامینیت و پێدڤیە 30 ڕۆژان جارەكێ مووچەیێن وان بهێنە بەلاڤكرن.
د. بڕیار ڕەشید، ئەندامێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ و ئەندامێ لژنەیا دارایی ل جڤاتا ناڤبری گوت» پشتی ئیمزاكرنا قانوونا بودجەیا ئیراقێ ژ ئالیێ سەرۆك كۆماری ڤە، چاڤەڕێ دهێتە كرن ڕێنمایێن وەزارەتێن دارایی و پلاندانانێ بۆ بهێنە دەركرن بۆ وێ چەندێ بكەڤیتە دوارێ بجهئینانێ دا، ئەوژی ل هەفتیا بهێت دێ تمام بیت».
سەبارەت مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ، د. بڕیاری گوت «ئەم دێ چاڤدێریا بجهئینانا قانوونا بودجەیا ئیراقێ كەین، ئەو پارێ حوكمەتا ئیراقێ مەهانە بۆ هەرێما كوردستانێ دهنێریت دڤێت ل بەراهیێ بۆ مووچەیێ فەرمانبەران بیت و پێدڤیە هەر 30 ڕۆژان جارەكێ مووچەیێ مووچەخۆر و فەرمانبەران بهێتە بەلاڤكرن».
سەبارەت وەكهەڤكرنا ژڤانێ بەلاڤكرنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ و دەڤەرێن دی یێن ئیراقێ، وی پەرلەمانتاری گوت» حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دێ ژڤانێ خوە بۆ بەلاڤكرنا مووچەی هەبیت، بەلێ گرنگ ئەوە نەهێتە گیرۆكرن و نابیت خاڤی تێدا بهێتە كرن، چونكە هیچ كێشەیەك بۆ مووچەی نەمایە و پێدڤیە مەهانە بهێتە بەلاڤكرن».
پشتی سالا 2014 كێشە بۆ بودجەیا هەرێما كوردستانێ دروست بوویە ژ ئەگەرێ بڕینا بودجەی ژ ئالیێ بەغدا ڤە و هەروەسا شەڕێ داعشێ و قەیرانا دارایی، دەمێ 9 سالیە هەرێما كوردستانێ بێی قانوونا بودجەیە و كێشەیا مووچەیێ فەرمانبەران ژی یا بەردەوامە، چاڤەڕێ دهێتە كرن ئێدی ئەو كێشەیە نەمینیت.
ب گۆرەی قانوونا بودجەیا گشتی یا ئیراقێ، پشكا هەرێما كوردستانێ نێزیكی 16 ترلیۆن دینارایە، ئەو پارێ بۆ مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێمێ هاتیە تەرخانكرن 9 ترلیۆن و 299 ملیار دینار و 513 ملیۆن دینارن. ب بەلاڤكرنا وی گۆژمێ پارەی ب سەر مەهێن سالێ دا دێ دیاربیت ئەو پارێ بۆ مووچەیێ فەرمانبەران د هەر مەهەكێ دا دهێتە تەرخانكرن 774 ملیار و 959 ملیۆن دینارن .

عەزیز هەورامی:

ژڤانێ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ یێ نێزیك دبیت، بەرپرسەكێ پارتی دیموكراتی كوردستان ژی ل كەركووكێ دبێژیت: ل گەل هەموو وان ئالیێن باوەری ب كوردستانیبوونا كەركووكێ هەبیت دێ ڕێككەڤین ب كورد و توركمان و ئەرەب ڤە ژ بلی خیانەتكارێن 16 ئۆكتۆبەرێ.
كاوە ئەحمەد، بەرپرسێ لژنا ناوچا پارتی ل كەركووكێ بۆ ڕۆژنامەیا (ئەڤرۆ) گوت» پارتی بەرهەڤیێن تمام بۆ هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ كرینە ل كەركووكێ، ل دەف مە كەركووكێ پرسەكە پەیوەندی ب ئاسایشا نەتەوەیی یا كوردستانێ ڤە هەیە و یا گرێدایە ب مادەیا 140 ژ دستووری ئیراقێ، پارتی هەموو دەمان كار بۆ ستراتیژیا كوردستانیبوونا كەركووكێ دكەت، لەوما پارتی دخوازیت لیستەكا كوردستانێ یا ب هێز ل گەل وان هێزێن سیاسی یێن كوردی یێن نەتەوەیی پێك بینیت یێن باوەری ب كوردستانیبوونا كەركووكێ هەی و مە كۆمبوونەكا ڕاویژكاری ل گەل كریە».
هەروەسا دبێژیت» ئەو تاقم و ئالیێ سیاسی كو خیانەتا 16 ئۆكتۆبەرێ ئەنجامدای و كەركووك تووشی وی دەردی كری، نابیت دناڤ لیستەكا كوردستانی دا ڕێك پێ بهێتە دان».
دیاركر ژی» ل دەف مە ئەو یا گرنگە كو لیستا كوردستانێ سەربێخین و ل دەف مە پارتی ژ هەموو ئالیان پتر كوردستانیانە هزر دكەت، دەرگەهێ مە بۆ ئالیێن ئەرەب و توركمان ژی یێن باوەری ب پێكڤەژیانێ و كوردستانیبوونا كەركووكێ ڤە هەیە یێ ڤەكریە ودێ ل گەل وان ژی ڕێككەڤین».
ئاشكراكر ژی» ب گۆرەی ئەو داتایێن ل بەردەستێ مە ئەم وەكو كورد دێ دەنگێن زۆر بدەستڤە ئینین».
ئاماژەكر» بۆ ڤەگەراندنا شكۆیێ كوردان دخوازین كەسەكێ كورد ژ پارتی ببیتە پارێزگەرێ كەركووكێ، ببیتە پارێزگەرێ هەموو نەتەوەیان بێی جوداهی بۆ خزمەتكرن و ئیدارەكرنا كەركووكێ و پشتگوهـ نەهاڤێتنا هیچ نەتەوەیەكی ل كەركووكێ تنێ ب پارێزگەرەكی كو ژ پارتی بیت دێ هێتە كرن».
ل دووماهی هەلبژارتنێن جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ، پارتی دیموكراتی كوردستان دەنگێن ئێكێ ل سەر ئاستێ پارێزگەها كەركووكێ بدەستڤەئینان ل دەڤەرێن كوردی و ئەرەبی ژی ، سەبارەت ڤێ چەندێ كاوە دبێژیت»پارتی خودان جەماوەرەكێ مەزنە ل كەركووكێ لەوما مە باوەری هەیە پارتی دەنگێن زۆر بدەستڤە بینیت و هەڤسەنگیا هێزێ ڕێكبێخیت و دەستهەلاتێن كوردان بۆ خەلكێ كورد بزڤڕن».

ناڤەندا چاڤدێریا مافێن مرۆڤی یا سووریێ راگەهاند، دەمەکە هێزێن رۆسیا ل سووریێ کار بۆ هندێ دکەن دا رێڤەبەریا خوەسەر خوە ژ ئەمریکا دوور بکەت و بەری چەند رۆژان ژی شاندەکێ سەربازی یێ رۆسیا سەرەدانا باژێرێ قامشلۆ یێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ کریە و پشتی وێ سەرەدانێ ژی هەر دو ئالیان دەست ب مانۆرەکا سەربازی ل باژێرێ حەسەکێ کرینە.

ناڤەندا چاڤدێریا مافێن مرۆڤی یا سووریێ راگەهاند، دەمەکە رۆسیا کار بۆ هندێ دکەت کو بەرپرسێن رێڤەبەریا خوەسەر خوە ژ ئەمریکا دوور بکەن و بەرێ خوە بدەنە شامێ و پرسێن هەی ل گەل شامێ چارەسەر بکەن، ژ بۆ هندێ ژی بەری چەند رۆژان شاندەکێ سەربازی یێ رۆسیا سەرەدانا باژێرێ قامشلۆ یێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ کرینە و ل گەل بەرپرسێن رێڤەبەریا خوەسەر و فەرماندارێن هێزێن سووریا دیموکرات کۆمبووینە، د کۆمبوونێ دا شاندێ رۆسیا دیار کریە، ئەمریکا ناهێلیت قەیرانا نها ل سووریێ بهێتە چارەسەرکرن، دڤێت هێزێن ئەمریکا ل سووریێ نەمینن و داخواز ژ هێزێن سووریا دیموکرات و رێڤەبەریا خوەسەر ژی کرینە کو بەرێ خوە بدەنە شامێ، چونکی پرسا سووریێ و کوردان دڤێت ل شامێ بهێتە چارەسەرکرن.
ناڤەندا چاڤدێریا مافێن مرۆڤی یا سووریێ ئەو یەک ژی دیار کریە، د کۆمبوونێ دا بەرپرسێن رێڤەبەریا خوەسەر ژی دیار کرینە، هەتا نها وان چەندین کۆمبوون ل گەل حوکمەتا سووریێ کرینە لێ مخابن شام هەتا نها ژی یا بەرهەڤ نینە داخوازیێن وان قەبوول بکەت، هەلوەستێ نها یێ شامێ ل هەمبەر کوردان گەلەک خرابە و هەتا شام هەلوەستێ خوە ل هەمبەر رێڤەبەریا خوەسەر و کوردان نەگوهۆڕیت دانوستاندنێن ل گەل شامێ ژی چو ئەنجام نابن.
ل گۆر ناڤەندا چاڤدێریا مافێن مرۆڤی پشتی کۆمبوونێ هێزێن سووریا دیموکرات و سەربازێن رۆسیا پێکڤە دەست ب مانورەکا سەربازی ل باژێرێ حەسەکێ یێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ کرینە و ئەو یەک ژی بوویە جهێ دلگرانیا تورکیا.
چاڤدێرێن سیاسی ژی دیار دکەن، رۆسیا ل گەل ئیرانێ و تورکیا کار بۆ هندێ دکەت دا ئەمریکا یا نەچار بیت هەموو هێزێن خوە ژ سووریێ ڤەکێشیت، لێ ئەمریکا ژی بەرهەڤ نینە د رەوشا نها دا هەموو هێزێن خوە ژ ئاخا سووریێ ڤەکێشیت، ل ئالیێ دی هێزێن کوردی ژی وەسا دبینن هەکە ئەمریکا د رەوشا نها دا هێزێن خوە ژ سووریێ ڤەکێشیت مەترسیا هندێ یا هەی رژێما سووریێ ل گەل تورکیا ئێرشی رۆژئاڤایێ کوردستانێ و باکورێ سووریێ بکەن، ژ بەر هندێ ژی هەتا نها چەندین جاران رێڤەبەریا خوەسەر و هێزێن سووریا دیموکرات داخواز کرینە ئەمریکا ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ و باکورێ سووریێ بمینیت، چونکی هەتا قەیرانا سووریێ نەهێتە چارەسەرکرن دڤێت ئەمریکا بمینیت و هەبوونا ئەمریکا ژ بۆ کوردان گەلەک یا گرنگە.

