ئەڤرۆنیوز، کاروان باعەدری:
ئه‌ڤرؤ چارشه‌مبى رێكه‌فتى 15 چريا دووێ 2017 ێ ، قوتابيێن پشكا جوگرافيێ / كوليژا زانستێن مرۆڤايه‌تى ل زانكۆيا دهۆك ، ئاهه‌نگا رۆژا جيهانى يا سيسته‌مێن پێزانينێن جوگرافى (GIS) ێ گێرا. تنێ پشكا GIS ـێ ل دهۆکێ و دو جهێن ديتر ل پارێزگه‌ها سلێمانيێ ئه‌ڤ روژه ل هه‌رێما كوردستانێ ساخكره‌ڤه.
GIS ئانکو سیستەمێ پێزانینێن جوگرافیا، بەشەکی جیهانی یە ل زانکۆیا دهۆکێ سەر ب ڤەکۆلتیا زانستێن مرۆڤایەتێ یە و تا نها سێ خۆل ژێ دەرچووینە.
ئه‌ڤرۆنيۆز:
سه‌رۆكاتيا په‌رله‌مانێ كوردستانێ ئه‌ڤرۆ چارشه‌مبى راگه‌هاندنه‌ك ل دۆر ره‌وشا هه‌ريمێ وئالۆزيێن ل گه‌ل به‌غدا به‌لاڤكر وتێدا هوشداريێ ژ زێده‌تر پاشخستنا دانوستاندنان دكه‌ت وشێوازێ گه‌فێن به‌رامبه‌ر هه‌رێما كوردستانێ ئه‌وێن ژلايێ حوكمه‌تا عيراقێ ڤه دهينه ئه‌نجامدان.
ده‌قێ به‌يانناما په‌رله‌مانێ كوردستانێ:
سه‌باره‌ت داخۆيانيا به‌رێز حه‌يده‌ر عه‌بادى سه‌رۆك وه‌زيڕێن عيراقا فيدرال هه‌روه‌كو ئاشكرايه رۆژا 14/11/2017، به‌رێز حه‌يده‌ر عه‌بادى، سه‌رۆك وه‌زيرێن عيراقێ پشتى كۆمبوونا جڤاتا وه‌زيران دكۆنگره‌كێ رۆژنامه‌ڤانى دا چه‌ندين بابه‌ت به‌حسكرن كو جهێ هه‌لويست وه‌رگرتنێ يه ل سه‌ر، په‌رله‌مانێ كوردستانێ كو نوونه‌راتيا خه‌لكێ كوردستانێ دكه‌ت ب پێدڤى دزانيت بۆ دووركه‌فتنێ ژزمانێ گه‌فان وديتنا رێ چاره‌كا گونجاى دناڤبه‌را هه‌ردولا هه‌ر چ زوويه ده‌ليڤا دانوستاندنێ ب راشكاوانه بهێته ره‌خساندن وحوكمه‌تا فيدرال دووربكه‌ڤيت ژبه‌ياننامێن ميديايى وراڤه‌كرنا ئێكلايانه يا مادێن دستوورى بێ وه‌رگرتنا بۆچوون وسه‌رنجێن هه‌رێما كوردستانێ.
ل به‌ر رۆناهيا هه‌موو وان بريار وبه‌ياننامه وداخۆيانيێن فه‌رمى كو دده‌مێ بۆرى دا ژلايێ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هاتينه به‌لاڤكرن دوپاتى ل سه‌ر ئێكلاكرنا ناكۆكيان هاتيه كرن دچارچۆڤێ دستوورێ عيراقێ دا ئه‌ڤه‌ژى به‌رهه‌ڤيه‌كا رۆهن وئاشكرا يا هه‌رێما كوردستانێ يه وپه‌رله‌مانێ كوردستانێ ژى دبه‌يانناما رۆژا 13/11/2017 دا دووپاتى ل پشته‌ڤانيا خوه بۆ هه‌رچ زووتر ده‌ستپێكرنا دانوستاندنان دياركريه و ب هه‌موو شێوه‌كى پشته‌ڤانى ل هه‌ر پێنگاڤه‌كێ دكه‌ت كو حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ بۆ چاره‌كرنا كيشان ب گونجاى بزانيت وسه‌رپشك ژى كريه ل بيناڤا به‌رژه‌وه‌نديا گشتى يا گه‌لێ كوردستانێ وب دووماهى ئينانا ناكۆكيان.