بڕیارە شاندێ دانوستاندكارێ هەرێما كوردستانێ سەرەدانا بەغدا بكەت و ئەندامەكا جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان دبێژیت: دانوستاندنێن د ناڤبەرا بەغدا و هەرێما كوردستانێ دا دێ بەردەوامی بۆ هەبیت، ب تایبەتی پشتی پەسەندكرنا قانوونا بودجەیا گشتی یا ئیراقێ پێدڤی ب هووردەكاریێ هەیە.
د. نەهلە قادر ئەفەندی، ئەنداما جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان گوت» دانوستاندنێن د ناڤبەرا بەغدا و هەرێما كوردستانێ دا ل دۆر هەموو كێشەیان د بەردەوامن، ب تایبەتی ل سەر ڕێككەفتنا دناڤبەرا هەردو حوكمەتێن بەغدا و هەرێما كوردستانێ دا كو پێشتر ڕێككەفتن د ناڤبەرا مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و محەمەد شیاع سۆدانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ هاتیە ئیمزاكرن».
د. نەهلە ئەوژی گوت» بڕیارە شاندەكێ هەرێما كوردستانێ سەرەدانا بەغدا بكەت سەبارەت هووردەكاریێن بجهئینانا قانوونا بودجەیا گشتی یا ئیراقێ».
ژ ئالیێ خوەڤە هونەر جەمال، پەیڤدارێ وەزارەتا دارایی و ئابۆری ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ڕاگەهاند» بڕیارە ل ڤێ هەفتیێ یان ل هەفتیا بهێت شاندەكێ وەزارەتا دارایی ل سەر ئاستێ ڕێڤەبەرێ گشتیی ژمێریاری و بودجەی، سەرەدانا بەغدا بكەت بۆ دانوستاندنێ ل دۆر هنارتنا پشكا هەرێما كوردستانێ ژ بودجەیا گشتی یا ئیراقێ».
هونەر جەمال دیاركر ژی» بەری جەژنا قوربانی، سەرۆكێ دیوانا چاڤدێریا دارایی ل ئیراقێ سەرەدانا هەرێما كوردستانێ كر و ل گەل دیوانا چاڤدێریا دارایی و وەزارەتا دارایی و ئابۆری ل هەرێما كوردستانێ كۆمبوو و شاندەكێ وەزارەتا دارایی و ئابۆری سەرەدانا بەغدا كربوو و ل گەل وەزارەتا دارایی ل حوكمەتا فیدرالی كۆمببوو».
ب گۆرەی قانوونا بودجەیا گشتی یا ئیراقێ كو ل 26 خزیرانا بۆری كەفتە د بوارێ بجهئینانێ دا، پێدڤیە هەرێما كوردستانێ ڕۆژانە 400 هزار بەرمیلێن پەترۆلێ ڕادەستی وەزارەتا پەترۆلا حوكمەتا فیدرالی یا ئیراقێ بكەت، حوكمەتا فیدرالی ژی وێ پەترۆلێ بۆ هنارتنێ یان بۆ ناڤخوە دێ بكارئینیت، ئەوژی ئێكە ژ مەرجێن هنارتنا پشكا هەرێما كوردستانێ ژ بودجەیا گشتی یا ئیراقێ، كو زێدەتر ژ 16 ترلیۆن دینارن ژ سەرجەمێ زێدەتر ژ 199 ترلیۆن دیناران كو بودجەیا گشتی یا ئیراقێ یە.