به‌لێ وه‌كو دپشكه‌كا داخۆيانيێن رۆژا 14/11/2017 يێن به‌رێز عه‌بادى دا دهێته ديتن زمانێ گه‌فان وپێنگاڤێن ئێكلايانه گومانێ دئێخيته سه‌ر نيه‌تا فه‌رمى يا حوكمه‌تا عيراقا فيدرال وهێلانا ره‌وشێ ب ڤى جۆرێ نوكه كو ئه‌ڤه‌ژى هه‌ڤدژى دستوور وقانوون ورێككه‌فتنێن هه‌ڤبه‌شن.
په‌رله‌مانێ كوردستانێ هوشداريێ دده‌ت ل زيده‌تر پاشخستنا دانوستاندنان وئه‌و شێوازێن گه‌فان يێن به‌رامبه‌ر هه‌رێما كوردستانێ دهێنه ئه‌نجامدان ژلايێ حوكمه‌تا عيراقێ ڤه خزمه‌تا ره‌وشێ وپابه‌ندبوونێ ب دستوورى ناكه‌ت وبنه‌مايێ لێكتێگه‌هشتنا هه‌ڤبه‌ش دچارچۆڤێ دستوورى دا ته‌نها دانوستاندن ب شێوازه‌كێ دۆستانه وراشكاوانه ل گه‌ل هه‌ڤدو نه‌كو برياردان ب ئێكلايانه.
له‌وما پێدڤى بوو حوكمه‌تا فيدرالى ل به‌رامبه‌ر ئه‌رێنى وده‌ستپێشخه‌ريێن حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هاتبا كو ل رۆژا 14/11/2017 ب رۆهنى وب نڤيسارا فه‌رمى دبه‌ياننامه‌كا خوه‌دا به‌لاڤكريه وجڤاكێ نێڤده‌وله‌تى ژى پشته‌ڤانى كر هه‌لويسته‌كێ تر هه‌با وده‌رگه‌ه بۆ دانوستاندنان هاتبا ڤه‌كر كو ئه‌وژى خزمه‌تا قانوون وپاراستنا دستوورى دكه‌ت.
ل دووماهيێ ..
په‌رله‌مانێ كوردستانێ دووپاتيێ دكه‌ت كو مافێن گه‌لێ كوردستانێ ئه‌وێن ددستوورێ عيراقێ دا هاتين درۆهن وره‌وانه وداكۆكيێ لێ دكه‌ين وپێدڤيه دپاراستى بن. هه‌موو رێككه‌فتن ژى كو ده‌مێ بۆرى دا هاتينه ئه‌نجامدان دناڤبه‌را هه‌ردولادا ب گشتى ببنه بنه‌مايێ دانوستاندنه‌كا به‌رهه‌مدار، به‌رۆڤاژى هه‌روه‌كو دبه‌يانناما هه‌ڤبه‌ش يا سه‌رۆكاتيا په‌رله‌مانى وسرۆكێن فراكسيۆنێن كوردى ل په‌رله‌مانێ عيراقێ وپه‌رله‌مانێ كوردستانێ دا هاتى ل رۆژا 13/11/2017، بژارده‌يا ڤه‌كێشانا نوونه‌رێن كورد ژپرۆسا سياسى يا عيراقێ يا ڤه‌كريه وپه‌رله‌مانێ كوردستانێ ده‌سته‌به‌ريا كۆده‌نگيێ بۆ دكه‌ت هه‌كه حوكمه‌تا عيراقێ ده‌ليڤا دانوستاندنێ ولێكتێگه‌هشتنا هه‌ڤبه‌ش نه‌ده‌ت دچارچۆڤێ دستوورى دا
ئه‌ڤرۆ نيوز:
ئه‌ڤرۆ رۆژا چارشه‌مبى، سه‌لاحه‌دين محه‌مه‌د بهائه‌دين ئه‌ميندارێ گشتى يێ ئێكگرتوو ئيسلامى كوردستان و شانده‌كى سه‌ره‌دانا مه‌لبه‌ندێ 13 يێ ئێكگرتوو كر ل زاخۆ و ل گه‌ل به‌رپرس و كادرێن رێكخستنا وى سنورى كۆمبوو.
مه‌كته‌با ئه‌ميندارێ گشتى يێ ئێكگرتوو ئيسلامى كوردستان ل سه‌ر پێگه‌هێ خوه به‌لاڤكريه كو ئه‌ڤرۆ رۆژا چارشه‌مبى 15ى چريا دويێ 2017 سه‌لاحه‌دين محه‌مه‌د بهائه‌دين ئه‌ميندارێ گشتى يێ ئێكگرتوو ئيسلامى كوردستان و شانده‌كى سه‌ره‌دانا مه‌لبه‌ندێ 13 يێ ئێكگرتوو كر ل زاخۆ و ل گه‌ل به‌رپرس و كادرێن رێكخستنا وى سنورى كۆمبوو.
ئه‌ڤرۆنيۆز:
چالاكڤانێن عيراقى ل سه‌ر به‌رپه‌رێن تۆرێن جڤاكى وێنێن پره‌كێ ل (مه‌يدانا به‌يروت) ل جادا فلستينێ ل به‌غدا به‌لاڤ كريه كو تووشى زيانێ بووى ژئه‌نجامێ بيڤه‌له‌رزا رۆژا ئێكشه‌مبيا بۆرى.
چالاكڤانێن ئه‌و وێنه به‌لاڤكرين ترسا خوه ژ هه‌رفينا وێ پرێ نيشان دده‌ن وره‌خنێ ژى ل حوكمه‌تا عيراقێ دگرن كو چو تيمێن تابه‌تمه‌ند يێن حكومى بۆ پرا ناڤبرى ب مه‌ره‌ما سه‌خبێركرنێ نه‌هنارتينه.
ئه‌ڤرۆنيۆز:
سكرتێرێ گشتيێ نه‌ته‌وێن ئێكگرتى، نامه‌ك ئاراسته‌ى سه‌رۆكێ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ كر وتێدا پشته‌ڤانيا خوه بۆ دانوستاندنان دناڤبه‌را به‌غدا وهه‌رێمێ ل دووڤ دستوورى كر.
ئه‌ڤرۆ نيچيرڤان بارزانى سه‌رۆكێ حوكمه‌تا هه‌رێمێ وقوباد تالبانى جێگرێ وى، ل گه‌ل يان كۆبيش نوونه‌رێ تايبه‌تێ سكرتێرێ گشتيێ نه‌ته‌وێن ئێكگرتى ل عيراقێ كۆمبوو.
كۆبيش ناما (ئه‌نتونيۆ گۆتيرێس) گه‌هانده نێچيرڤان بارزانى ول دووڤ راگه‌هاندنه‌كا جڤاتا وه‌زيرێن هه‌رێمێ، گۆتێريس خوه‌شحاليا خوه دياركر كو هه‌ريمێ وبه‌غدا چه‌ندين جاران به‌رهه‌ڤيا خوه بۆ دانوستاندنان دياركريه وئاماده‌بوونا نه‌ته‌وێن ئێكگرتى بۆ هه‌ڤكاريێ ددانوستاندندا دناڤبه‌را هه‌ردولا ده‌ربرى وگۆت، هه‌ردولا هان دده‌م كو پێنگاڤێن پێدڤى ب هاڤێژن بۆ دابينكرنا ده‌ليڤه‌كا گونجاى ل پێناڤى ده‌ستپێكرنا دانوستاندنه‌كا راسته‌قينه.
ژلايێ خوه‌ڤه نێچيرڤان بارزانى ئاماژه دا كو هه‌رێما كوردستانێ وه‌كو هه‌موو جاران، يا به‌رهه‌ڤه هه‌موو كێشان ل گه‌ل عيراقێ ب دانوستاندنێ دچارچۆڤێ دستوورى دا چاره‌سه‌ربكه‌ت.
ئەڤرۆ نيوز، نيوار محه‌مه‌د سه‌ليم:
وەزارەتا کارەبا ھەرێما کوردستانێ گرێبەستەک ل گەل کۆمپانیەکا تورکی ب مەرەما “کۆنترۆلکرنا سیستەمێ کارەبا ھەرێمێ و کێمکرنا ب ھەدەردانا وزا کارەبێ” ئیمزا کر.
گرێبەست ئەڤرۆ رۆژا چارشەمبی رێکەفتی 15ی چریا دویێ 2017 د ناڤبەرا ھۆگر شالی بریکارێ وەزارەتا کارەبێ و نوونەرێ کۆمپانیا ئۆسکۆم یا تورکی ھاتە ئیمزا کرن کو ناڤێ “گرێبەستا منی سکادا” یە.
ب گۆرەی راگەھاندنا وەزارەتا کارەبا ھەرێما کوردستانێ، ھۆگر شالی، بریکارێ وەزارەتێ بەحس ل وێ چەندێ ھاتیە کرن کو پرۆژە بۆ جارا ئێکێ یە ل ھەرێما کوردستانێ دھێتە بجھئینان و “رۆلێ برێڤەبرنا سیستەمێ کارەبێ و کێمکرنا ب ھەروەدانا وزا کارەبێ و کێشا ژ کارکەفتنا یەکێن ویستگەھێن بەرھەمئینانا کارەبێ ھەیە”.
ئاماژە ب وێ چەندێ ژی کریە کو “منی سکادا” پرۆژەکە بۆ کونترۆلکرنا رێکخستنا سیستەمێ کارەبێ ل سەر قەرزێ جایکا یا یابانی ب کۆژمێ زێدەتر ژ چار ملیۆن و 500 ھزار یورۆیان، ژ رۆژا دەست ب کاربوونا پرۆژەی ھەتا 9 ھەیڤان دێ ھێتە بجھئینانا و پەیوەندی د ناڤبەرا 11 ویستگەھێن بەرھەمئینانا کارەبێ و 12 ویستگەھێن گوھۆڕینا کارەبێ رێک دئێخیت.
ئه‌ڤرۆنيۆز:
رۆژناما ئه‌ندبندنت يا بريتانى بابه‌ته‌ك به‌لاڤكر تێدا ئاماژێ دده‌ت كو 1% ژ ئاكنجيێن جيهانێ نيڤه‌كا سامانێ ئه‌ردى يا دده‌ستێ وان دا.
رۆژناما ناڤبرى دياركر كو هژمارا مليۆنێران يێ بلند بووى دده‌مه‌كى دا نيڤا ئاكنجيێن جيهانێ ئانكو 3 مليار و500 مليۆن كه‌سان تنێ 3% ژ سامانێن جيهانێ ل ده‌ف هه‌يه.
راپۆرتا كريديت سويس بۆ سامانێ جيهانى دياركر كو 1% ژ ئاكنجيێن جيهانێ 106 تريليۆن دۆلار يێن هه‌ين كو هه‌شت جاران زێده‌تره ژ قه‌بارێ ئابوورێ ئه‌مريكى.
ل دووڤ وێ راپۆرتێ 10% ئاكنجيێن جيهانێ ژ زه‌نگينان نێزيكى 87% ژ رێژا سامانێ جيهانێ يێ هه‌ى و90% ژ ئاكنجيێن جيهانێ تنێ 12% ژ سامانێ هه‌موو جيهانێ يێ هه‌ى. ديسا نيڤا ئاكنجيێن جيهانێ يێن گه‌له‌ك هه‌ژار تنێ 2،7% ژ رێژا سامانێ جيهانێ يێ هه‌ى.
ئه‌ڤرۆنيۆز:
هنده‌ك خوارن يێن هه‌ين كو ب چو شێوه‌كى نابيت پشتى ئاماده‌كرنا وان، جاره‌كا دى بهێنه گه‌رمكرن وخوارن، چونكى دێ ته تووشى ژه‌هراويبوونێ (ته‌سه‌موم) ێ كه‌ت، ئه‌و خوارن ژى ئه‌ڤه‌نه:
ئه‌ڤرۆنيۆز، عه‌زيز هه‌ورامى
بيڤه‌له‌رزه‌كێ ئه‌ڤرۆ سپێدێ پێنج جاران ل سه‌ر ئێك ل ده‌ڤه‌را به‌مۆ يا ب سه‌ر پارێزگه‌ها هه‌له‌بجه ڤه دا ودئه‌نجامدا پشكه‌ك ژچياى ئينا خار ورێيا هاتنوچوونێ راوه‌ستاند.
عادل مه‌لا سالح بۆ ئه‌ڤرۆنيۆز گۆت( ئه‌ڤرۆ ل ده‌مژمێر دويێ سپێدێ شه‌ش جاران بيڤه‌له‌رزێ ناحيا به‌مۆ يا سه ر ب پارێزگه‌ها هه‌له‌بجه ڤه هه‌ژاند وپشكه‌ك ژ چيايێ هنداڤى سه‌نته‌رێ ناحيێ روخاند ورێيا هاتنوچوونێ راوه‌ستاند).
رێڤه‌به‌رێ ناحيا به‌مۆ دبێژيت( سه‌ره‌راى گرتنا رێيا ناحيێ، ترس ژى ل سه‌ر گيانێ شۆفێرێن هاتنوچوونێ ل وێ رێ دكه‌ن يا هه‌ى).
نيشاندان